سىرتقا كېڭىيىش(ئابدۇلئەھەت ھەسەن بارچۇقى)

سىرتقا كېڭىيىش
ئەدەبىياتىمىزنى جۇڭگو ۋە چەت ئەللەرگە تونۇشتۇرۇش يولى ھەققىدە
ئابدۇلئەھەت ھەسەن بارچۇقى

ھازىر ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى دۇنياغا يۈزلەندۈرۈش ھەققىدە گېزىت-ژۇرناللاردا خېلى كۆپ ماقالىلەر ئېلان قىلىنىۋاتىدۇ . ھازىر ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ مول مېۋە بېرىپ ، ھەرقانداق دەۋرلەردىكىدىن پەرقلىق ھالدا راۋاجلانغانلىقىغا مۇنازىرە كەتمەيدۇ . «ئۆزۈڭ يەپ ، ئۆزۈڭ داڭلايسەن» دېگەن سۆز بار . ئۆزىمىزنىڭ ئەسەرلىرىنى قانچىلىك داڭلىساق ، داڭلىغۇدەك ئەسەرلەر سان-ساناقسىز مەيدانغا كېلىۋاتىدۇ . مەسىلە ئۇنى باشقا تىللارغا تەرجىمە قىلىپ ، ئۇلارنىڭ ئوقۇشىغا ئىمكانىيەت يارىتىپ ، ئۇلارنىڭ داڭلىشىنى قولغا كەلتۈرۈشتە . ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇشى ، پسىخىكىسى ، ياشاش ئادىتى ، مىللىي خاسلىقى ، قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىنى ئەدەبىيات شەكلى ئارقىلىق كەڭ خەنزۇ خەلقىگە تونۇشتۇرۇش ئۈچۈن ، چوقۇم ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ ئىچىدىكى قوش تىللىق ئىجادىيەت بىلەن ئېلىپ بارالايدىغان ئەدىبلىرىمىزگە ئىلھام بېرىشىمىز كېرەك . غەيرەت ئاسىم ، ئەكبەر غۇلام ، ئىمىن ئەھمىدى ، گۈلنىسا جامال ، ئارزۇگۈل تۇراپ قاتارلىقلار بۇ جەھەتتە ئۈلگىلىك رول ئويناۋاتىدۇ.
غەيرەت ئاسىم 9791-يىلى ئەدەبىي ئىجادىيەت سېپىگە كىرىپ كەلگەن بولۇپ ، ئۇنىڭ ھازىرغىچىلىك خەنزۇچە ئون پوۋېست ، 021 ھېكايىسى ، 03 نەچچە ماقالىسى ئېلان قىلىنغان . ئۇيغۇرچە ئالتە پوۋېستى ، 001دىن ئارتۇق ھېكايىسى ، 04 نەچچە ماقالىسى ئېلان قىلىنغان . ئۇيغۇر تىلىدا«يادىكار» ، «پەرىدە» قاتارلىق ھېكايە توپلاملىرى ،«ئالتۇن كان» ،«قىزىل ئاسمان» قاتارلىق پوۋېستلار توپلاملىرى ،«يىغلىما ئىنسان»،«ئاخىرقى ئاقسۆڭەك»،«سەرسان ھېسسىياتلار»،«يات كۆلەڭگىلەر»قاتارلىق رومانلىرى نەشر قىلىنغان . خەنزۇ تىلىدا«قۇياش ھەممىگە شاھىد»ناملىق ھېكايە-پوۋېستلار توپلىمى نەشر قىلىنغان . 4891-يىلى«بىخ»ئىجادىيەت مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن ھېكايىسى«ئويغانغانلار ۋە ئۇخلاۋاتقانلار»شاڭخەيدە چىقىدىغان«بىخ»ناملىق خەنزۇچە ژۇرنالدا ئېلان قىلىنغان . 9891-يىلى«ياشىسۇن تۇرمۇش»ناملىق پوۋېستى مۇكاپاتقا ئېرىشكەن («ئىلى دەرياسى» ژۇرنىلىنىڭ 9991-يىل 5-سان 07-بەتكە قارالسۇن) . ئاتاقلىق ئوبزورچى چىن بەيجۇڭ غەيرەت ئاسىم ھېكايىلىرىنىڭ مىللىي ئالاھىدىلىكلىرى ھەققىدە توختىلىپ: «ئۇنىڭ ھېكايىلىرىنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك غەربىي چېگرا رايونىدىكى كىچىك شەھەر - غۇلجىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشى تېما قىلىنغان» (شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى نەشر قىلغان ئاتاقلىق ئوبزورچى مۇھەممەت پولات نەشرگە تەييارلىغان«ساداقەت زېمىنىدا ساقلىنىدۇ»ناملىق ئوبزورلار توپلىمىنىڭ 053-بېتىگە قارالسۇن)دېيىش ئارقىلىق غەيرەت ئاسىم ھېكايىلىرىغا يۇقىرى باھا بەرگەن . يەنە خەنزۇچە«ئىلى دەرياسى»ژۇرنىلىنىڭ 8991-يىل 1-سانىدا ۋاڭ ۋېي ئوبزور ئېلان قىلىپ ، غەيرەت ئاسىمنىڭ ھېكايە ئىجادىيىتىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈپ ، ئۇنىڭ تالانتىغا يۇقىرى باھا بەرگەن . ئۇ قوش تىللىق ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللانغان قىسقىغىنە ۋاقىت ئىچىدە ، يۇقىرىقىدەك زور غەلىبىلەرنى قولغا كەلتۈرەلىگەن . شىنجاڭنى پۈتۈن مەملىكەتكە تونۇتۇشقا بىر ئۈلۈش تۆھپە قوشقان . ئۇ ھازىر جۇڭگو يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭ ئەزاسى . ئۇيغۇر يېزىقىدا يازغان ئەسەرلىرى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئالقىش تاپسا ، خەنزۇ تىلىدا يازغان ئەسەرلىرى بىلەن پۈتۈن مەملىكەتنى قايىل قىلىپ ، ئۇيغۇر مىللىتىگە زور شان-شەرەپلەرنى كەلتۈرمەكتە.
