«ﻣﯘ» ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ھﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﺶ

«ﻣﯘ» ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ھﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﺶ

ﻳﯜﺳﯜﭘﺠﺎﻥ ﻳﺎﺳﯩﻦ

مۇ قۇرۇقلىقى

ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ 20-ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺋﻪﻧﮕﯩﻠﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ﭘﻮﻟﻜﻮﯞﻧﯩﯔ ﺟﺎﻣﯧﺲ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺗﯩﻨﯩﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﺍ ﻣﯘ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﭼﻮﯓ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺘﺌﻪﻧﯩﯔ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺑﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﻧﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯜﻛﺴﻪﻙ ﺩﻩﺭىجىدە ﮔﯜﻟﻠﯩﻨﯩﭗ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ ﺳﻪﯞﯨﻴﺴﯩﺪﯨﻦ ﺯﻭﺭ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ھﺎﻟﻘﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ، ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺗﻼﻧﯩﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯖﻤﯘ ﻳﻪﺭ ﺗﻪﯞﺭﻩﺵ ﯞﻩ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻﺳﻨﯩﯔ ﺯﻩﺭﺑﯩﺴﯩﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﺍﭖ ﺳﯘ ﺋﺎﺳﺘﯩﻐﺎ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ، ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺷﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﻣﯘﺷﯘ ھﺎﺩﯨﺴﻪ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﯓ ﮔﯘﻣﺮﺍﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ھﺎﻳﺎﺕ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺋﯩﻲ ھﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﻛﻪﭼﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﺋﯚﺯ ﻧﯚﯞﯨﺘﯩﺪﻩ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﻧﯩﯔ ﮔﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ﺋﯚﺯﮔﯩﺮﯨﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﻰ، ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯘﻧﺘﯘﻟﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺳﯩﺮﻟﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺯﻭﺭ ﺑﯩﺮ ﺑﺎﻳﻘﺎﺵ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ.

ﻟﯧﻜﯩﻦ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺑﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﮔﯘﻣﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺩﻩﺭھﺎﻝ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻼﻟﻤﯩﻐﺎﻥ. ﭼﯜﻧﻜﻰ، ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﭘﻪﻧﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺗﺎﺭﻣﺎﻗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯖﻤﯘ ﺩﻩﻟﯩﻞ-ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﯩﻨﻰ ﺗﻪﻟﻪﭖ ﻗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﭘﻪﻧﻨﯩﯔ ﺷﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﺑﯘﻧﻰ ﺗﻮﻟﯘﻕ ھﺎﻟﺪﺍ ﺩﻩﻟﯩﻠﻠﻪﭖ ﺑﯧﺮﯨﺸﻜﻪ ﺋﺎﺟﯩﺰﻟﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺗﺎﻳﻨﯩﭗ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﻰ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎ ﺟﯜﺭﺋﻪﺕ ﻗﯩﻼﻟﻤﯩﻐﺎﻥ. ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺷﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﻣﯘ ﯞﻩ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﯞﺍﻗﺘﻰ ﺩﻩﭖ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ، ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﺪﺍ ﻧﺎھﺎيىتى ﺯﻭﺭ ﺑﯩﺮ ﮔﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ھﺎﺩﯨﺴﺴﯩﻨﯩﯔ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﺘﯩﻘﻼﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯘﭘﺎﻳﯩﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﻛﯧﻴﯩﻨﭽﻪ ﭘﻪﻥ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻨﯩﯔ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﻰ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯧﺘﺮﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﻰ ﻗﯘﯞﯞﻩﺗﻠﻪﺷﻜﻪ ﻳﯜﺯﻟﻪﻧﺪﯛﺭﺩﻯ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ، 20-ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺩﯨﻘﻘﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﻗﯩﺰﯨﻘﯩﺸﯩﻨﻰ ﻗﻮﺯﻏﺎﭖ، ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺟﯩﺪﺩﯨﻲ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗﯧﻤﯩﺴﯩﻐﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ. ھﺎﺯﯨﺮ ﻣﯘ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻰ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﻟﯩﻚ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺩﻭﻟﻘﯘﻧﯩﻨﻰ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﺪﻯ.

ﺗﻪﺩﺭىجىيﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ پىرىنسىپى ﯞﻩ ﺋﻮﻣﯘﻣﯩﻲ ﺑﺎﻳﻘﺎﺷﻼﺭﻏﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﯨﻤﯘ، ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ 200-500 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻼﺭ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﭘﯘﺗﯩﻐﺎ تايىنىپ ﺗﯩﻚ ﻣﯧﯖﯩﺶ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭﯨﻨﻰ ﻳﯧﺘﯩﻠﺪﯛﺭﮔﻪﻥ «ﺧﻮﻣﻮ ﺋﯧﺮﯦﻜﺘﯘﺱ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ» ﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﻨﻰ ﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯜﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭﯨﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ «ﺧﻮﻣﻮ ﺳﺎﭘﯩﺌﯩﯧﻨﯩﺲ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ» ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺗﻪكىتلىنىدۇ. «ﺧﻮﻣﻮ ﺳﺎﭘﯩﺌﯧﻨﯩﺲ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ» ﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﯞﺍﻗﺘﯩﻨﻰ 200 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ، ﺩﻩﭖ ﻗﯘﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﺴﺎﻕ، ﺋﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺋﺎﺷﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻦ ﺑﯜﮔﯜﻧﮕﻪ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﭘﻪﻗﻪﺕ ھﺎﺯﯨﺮ ﺑﯩﺰ ﻛﯚﺭﯛﭖ ﺗﯘﺭﯗﯞﺍﺗﻘﺎﻥ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻠﯩﻖ ﻧﺎﻣﯩﻐﺎ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﭼﻮﯓ ھﺎﻗﺎﺭﻩﺕ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ھﺎﺯﯨﺮ ﺋﻮﻣﯘﻣﻠﯩﺸﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻠﻪﺭﺩﻩ، ﻳﯧﺰﯨﻘﻨﯩﯔ ﯞﻩ ھﺎﻟﻘﺎ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻧﯩﯔ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﺎﻟﺘﻪ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﻧﻤﻪﻛﺘﻪ. ﻣﯘﺷﯘ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 200 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﻣﯘﺗﻪﺧﻪﺳﯩﺴﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﻣﯧﯖﯩﺴﻨﯩﯔ ﺋﯧﻐﯩﺮﻟﯩﻘﻰ ﯞﻩ ﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯜﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭﻯ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﺩﻩﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ، ﺩﻩﭖ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ «ﺧﻮﻣﻮ ﺳﺎﭘﯩﺌﯩﯧﻨﯩﺲ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ» ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﺘﯘﺭ ﺑﯩﺮ ﺳﻪﯞﻩﺏ ﺑﯩﻠﻪﻥ 194 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﻛﯜﺗﯜﭖ ﻳﺎﺗﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﺎﻟﺘﻪ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﻼ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﻳﺎﺭﺗﯩﺸﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﻐﺎﻧﻤﯘ؟ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺳﯘﺋﺎﻝ ﺗﯘﻏﯘﻟﯩﺪﯗ. ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻤﯘ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ھﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻳﯧﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﺩﻩ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻠﻪﺭﻣﯘ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﺪﺍ ﺯﻭﺭ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﭘﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﯘﻟﯘﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻗﯘﯞﯞﻩﺗﻠﻪﻳﺪﯗ. ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﻯ ﯞﻩ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺑﺎﺷﺘﯩﻦ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﮔﻪﻥ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻﺳﻰ ﺗﯜﭘﻪﻳﻠﯩﺪﯨﻦ، ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ھﯚﺟﺠﻪﺕ ﯞﻩ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﺭ ﺋﺎﺯ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﻱ، ﺑﯘ ھﯚﺟﺠﻪﺕ ﯞﻩ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﺭ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﺋﯘﺯﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﺘﯩﻦ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﮔﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﯞﻩ ﻣﯘﺷﯘ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ھﻪﺗﺘﺎ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﯩﻨﯩﯖﻤﯘ ﺋﺎﺷﯘ ﻗﻪﺩﯨﻤﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﻤﺎﻗﺘﺎ. ﻳﻪﻧﻪ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﻣﯩﺴﺮ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻠﯩﺮﻯ، ﻣﺎﻳﺎ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﭘﺎﺳﻜﺎﻟﯩﻴﻪ ﺗﺎﺵ ﻗﺎﭘﺎﺭﺗﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺳﯩﺮﻯ ﺋﯧﭽﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ-ﻣﯘﻧﭽﻪ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻗﯩﺘﺌﻪﻟﻪﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﻧﺘﯩﻘﯩﻲ ﺋﯩﺰﺍھﻼﺭﻏﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﯩﺸﻰ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻻھﯩﺪﻩ ﺩﯨﻘﻘﯩﺘﯩﻨﻰ ﻗﻮﺯﻏﺎﻳﺪﯗ.

ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﻣﯩﺴﯩﺮﻧﯩﯔ ﮔﯧﺰﯤ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻳﯧﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻛﯧﺌﻮﭘﺲ، ﻛﯧﻔﯧﻦ ﯞﻩ ﻣﯩﻜﯧﺮﻭئىنوس ﭘﯩﺮﺍمىدﺍﻟﯩﺮﻧﯩﯔ ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﺘﯘﺭ ﻣﯩﻼﺩﯨﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ 3000-ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺑﯘﻧﯩﯖﯩﺪﯨﻦ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﺑﯘﺭﯗﻧﻼ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﻤﺎﻗﺘﺎ. ﺑﯘﻻﺭﺩﯨﻦ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻛﯧﺌﻮﭘﯩﺲ ﭘﯩﺮﺍﻣﺪﺍﺳﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﯩﺪﺍ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯩﻠﻴﯘﻥ 600 ﻣﯩﯔ ﺩﺍﻧﻪ ﭼﻮﯓ ﺑﻠﻮﻙ (ﻛﻪﺳﻤﻪ) ﺗﺎﺵ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﭼﻮﯓ ﺑﻠﻮﻙ ﺗﺎﺷﻼﺭ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﻳﯜﺯ ﻣﯧﺘﯩﺮ ﻳﯩﺮﺍﻗﻠﯩﻘﺘﯩﻜﻰ ﺗﺎﺵ ﺋﻮﭼﺎﻗﻠﯩﺮﺩﯨﻦ ﻗﯧﺰﯨﭗ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﯩﭗ ﻳﯜﺯﻯ ﺳﯩﻠﯩﻘﻼﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ، ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺵ ﻣﻪﻳﺪﺍﻧﯩﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﻨﯩﭗ ﺑﯩﺮﻟﻪﺷﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ [1]. ﺑﯘ 3000 ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﻤﯘ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ؟ ﻣﯘﺗﻪﺧﻪﺳﯩﺴﻠﻪﺭ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﻰ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﯩﻨﻰ ﻗﻮﻟﻼﻧﻐﺎﻧﺪﯨﻤﯘ، ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻨﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ 100 ﻳﯩﻠﺪﺍ ﺗﺎﻣﺎﻣﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻠﻤﺎﻗﺘﺎ. ﻳﯘﻧﺎﻧﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ھﯧﺮﻭﺩﻭﺕ ﺋﯜﭺ ﭘﯩﺮﺍﻣﺪﺍﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﺳﻔﯧﻨﻜﯩﺴﯩﻜﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺳﯩﺮﻟﯩﻖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻﺳﯩﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﻳﺪﯗ. ﻣﯩﺴﯩﺮﻟﯩﻖ ﺭﺍھﯩﺒﻼﺭ ھﯧﺮﻭﺩﻭﻗﺎ ﺑﯘ ﭘﯩﺮﺍﻣﺪﺍﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻﺳﯩﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻣﯩﺴﯩﺮﻏﺎ ھﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻓﯩﺮﺋﻪﯞﯨﻦ ﺳﯜﺭﯨﺪ ﺩﻩﯞﯨﺮﯨﺪﻩ ھﯧﺮﻣﯧﺲ ﺭﺍھﯩﺒﻠﯩﺮﻧﯩﯔ «ﺋﯘﺳﺘﺎﺩﻟﯩﻖ ﺳﯩﺮﻟﯩﺮﻯ» ﻧﻰ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩﻻﺭﻏﺎ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﯗﺵ ﻣﻪﻗﺴﯩﺘﯩﺪﻩ ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ 341 ﺋﻪﯞﻻﺩﻧﯩﯔ ﻳﺎﺷﺎﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺳﯚﺯﻟﻪﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﻣﯩﺴﯩﺮﻟﯩﻖ ﺭﺍھﯩﺒﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎتلىرﯨﻨﻰ ﺋﺎﺩﺩﻯ ﻗﯩﻠﯩﭗ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻐﺎﻧﺪﺍ، ﭘﯩﺮﺍمىدﺍﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ ﺋﻪﯓ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ 12-13 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ، ﻣﺎﻳﺎ ﭘﯩﺮﺍمىدﺍﻟﯩﺮﻧﯩﯔ ﻣﯩﺴﯩﺮ ﭘﯩﺮﺍمىدﺍﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﻮﺧﺸﺎﭖ ﻛﯧﺘﯩﺸﻰ، ھﻪﺭ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﻪملىكەﺗﺘﻪ ﺑﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﺭﺍﺳﯩﻢ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻗﻮﻟﻠﯩﻨﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﯞﻩ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﺵ ﺋﯧﺘﻘﺎﺩﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﻨﯩﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺷﻪﻛﻠﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﻮﻣﯩﻴﺎﻻﺷﻨﯩﯔ ﺋﻮﺧﺸﺎﺷﻠﯩﻘﻰ ﺑﯘ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﻧﺒﻪﺩﯨﻦ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﯩﯔ ﭘﺎﻛﯩﺘﻰ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺪﯗ[2]. ﻳﻪﻧﻪ ﺗﯘﻧﯩﺴﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺋﻮﺭﻣﺎﻧﻠﯩﻘﺘﯩﻦ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ 50 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﻣﯧﺘﺎﻟﺪﯨﻦ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺳﯜﻧﺌﯩﻲ ﻳﯜﺭﻩﻙ، ﭘﯩﺮﻭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﯟﯨﻴﻪ ﭼﯧﮕﯩﺮﺳﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺳﯩﺮﻟﯩﻖ ﺷﻪھﻪﺭ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻼھ ھﻪﻳﻜﯩﻠﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﺋﯩﺸﻠﻪﻧﮕﻪﻥ 27 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﻳﯘﻟﺘﯘﺯﻻﺭ ﺳﯜﺭﯨﺘﻰ، ﻛﻮﻟﯘﻣﺒﯩﻴﺪﯨﻜﻰ ﻳﻪﺭ ﻳﯜﺯﯨﺪﯨﻦ 780 ﺋﯩﻨﮕﯩﻠﯩﺰﭼﯩﺴﻰ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭﻟﯘﻗﺘﯩﻦ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ، B52 ﺗﯩﭙﻠﯩﻖ ﺑﻮﻣﺒﺎﺭﺩﯨﻤﺎﻧﭽﻰ ﺋﺎﻳﺮﻭﭘﯩﻼﻧﻐﺎ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﺋﻮﺧﺸﺎﭖ ﻛﯧﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﺋﺎﻳﺮﻭﭘﯩﻼﻥ، ﮔﺎﺑﻮﻧﺪﯨﻦ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺗﻮﻡ ﻗﺎﺯﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﻮﺧﯘﻧﺠﯘﺩﺍﺭﻭ ﺷﻪھﻪﺭ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﯩﺴﻜﯩﻠﯩﺘﯩﻨﻰ ﺧﯩﻤﻴﻠﯩﻚ ﺋﺎﻧﺎﻟﯩﺰ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ، ﺑﯘ ﺷﻪھﻪﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻳﺎﺩﺭﻭ ﺋﯘﺭﯗﺷﯩﺪﺍ ﯞﻩﻳﺮﺍﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻮﻏﺮﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ھﯚﻛﯜﻣﻰ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ھﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺩﻩﺭىجىدە ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻲ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺩﻩﯞرﻧﯩﯔ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺩﻩﻟﯩﻠﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻤﯘ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﺪﻩﻙ، ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﻣﯩﺴﯩﺮ، ﺑﺎﺑﯩﻞ، ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ، ﺟﯘﯕﮕﻮ ﯞﻩ ﻣﺎﻳﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﻳﻮﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻘﺎ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﺳﺎﻗﯩﻨﺪﯨﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﺪﻯ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ 1868-ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ھﯩﻨﺪىستاﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﻧﮕﻠﯩﻴﻪ ﺋﺎﺭﻣﯩﻴﺴﯩﺪﻩ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﯞﺍﻗﯩﺖ ھﻪﺭﺑﯩﻲ ﯞﻩﺯﯨﭙﻪ ﺋﯚﺗﯩﮕﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﻐﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻼ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺋﯩﻲ ﺩﯨﻨﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪتقىقات ﺑﯩﻠﻪﻧﻤﯘ ﺷﻮﻏﯘﻟﻼﻧﻐﺎﻥ. ﺋﯘ ﺑﯘ ﺳﺎھﻪﺩﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻐﺎ  ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻝ ﺗﻮﭘﻼﺵ ﻣﻪﻗﺴﯩﺘﯩﺪﻩ، 1883-ﻳﯩﻠﻰ ﺗﯧﺒﻪﺗﺘﯩﻜﻰ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﻼﺭﻧﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﺗﯧﺒﻪﺗﺘﯩﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﯩﻐﺎ ﻛﯩﺮﮔﻪﻧﺪﻩ، ﺑﯘ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﯩﻨﯩﯔ «ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺭﺍھﯩﺒﻼﺭ ﻗﯧﺮﯨﻨﺪﺍﺷﻠﯩﻘﻰ» ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺋﻪﺯﺍﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﺎﺵ ﺭﺍھﯩﺒﻰ ﺭﯨﺸﻰ ئۇﻧﯩﯖﻐﺎ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭ (ﺗﺎﺵ ﺗﯜﯞﺭﯛﻛﻠﻪﺭ، ﺗﺎﺵ ﺗﺎﺭﺷﯩﻼﺭ) ﻧﻰ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺑﯘ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭ ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ، ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ھﻪﺭﯨﭙﻠﻪﺭ، ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺭﺩﯨﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﺐ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ «ﻧﺎﮔﺎﻣﺎﻳﺎ ﺗﯩﻠﻰ» ﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ. «ﻧﺎﮔﺎﻣﺎﻳﺎ ﺗﯩﻠﻰ» ﺋﺎﻟﻠﯩﺒﯘﺭﯗﻥ ﺋﯚﻟﮕﻪﻥ ﺗﯩﻞ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺷﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺑﺎﺵ ﺭﺍھﯩﺐ ﺭﯨﺸﯩﻨﻰ ﻗﻮﺷﻘﺎﻧﺪﺍ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺋﯜﭺ ﺋﺎﺩﻩﻣﻼ ﺑﯘ ﺗﯩﻠﻨﻰ ﺑﯩﻠﻪﺗﺘﻰ. ﺭﯨﺸﯩﻨﯩﯔ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻗﺎ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯧﺮﻯ ﺳﯩﺮ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺗﺎﺑﯩﻠﯧﺘﻼﺭﻧﻰ ﻧﯧﻤﻪ ﺳﻪﯞﻩﺑﺘﯩﻦ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﺑﻪﻟﻜﯩﻢ ﺭﯨﺸﻰ ﺑﻪﺯﻯ ﺳﯩﺮﻻﺭﻧﻰ ﻏﻪﺭب ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﯩﻐﺎ ﺋﺎﺷﻜﺎﺭﻻﺵ ﭘﻪﻳﺘﻰ ﻛﻪﻟﺪﻯ، ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻛﯧﺮﻩﻙ. ﺭﯨﺸﻰ ﻣﯘﺷﯘ ﺧﯩﻞ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﻪ ﻳﺎﻛﻰ ﺑﺎشقا ﺳﻪﯞﻩﺑﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﯜﺭﺗﻜﯩﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻗﺎ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺑﯘ ﺗﯩﻠﻨﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻞ ﺋﯚﮔﻪﺗﻜﻪﻥ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺳﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳﯧﺸﯩﭗ، ﺋﯘنىڭ ﺗﻮﻟﯩﻤﯘ ﻗﻪﺩىمكى ﺩﻩﯞﺭﮔﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﺳﻪﻟﺘﻪﻧﻪﺗﻠﯩﻚ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﯞﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﻯ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻦ ﺋﯘﭼﯘﺭ ﺑﯧﺮﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﯩﻤﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ھﯚﺟﺠﻪﺕ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﻐﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﭽﻪ، ﺑﯘ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 15 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﻳﺎﻛﻰ ﺑﯧﺮﻣﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﯩﭗ، ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﻐﺎ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺭﺍھﯩﺒﻠﯩﺮﻯ ــــ ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻟﻼﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﻨﮕﻪﻥ ﯞﻩ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﻼﺭﺩﺍ «ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻝ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﻯ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﺪﺍ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥ[3].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﺑﺎﻳﻘﯩﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﺳﯩﺮﻟﯩﻖ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺋﯚﻣﺮﯨﻨﻰ ﻣﯘﺷﯘ ﺳﺎھﻪﺩﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻘﺎ ﻗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﻐﺎ ﺗﯜﺭﺗﻜﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، «ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻝ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﻯ» ﺩﺍ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﺵ ﯞﻩ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﺰﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯧﭙﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ، 50 ﻳﯩﻞ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﻘﺎﻥ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺳﺎﻳﺎھﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﺪﺍ ﺋﯘ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﺎﺭﺍﻟﻼﺭﺩﺍ، ﺳﯧﺒﯩﺮﯨﻴﯩﺪﻩ، ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﯞﻩ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ، ﺑﯧﺮﻣﯩﺪﺍ، ﻛﺎﻣﺒﻮﺩﮊﯨﺪﺍ، ﺋﺎﯞﯨﺴﺘﺮﺍﻟﯩﻴﯩﺪﻩ، ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﺍ ﯞﻩ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺵ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﯞﻩ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯩﺴﭙﺎﺕ-ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻼﺭﻧﻰ ﺗﻮﭘﻠﯩﻐﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻳﻪﻧﻪ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﻳﺎﺯﻣﯩﻼﺭ، ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﯨﻲ ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ، ﻗﻪﺑﺮﻩ-ﭘﯩﺮﺍمىدﺍﻻﺭ، ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺋﯩﺰﻻﺭ ﯞﻩ ﺋﻪﭘﺴﺎﻧﻪ-ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻠﻪﺭدىنمۇ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯘﭼﯘﺭﻻﺭﻏﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﻰ ﻳﯘﺭﯗﺗﯘﺷﺘﺎ ﺋﻪﯓ ﺋﻪھﻤﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻝ يەنىلا ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻝ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ھﺎﺯﯨﺮ ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﺎ ﻣﯘﺯﯨﻴﺪﺍ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﺎ ﺗﺎﺑﻠﯩﺘﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ[4].

ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﯩﻠﯩﻖ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮒ ﯞﯨﻠﻠﺌﺎﻡ ﻧﯩﯟﯨﯧﻦ 1921-، 1923-ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﯩﺪﺍ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺵ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺪﺍ، ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 11 ﻣﯩﯔ 600-12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﮔﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ 2600 ﺩﯨﻦ ﻛﯚﭘﺮﻩﻙ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺗﺎبلېتلارﺩﯨﻜﻰ ﻳﯧﺰﯨﻘﻼﺭﻧﻰ ﻧﯩﯟﯦﻨﻤﯘ ﺋﻮﻗﯘﻳﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻧﺪﻩﻙ، ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺋﯘﺯﺍﻕ ﻣﻪﺯﮔﯩﻞ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﻛﺎﺭﻧﯩﮓ ﺋﯩﻨﯩﺴﺘﯩﺘﻮﺗﯩﻨﯩﯔ مۇﺗﻪﺧﻪﺳﯩﺴﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺩﻭﻛﺘﻮﺭ ﻣﻮﺭﻟﯧﻴﻤﯘ ﺋﻮﻗﯘﭖ ﭼﯩﻘﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺗﺎﭘﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺩﻩﺭھﺎﻝ ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﯩﻐﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﻧﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﺎ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻝ «ﻧﺎﮔﺎﻣﺎﻳﺎ ﺗﯩﻠﻰ» ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺗﯧﺒﻪﺕ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﻛﻪﻡ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻮﻟﯘﻗﻼﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺯﯙﺭﯛﺭ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻼﺭﻏﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ. ﻣﯩﺴﺎﻝ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻴﺘﺴﺎﻕ، ﻣﯧﻜﺴﯩﻜﺎ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻗﯩﺘﺌﻪﻧﯩﯔ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﯨﻲ ھﺎﻟﺪﺍ «ﻣﯘ»، ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻠﯩﻚ ﺋﻮﻗﯘﻡ ﺟﻪھﻪﺗﺘﻪ «ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﺩﯨﻴﺎﺭ» ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﻠﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﮔﻪ، ﻳﻪﻧﻪ «ﻣﯘ ﺋﺎﻧﺎ ﯞﻩﺗﻪﻥ» ﺩﻩﭖ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ [5].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻣﺎﻧﺎ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻛﯚﭖ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﻤﻪ ﭘﺎﻛﯩﺘﻼﺭﻏﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﭖ، «ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺋﻪﯞﻻﺩﻟﯩﺮﻯ»، «ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻗﯩﺘﺌﻪ ــــــ ﻣﯘ»، «ﻣﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯩﺮﻯ»، «ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﻪﻡ ﻛﯜﭼﻠﯩﺮﻯ»، ﯞﻩ «ﺋﺎﻟﺘﯘﻧﺪﻩﻙ ﺩﻩﯞﺭﻧﯩﯔ ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﻯ» ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﻪﺵ ﻛﯩﺘﺎﺑﻨﻰ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻰ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﻰ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻠﯩﻚ ھﺎﻟﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﺑﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﻧﯩﯔ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻧﺎ ﯞﻩﺗﯩﻨﻰ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺮﻗﻰ، ﻧﻮﭘﯘﺳﻰ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ، ﻣﯘ ﺩﯙﻟﯩﺘﻨﯩﯔ ﺋﯩﺪﺍﺭﻩ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺷﻪﻛﻠﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﻯ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ، ﻣﯘ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﭘﻪﻥ-ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ، ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ، ﻗﺎﺗﻨﺎﺵ، ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ، ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﯞﻩ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩ ﺷﻪﻛﻠﻰ، ﻣﯘﺩﯨﻜﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﭼﯜﺵ ﻳﯚﻧﯩﻠﯩﺸﻰ، ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﺗﯘﻳﯘﻗﺴﯩﺰ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﯞﻭﻟﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﺳﯘ ﺩﻭﻟﻘﯘﻧﻰ ﺯﻩﺭﺑﯩﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻧﯩﯔ ھﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﻳﻮﺭﯗﺗﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭ 1926-ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ ئېتىبارەن ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻧﻮﭘﯘﺯﻟﯘﻕ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﻧﻪﺷﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ. 1935-ﻳﯩﻠﻰ ﺗﯜﺭﻛﻴﯩﻨﯩﯔ ﺟﯘﻣﻬﯘﺭ ﺑﺎﺷﻘﺎﻧﻰ (ﺯﯗﯕﺘﯘﯓ) ﻣﯘﺳﺘﺎﭘﺎ ﻛﺎﻣﺎﻝ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﻧﻰ ﻧﻴﯘﻳﻮﺭﻛﺘﯩﻦ ﺋﻪﻛﻪﻟﺪﯛﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯘ 60 ﻛﯩﺸﻠﯩﻚ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ھﻪﻳﺌﯩﺘﻰ ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﻰ ﺩﻩﺭھﺎﻝ ﺋﯩﻨﮕﻠﯩﺰ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﺗﯜﺭﻛﭽﯩﮕﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﻏﺎﻥ ﯞﻩ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﻏﺎﻥ. ﻣﯘﺳﺘﺎﭘﺎ ﻛﺎﻣﺎﻟﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﻤﯘ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﻰ ﺷﻪﻛﻠﻰ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺵ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﻲ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﭽﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﻰ 1960-ﻳﯩﻠﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﯨﻐﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺗﯜﺭﻙ ﺗﯩﻠﻰ ﻗﯘﺭﯗﻣﻰ (ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﺘﻰ) ﺩﺍ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺧﺎﺗﯩﺮﻩ ﺳﺎﺭﺍﻱ ﺋﺎﺭﺧﯩﭙﯩﻐﺎ ﻳﯚﺗﻜﻪﻟﮕﻪﻥ. ﭘﻪﻗﻪﺕ 2000-ﻳﯩﻠﯩﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﯨﻼ، ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﯜﺭﻛﭽﻪ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﺋﻪﮔﻪﻣﻪﺗﺎ ﻧﻪﺷﺮﯨﻴﺎﺗﻰ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯜﭺ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﻨﯩﭗ، ﺋﺎﺷﻜﺎﺭﺍ ﻧﻪﺷﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻘﺎ ﺑﺎﺷﻠﯩﺪﻯ.

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﻪﺯﯨﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺗﻮﻟﯩﻤﯘ ﺋﯘﺯﺍﻕ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﺋﯘﻣﯘ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ 270 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻐﺎ ﺗﺎﻗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﯩﺴﯩﻤﯩﺪﯨﻨﻼ ﺳﯚﺯ ﺋﯧﭽﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﻪﻛﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﻮﻟﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻼﻧﯩﯔ ﺯﻭﺭ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﯩﻤﻰ 70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻨﯩﯔ ﻣﺎﺑﻪﻳﻨﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺷﯘ ﺳﻪﯞﻩﺑﻠﯩﻚ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺩﻩﻝ 70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻨﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯘﭘﺎﻳﯩﻠﻪﻧﮕﻪﻧﺪﻯ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘ ھﻪﻗﺘﻪ ﺗﻮﺧﺘﯩﻠﯩﭗ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﻩﻳﺪﯗ: «ﺷﯘ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﻧﺎھﺎيىتى ﻳﺎﺧﺸﻰ ﭼﯜﺷﯩﻨﯩﻠﯩﺸﯩﻨﻰ ﺋﺎﺭﺯﯗ ﻗﯩﻠﯩﻤﻪﻧﻜﻰ، ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﯨﻤﺪﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﻣﯧﻨﯩﯔ ﻛﻪﺷﭙﯩﻴﺎﺗﯩﻢ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻠﯩﻨﻤﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﻛﯧﺮﻩﻙ. ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﻣﻪﻥ ﭘﻪﻗﻪﺕ 12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ 70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﻪھﯟﺍﻟﻨﻰ ﺋﻪﻛﺲ ﺋﻪﺗﺘﯜﺭۈﺩﯨﻐﺎﻥ ﺋﺎﺑﯩﺪﯨﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﻼﺭﻧﻰ ﺗﻪﻛﺮﺍﺭﻟﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺪﯗﻡ. ﺑﯘ ﺋﺎﺑﯩﺪﯨﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﻳﺎﺯﻣﯩﻼﺭﺩﺍ ﻧﺎھﺎيىتى ﺩﯨﻘﻘﻪﺗﻨﻰ ﺗﺎﺭﺗﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﻼﺭ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﻳﻪﻧﻪ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﺑﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ھﻪﻣﻤﯩﺴﯩﻨﻰ ﺩﻩﻟﯩﻠﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ھﯧﺴﺎﺑﻘﺎ ﺋﺎﻟﻤﺎﻱ ﺗﯘﺭﯗﭘﻤﯘ، ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﮔﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ھﺎﺩﯨﺴﻠﻪﺭﻣﯘ ﺑﯘ ﭘﺎﻛﯩﺘﻨﻰ ﻗﯘﯞﯞﻩﺗﻠﻪﻳﺪﯗ [6].«

ﺋﻪﻣﻤﺎ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ، ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘھﯩﻢ ﺑﯩﺮ ﺗﯧﻤﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﻪﻧﺒﻪﻟﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﭖ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 900 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻼ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﻤﺎﻗﺘﺎ. ﻟﯧﻜﯩﻦ، ﺑﯘﻣﯘ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﯩﻠﯩﻨﯩﺶ ﻧﻮﻗﺘﯩﺴﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﯘ ﭘﺎﻛﯩﺘﻼﺭﺩﯨﻦ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻗﻪﺩﯨﻤﯩﻲ ﺩﻩﯞﺭﮔﻪ ﺳﯜﺭﯛﻟﯜﭖ ﺑﺎﺭﺩﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﭼﯜﺷﯩﻨﯩﺸﻜﻪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ ﻣﯚﺟﯩﺰﻟﯩﻚ ﻣﺎھﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ھﺎﺯﯨﺮﻏﯩﭽﻪ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ـــــ ﻣﯘ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺨﻼﻧﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﻛﯜﭼﯩﻨﻰ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯛﺵ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﻰ ﺗﺎﺭﻗﯩﺘﯩﺸﻘﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﻣﯘھﯩﻢ ﺭﻭﻝ ﺋﻮﻳﻨﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺳﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ. ﺗﯜﺭﻙ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ ﺋﻪﺭﮔﯜﻥ ﺋﺎﺭﯨﻜﺪﺍﻟﻨﯩﯔ ﺳﯚﺯﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯧﻴﺘﯩﻘﺎﻧﺪﺍ، «ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱ قىلىىپ ﺗﺎﻟﻠﯩﻐﺎﻥ [7].» ﺑﯘ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺷﯘﻧﯩﻤﯘ ﺋﯩﺰﺍھﻼﭖ ﻗﻮﻳﯘﺵ ﻛﯧﺮﻩﻛﻜﻰ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺗﯚﺕ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﻛﯚﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﻪﺩﻩنىيەﺕ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻣﯘ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﺩﻩﻛﻠﯩﻜﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﻳﯩﻠﺘﯩﺰﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﻮﻧﯘﺷﯩﻨﻰ ﺋﺎﻳﺪﯨﯖﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ، ﻳﻪﻧﻪ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻗﯘﯞﯞﻩﺗﻠﻪﻳﺪﯗ.

