جانلىق توۋار پورتۇگالىيە ئېكىسپىدىتسىيىچىلىرى جايغا يېتىپ بارغان ھامان:《يۇرتۇڭلاردا بارمۇ؟-دەپ سورىشاتتى ۋە-،بىز ئىزلىگىلى كەلدۇق》-دەپ تەكرارلايتتى.ئۇنداق بولسا،ئۇلار نىمىشكە ئىزلەيدۇئ قىلىنىشىچە،13-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا،ئىسلامىيەتكە ئوسمان ئىمپىرىيىسى(ھازىرقى تۈركىيە)خىرىستىيانلارنىڭ 《مۇقەددەس ماكانى》پەلەستىننى ئىستىلا قىلغاندىن كىيىن،بۇ مۇخلىسلىرى مۇسۇلمانلارنىڭ دەپسەندە قىلىشىغا چىداپ تۇرالماي.جون .اقساقىلىنىڭ باشچىلىغىدا قېچىپ يەردە يىغىپ پادىشالىق قۇرغان ئىكەن.شۇنىڭ خىرىستىيانغا ئېتقات قىلىدىغان ياۋرۇپا ئەللىرىدە《جون پادىشالىغى》ھەققىدە ھىكايىلەر تارقالغان ئىكەن. رىۋايەتتىكى دۆلەتنىڭ نامى 《جون ئاقساقىلىنىڭ پادىشالىغى》ئىكەن.ئۇ زادى قەيەردە قۇرۇلغان؟دەسلىۋىدە《جوڭگوغا يەردە》دەپ قىلىنغان ئىدى.ماركوپولو سايەھەتكە كەتكەندىن كىيىن،جوڭگوغا يىقىن يەردە،ھەتتا ھىندىستان جايلاردىمۇ《جون پادىشالىغى》نىڭ قارىسىمۇ يوقلۇغى مەلۇم بولدى.كىيىنكى كۈنلەردە يەنە《ئافرىقىدا》دىگەن رىۋايەت تارقالدى.ۇنىڭ بىلەن،پورتۇگالىيە پادىشاسىنىڭ ئوغلى ھېنرى شاھزادە،ئىككى پىلوت تەشكىللەپ،ئايرىم-ئايرىم ھالدا شەرقىي ئافرىقىلارنىڭ ياقىلىرىغا ئەمەلىي چارلاشقا ئەۋەتتى.نەتىجىدە،دىئىساس،ئافرىقىنىڭ قىرغاقلىرىنى تۇلۇق ئايلىنىپ چىقتى.گاما شەرىققە بارىدىغان يولىنى تاپتى.ئۇلار ئوكيان،تېچ .وكيان ھىندى ئوكيانلارنى ئاختۇرۇپمۇ مۇخلىسلىرىنىڭ《جون ئاقساقال پادىشالىغى》نى تاپالمىدى. دەسلەپتە گېپى،چەتئەللەردىكى قانچە .ېلىپ كىتىش ئىدى..ەمما،ئەمەلىيەتتە كەلدى. مۇخلىسلىرىنىڭ《مېھمان》لىرى كەلدىمۇ؟ياق،قۇل كەلدى.شۇنىڭدىن باشلاپ،مىڭلاپ،ئون مىڭلاپ نېگىرلار《جانلىق توۋار》قاتارىدا سېتىۋىتىلدى.نېگىرلار ئانا يۇرتلىرىدىن ئايرىلىپ،پايانسىز ئوكيانلار ئايرىپ تۇرىدىغان ياقا يۇرتلاردا ھايۋان كەبى ئىشلەپ،جاھاننىڭ ئازاپ-كۈلپەتلىرىدە يەتكىچە خورلاندى. 1-قېتىم قاتارىدا ئىلىپ كىلىش 1442-يىلى ئون كىشى ئىدى.ئۇلارنىڭ ھەننىۋاسى ئافرىقىنىڭ غەربىدىكى قىرغاقلىرىدىن《ئوۋلاپ》كېلىنگەن ئىدى‪.‬2-قېتىمقىسى،1469-يىلى بولۇپ،جەمى 200كىشى ئىدى.بۇ قىتىمقىسى،بىر شىركەتنىڭ《توۋار》قاتارىدا پورتۇگالىيەگە سېتىۋەتكەنلىگى ئالدىنقىسىدىن پەرىقلىنەتتى.ئاڭلاشلارغا قارىغاندا،بۇ نېگىرلارنى《يىغىۋالغان》ئىكەن. قانداقسىىغا 《ئوۋلىغان》ۋە《يىغىۋالغان》دىمەمسىلەر.