ئەكبەر غۇلامنىڭ ھېكايە-پوۋېستلىرى ، شېئىر ، نەسرلىرى ۋە ئوبزورلىرى خەنزۇچە-ئۇيغۇرچە يېزىقلاردا داۋاملىق ئېلان قىلىنىپ كەلمەكتە . ئۇنىڭ ھازىرغىچە بىۋاسىتە خەنزۇچە يازغان«توكيو خاتىرىلىرى»ناملىق ئەسەرلىرى«مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىنغان . ئۇنىڭ«يامغۇردا قالغان سۆيگۈ» ناملىق ھېكايە-پوۋېستلار توپلىمى نەشر قىلىنغان.
ئىمىن ئەھمىدى ئۇيغۇرچە شېئىرلارنى ياخشى يېزىپلا قالماستىن ، بىۋاسىتە خەنزۇچە يازغان شېئىرلارنىمۇ ئالاھىدە ياخشى يازىدۇ . 8991-يىل 2-سان«مىللەتلەر ئەدەبىياتى »ژۇرنىلىدا خەنزۇچە يازغان بەش پارچە شېئىرى ئېلان قىلىنغان . خەنزۇ تەقرىزچىلىرىدىن خاۋ مىڭ ئىمىن ئەھمىدىنىڭ شېئىرلىرىغا باھا بېرىپ:«دېڭىز-ئوكيان قۇياش ماكانى ، بەلكى شۇ سەۋەبتىندۇر ، بۈگۈنكى كۈندىمۇ تەقەززالىق ئىلكىدە ، ئىچى تىت-تىت بولۇپ ھېرىپ-چارچاشتىن قورقماي ، ۋەتىنىمىزنىڭ غەربىي شىمالىدىن شەرققە قاراپ يۈگۈرۈپ ، ئۆزىنى پايانسىز دېڭىز-ئوكيانغا ئاتىغان يەنە بىر ئۇيغۇر شائىرى پەيدا بولۇپ قالدى...» دېدى . شائىر ئىمىن ئەھمىدى 0991-يىلى 8-ئايدا بېيدەيخېگە سەپەر قىلىپ قايتقاندىن كېيىن ، بىزگە«ساھىل لىرىكىلىرى» تېمىسىدىكى بىر تۈركۈم شېئىرىنى سوۋغا قىلدى . ئۇنىڭدىكى ئالتە پارچە شېئىر خۇددى ئالتە مەرۋايىتقا ئوخشاش كۆزنى قاماشتۇرۇپ ، پارقىراپ نۇر چاچتى . ئۇ دېڭىز مۇھەببىتىدىن ئىبارەت سۆيگۈ رىشتىسىگە مەھكەم باغلانغان شېئىرلار ئىدى . «ساھىل لىرىكىلىرى»ئۇنىڭ تۇنجى مەرتىۋە بىۋاسىتە خەنزۇ يېزىقىدا ئىجاد قىلغان ئەسىرى . تۇنجى قەدەمدىلا قولغا كەلگەن بۇ نەتىجە بىزنى ھەيران قالدۇرىدۇ ، بىزنى خۇشال قىلىدۇ . بىزنىڭ تەبرىكلىشىمىزگە ئەرزىيدۇ(«ساداقەت زېمىنىدا ساقلىنىدۇ» ناملىق ئوبزورلار توپلىمىنىڭ 072 - 772-بەتلىرىگە قارالسۇن.)
يۇقىرىدىكى بۇ كىتابتا ئەدەبىيات تەشكىلاتچىسى ، تالانتلىق ئوبزورچى ۋاڭ جۇڭمىڭ يەنە بىر پارچە ئوبزور ئېلان قىلىپ ، ئىمىن ئەھمىدىنىڭ شېئىرلىرىنى مىسرامۇ مىسرا ، كۇپلېتمۇ كۇپلېتلار بويىچە ئانالىز قىلىپ ، يۇقىرى باھالارنى بەرگەن.