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ئىجتىماﺋﯩﻲ ھﺎﻳﺎﺗﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻧﯘﺷﯘﭖ ﺋﯚﺗﯜﺷﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ، ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﺩﺍ ﺧﺎتىرﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯛﭖ ﺋﯚﺗﯜﺵ ﺯﯙﺭﯛﺭ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭسىتىشىچە، ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﺩﺍ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺳﻰ ﯞﻩ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﺑﺎﺳﻘﯘﭼﻠﯘﻕ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﺩەسلىپىدە ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺭﻭھ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﯘ ﺭﻭھﺘﯩﻦ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﺋﯘﺱ (ﺳﻪﯞﻩﺏ) ﻳﯧﺘﻪﻛﭽﻰ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺋﺎﻟﻪﻡ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﯞﺍﻗﯩﺘﻨﯩﯔ ﺋﯚﺗﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﺎﺋﯘﺳﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﻨﻰ ﺋﺎﺳﺘﺎ-ﺋﺎﺳﺘﺎ ﺗﻪﺭﺗﯩﭗ ﺋﯩﮕﻪﻟﻪﺷﻜﻪ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻜﻰ ﺷﻪﻛﯩﻠﺴﯩﺰ، ﺗﺎﺭﻗﺎﻕ ﮔﺎﺯﻻﺭ ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺗﻮﭘﻼﻧﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﮔﺎﺯﻻﺭ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺳﯩﺴﺘﯧﻤﯩﺴﻰ ﯞﻩ ﭘﯩﻼﻧﯧﺘﻼﺭﻧﻰ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻗﯧﺘﯩﺸﻘﺎﻥ، ﻗﯧﺘﯩﺸﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ھﺎﯞﺍ، ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺳﯘ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ، ﺳﯘ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ. ﻗﯘﻳﺎﺵ ﻧﯘﺭﻯ ھﺎﯞﺍﻧﻰ ﯞﻩ ﺳﯘﻧﻰ ﺋﯩﺴﯩﺘﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﻧﯘﺭ ﯞﻩ ﺗﯘﭘﺮﺍﻕ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺕ ﺳﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺗﯘﭘﺮﺍﻗﻨﻰ ﺋﯜﺳﺘﻰ ﺗﻪﺭﻩﭘﻜﻪ ﺳﯩﻠﺠﯩﺘﯩﭗ، ﺋﻮﭼﯘﻕ ﺗﯘﭘﺮﺍﻗﻨﻰ ھﺎﺳﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﻗﯘﻳﺎﺵنۇﺭﻯ ﺳﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﯞﻩ ﭘﺎﺗﻘﺎﻗﻠﯩﻘﺘﯩﻜﻰ ﻛﯜﺭﻣﯩﯔ ھﺎﻳﺎﺗﻠﯩﻖ ﺗﯘﺧﯘﻣﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﺘﯩﻜﻰ ھﺎﻳﺎﺗﻠﯩﻖ ﺳﯘدﯨﻦ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ــــ ﻳﻪﺭ ﻳﯜﺯﯨﮕﻪ ﻛﯧﯖﻪﻳﮕﻪﻥ [8].

ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺷﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﯞﻩ ھﺎﻳﺎﺗﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﯩﻨﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻠﻪﺭﮔﻪ ﺷﯘ ﺩﻩﺭىجىدە ﺋﻮﺧﺸﺎﭖ ﻛﯧﺘﯩﺸﻰ ھﻪﺭﮔﯩﺰﻣﯘ ﺗﺎﺳﺎﺩﯨﭙﯩﻲ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﭼﯜﻧﻜﻰ، ﺋﻪﯓ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ 70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺑﯩﻠﯩﻨﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﭘﻪﺭﻗﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﯩﻤﻨﻰ ﻛﯜﺗﯜﺷﻤﯘ ﺗﺎﺯﺍ ﺋﺎﻗﯩﻼﻧﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﻤﺎﻳﺪﯗ. ﺋﻪﻣﺪﻯ ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ ﺩﻩﺭىجىسىنى ﻛﯚﺭسىتىپ ﺑﯧﺮﯨﺶ ﺟﻪھﻪﺗﺘﻪ، «ﻣﺎﺧﺎﭘﺨﺎﺭﺍﺗﺎ» ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻰ ﺑﯩﺰﻧﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺑﯘ ﺩﺍستاﻧﺪﺍ «ﺗﯜﺗﯜﻧﺴﯩﺰ ﺑﯩﺮ ﺋﻮﺕ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻦ ﭘﺎﻗﯩﺮﺍﻕ ﯞﻩ ﻳﺎﻟﻘﯘﻥ ﭼﺎﭼﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﻮﻕ ﺋﯧﺘﯩﻠﺪﻯ. ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﻼ ھﻪﻣﻤﻪ ﻳﻪﺭ ﻗﺎﺭﺍﯕﻐﯘﻟﯘﻗﻘﺎ ﭼﯚﻣﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻛﯚﺯﻧﻰ ﻛﻮﺭ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﻧﯘﺭ ﯞﻩ ﻗﯘﻻﻗﻨﻰ ﭘﺎﯓ ﻗﯩﻠﻐﯩﺪﻩﻙ ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﯞﺍﺯ ﭼﯩﻘﺘﻰ. ﺋﺎﺭﻗﯩﺪﯨﻨﻼ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺯﻭﺭ ﺋﯩﺴﯩﺴﻘﻠﯩﻘﺘﺎ ﺳﯘﻻﺭ ھﻮﺭﻏﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ. ﭘﯩﻠﻼﺭ، ﺋﺎﺗﻼﺭ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﻼ ﻗﻮﺭﯗﻟﯘﭖ ﻳﯩﮕﯩﻠﻪﭖ ﻗﺎﻟﺪﻯ. ﺩﻩﺭﻩﺧﻠﻪﺭ ﭘﯜﺗﯜﻧﻠﻪﻱ ﻛﯚﻳﯜﭖ ﺗﯜﮔﯩﺪﻯ. ﻳﻪﺭ-ﺯﯦﻤﯩﻦ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﯘﺭﯨﻐﺎﻧﺪﺍ ھﻪﻳﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﻗﻮﺷﯘﻧﺪﯨﻦ ﻗﯧﭙﻘﺎﻟﻐﯩﻨﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﻘﯩﻢ ﻛﯜﻝ ﺑﻮﻟﺪﻯ [9]» ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺑﯘ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻧﯩﯔ 1945-ﻳﯩﻠﻰ ﻳﺎﭘﻮﻧﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺧﺮﻭﺳﻤﺎﻏﺎ ﺋﺎﺗﻮﻡ ﺑﻮﻣﺒﯩﺴﻰ ﺗﺎﺷﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﺋﻪھﯟﺍﻝ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﻣﺎﻣﻪﻥ ﺋﻮﺧﺸﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ، ﺑﯘﻧﯩﯔ بىر ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻳﺎﺩﺭﻭ ﺋﯘﺭﯗﺷﻨﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﺴﻰ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺳﯜﺭﻣﻪﻛﺘﻪ.

ﺑﯘ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺕ ﻣﯘ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﻛﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺳﻪﯞﯨﻴﺴﯩﻨﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ، ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﯩﻨﯩﯖﻤﯘ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﻣﻪﯕﮕﯜﻟﯜﻙ ﺗﯩﻨﯩﭽﻠﯩﻘﻨﻰ ﻳﺎﺭﺗﯩﭗ ﺑﻮﻻﻟﻤﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ.

ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﻳﯘﻧﺎﻥ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺩﯗنياغا ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ھﯧﻜﺎﻳﻪ-ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻠﻪﺭ ﺑﯩﺰﮔﻪ ﻗﻪﺩﯨﻤﺪﻩ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﺍ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﻗﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﻳﯜﻛﺴﻪﻙ ﺩﻩﺭىجىدە ﮔﯜللەﻧﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺴﭙﺎﺕ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﺑﯘ ﺩﻩﻝ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺩﻩﻟﯩﻠﻠﻪﭖ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﻣﯘ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﻪﺗﺘﻰ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﭽﻪ، ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﻣﯘ قىتئەﺳﯩﻨﯩﯔ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﯨﻲ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺋﯧﻜﯟﺍﺗﻮﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﺯ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﻗﯩﺴﯩﻤﯩﻐﺎ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯧﻠﻪﺗﺘﻰ. ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﺴﻰ ﺗﻪﺧﻤﯩﻨﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺷﻪﺭﻗﺘﯩﻦ ﻏﻪﺭﺑﻜﻪ 9500 ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ، ﺷﯩﻤﺎﻟﺪﯨﻦ ﺟﻪﻧﯘﺑﻘﺎ 4800 ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺗﺎﺭ ﺑﻮﻏﯘﺯﻻﺭ ﻳﺎﻛﻰ ﺩﯦﯖﯩﺰﻻﺭ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺗﯘﺭﺩﯨﻐﺎﻥ ﺋﯜﭺ ﭼﻮﯓ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻗﺘﯩﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﺐ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ. ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﻳﻪﻛﻜﻪ ﻳﺎﻛﻰ ﺗﺎﻗﯩﻢ ﺋﺎﺭﺍﻟﻼﺭ ھﺎﻟﯩﺘﯩﺪﻩ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ھﺎﯞﺍﻱ، ﺗﺎﺧﺘﻰ، ﺳﺎﻣﻮﺋﺎ، ﻛﻮﻙ، ﭘﺎﺳﻜﺎﻟﯩﻴﻪ، ﺗﻮﻧﮕﺎ، ﻣﺎﺭﺷﺎﻟﻞ، ﮔﯩﻠﺒﯧﺮﺕ، ﻛﺎﺭﻭﻟﯩﻨﺎ، ﻣﺎﺭﯨﺌﺎﻧﺎ ﯞﻩ ﻣﺎﺭﻛﻮﺱ ﺋﺎﺭﺍﻟﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻦ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻗﻼﺭ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺪﯗ [[10].