ئۇمۇمەن قوللانغان:ئالدى تار دائىرىدە ئالداش بېرىپ،ئەينەكتىن ياسالغان بەزى زىننەت بۇيۇملىرى ئافرىقىلىقلار كۆرمىگەن نەرسىلەرنى 《سوۋغات》ئورنىدا ئايرىم ساندىكى ئافرىقىلىقلارغا《ھەدىيە》قىلىش يەرگە تاشلىغان.بىراۋ كىلىپ《سوغات》نى قولغا ھامان،ئۇنۇ باغلىۋالغان.شۇنداق قىلىپ،قۇللارنى 《ئوۋلىغان》.ئەمما،بۇنداق ئادەملەرنى بىردىن-بىردى تۇتقىلى بولغاچقا،نېگىرلار كۆپرەك كەلگەندە ئىمكان بولمىغان.شۇنىڭ بىلەن《قورشاپ ئوۋلاش》ئۇسۇلىنى ئويلاپ تۈركۈم ئەسكەر چىقىرىش ئارقىلىق،بىر قىتىمدا نېگىرنى قورشىۋىلىپ،ئۇلارنى باغلاپ ماڭغان.ئەڭ ئاخرىدا،بۇ مۇستەملىكىچى قاراقچىلارنىڭ يۈرىگى قاپتەك نولۇپ كەتكەن-دە،ھەتتا پۈتكۈل كەنىتنى قىتىمدىلا قورشىۋىلىپ ،كەنىتتىكى ئەر-ئايال،ياش-قېرى ھەممىسىنى 《يىغىپ》كەتكەن. ئەمما،بۇنداق《ئوۋلاش》ئۇسۇلى يەرلىك قوراللىق قارشىلىغىنى قوزغىدى.نېگىرلاردا پەقەت ئوقيا مىس بولقىلاردىن باشقا قىلىچ-خەنجەر قاتارلىقلارنى سوقىدىغان نەرسىلەرمۇ يوق ئىدى. ئەمما كۆپ ئىدى.مۇستەملىكىچىلەردە مىلتىق زەمبىرەك قاتارلىقلار بولغىنى ئادەم سانى ئاز ئىدى.شۇڭا قاندق قىلغانبىلەن ئوۋلاشتا ئۇتۇق قازىنالماي،ئەكىسچە ۆزلىرى جىنىدىن ئايرىلدى.شۇنىڭ مۇستملىكىچىلەر يەنە《سېتىۋىلىشتىن》تىن ۋەھشىي قارارغا كەلدى.ئۇلار ئافرىقىدىكى ئېرىقلارغا بۈلۈندىغانلىغىنى،ھەر ئېرىقنىڭ مۇنچە قەبىلىلەرگە بۆلۈندىغانلىغىنى،ئىرقلار ئىرقلار ئارىسىدا،قەبىىلەر قەبىلىلەر ئارىسىدا ھەمىشە زىددىيەت تۇرىدىغانلىغىنى كۆرىۋىلىپ ئارىسىغا بۆلگۈنچىلىك سېلىپ،قوراللىق تۇقۇنۇش پەيدا قىلدى ئۇلاردىن ئەسىرگە چۈشكەنلەرنى 《سېىتىۋالدى.ئاارىقىلىقلارنىڭ قولى ئافرىقىلىقلارنى 《ئوۋلاش》 تىن ئىبارەت ئۇسۇل ئىنتايىن زەھەرلىك بولغاچقا،نەتىجىدە ئافرىقىدا نۇرغۇنلىغان كەنىتلەر ۋەيران قىلىندى.نۇرغۇنلىغان ئائىلىرى توزۇپ كەتتى،ئەمما،مۇستەملىكىچىلەر كاەمەت بىيىپ كەتتى.چۈنكى،ئافرىقىدا قۇلنى 70فرانىكتىن 100فرانككىچە《سېتىۋالغان》بولسا،دېڭىزدىن ئۆتكۈزگەن ھامانلا فرانكتىن 200مىڭ فرانككىچە سېتىپ،يۈزدە مىڭ پىرسەنتتىن يۈزدە 3000پىرسەنتكىچە ئالدى. قىتئەسى قۇرۇقلىقىنىڭ تېپىلىشىغا ئەگىشىپ ،نېگىر يەنە 《بازار》چىقتى.ئىسپانىيە،پورتۇگالىيە مۇستەملىكىچىلىرى زور كۆلۈمدە قىرغىنچىلىق ئېىپ بېرىپ،ئۇ ھىندىئانلارنى ئالاھەزەل قىرىپ تۈگەتكەچكە،شۇنچە كۈچلىرى تېپىلمىدى .ئافرىقىنىڭ نېگىرلىرىنى كەڭ تۈردە سىتىش،يېڭى ئايلاندى.