گۈلنىسا جامالنىڭ «قىزىل گۈل بىلەن بۇلبۇل» ناملىق ھېكايىسى بىۋاسىتە خەنزۇ تىلىدا يېزىلغان بولۇپ ،«مىللىي يازغۇچىلار» ژۇرنىلىنىڭ 9991-يىل 1-سانىنىڭ 1-بېتىگە بېسىلىپ ، بۇ ژۇرنالغا ئالاھىدە بەدىئىي تۈس كىرگۈزگەن ، بۇ جەھەتتىكى يۇقىرى باھا شۇ ژۇرنالنىڭ«بەت بوسۇغىسى»دا ئالاھىدە تىلغا ئېلىنغان . ئۇنىڭ ئۇيغۇرچە يازغان ئەسەرلىرى«تارىم»ژۇرنىلى قاتارلىق ژۇرناللارغا ئېلان قىلىنىپ كەلمەكتە.
ئارزۇگۈل تۇراپ خەنزۇ يېزىقى بىلەن ئەسەر يېزىپ«شىنجاڭ گېزىتى»، «مىللىي يازغۇچىلار» ، «غەربىي دىيار ئەدەبىياتى» ، «تەڭرىتاغ ئوبزورى» قاتارلىق گېزىت-ژۇرناللاردا «ئۇيغۇر ھېكايىچىلىقى توغرىسىدا» ، «نۇرمۇھەممەت توختىنىڭ ھېكايىلىرىغا باھا» ، «ئەختەم ئۆمەرنىڭ ھېكايە ئىجادىيىتى» ، «يېڭى زامان ئۇيغۇر ھېكايىلىرىغا بىر نەزەر» قاتارلىق ئوبزورلارنى ئېلان قىلدۇرغان . ھازىر قوش تىللىق ئىجادىيەت - دۇنياۋى ئەدەبىيات ھادىسىسى بولۇپ قالدى . نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن فرانسىيە يازغۇچىسى بېككىت ئىنگلىز تىلىدا بىرقانچە ئىلمىي ماقالىلەرنى ، ھېكايىلەر ۋە «مورفىي» ، «ۋات» ناملىق رومانلارنى يېزىپ چىققان . ئۇ فرانسۇز تىلىدا تېخىمۇ نۇرغۇن ئەسەرلەرنى يېزىپ چىققان . ئېلىمىز تەرەققىياتىدىن قارىغاندىمۇ ، ئەدەبىياتتا قوش تىللىق ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللىنىش ئومۇملاشماقتا . خەنزۇ تىلىدىن ئىبارەت بىر مىليارد نەچچە يۈز مىليون ئاھالە ئورتاق قوللىنىۋاتقان مۇشۇنداق چوڭ تىلنى كۆۋرۈك قىلغاندا ، ئۆز ئەسەرلىرىنى تېخىمۇ كۆپ كىتابخانلارنىڭ كۆرۈش ، ئوقۇش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلالايدۇ . شۇنداقلا شىنجاڭدىن ھالقىپ ، مەملىكەتكە يۈزلىنەلەيدۇ . قىسقىسى ، دۇنياۋى يازغۇچى بولۇش يولىغا قەدەم قويالايدۇ . ئەسەرلىرى ئېلىمىزنىڭ ھەتتا دۇنيانىڭ مەدەنىيەت خەزىنىسىدىكى دۇردانىلاردىن بولۇپ قالىدۇ . بۇ جەھەتلەردە چىڭغىز ئايتماتوف ئۈلگە . غەيرەت ئاسىم ، ئەكبەر غۇلام ، ئىمىن ئەھمىدى ، گۈلنىسا جامال ، ئارزۇگۈل تۇراپلار مىسال بولالايدۇ.
ئەلۋەتتە ، ئەدەبىي ئەسەر ئەڭ ئاۋۋال ئۆزىنىڭ ئانا تىل مۇھىتىدا گۈللىنىدۇ . شۇڭا ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى مەملىكەتكە ، دۇنياغا يۈزلەندۈرۈشتە يەنىلا ئەدەبىي تەرجىمە ۋاسىتىسىغا تايىنىشقا توغرا كېلىدۇ . ئەدەبىي تەرجىمە مىللەت ئارا ياخشى ئەسەرلەرنى بايقاشتا ، ئوقۇپ مەنىۋى زوق ئېلىشتا بولمىسا بولمايدىغان بىر كۆۋرۈك . ئۇيغۇر كىتابخانلىرى لۇشۈن ئەسەرلىرىنى ، پۇشكىن ئەسەرلىرىنى ئەدەبىي تەرجىمە ئارقىلىق كۆرگەن . ھازىر ئەدەبىي تەرجىمىدە قېرىنداش مىللەت ئەسەرلىرىنى ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلىش ئانچە زور كۈچ تەلەپ قىلمىسىمۇ ، ئەمما ئۇيغۇر تىلىدىكى جاھان ئەدەبىياتىغا تەسىر كۆرسەتكۈدەك ياخشى ئەسەرلەرنى ، ئۆز مەنىسىنى تولۇق ئىپادىلىگەن ئاساستا خەنزۇ تىلىغا ، بولۇپمۇ ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىش ئىنتايىن ئاجىز ھالقا بولۇپ ، بۇ ئەدەبىياتىمىزنى ئويغا سالىدىغان بىر مەسىلە بولۇپ قالدى . بۇ جەھەتتە نەتىجىلەرنى يەكۈنلەپ ، پىكىرلىرىمنى كىچىك ئىككى تۈرگە بۆلۈپ ئوتتۇرىغا قويماقچىمەن.