ﺷﯘ ﭘﺎﻛﯩﺘﻨﯩﻤﯘ ﻗﯩﺴﺘﯘﺭﯗﭖ ﺋﯚﺗﯜﺵ ﻛﯧﺮﻩﻛﻜﻰ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﻰ ﻗﯘﯞﯞﻩﺗﻠﻪﭖ ﺑﯘ ﺋﺎﺭﺍﻟﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﻰﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺰﺩﻩﻧﮕﻪﻥ ﺩﺍﻧﯩﻴﻠﯩﻚ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﯞﻩ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ ﺋﯧﺮﯨﻚ ﯞﻭﻥ ﺩﺍﻧﯩﻜﯧﻨﻤﯘ ﺑﯩﺮ-ﺑﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﻰ ﻣﯩﯔ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﻳﯜﺯ ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ ﻛﯧﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﺋﺎﺭﺍﻟﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ھﻪﻳﺮﺍﻥ ﻗﺎﻟﻐﯘﺩﻩﻙ ﺩﻩرىجىدﻩ ﺋﻮﺧﺸﺎﺷﻠﯩﻘﻘﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﭗ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ [11]. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺑﺌﯩﻲ ﺷﺎﺭﺍﺋﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺮقىي، ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲ، ﺳﯩﻴﺎﺳﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻲ ھﺎﻳﺎﺗﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﺎﻳﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯩﺨﭽﺎﻣﻼﺷﺘﯘﺭﯗﭖ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﻜﻪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﻳﻪﺭ ﺷﻪﻛﯩﻠﻰ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ ﺗﯜﺯﻟﻪﯕﻠﯩﻜﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻣﯘھﯩﺘﻰ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﮔﯜﺯﻩﻝ، ﺗﺮﻭﭘﯩﻚ (ﺋﯩﺴﺴﯩﻖ) ﺑﻪﻟﯟﺍﻍ ﺋﯩﻘﻠﯩﻤﯩﻐﺎ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻕ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﺑﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺩﯨﻜﻰ ﺗﯜﺯﻟﻪﯕﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﯞﺍﺩﯨﻼﺭ ﺋﯧﻜﯩﻨﺰﺍﺭ ﺗﯘﭘﺮﺍﻗﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﯧﺘﯩﺰﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻕ ﺗﻪﻧﻠﯩﻚ، ﺳﯧﺮﯨﻖ ﺗﻪﻧﻠﯩﻚ، ﻗﺎﺭﺍ ﺗﻪﻧﯩﻠﯩﻚ، ﻗﻮﯕﯘﺭ ﺗﻪﻧﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﺗﻪﻧﻠﯩﻜﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻪﺵ ﭼﻮﯓ ئىرﻗﯩﻲ ﺗﯩﭙﻰ ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﻣﯘﺷﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺩﻩ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﭗ، ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺷﻪﺭﻕ ﯞﻩ ﻏﻪﺭﺑﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯚﻧﯩﻠﯩﺶ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺳﯩﺮﺗﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯚﭼﯜﭖ، ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻗﯩﺘﺌﻪﻟﻪﺭﮔﻪ ﺗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ 50 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻼﺭ ﺑﯘﺭﯗﻥ 64 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ ﻛﯩﺸﻰ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﯞﻩ ﺑﺎﻳﺎﺷﺎﺩ ﺗﯘﺭﻣﯘﺷﺘﺎ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﺋﻮﻥ ﭼﻮﯓ ﺧﻪﻟﻘﺘﯩﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﺐ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ، ئىرﻗﯩﻲ ﺟﻪھﻪﺗﺘﻪ ﺋﺎﻕ ﺗﻪﻧﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﮕﻪللىگەﻥ ﻧﯩﺴﭙﯩﺘﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ. ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﻥ ﭼﻮﯓ ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ئىرﻗﯩﻲ ﺋﺎﻻھﯩﺪﯨﻠﯩﻜﻰ ﭘﻪﺭﻗﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﻗﻮللىنىدﯨﻐﺎﻥ ﺗﯩﻠﻰ ﺋﺎﻧﭽﻪ ﭘﻪﺭﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﺗﻤﻪﻳﺘﺘﻰ. ﭘﻪﺭﻗﻤﯘ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﻪﺭﺩﻩ ﻛﯚﺭﯛﻟﮕﻪﻥ. ﻟﯧﻜﯩﻦ، ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﺍ ﭼﻮﯓ ﭘﻪﺭﻗﻠﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ [12].

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺩﯦﻤﻮﻛﺮﺍﺗﯩﻴﻪ ﻳﯧﺘﻪﻛﭽﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﭼﻮﯓ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻧﯧﻠﯘﭘﻪﺭ ﮔﯜﻟﻰ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﮔﯜﻟﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﻨﯩﯔ ھﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﺑﻪﻟﮕﯩﺴﻰ ﺋﻮﺭنىدا ﺑﯩﺮ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﮔﯧﺮﺑﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺩﯙﻟﻪﺕ ﮔﯧﺮﺑﯩﺪﯨﻜﻰ ھﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﺰﯨﻖ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﯩﻚ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﻧﺎﻧﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﻗﯩﻼﺗﺘﻰ، ﻳﻪﻧﻰ ﺋﯘ ﻳﻪﺭ ﻳﯜﺯﺩﯨﻜﻰ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻟﻠﯘﻗﻰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺗﯘﺭﻏﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﻩﺗﺘﻰ. ﺩﯦﻤﻪﻙ، ﻣﯘ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﻨﻰ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻧﺪﻯ. ﻣﯘ ﺩﯙﻟﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﭼﺎﻥ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩﻠﯩﻨﻤﯩﺴﯩﻤﯘ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﻣﯘ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴﯩﺪﻩ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﭽﻪ، ﻣﯘ ﺩﯙﻟﯩﺘﻰ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ ﭼﺎﻏﺪﺍ، ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﯘﺭ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ (ھﯩﻴﻪﺭﺍﺗﯩﻚ) ﺭﻩﺋﯩﺲ ﺳﺎﻳﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺭﻩﺋﯩﺲ ﻳﻪﻧﻪ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺗﻪﻟﯩﻤﺎﺗﻼﺭﺩﺍ ﺗﻪﯕﺮﯨﮕﻪ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺭﺍھﯩﺐ ـــــ ﺩﯨﻨﺪﺍﺭ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. «ﺭﺍ» ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﯩﯔ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺧﯘﺳﯘﺳﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯚﺯﯨﺪﻩ ﻣﯘﺟﻪﺳﺴﻪﻣﻠﻪﺷﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ﻛﻮﻟﻠﯧﻜﺘﯩﭗ ﯞﻩ ﺋﻪﯓ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺳﯩﻤﯟﻭﻝ، ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻼﺗﺘﻰ. ﺷﯘ ﯞﻩﺟﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﯘﺭ ﺗﻪﺧﯩﺘﻜﻪ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﺪﺍ، ھﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﺑﻪﻟﮕﯩﺴﻰ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ «ﺭﺍ» (ﻗﯘﻳﺎﺵ) ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﯩﻨﻰ ﺋﺎﻻﺗﺘﻰ. ﺑﯘ ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﻐﺎ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﻧﺎﻣﻰ ﻗﻮﺷﯘﻟﯘﭖ، ﺋﯩﻤﯧﺮﺍﺗﯘﺭﻧﯩﯔ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﻧﺎﻣﻰ «ﺭﺍﻣﯘ» (ﻗﯘﻳﺎﺵ ﻣﯘ) ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻼﺗﺘﻰ، ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﻨﯩﯔ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻧﺎﻣﯩﻤﯘ «ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﺴﻰ» ﺩﯦﻴﯩﻠﻪﺗﺘﻰ [13]. ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﻮﺭﻧﯩﯔ ﻗﻮﻝ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ھﻪﻡ ﭘﻪﻥ ﺧﺎﺩﯨﻤﻠﯩﺮﻯ ھﻪﻡ ﺭﺍھﯩﺒﻼﺭﺩﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ «ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻟﻼﺭ» ﺋﯩﺪﺍﺭﻩ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﻰ ﺳﯩﻨﭙﯩﻨﻰ ﺗﻪﺷﻜﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ [14].

ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺷﯘﻧﻰ ﻗﯩﺴﺘﯘﺭﯗﭖ ﺋﯚﺗﯜﺵ ﻛﯧﺮﻩﻛﻜﻰ، ﻣﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﯨﻤﯘ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺗﻪﻛﺮﯨﺴﻰ «ﺭﺍ» ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﺎﻥ. ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﻰ ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺳﯘﺯﯗﻟﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﺎﭘونىيەدىمۇ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎھﻨﯩﯔ ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﻰ «ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺋﻮﻏﻠﻰ» ﺩﯦﻴﯩﻠﻪﺗﺘﻰ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ، ﻣﺎﻳﺎ ﯞﻩ ﺋﯩﻨﻜﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﺪﯨﻤﯘ ھﯚﻛﯜﻣﺪﺍﺭﻻﺭ ﺋﺎﺷﯘ ﺋﻮﻧﯟﺍﻧﻨﻰ ﻗﻮﻟﻼﻧﻐﺎﻧﺪﻯ. ھﯩﻨﺪىئانلارﺩﯨﻜﻰ ھﯚﻛﯜﻣﺪﺍﺭﻧﯩﯔ ﻧﺎﻣﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ «ﺭﺍﻣﺎ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﻤﯘ «ﺭﺍﻣﯘ» ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﯩﺪﯨﻦ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩﺪﻯ.

ﻣﯘ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﻯ ﺳﯩﻴﺎﺳﻰ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ، ﻣﺎﻳﺎ، ﭘﯧﺮﯗ، ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ، ﺑﺎﺑﯩﻞ ﯞﻩ ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﭼﻮﯓ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺴﻰ (ﺩﻭﻣﯩﻨﯩﺌﻮﻥ) ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﻥ ﭼﻮﯓ ﺧﻪﻟﻖ ﺋﺎﻳﺮﯨﻢ-ﺋﺎﻳﺮﯨﻢ ﺭﺍﻳﯘﻧﻼﺭﺩﺍ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ. ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻧﻮﭘﯘﺳﯩﻨﯩﯔ ﻛﯚﭘﯩﻴﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﯩﺮﺗﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯚﭼﯜﭖ، ﻳﯧﯖﻰ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺘﺌﻪ ﻳﺎﻛﻰ ﻳﯧﯖﻰ ﺑﯩﺮ ﺯﯦﻤﯩﻨﻨﻰ ﺋﯩﺸﻐﺎﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﻤﻪﻱ، ﺷﯘ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺸﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﻗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺷﻪھﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺷﻪﻛﻠﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﯩﺘﯩﭗ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﺋﯩﺪﺍﺭﻩ ﻗﯩﻼﻟﯩﻐﯩﺪﻩﻙ ﺩﻩﺭىجىگە ﻳﻪﺗﻜﯩﭽﻪ ﻣﯘ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺷﻰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻞ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﮕﻪ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ھﯚﻛﯜﻣﺪﺍﺭﻟﯩﺮﯨﻤﯘ «ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺋﻮﻏﻠﻰ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﺪﺍ ﺋﺎﺗﯩﻼﺗﺘﻰ. ﻣﯘ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ، ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﮕﻪ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻠﻠﯩﻖ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻤﯩﭙﯧﺮﯨﻴﺴﻰ ﻣﯘﺩﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺋﻪﯓ ﭼﻮﯓ، ﺋﻪﯓ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ.