تۇلۇقسىز مەلۇماتلارغا قارىغاندا،يالغۇز غەربىي ھىندىي تاقىم ئاراللىرىدىكى ئەنگىلىيە مۇستەملىكە رايونلارغا 1680-يىلدىن 1786-يىلغاچە ئىككى مىليون 130مىڭ ئافرىقىلىق كىرگۈزۈلگەن.كچىككىنە يامايكىغا 1700-يىلدىن 1789-يىلغىچە 600مىڭ نېگىر يۆتكەپ كىلىنگەن. شۇنىڭدىن باشلاپ ئېلىپ-سىتىش سودىسى ئەۋج ئېلىپ كەتتى.پورتۇگالىيىلىكلەرنىڭ كەينىدىن ئىسپانىيىلىكلەر ،فىرانسىيىلىكلەر،گوللاندىيىلىكلەر،ئاخىردا ئەنگىلىيىلىكلەرمۇ خىل سودىگەرلىككە كىرىشىپ كەتتى‪.‬16-،17،18-ئەسىرلەردە نېگىرلىرىدىن قانچە-قانچىلاپ كىشىلەرنىڭ بۇلۇپ كەتكەنلىگىنى بىلىپ بولغىلى بولمايدۇ! 《ئوۋلىنىش》تىن تارتىپ قۇللۇققا سېتىۋىتىلگىچە نېگىرلار ئەڭ پاجىئەلىك باسقۇچنى باشتىن كەچۈردى.بۇ ھەقتە جوھىنىستون دېگەن ئېنگىلىز ھەقىقىي ئەھۋالنى مۇنداق دەپ خاتىرلىىگەن: 《توپ-توپ قىرغىقىغا ھەيدىلەتتى.قىرغاققا بارغىچە ئارىلىقتا بىرسىنىڭ بوينىغا ئېغىر تۈمۈر بويۇنتۇرۇق سېلىناتتى قۇل كۆتىگى باغلىناتتى.قول-پۇتلىرىغا كويزا-كىشەن سېلىناتتى.تۆمۈر كويزا-كىشەنلەر قول-پۇتلىرىنى يېغىر قىلىۋىتەتتى.بۇ جاراھەتلەر بارغانسىرى يامانلىشىپ،يىرىڭلاپ كېتەتتى.ئۇلار ئاچ قوساق قىلىپلا قالماي،ھەتتا داغ سۇمۇ ئىچەلمەيتتى..ئۇنىڭ ئۈستىگە،ھەددىدىن زىيادە قوغلاشلار قۇشۇلۇپ،ھەمىشە ئۇلارنىڭ جىنىغا زامىن بولاتتى.ناۋادا ئۇلار ئۇھ!دەپ تاشلىسا ماغدۇرسىزلىنىپ يىقىلسا ئېتىپ تاشلىناتتى،.ئۇزۇن نەيزە ئۆلتۈرلەتتى ئىنسان قېلىپىدىن چىققان رەھىمسىزلىك بوغۇزلىناتتى،ئانىلىرى يۈدۈپ ياكى قۇشۇنغا يېتىشىپ ماڭالمىغان بالىلارنىڭ بىردەك مىڭىسىنىڭ قېتىغى چۇۋۇلاتتى.نۇرغۇن ھەسرەت-نادامەت ئۆزىنى ئۆلتۈرۋالاتتى. قاراڭلار،ئۆزلىرىنى《يۈكسەك مەدەنىيەتلىك》دەۋالغان ئاق تەنلىك مۇستملىكچىلەرنىڭ قارا تەنلىكلەر ئېرقىغا قىلغان مەدىنىيەتسىزلىگىنى؟! قىرغىقىدىكى يۇرتقا بارغاندىن كىيىن،قۇللار خېرىدارلارنى كۈتۈتتى.قۇللارنى ئوۋلاپ كەلگەن نېگىرلارنى قاتار قىلىپ قويۇپ،قۇللارنى ئېلىپ-ساتىدىغان خەللاپقا《مال》نى كۆرسىتەتتى.خېرىدارلار نېگىرلارنىڭ بەدەنلىرىنى،جۈملىدىن كۆز،چىش،قول،پۇت قاتارلىق ئەزالىرىنى بىرلەپ تەكشۈرەتتى.قۇللارنىڭ كۈچتۇڭگۈرلىرىگە ،ئاجىزلىرىغاتۆۋەن باھا؛ئەرگە يۇقۇرى ئايالغا باھا؛قابىل ياشلارغا يۇقۇرى،ئۇششاق بالىلارغا تۆۋەن باھا قۇيۇلاتتى.بىر ھازا سودىلاشقاندىن كىين،خەللەپ خېرىدار باھادا كىلىشەلىگەن ئىسىملىگى تۇرغۇزىلاتتى.