1 . ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىش مەسىلىسى . ئۆلكىمىز ئازاد بولغاندىن كېيىن ، ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا تۆھپە قوشقان بىرقىسىم ئەدىبلەرنىڭ ئەسەرلىرى ئىچىدىن بەزى ئەدەبىي تەرجىمانلار ئۆزى خالىغان ئەسەرنى تەرجىمە قىلىپ ، خەنزۇچە گېزىت-ژۇرناللاردا ئېلان قىلغان ، يەنە بەزى ئەدەبىي تەرجىمانلار تەشكىلنىڭ ئۇيۇشتۇرۇشى بىلەن ، بەزى ئەسەرلەرنى تەرجىمە قىلىپ ، كەڭ خەنزۇ خەلقىگە تونۇشتۇرغان . شۇ چاغلاردىن ھازىرغىچە ، ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى خەنزۇ تىلىغا تەرجىمە قىلىشنى بىلىدىغان ۋە ئەمەلىيەتتە تۆھپە قوشقان ۋە تۆھپە قوشۇۋاتقان بىرقىسىم ئۇيغۇر تەرجىمانلىرىنى تىلغا ئېلىپ ئۆتمەكچىمەن .
ئابدۇكېرىم خوجا - ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان تەرجىمە ئەدەبىياتىنىڭ ئاساسچىلىرىدىن بىرى . ئۇ ئەدەبىي تەرجىمە پائالىيىتىنى 2591-يىلى ئىنقىلابىي ۋەتەنپەرۋەر شائىر لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ ئەسەرلىرىنى تەرجىمە قىلىشتىن باشلىغان . 6591-يىلى ئۇ تەرجىمە قىلىپ تۈزگەن «ل . مۇتەللىپ شېىئىرلىرىدىن تاللانمىلار»خەلق ئەدەبىياتى نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇچە نەشر قىلىنىپ ، خەنزۇ كىتابخانلىرىنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشكەن . ئۇ يەنە نىمشېھىت ، ئەلقەم ئەختەم ، تېيىپجان ئېلىيوپ قاتارلىق شائىرلارنىڭ شېئىرلىرىنى خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلغان . شۇڭا شۇ دەۋرلەردە خەنزۇ ئوقۇرمەنلىرى ۋە يازغۇچىلىرى ئارىسىدا ئۇيغۇر يازغۇچىلىرىدىن لۇتپۇللا مۇتەللىپ ، تېيىپجان ئېلىيوپ ، ئابدۇكېرىم خوجىنى بىلىدىغانلار كۆپ ئىدى.
غەيرەت ئاسىم ھازىرغىچە ئۇيغۇرچىدىن 03 پارچە ھېكايە ، ئىككى چوڭ تىياتىر ئەسىرى ، 02 ماقالە ، 01 پارچە شىئېرىنى خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ چىققان . مەرھۇم تېيىپجان ئېلىيوپنىڭ«تۈگىمەس ناخشا»ناملىق مەشھۇر ئەسىرىنى بىرنەچچە ئاتاقلىق ئەدەبىي تەرجىمان ، خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ ئېلان قىلدۇرغانىدى . غەيرەت ئاسىم ئۈچ تەرجىماننىڭ تەرجىمىسىنى ، ئۇيغۇرچە ئەسلى ئەسەرگە سېلىشتۇرۇپ كۆرۈپ ، تەرجىمىدىكى مەنىسىنى تولۇق يەتكۈزۈپ بېرەلمەسلىك ، ئەسلى ئەسەرگە سادىق بولماسلىق ، تەرجىمە شەكلى ، ئۇسلۇبىدا كەتكۈزۈپ قويۇشتەك مەسىلىلەرنى بايقىدى . ئاخىر ئۆزى تەرجىمە قىلدى . نەتىجىدە ئۇ تەرجىمە قىلغان يېڭى نۇسخىسى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن ، كىتابخانلار غەيرەت ئاسىمنىڭ تەرجىمىسىگە يۇقىرى باھا بەردى . شۇنداقلا ئۇنى مۇئەييەنلەشتۈردى .