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﺩﯨﻦ، ﺋﯩﻠﯩﻢ-ﭘﻪﻥ، ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﯞﻩ ﺳﻮﺩﺍ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯﻟﯩﺮﻯ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﭼﻮﯓ ﺷﻪھﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺕ، ﺋﯜﭺ ﭼﻮﯓ ﻗﻮﺭﯗﻗﻠﯘﻗﺘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺷﻪھﻪﺭ ﯞﻩ ﻳﯧﺰﯨﻼﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺷﻪھﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﯩﻤﻰ ﭼﻮﯓ ﺩﻩﺭﻳﺎﻻﺭﻧﯩﯔ ﺩﯦﯖﯩﺰﻏﺎ ﻗﯘﻳﯘﻟﯘﺵ ﺋﯧﻐﯩﺰﻯ ﺋﻪﺗﯩﺮﺍﭘﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﺟﺎﻳﻼﺭ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ھﻪﺭﻗﺎﻳﺴﻰ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻛﯧﻤﯩﻠﻪﺭ ﻛﯧﻠﯩﭗ-ﻛﯧﺘﯩﭗ ﺗﯘﺭﺩﯨﻐﺎﻥ ﺳﻮﺩﺍ ﯞﻩ ﺋﺎﻻﻗﻪ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﻣﯘ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺘﻰ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ، ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ، ﺗﯩﺠﺎﺭﻩﺕ ﯞﻩ ﺋﺎﻻﻗﻪ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﺎﺵ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ ﺋﯩﺪﻯ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﭖ ﺑﯧﺮﯨﺸﭽﻪ، ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩنىيىتى ھﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﺪﯨﻦ ﻣﻪﻳﻠﻰ ﻓﯩﺰﯨﻜﺎ (ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺕ ﺋﯩﻠﻤﻰ) ﺟﻪھﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ، ﻳﺎﻛﻰ ﺳﯩﭙﯩﺮﯨﺘﯘﺋﯧﻞ (ﺋﯩﻼھﯩﻴﻪﺗﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻖ) ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﺮﻯ ﺟﻪھﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ، ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﺯﻭﺭ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻟﻪﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 50 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﯧﻠﻮﺱ ﺭﺍﻳﯘﻧﯩﺪﺍ ﺋﺎﻟﻪﻣﺸﯘﻣﯘﻝ ھﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ، ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﯞﻩ ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺕ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯚﮔﯩﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ھﻪﻡ ﺑﯘ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﻣﯘھﺎﻛﯩﻤﻪ، ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺷﻮﻏﯘﻟﻠﯩﻨﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﯩﻠﯩﻢ-ﭘﻪﻥ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﯘ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﻴﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﺗﻮﻏﺮﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﺎﻳﺎﻧﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺰ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﯩﻢ-ﭘﻪﻥ ﺩﯙﻟﯩﺘﯩﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯛﭖ ﻳﯧﺘﯩﻤﯩﺰ. ﺑﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺩﻩ ﺗﺎﺷﺘﯩﻦ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﻮﺭﺩﺍ-ﺳﺎﺭﺍﻳﻼﺭ، ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﻼﺭ ﯞﻩ ھﻪﻳﻜﻪﻟﻠﻪﺭ ﻧﺎھﺎيىتى ھﻪﻳﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﺷﺘﻪ ﺑﻮﻟﯘﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﮔﻪ، ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﻣﺎھﺎﺭﯨﺘﯩﻨﻰ ﮔﻪﯞﺩﯨﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ. ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﻠﯩﻢ-ﭘﻪﻥ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﯩﺪﺍ ﺋﯧﻠﯧﻜﺘﺮ، ﻣﯧﺘﺎﻟﭽﯩﻠﯩﻖ، ﺋﯧﻠﯧﻜﺘﺮﻭﻥ، ﺑﯩﺌﻮ-ﺧﯩﻤﯩﻴﻪ، ﺋﺎﺗﻮﻡ، ﮔﯧﻦ ﺋﯚﺯﮔﻪﺭﺗﯩﺶ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﻧﭽﻪ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﻼﺭ ﻗﻮﻟﻠﯩﻨﻠﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺕ، ﻳﻪﻧﻪ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺋﯧﻨﯧﺮﮔﯩﺴﻰ، ﻛﯩﺮﺳﺘﺎﻝ ﺋﯧﻨﯧﺮﮔﯩﻴﻪ، ﻻﺯﯦﺮ ﻧﯘﺭﻯ ﺗﯜﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﯧﻨﯧﺮﮔﯩﻴﻠﻪﺭ ﯞﻩ ھﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﯧﺨﻰ ﺑﯩﻠﯩﭗ ﻳﯧﺘﻪﻟﻤﯩﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﻧﭽﻪ ﺋﯧﻨﯧﺮﮔﯩﻴﯩﮕﻪ ﺗﺎيىنىپ يورۇتۇش، ﺋﯩﺴﺴﯩﺘﯩﺶ ﯞﻩ ﻳﻪﺗﻜﯜﺯﯛﺵ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﯩﺴﻰ ﺋﻮﻣﯘﻣﻼﺷﻘﺎﻥ. ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺋﺎﻣﺒﯩﺮﻯ ﻗﯘﺭﯗﺵ ﯞﻩ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ ﺋﺎﻟﻤﺎﺷﺘﯘﺭﯗﺵ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﻐﺎﻥ. ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻕ، ھﺎﯞﺍ ﯞﻩ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﻗﺎﺗﻨﯩﺸﯩﻤﯘ ﺑﻪﻛﻼ ﻳﯜﻛﺴﻪﻟﮕﻪﻥ. ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﺳﯩﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﻣﻪﺭ ﺗﺎﺵ ﻳﺎﺗﻘﯘﺯﯗﻟﻐﺎﻥ ﺗﯜﭘﺘﯜﺯ ﻳﻮﻟﻼﺭ ﺋﯚﻣﯜﭼﯜﻙ ﺗﻮﺭﯨﺪﻩﻙ ﻳﯧﻴﯩﻠﯩﭗ، ﺗﻪﺭﻩﭖ-ﺗﻪﺭﻩﭘﻜﻪ ﺗﯘﺗﺎﺷﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﺗﺎﺵ ﻳﻮﻟﻼﺭ ﺋﯚﻣﯜﭼﯜﻙ ﺗﻮﺭﯨﻐﺎ ﺗﻪﻗﻠﯩﺪ ﻗﯩﻠﭗ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺶ ﯞﻩ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺸﯩﺶ ﻧﻮﻗﺘﯩﺴﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﮕﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﺎيتتى. ﻛﯧﻤﯩﻠﻪﺭ ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﯞﻩ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺋﺎﺭﺍ ﻗﺎﺗﻨﺎﭖ، ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﻨﻰ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ. ﺋﺎﻟﻪﻡ ﺋﯧﻨﯧﺮﮔﯩﻴﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ھﻪﺭﻛﻪﺗﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻥ ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺗﻘﺎ ﺋﯘﭼﯘﺵ ﯞﺍﺳﺘﯩﻠﯩﺮﻯ (ﺋﺎﻟﻪﻡ ﻛﯧﻤﯩﺴﻰ) ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ھﯩﻨﺪﯨﻼﺭﻏﺎ ﻣﯩﺮﺍﺱ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﯞﻩ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 20 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ، ھﯩﻨﺪﯨﻼﺭ ﺗﻪﺭىپىدىن ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺋﯘﭼﯘﺵ ﯞﺍستىلىرىنىڭ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺩﺍﺋﯩﺮ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﺭ ﺑﺎﺭ. «ﻣﺎﺧﭙﺨﺎﺭﺍﺗﺎ» ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﯩﺪﯨﻤﯘ ﯞﯨﻤﺎﻧﻼﺭ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺭﯨﭙﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﯘﭼﺎﺭ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﺪﯗ [15].

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﻩ ﺩﯨﻦ، ﺋﯩﻠﯩﻢ-ﭘﻪﻥ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺳﺎھەﮔﻪ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﻪﺭ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﺋﻮﺭﮔﺎﻧﻼﺭ ﺗﻪﺭىپىدىن ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺋﺎﺩﺩﻯ، ئوﭼﯘﻕ ﯞﻩ ﺳﺎﭖ ھاﻟﻪﺗﺘﻪ ﺋﯚﮔﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ. ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭ ﻏﻪﻳﺮﯨﻲ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﺧﺎﻟﯩﻲ، ﺳﺎﭖ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﻠﯩﻚ، ﺑﯩﺮ ﺗﻪﯕﺮﯨﻠﯩﻚ ﺩﯨﻨﻐﺎ ﺋﯩﺸﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﺩﯨﻦ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭﻧﻰ «ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺳﯩﺮﻻﺭ ﻗﯧﺮﻧﯩﺪﺍﺷﻠﯩﻘﻰ» ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﻨﯩﯔ ﺋﻪﺯﺍﻟﯩﺮﻯ ــــ ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻟﻼﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﯩﻚ ﺗﻪﺭﺗﯩﭗ ﯞﻩ ﺑﺎﺳﻘﯘﭼﻼﺭ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺋﯚﮔﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ. ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻏﺎ ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻫﻪﺭ ﻧﻪﺭﺳﯩﮕﻪ ﻗﺎﺩﯨﺮ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ، ﺋﯘﻧﯩﯖﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻜﻰ ھەﻣﻤﻪ ﻧﻪﺭﺳﯩﻨﯩﯔ، ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﻗﺎﺩﯨﺮ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻕ ﺗﻪﺭىپىدىن ﻳﺎﺭﯨﺘﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﻳﺎﺭﯨﺘﯩﻠﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﻪﺩﯨﻨﯩﮕﻪ ﻣﻪﯕﮕﯜ ﻳﻮﻗﺎﻟﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺭﻭھنىڭ ﺋﻮﺭﯗﻧﻼﺷﺘﯘﺭﯗﻟﯘﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﯚﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﺭﻭھنىڭ ﺗﻪﻧﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ، ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻟﻠﯩﺸﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﻧﮕﻪ ﻳﯚﺗﻜﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﯞﻩ ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻟﻠﯩﻜﻜﻪ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﺋﯚﺯﻯ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻣﻪﻧﺒﻪﮔﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯚﮔﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﺩﯨﻨﺪﺍ ﺗﻪﯕﺮﻯ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﻰ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﻏﯘﭼﻰ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻛﯜﭺ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺕ، ﻳﻪﻧﻪ «ﺳﺎﻣﺎﯞﻯ ﺩﺍﺩﺍ»، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺘﻠﯩﺮﻯ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ-ﺑﯩﺮﻧﻰ ﻗﻪدىرلىشى ﯞﻩ ﺋﺎﻻﻗﻪ-ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺑﯘ ھەﻗﯩﻘﻪﺗﻨﯩﯔ ﺋﯚﻟﭽﻪﻡ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﻣﯘ ﺩﯨﻨﯩﺪﺍ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﻪﯕﺮﻯ (ﺳﺎﻣﺎﯞﻯ ﺩﺍﺩﺍ) ﮔﻪ ﻗﻮﺭﻗﯘﺵ ﯞﻩ ﯞﻩھىمە ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺋﯩﺸﻪﻧﭻ ﯞﻩ ھەﻣﻤﯩﺪﯨﻦ ﺑﻪﻛﺮﻩﻙ ھۆﺭﻣﻪﺕ-ﻣﯘھەﺑﺒﻪﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺭ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﭼﻮﻗﯘﻧﺎﺗﺘﻰ. ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﻰ ﻧﺎﻣﺴﯩﺰ-ﺋﯩﺴﯩﻤﺴﯩﺰ، ﻣﻪﯕﮕﯜﻟﯜﻙ، ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻕ ﺩﻩﭖ بىلەتتى [16]. ﺑﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺩﺍﺋﯩﺮ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﺩﻩ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ: «ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺗﻪﯕﺮﻯ ﭼﯜﺷﻨﯩﻜﺴﯩﺰ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﭼﯜﺷﻨﯩﻜﺴﯩﺰ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ، ﻧﻪ ﺭﻩﺳﯩﻤﻰ ﺳﯩﺰﯨﻠﺴﯘﻥ، ﻧﻪ ﻧﺎﻡ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﺎﻟﺴﯘﻥ، ﺋﯘ ﻧﺎﻣﺴﯩﺰﺩﯗر. ﺳﯚﺯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﺷﻜﻪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗﻪﯕﺮﻯ ﺋﻪﺑﻪﺩﯨﻴﻠﯩﻚ ﻳﺎﻛﻰ ﻣﯘﺗﻠﻪﻕ ﺗﻪﯕﺮﻯ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﺗﯩﻠﺪﺍ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﺴﯩﻢ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻪﺑﻪﺩﯨﻲ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯩﻘﯩﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﻧﺎﻡ ﺑﻮﻻﻟﻤﺎﻳﺪﯗ [17]» ﺗﻪﯕﺮﻯ ﻧﺎﻣﯩﺴﺰ ﯞﻩ ﺋﻪﺑﻪﺩﯨﻲ، ﺩﻩﭖ ﭼﯜﺷﯩﻨﯩﻠﮕﻪﭼﻜﻪ، ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭ ﺩﯗﺋﺎ-ﺗﯩﻠﻪﻛﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﯞﻩ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺭ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﻠﺘﯩﺠﺎ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ.