خېرىدار شۇ ئىسمىيەت بويىچە ئوۋلىغۇچىغا پۇلنى بېرەتتى.ئوۋلىغۇچى تىلخەت يېزىپ بەرگەندىن كىيىن ،خېرىدار قۇلنىڭ باساتتى-دە،رەسمىيەت ئاياقلىشاتتى. سودا ئاياقلاشقاندىن كىيىنلا،بىر نەچچە ئون،ھەتتا يۈزلەرچە كېمىنىڭ ئاستى تەرىپىدىكى دىمىق ھەم قاراڭغۇ بۆلۈمچىلەرگە قامىلاتتى-دە،قىمىر-سىمىر قىلالماي قېلىشاتتى.بۇنداق قاماقخانىدا بولماي نىمە بولىدۇ دەيسىلەر؟تەبىئىكى،كىسەل بولسا داۋالىمايتتى،شۇنىڭ كىچىك كىسەل چوڭىيىپ كېتەتتى،خەللاپلار كېسەل دېڭىزغا تاشلاپلا ئىشنى تۈگىتەتتى.ئۇ چاغلاردا يەلكەنلىك كېمە ئاتلانتىك ئوكياندىن ئۆتۈش ئۈچۈن ئادەتتە،3-2ئاي سەپەر توغرا كىلەتتى.خەللاپلارنىڭ 《تەجىربە》سىگە ئاساسەن،سەپەر ئۈستىدە تەخمىنەن يېرىمى ئۆلۈپ كىتەتتى.چۈنكى،خەللاپلارنىڭ پايدىسى يۈز مىڭدىن 3000غىچە بولغاچقا،《توۋار》نىڭ يېرىمىنى زىيان تارتسىمۇ يەنىلە چوڭ پايدا ئالالايتتى.شۇڭا،ئۇلار ئۆلۈش-تىرىلىشى زادىلا ھېساپلاشمايتتى. ئوكياننىڭ قىرقىغا بارغاندا،2-قىتىملىق《خېرىدار》كۈتۈش بولاتتى.ئامىركا قىتئەسىدە مۇستەملىكچىلەر ئاچقان دېخانچىلىق كۆپلەپ ئەمگەك كۈچى كەتكەچكە،ئۇلار پورتقا بېرىپ《مال》سېتىۋالاتتى.بۇ يەردىكى ئېلىم-سېتىمنىڭ ئەھۋالىمۇ ئافرىقا دېڭىز قىرغاقلىرىدىكىگە ئاساسەن ئوخشاش بولۇپ،بەدەنلىرىنى تەكشۈرۈپ كۆرۈش،باھا تالىشىش،قۇللارنىڭ بەدىنىگە 2-قىتىم قىزىتىلغان تۆمۈر تامغا بىسىش ئىشلىرى بېجىرلەتتى. دىخانىچىلىق مەيدانلىرىغا كىرىش قۇللارنىڭ سەرگۈزەشتىلىرى ئاياقلاشماستىن،بەلكى يېڭى ئىچىنىشلىق ھايات باشلىناتتى.ئۇلار يەنىلا كىشەن-كويزىلار بىلەن تۇمۇز ئىسسىقلاردا جان تالىشىپ ئىشلەيتتى،قوللىرىغا قامچا ئالغان كۈزەتچىلەر ئۇلارغا دىۋەيلەپ يۈرۈشەتتى. تەبىئيكى،بۇ ھالغا قالغان قارشىلىق كۆرسىتەتتى.مۇستەملىكچىلەرنىڭ قارشىلىقلارنى تىنجىتىشتىكى بىردىن ۋاستىسى،دىن تارقىتىش ئىدى.ئالاھەزەل ئاپىرىپ ساتىدىغان كىمە ۋە ئامىركا قىتئەسىدىكى قۇللار ئىشلەيدىغان ھەر بىر مەيداندا دىگۈدەك خىرىستىيان دىن تارقاتقۇچىلىرى بار ئىدى.ئۇلار قۇللارغا دۇنيادا جاپا تارتقانلار ئۇ دۇنياغا بارغاندا جەننەتكە كىرىدۇ دىگەن《ئىنجىل》نى ئوقۇپ،قۇللارنىڭ ئىرادىسىنى بوشاشتۇرۇپ تۇراتتى. 《خىرىستىيان مۇخلىسلىرىنى ئىزلەش》تىن نېگىرلارغا《خىرىستىيان ئىنجىل》نى تەشۋىش قىلىشقا ئۆتۈش،ئاخىر بېرىپ قۇللارنى《خىرىستىيان مۇخلىسلىرى》غا ئايلاندۇرۇش،مانا بۇ قۇللارنى ئېلىپ-سىتىشنىڭ تارىخى!