ئەكبەر غۇلام ئۇيغۇرچە يېزىلغان نۇرغۇن ئەدەبىي ئەسەرلەرنى خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ ، مەتبۇئاتلاردا ئېلان قىلغان . سەيپىدىن ئەزىزىنىڭ «ئۆمۈر داستانى» ، روزى ھوشۇرنىڭ«قەھرىماننىڭ ئوغلى» ناملىق ھېكايىلەر توپلىمى ، ئۆزى توپلاپ ، ئۆزى رەتلەپ تەرجىمە قىلىپ چىققان چوڭ ھەجىمدىكى«دۇنياۋى نەسرىدىن ئەپەندى لەتىپىلىرى» ناملىق كىتاب ، ئۇ يېزىش ۋە كۆرۈشكە قاتناشقان «جۇڭگو ھازىرقى زامان ئاز سانلىق مىللەتلەر ئەدەبىياتى تارىخى» ناملىق كىتاب ، ئۇ تەرجىمە قىلىپ رەتلىگەن «ھېسام چاقچاقلىرى»نىڭ خەنزۇچە چىقىدىغان «مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ، «مىللىي يازغۇچىلار» ، «جۇڭگو غەربىي دىيار ئەدەبىياتى» قاتارلىق ژۇرناللارنى ۋاراقلايدىغان بولساق ، ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ بىر قىسىم ئەسەرلىرىنى ، بىر تۈركۈم ئۇيغۇر ئەدەبىي تەرجىمانلىرى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىپ ، گېزىت-ژۇرناللاردا ئېلان قىلغانلىقىغا كۆزىمىز چۈشىدۇ . 9991-يىل 5-سان «مىللەتلەر ئەدەبىياتى«دا تۇرسۇنئاي ھۈسەيىننىڭ «تەكلىماكان» قاتارلىق ئۈچ پارچە شېئىرى ئىمىن ئابلا تەرىپىدىن تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 00002-يىل 2-سان «مىللىي يازغۇچىلار» ژۇرنىلىدا ئالىمجان ئىسمايىلنىڭ بىر ھېكايىسىنى بەختىيار باھاۋۇدۇن خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ ئېلان قىلغان . 8991-يىل 2-سان«مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا تۇرسۇنئاي ھۈسەيىننىڭ يۇلغۇن ھەققىدە يازغان بىر تۈركۈم شېئىرلىرى ئىمىن ئابلا تەرىپىدىن خەنزۇ تىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 8991-يىل 3-سان «مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا ئەكبەر غۇلامنىڭ بىر پارچە ئەسىرى ئېلان قىلىنغان . يەنە شۇ ساندا ئا . ئۆتكۈرنىڭ «قارىغاي» ناملىق شېئىرى ئىمىن ئابلا تەرىپىدىن خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 0002-يىل 1-سان «مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا تۆمۈر داۋامەتنىڭ بىر بۆلۈك شېئىرلىرى ئەكبەر غۇلام تەرىپىدىن تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 9991-يىل 1-سان «مىللىي يازغۇچىلار» ژۇرنىلىدا ئابدۇرېھىم ئابدۇللانىڭ بىر شېئىرى تەلئەت ئىبراھىم تىلەك تەرىپىدىن تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 9991-يىل 6-سان«مىللەتلەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا يەنە تۆمۈر داۋامەتنىڭ بىر بۆلۈك شېئىرلىرى ئەكبەر غۇلام تەرىپىدىن تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان .
2 . ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىىش مەسىلىسى . مېنىڭچە ، ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى دۇنياغا يۈزلەندۈرۈشتە چوقۇم ئەسەرلىرىمىزنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلدۇرۇشتىن قول سېلىپ ، تەرجىمە قىلىنغان ئەسەرلەرنى جۇڭگودا چىقىدىغان ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى» بولسۇن ياكى خەلقئارادىكى ئىنگلىز تىلىدا چىقىدىغان نوپۇزلۇق ئەدەبىي ژۇرناللاردا بولسۇن ئېلان قىلدۇرۇش ئارقىلىق ئەدىبلىرىمىزنى ، ئەسەرلىرىمىزنى ئىنگلىز تىلى دۇنياسىغا تونۇتۇش . مۇنداق بولمايدىكەن ، بىر