ﻣﯘ ﺩىنىنىڭ ﺗﻪﻟﯩﻤﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺗﻪﯕﺮﻯ ﺷﯘ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻗﻜﻰ، ﺋﯘﻧﻰ ﺑﯩﯟﺍﺳﯩﺘﻪ ﺋﯧﻐﯩﺰﻏﺎ ﺋﯧﻠﯩﺸﻘﺎ ﺑﻮﻟﻤﺎﻳﺘﻰ. ﺋﯘ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﻤﯟﻭﻝ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﻗﯩﻠﯩﻨﻤﯩﺴﺎ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺪﺭﺍﻙ ﻗﯩﻠﯩﻨﻤﺎيتتى. ﺷﯘﯕﺎ، ﻣﯘ ﺗﯩﻠﺪﺍ «ﺭﺍ» ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺑﯘ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻗﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﻗﯘﻳﺎﺷﻨﯩﯔ ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﺎﻟﻠﯩﻨﯩﺸﯩﺪﺍ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭ ﮔﻪﯞﺩﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﻗﯘﻳﺎﺵ ﯞﻩ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ ﻳﺎﻛﻰ ھاﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﮔﯧﺌﻮﻣﯧﺘﯩﺮﯨﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻝ ۋە نۇﻗﺴﺎﻧﺴﯩﺰ ھاﻟﻪﺗﺘﻪ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ، ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺶ ﯞﻩ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺸﯩﺶ ﻧﻮﻗﺘﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻳﻮﻗﻠﯩﻘﻰ، ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﭼﻪﻛﺴﯩﺰﻟﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﻗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮﺩﯨﻦ-ﺑﯩﺮ ﺷﻪﻛﯩﻞ، ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻦ، ﺋﯩﻼھىي ﺑﯩﺮ ﺋﯘﻗﯘﻣﻐﺎ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ قىلىدﯨﻐﺎﻥ ﺋﻪﯓ ﺋﯩﺪﯨﺌﺎﻝ ﺳﯩﻤﯟﻭﻝ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﺎﻟﻼﻧﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺳﯩﻤﯟﻭﻝ ﻧﺎﮔﺎﻻﺭﺩﺍ (ھىندﯨﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻯ) ﭼﻪﻣﺒﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺳﯩﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﻝ ﭼﯧﻜﯩﺖ ﻗﻮﻳﯘﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﺍ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﯘﻧﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻮﺭﺍﺵ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﻣﯘ ﺩﯨﻨﺪﺍ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻨﯩﯔ ﻗﻮﻟﻠﯩﻨﯩﺸﯩﺪﺍ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﻗﺴﻪﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﯩﻚ ﺋﯩﭙﺎﺩﻩ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻗﯧﻠﯩﭙﻠﯩﺸﯩﭗ ﻗﯧﻠﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﺶ ﯞﻩ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻲ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﯗﺵ ﻣﻪﻗﺴﯩﺘﯩﺪﻩ، ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺭﻏﺎ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﻪﻧﺎﻻﺭﻧﻰ ﻳﯜﻛﻠﻪﭖ، ﺩﯨﻨﻐﺎ ﻣﯘﺗﺌﻪﺳﯩﭙﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﺳﯜﻧﺌﯩﻴﻠﯩﻜﻨﻰ ﻗﻮﺷﯘﭖ ﻗﻮﻳﯘﺷﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﺶ ﺋﯩﺪﻯ. ھﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥ ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﻰ ﻳﻮﻗﺎﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺑﯘ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻼﺭ ﺑﯩﺮﺩﯨﻦ ﺑﯘﺗﻘﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ ﯞﻩ ﻛﯚﭖ ﺗﻪﯕﺮﯨﻠﯩﻚ ﺩﯨﻦ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﻜﻪ ﺳﻪﯞﻩﺏ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﺪﻯ. ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻼﺭﺩﺍ ﻣﯩﺴﯩﺮ، ﺑﺎﺑﯧﻞ، ﺋﯩﺮﺍﻥ، ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ، ﻳﺎﭘﻮﻥ، ﻣﺎﻳﺎ، ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ ﯞﻩ ﻣﯩﺴﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﺪﻩ ﻛﯚﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﻗﻮﻳﺎﺷﻘﺎ چوﻗﯘﻧﯘﺵ ﺋﯧﺘﻘﺎﺩﯨﻤﯘ ﻣﯘ ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﻲ ﻣﺎھﯩﻴﺘﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﻨﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺷﻪﻛﻠﻰ ﺋﯩﺪﻯ [18].

ﻣﯘ ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﻣﯘھﯩﻢ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﺩﯨﻐﯩﻨﻰ «ﻣﯘ ﻛﻮﻣﺰﯨﻚ-ﺋﺎﻟﻪﻡ ﺩﯨﺌﺎﮔﺮﺍﻣﻤﯩﺴﻰ»ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘ ﻛﻮﻣﺰﯨﻚ ﺩﯨﺌﺎﮔﺮﺍﻣﻤﯩﻨﻰ 35 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﯞﻩ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺋﻪﯓ ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﺘﯩﻜﻰ ﻛﯩﺘﺎﺏ، ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻥ [19].

ﺑﯘ ﺩﯨﺌﺎﮔﺮﺍﻣﻤﯩﻨﯩﯔ ﺩﻩﻝ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ (ھﺎﻟﻘﺎ) ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺭﺍﻧﯩﯔ، ﻳﻪﻧﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﻮﻟﻠﯧﻜﺘﯩﭗ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ، ﺋﯜﭼﺒﯘﻟﯘﯓ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺩﺍﺋﯩﺮﻩ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯚﺯىنىڭ ھﻪﺭﻗﺎﭼﺎﻥ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻏﺎ ﺗﯩﻜﯩﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﻏﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ، ﺑﯩﺮ-ﺑﯩﺮﯨﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﺸﯩﭗ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ-ﺋﯜﭺ ﺑﯘﻟﯘﯓ ﻳﺎﺧﺸﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﻣﺎﻧﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﯩﺪﯗﺭ. ﺑﯘ ﺋﯜﭼﺒﯘﻟﯘﯕﻼﺭﺩﯨﻦ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺗﻪﺭﻩﭘﻜﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺗﯘﺭﻏﻨﻰ ﻳﺎﺧﺸﻠﯩﻘﻘﺎ، ﺗﯚﯞﻩﻥ ﺗﻪﺭﻩﭘﻜﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺗﯘﺭﻏﻨﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﻪﻳﻨﯩﮕﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﺸﻘﺎ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ھﻪﺭ ﺋﯩﻜﻜﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﻜﯩﺸﯩﺪﯨﻦ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﺎﻟﺘﻪ ﻗﯩﺮﻟﯩﻖ ﻳﯘﻟﺘﯘﺯ ﺋﺎﺩﺍﻟﻪﺗﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ قىلىنغان. ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﺑﯘ ﻳﯘﻟﺘﯘﺯﻧﯩﯔ ھﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﭼﻰ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﭘﻪﺯﯨﻠﻪﺗﻨﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﮕﻪﻥ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻥ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺑﯘ ﭘﻪﺯﯨﻠﻪﺗﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻼ ﺗﻪﯕﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﻟﯩﺸﺎﻻيتتى. ﺋﺎﻟﺘﻪ ﻗﯩﺮﻟﯩﻖ ﻳﯘﻟﺘﯘﺭﺯﻧﯩﯔ ﺳﯩﺮﺗﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ ﺑﯘ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﻟﻪﻣﻨﯩﯖﻤﯘ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﯩﻨﻰ، ﺑﯘﻧﯩﯔ سىرﯨﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻓﯩﺴﺘﻮ (ﺩﺍﺋﯩﺮﻩ) ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﻳﯩﺮﺍﻕ ﺗﯘﺭﯨﺸﻰ ﺯﯙرﯛﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﺎﻣﺎﻥ ﺧﺎھﯩﺸﻨﯩﯔ ﺑﻪﻟﮕﯩﺴﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻥ ﺭﻭھﻰ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﻟﻪﻣﮕﻪ ﻳﯚتكىلىشتىن ﺑﯘﺭﯗﻥ، ﻣﯘﺷﯘ ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﻯ ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﺎﻣﺎﻥ ﺧﺎھﯩﺸﯩﺘﯩﻦ ﺧﺎﻟﯩﻲ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ ﺯﯙﺭﯛﺭ ﺋﯩﺪﻯ. ﺗﯚﯞﻩﻧﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﺷﻪﺭﺗﻠﯩﻚ ﻳﻮﻝ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﺭﻭھﻨﯩﯔ ﺗﻪﯕﺮﯨﮕﻪ يېتىش ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺑﯧﺴﯩﭗ ﺋﯚﺗﯩﺸﻰ ﻛﯧﺮﻩﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﺎﺳﻘﯘﭼﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﺴﻰ ﺋﯩﺪﻯ. ﺭﻭھ ﺋﻪﯓ ﺗﯚﯞﻩﻧﻜﻰ ﻗﻪﺩﻩﻣﺪﯨﻦ، ﺟﺎﻧﺴﯩﺰ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻗﺘﯩﻦ ﻣﯘكەممەللىككە، ﻳﻪﻧﻰ ﻛﺎﻣﯩﻞ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻐﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﺸﻰ ﻛﯧﺮﻩﻙ ﺋﯩﺪﻯ [20].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﭽﻪ، ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺧﯘﺩﺍﻟﯩﻖ ﺩﯨﻨﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﻰ ﻣﯘ ﺩﯨﻨﯩﻐﺎ ﺗﺎﻗﯩﻼﺗﺘﻰ [21] . ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻛﻪﺷﻤﯩﺮﻧﯩﯔ ﻟﯧﺦ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻳﯧﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ھﯧﻤﯩﺲ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ھﯚﺟﺠﻪﺗﺘﻪ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ. «ﺋﯩﺴﺎ ﺗﯘﻏﯘﻟﻐﺎﻥ ﻳﯘﺭﺗﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﻣﯩﺴﺮﻏﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ، ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻞ ﺋﻮﺳﯩﺮﯨﺲ ﺩﯨﻨﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﯨﻦ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﻐﺎ ﺑﺎﺭﺩﻯ ﯞﻩ ﺑﯧﻨﺎﺭﯨﺲ، ﻻھﻮﺭ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﻧﭽﻪ ﺷﻪھھﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﭗ ﭼﯩﻘﺘﻰ. ﮔﻮﺗﺎﻣﺎ ﺑﯘﺩﺩﺍﻧﯩﯔ ﺗﻪﻟﯩﻤﺎﺗﯩﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ھﯩﻤﺎﻻﻳﺎﺩﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﯩﻐﺎ ﻛﯩﺮﯨﭗ، ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ 12 ﻳﯩﻞ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﺎﻟﻪﻡ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﺮﻯ ھﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺩﻯ. 12 ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯﻏﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ [22].«