قىسىم نادىر ئەسەرلىرىمىزنى ، تالانتلىق ئەدىبلىرىمىزنى ئۆزىمىز داڭلاپلا ئۆتۈپ كېتىمىز . بىز مىڭ داڭلىغاندىن كۆرە ، چەت ئەللىكلەر ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىنغان ئەسەرلىرىمىزنى ئوقۇپ داڭلاپ ، ئوبزورلارنى ئېلان قىلسا ، شۇ ئېشىپ كېتىدۇ . دۇنياغا ھەقىقىي يۈزلىنىش شۇ بولىدۇ . نوبېل مۇكاپاتىغىمۇ پەقەت شۇ ئارقىلىق ئېرىشەلەيمىز . مەن ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى» ئارقىلىق موڭغۇل شائىرى با . بورونبېسكو بىلەن تونۇشقان . ليۇ شاۋتاڭ ، پېڭ جەنمىڭ قاتارلىق مەشھۇر يازغۇچىلارنىڭ ئەسەرلىرىنى كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولغان . مەن ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى»ژۇرنىلىغا 1891-يىلىدىن بۇيان مۇشتىرى بولۇپ كېلىۋاتىمەن . گەرچە بىر قىسىم سانلىرى يوقىلىپ كەتكەن بولسىمۇ ، بارلىرىدىن ئاز-تولا پايدىلىنىپ كېلىۋاتىمەن . تولۇق بولمىغان مەلۇماتلارغا قارىغاندا ، ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلى 021 نەچچە دۆلەتكە تارقىلىدىكەن . دېمەك ، ئاز سانلىق مىللەت شائىرى با.بورونبېسكو ، خەنزۇ يازغۇچىلىرىدىن ليۇ شاۋتاڭ ، پېڭ جەنمىڭ قاتارلىق مەشھۇر يازغۇچىلار ئەسەرلىرى ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ ، ئىنگلىزچە ژۇرنالغا بېسىلغىنى ئۈچۈنلا ، كەڭ ئىنگلىز تىلى ئوقۇرمەنلىرىگە تونۇشلۇق بولدى . خەنزۇلار بۇ جەھەتتە ئاجايىپ غەلىبىلەرنى قولغا كەلتۈرگەن . ئىنگلىزچە«جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىنى ۋاراقلايدىغان بولساق ، ۋاڭ مېڭ ، ليۇ شاۋتاڭ ، پېڭ جەنمىڭ ، فېڭ جىسەي ، يۇ دافۇ قاتارلىق مەشھۇر يازغۇچىلارنىڭ سۈرەتلىرى ، تەرجىمىھالى قوشۇپ ئېلان قىلىنغان پوۋېستلىرىنى ، ھېكايىلىرىنى ، شۈ جىنسەننىڭ شېئىرلىرىنى ، جىن جاڭنىڭ مەسەللىرىنى ھەر سانىدا دېگۈدەك ئۇچرىتىپ تۇرىمىز . 3891-يىل 21-سان ئىنگلىزچە«جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىغا دۆلىتىمىزنىڭ ئىچكى موڭغۇل ئاپتونوم رايونىدىكى موڭغۇل شائىرى با . بورونبېسكونىڭ تۆت پارچە شېئىرى ۋە«مېنىڭ شېئىرلىرىم» ماۋزۇسى ئاستىدا ئەدەبىي ھاياتى تونۇشتۇرۇلغان تەرجىمىھالى بىلەن سۆرىتى قوشۇپ بېرىلىپ ، بۇ ژۇرنالغا بەدىئىي تۈس كىرگۈزگەن . كۆرگەن كىشىنىڭ ھەۋىسى كېلىدۇ . گەرچە بۇ ئاددىي مىسال بولسىمۇ ، بۇ ھەقىقىي دۇنياغا يۈزلەنگەنلىكنىڭ قەدىمى ھېسابلىنىدۇ . بىز دۇنياغا ئەمەس ، ئۇيغۇرلارغا (شىنجاڭغا) يۈزلىنىۋاتىمىز . مەملىكەتكىمۇ تولۇق يۈزلىنەلمەيۋاتىمىز . قانداقمۇ دۇنياغا يۈزلىنىشتىن ئېغىز ئاچقىلى بولسۇن؟ مۇنداق دېسەم ، ئىنگلىزچە بىلىدىغان تەرجىماننى نەدىن تاپىمىز؟ دېگەن سوئال تۇغۇلىشى مۇمكىن . 11-نۆۋەتلىك 3-ئومۇمىي يىغىندىن كېيىن ، ئۇيغۇرلار ئىچىدە ئىنگلىز تىلى ئۆگىنىش ، ئۆگەنگەننى جانلىق ئىشلىتىش خېلى راۋاج تاپتى . بۇنىڭغا ئەدەبىي تەرجىمان ئىلغارجان مەتتۇرسۇن ئىسلام مىسال بولالايدۇ . بەزىلەر چەت ئەللەردە مەخسۇس ئىنگلىز تىلىنى ئۆگىنىپ ، دوكتورلۇق ئۇنۋانلىرىنى ئېلىپ قايتىپ كەلدى . «سەۋەب قىلساڭ سېۋەتتە سۇ توختاپتۇ» دېگەندەك ئۇيغۇرچىنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىشقا ئەمەلىي قول سالساق ، ئىنگلىز تىلى تەرجىمانلىرى چوقۇم چىقىدۇ . گەپ شۇلارنىڭ ئىنگلىز تىلى سەۋىيىسىدىن پايدىلىنىش . شۇنداقلارنى ئىشقا قويۇش مەسىلىسى.
مېنىڭچە ، ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى بىۋاسىتە ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلالايدىغان ئۇيغۇرلاردىن بىرقانچە كىشىنى ئاپتونوم رايونلۇق ئەدەبىيات-سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسىگە يۆتكەپ چىقىپ ياكى تەكلىپ قىلىپ ، يۇقىرى مائاش ، يۇقىرى قەلەم ھەققى بېرىپ سىناپ ئىشلىتىش ئارقىلىق ، تەرجىمە قىلغان ئەسەرلىرى ، مەتبۇئات تەلىپىگە مۇۋاپىق كېلىپ ، ژۇرناللاردا ئېلان قىلىنسا ، ئۇنداقلارنى مۇقىم ئىشلەتسە ، تاكى شۇ سەۋىيىگە يەتكىچە ئادەم تاللاپ ، شۇ ئارقىلىق ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىشقا داۋاملىق ئۇيۇشتۇرۇپ ، بۇ چارە-تەدبىرنىڭ ئۈنۈمىنى كۆرسەك . ئىشىنىمىزكى ، «پىچاقنى بىلەۋەرسە ئۆتكۈرلەشكەندەك» ئۇيغۇرچىنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىۋەرسە ، ياراملىق تەرجىمان بولۇپ چىقالايدۇ . ئەمدى يۇقىرى مائاش ، يۇقىرى قەلەم ھەققىنى كىم بېرىدۇ؟ دېگەن مەسىلە تۇغۇلۇشى مۇمكىن . «گۈلزار مۇكاپاتى»غا مەبلەغ سالغاندەك چارە-تەدبىرلەر ئارقىلىق يەككە كارخانىچىلارنى قولغا كەلتۈرسەك ، شۇنداقلار ئۈچ تەرەپ مەبلەغ سېلىش (ئەسەر ئاپتورى مەبلەغ سېلىش ، كارخانىچى مەبلەغ سېلىش ، ئەسەرنى ئېلان قىلغان ئىنگلىزچە ژۇرنال قەلەم ھەققى بېرىش ، بۇ ئۈچ تەرەپ چىقارغان پۇلنى تەرجىمانغا بېرىش) ئارقىلىق ، قانداق قىلساق بىر ئامال قىلىپ ، ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى ئىنگلىزچە بىلىدىغان ئەدەبىي تەرجىمانلاردىن ھەقىقىي پايدىلىنىپ ، بۇ جەھەتتە ئەمەلىي ئۈنۈم ھاسىل قىلساق ، بۇ دېگەنلىك ئۇيغۇر يازغۇچىلىرىنىڭ ھەممىسىنى ئىنگلىزچە ئەسەر يېزىش ياكى بارلىق ئەسەرلەرنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلدۇرۇش دېگەنلىك ئەمەس . ھەقىقىي تالانتلىق يازغۇچىلارنىڭ ئەسەرلىرىدىن بىرقانچىنى ئادەتتىكى يازغۇچىلارنىڭ ئەسەرلىرىدىنمۇ كەم دېگەندە بىرەر پارچىنى ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلدۇرۇپ ئېلان قىلساق ، ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ دۇنياغا يۈزلىنىشىگە تۇنجى قەدەمنى باسقان بولىمىز . تۆۋەندە بىر قىسىم ئەدىبلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى ئىنگىلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىپ ، ئىنگلىزچە ژۇرناللاردا ئېلان قىلىنغانلىقىغا تەشەككۇر ئېيتىش يۈزىسىدىن ئۇلارنى تىلغا ئېلىپ ئۆتمەكچىمەن .
8991-يىلى 2-سان ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىغا تېيىپجان ئېلىيوپنىڭ «بىر قىزنىڭ ھەسرىتى» ناملىق شېئىرى ، يەنە شۇ سانغا ئىمىن ئەھمىدىنىڭ ئىككى پارچە شېئىرى ۋاڭ چىيىڭ تەرىپىدىن ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . شۇ سانغا يەنە ئۇيغۇر خەلق چۆچەكلىرىدىن «ئۈجمە سايىسى» ناملىق چۆچەك مۇ شەنخېڭ تەرىپىدىن ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 8991-يىل 1-سان ئىنگلىزچە «جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىغا جۇڭگودىكى 01 مەشھۇر شائىر ھېسابلىنىدىغان شىنجاڭدىكى ئۈچ شائىرنىڭ (ئۇلار ياڭ مۇ ، جۇ تاۋ ، جاڭ دېيى) تۆت پارچە شېئىرى ، ئابدۇكېرىم خوجىنىڭ «شارلار تېغى» ناملىق شېئىرى سىمۇن تەرىپىدىن ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . 7891-يىل 3-سان ئىنگلىزچە«جۇڭگو ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىغا شىنجاڭلىق شائىر ياڭ مۇنىڭ«ئۇيغۇرلارنىڭ غۇۋا يۇمۇرلىرى»ناملىق شېئىرى سىمۇن تەرىپىدىن ئېنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان . بۇنىڭ شىنجاڭنى دۇنياغا تونۇتۇشقا خېلى زور دەرىجىدە پايدىسى بار . ياش تاجىك كارخانىچى ماھىرجاننىڭ ئىش-ئىزلىرى شەرھلەنگەن ، ئاتاقلىق يازغۇچى جۇ گۇاڭخۇا يېزىپ چىققان ئەدەبىي ئاخبارات «پامىر بۈركۈتى»ئۈچ خىل يېزىقتا بېسىلغان بىر پارچە كىتاب بولۇپ ، مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان . بۇنىڭ ئۇيغۇرچىسىنى شېرىن قۇربان تەرجىمە قىلغان . ئىنگلىزچىغا گۈلزار تالىپ تەرجىمە قىلغان.
يۇقىرىدا ئېيتىلغان ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ ئېلان قىلىنغان ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ ئەسەرلىرىنى ، ئۇيغۇرچە ئېلان قىلىنغان ئەسەرلەرگە نىسبەتلەشتۈرسەك ، تەخمىنەن مىليوندىن بىر نىسبەتنى ئىگىلىشى مۇمكىن ، يوقتىن ياخشى . بۇ بىر ياخشى باشلىنىش . ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى بىۋاسىتە ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىشنى بىلىش ، بۇ تولىمۇ ئالىيجانابلىق ئىش . بۇنىڭ ئۈچۈن ھەم ئۇيغۇرچىنى ، ھەم ئىنگلىزچىنى تولۇق بىلىشى كېرەك . ئىنگلىزلار بىلەن ئارىلىشىپ ياشاش ئىمكانىيىتى يوق جايدا ، ئىنگلىز تىلىنى راۋان بىلىش تېخىمۇ قىيىن . شۇڭلاشقا ، ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىپ ئېلان قىلدۇرالىغان ئىنگىلىز تىلى تەرجىمانلىرىغا قانداق مۇكاپات(يۇقىرى قەلەم ھەققى ، يۇقىرى مائاش)بەرسە ئەرزىيدۇ ، مېنىڭ تەرجىمە ئەمەلىيىتىمدىن قارىغاندا ، بۇ گۇڭ كۆتەرمەيدىغان ئەمگەك ئىكەن . شۇڭلاشقا ، ئىنگلىز تىلى تەرجىمىسى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئەدەبىي تەرجىمانلار ئاز ئوخشايدۇ . بۇنىڭ ئۈچۈن تەرجىمانلارنىڭ قەلەم ھەققىگە قاراپلا تۇرماي ئەسلى ئەسەرنىڭ ئاپتورىمۇ پۇل چىقىرىپ ، شۇنىڭدەك كارخانىچىلارنىمۇ ئىمكانقەدەر قولغا كەلتۈرۈپ شۇ ئارقىلىق مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ئۇيغۇر ئەدەبىي ئەسەرلىرىدىن ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلدۇرۇپ ئېلان قىلدۇرۇشنى كۈندىلىك خىزمەت پىلانىغا كىرگۈزۈپ ، ئەڭ مۇھىم ئىش قاتارىدا چىڭ تۇتۇشنى تەكلىپ بېرىمەن . بۇ دېگەنلىك-ئىنگلىز تىلى بىلىدىغانلاردىن ھەقىقىي پايدىلىنىپ ، ئەدەبىياتىمىزنى ئەمەلىي ھەرىكىتىمىز بىلەن دۇنياغا يۈزلەندۈرۈش دېگەنلىك . بۇ يېڭى ئەسىردىكى ھازىرقى ئەڭ مۇھىم مەسىلە . «نادان قازانغا قارايدۇ ، تەدان ئوچاققا»دېگەن گەپ بار . ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى دۇنياغا يۈزلەندۈرىمىز دەپ ، ئېغىزدىلا دەپ ئەمەلىي قول سالماسلىقىمىز ، ناداننىڭ قازانغا قارىغىنىدەك بىر ئىش بولىدۇ . ئىنگلىز تىلىغا تەرجىمە قىلدۇرۇپ ئېلان قىلىشىمىز ، تەداننىڭ ئوچاققا قارىغىنىدەك بىر ئىش بولىدۇ . ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنىمۇ ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىپ ئېلان قىلدۇرالىساقلا ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ دۇنياغا يۈزلىنىشىگە ئىمكانىيەت ياراتقان بولىمىز . ئاخىرىدا مەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى پۈتۈن مەملىكەتكە يۈزلەندۈرۈش ئۈچۈن ، ئۇيغۇرچە ئەسەرلەرنى خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ ، ژۇرناللاردا ئېلان قىلدۇرۇۋاتقان غەيرەت ئاسىم ، ئەكبەر غۇلام ، ئىمىن ئابلا ، سۇ يۇڭچىڭ ، بەختىيار باۋۇدۇن ، تەلئەت ئىبراھىم (تىلەك) ، دىلمۇرات قاتارلىق ئەدەبىي تەرجىمانلارغا ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمەن . شۇنداقلا تەرجىمە ئىشلىرىڭلارنىڭ توختاپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن . ئىنگلىزچىغا تەرجىمە قىلىشنى بىلىدىغان گۈلزار تالىپقىمۇ ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمەن . ئەدەبىي تەرجىمە راۋاج تاپسۇن . شۇ ئارقىلىق ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى ھەقىقىي تۈردە دۇنياغا يۈزلەندۈرەيلى!

ئاچقۇچلۇق سۆزلەر : ئابدۇلئەھەت ھەسەن بارچۇقى , ئەدەبىياتىمىزنى جۇڭگو ۋە چەت ئەللەرگە تونۇشتۇرۇش يولى ھەققىدە , سىرتقا كېڭىيىش ,
ساقلىۋېلىش
باھا يازمىلار	يوللانغان ۋاقىت : 2010-7-30 23:12:09 تەھرىر : نامەلۇم	باھا : 0	كۆزىتىش : 1859