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻳﻪﻧﻪ ﻣﯘﺳﺎﻧﯩﯖﻤﯘ ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﺍ ﺭﺍھﯩﺒﻼﺭﺩﯨﻦ ﻣﯘ ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ ﺗﻪلىماﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯚﮔﯩﻨﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ، ﻳﻪھﯘﺩﻯ ﺩﯨﻨﻨﻰ ﺑﻪﺭﭘﺎ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﻐﺎﻥ [23].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺑﯩﺮ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﻳﻪﺭ ﺗﻪﯞﺭﻩﺷﺘﯩﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﻳﻪﺭ ﻳﯧﺮﯨﻠﯩﭗ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﮔﺎﺯﻧﯩﯔ ﺋﯜﺳﺘﻰ ﺗﻪﺭﻩﭘﻜﻪ ﭘﺎﺭﺗﯩﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﺷﯘﭖ، ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺘﯩﻐﺎ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺟﺎﻳﯩﭗ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﺗﺘﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﻼ ھﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻳﺎﺷﺎﯞﺍﺗﻘﺎﻥ 60 ﻣﯩﻠﻴﯘﻧﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﻛﯩﺸﯩﻤﯘ ﺳﯘﻏﺎ ﻏﻪﺭﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯜﮔﻪﺷﻜﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﯧﺘﯩﺸﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﺮﺳﯩﻨﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺗﻪﺳﯟﺭﯨﻠﯩﮕﻪﻥ: «ﻣﯘ ــــ ﺋﺎﻧﺎ ﯞﻩﺗﻪﻥ، ﺑﯩﺮ ﺟﯜﻣﻪ ﻛﯜﻧﻰ ﻳﻪﻧﻰ ﺯﺍﺝ ﺋﯧﻴﯩﻨﯩﯔ (ﺋﺎﻕ ﺋﺎﻱ) 13-ﻛﯜﻧﻰ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﺘﻰ. ﺋﺎﺷﯘ ﻛﯜﻧﻨﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﺮﺳﻰ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ 13-ﭼﯩﺴﻼﻧﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﻟﻪﻳﺴﯩﺰ-ﺑﻪﺧﯩﺘﺴﯩﺰ ﻛﯜﻧﻰ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﺵ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﮕﯩﭽﻪ ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﺸﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﻯ [24].«

ﺷﯘﻧﻰ ﻗﯘﺷﯘﻣﭽﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﯚﺗﯜﺵ ﻛﯧﺮﻩﻛﻜﻰ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﯞﻩ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﻣﯘ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ 20-ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺮﯨﺪﺍ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ ﻗﺎﻳﺘﺎ ﺯﯨﻠﺰﯨﻠﻪ ﻗﻮﺯﻏﯩﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺑﯘ ﺳﺎھﻪﺩﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻨﻰ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭﻻﺷﺘﯘﺭﯗﭖ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ھﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺰﺩﻩﻧﺪﻯ ﯞﻩ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺩﯨﻘﻘﻪﺗﻨﻰ ﺗﺎﺭﺗﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﺎﺭﺍﺷﻼﺭﻧﻰ ﺋﻮﺗﺘﻮﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﺪﻯ. ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺷﻼﺭ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯩﺮىنچى ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺷﺘﺎ، ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺗﺘﯩﻦ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﭼﻮﯓ ﻣﯩﺘﺌﻮﺭﯨﺖ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﻨﻰ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺋﻪﺗﯩﺮﺍﭘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺭﺑﯩﺘﺎﺳﯩﺪﯨﻦ ﭼﯩﻘﯩﺮﯞﻩﺗﻜﯜﺩﻩﻙ ﺷﯩﺪﺩﻩﺗﻠﯩﻚ ﻛﯜﭺ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﮕﻪ ﺋﯘﺭﯗﻟﯘﭖ ﺋﯘﻧﻰ ﭼﯚﻛﺘﯜﺭﯞﻩﺗﻜﻪﻥ، ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺑﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭﻟﯘﻗﯩﻨﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﯞﻩ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻦ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺷﯘ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﺎﺯﻟﯩﻘﻰ ﻣﯘﺷﯘ ﻣﯩﺘﺌﻮﺭﯨﺖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺑﯘﻧﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﻣﯩﺘﺌﻮﺭﯨﺖ ھﯘﺟﯘﻣﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻗﯩﺘﺌﻪﻟﻪﺭﮔﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﺗﻮﻏﺮﯨﯩﺴﺪﺍ ﺗﺎﺯﺍ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻧﯧﻤﻪ ﺩﯦﻤﻪﻳﺪﯗ.

ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺷﺘﺎ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺳﯩﺪﺍ ﭘﺎﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﯩﻠﯩﻖ ﺋﯘﺭﯗﺷﻼﺭ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﻰ ھﺎﻻﻙ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ، ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﺯ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺋﯚﺗﯜﺷﻜﻪ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ.

ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ ﺑﯧﺮﻯ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺩﯨﻘﻘﯩﺘﯩﻨﻰ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﻯ. ﺑﯘ ھﻪﻗﺘﻪ ﺋﻪﯓ ﺩﻩﺳﻠﻪﭖ ﭘﯩﻼﺗﯘﻥ «ﺗﯩﻤﺎﺋﻮﺱ» ﯞﻩ «ﻛﺮﯨﺘﯩﺌﺎﺱ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﻩ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺕ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﻯ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻦ ﺗﻮﻗﻘﯘﺯ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ (ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ) ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﻪ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ. ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺭﻭﻧﺎﺳﺎﻧﯩﺲ (ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ-ﺳﻪﻧﺌﻪﺗﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺘﺎ ﮔﯜﻟﻠﯩﻨﯩﺸﻰ) ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﻛﯩﺸﻠﻪﺭ ﺋﻪﯓ ﻛﯚﭖ ﻣﯘھﺎﻛﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺗﯧﻤﯩﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ. ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ 17- ﯞﻩ 18-ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﻪﺭﺩﻩ ﺑﯘ ﻣﯘھﺎﻛﯩﻤﻠﻪﺭ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺋﻪﯞﺝ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ. ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﯩﺪﯨﻜﻰ مەشھۇﺭ ﻧﺎﻣﺎﻳﻪﻧﺪﯨﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﻣﻮﻧﺘﯧﮕﯩﻦ، ﺑﺎﻓﻠﻮﻥ ﯞﻩ ﯞﻭﻟﺘﯧﺮ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻣﯘ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻐﺎ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﺋﯩﺸﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﭽﯩﻨﯩﯔ ﺋﯧﻨﯩﻘﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﺸﭽﻪ، ھﺎﺯﯨﺮﻏﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﺗﯧﻤﯩﻼﺭ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ 20 ﻣﯩﯔ ﺧﯩﻞ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ.

ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﮕﻪ ﺳﯧﻠﯩﺸﺘﯘﺭﻏﺎﻧﺪﺍ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻳﺎﺯﻣﺎ ﻣﻪﻧﺒﻪﻟﻪﺭ، ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﮔﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻠﯩﻚ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﺭ ﻛﯚﭖ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻜﻰ ﭘﻪﻥ-ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﺗﻪﯞﻩﺳﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺴﻨﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﺮﺳﯩﻨﻰ ﺗﯧﭙﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺋﺎﻣﻮﺯﯗﻥ ﺩﯦﯖﯩﺰﻧﯩﯔ ﻳﻮﻗﯩﻠﯩﺸﻰ، ﻣﯩﺴﺴﯩﺴﭙﻰ ﯞﺍﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﯗﭖ ﻛﯧﺘﯩﺸﻰ، ﺳﯩﺖ ﻻﯞﺭﯦﻨﺲ ﯞﺍﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﯗﺷﻰ، ﻓﻠﻮﺭﯨﺪﺍﻧﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﻰ، ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﻗﯩﺮﻏﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻣﯘﻣﻴﯜﺯﻟﯜﻙ ﻛﯧﯖﯩﻴﯩﺸﻰ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ھﺎﺩﯨﺴﻠﻪﺭ ﭼﻮﯓ ﺑﯩﺮ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻗﻨﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﯧﺘﯩﺶ ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭﻟﯘﻗﻨﯩﯔ ﺋﻪﺗﯩﺮﺍﭘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺳﯘﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﭖ ﺗﯘﺭﻣﺎﻗﺘﺎ [25].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﻰ ﺗﻮﻏﺮﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻼﺭ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺴﯧﺮﻯ ﻛﯜﭼﻪﻳﺪﻯ ﯞﻩ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﺭ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﭼﯩﻘﺘﻰ. 20-ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ 70-ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﺍ، ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺯﻭﺭ ﺗﺎﻗﯩﻢ ﺋﺎﺭﺍﻟﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ 80 ﻣﯧﺘﯩﺮ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭﻟﯘﻗﺘﯩﻜﻰ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﻪﺭ ﻗﺎﺗﻠﯩﻤﻰ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ، ﺑﯘ ﺟﺎﻳﻨﯩﯔ 12 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ھﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻕ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﻐﺎﻥ. ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ 30 ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ ﺑﯧﺮﻯ، ﺩﯦﯖﯩﺰ-ﺋﻮﻛﻴﺎﻥ ﺋﺎﺳﺘﻰ ﭼﺎﺭﻟﯩﻐﯘﭼﻰ ﺧﺎﺩﯨﻤﻼﺭ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺋﺎﺟﺎﻳﯩﭗ ﻛﺎﺗﺘﺎ ﺋﯩﻤﺎﺭﻩﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ. ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯘﺯﯗﻧﻐﺎ ﺳﻮﺯﯗﻟﻐﺎﻥ ﻳﻮﻟﻼﺭ، ﭼﯩﺮﺍﻳﻠﯩﻖ ﻧﻪﻗﯩﺸﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺗﺎﺵ ﺗﯜﯞﺭﯛﻛﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻲ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﻐﺎﻥ. ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ، ﻓﺮﺍﻧﺴﯩﻴﻪ ﭼﺎﺭﻻﺵ ﺋﻪﺗﺮﯨﺘﻰ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺋﺎﺟﺎﻳﯩﭗ ﻛﺎﺗﺘﺎ ﻣﯘﻧﺎﺭﻧﯩﯔ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺑﯘ ﻣﯘﻧﺎﺭﻧﯩﯔ ﻣﯩﺴﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﭘﯩﺮﺍﻣﺪﺍﻻﺭﺩﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﻐﺎﻥ. ﺋﯚﻟﭽﻪﺷﻠﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺑﯘ ﻣﯘﻧﺎﺭﻧﯩﯔ ھﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﯘﺯﯗﻧﻠﯘﻗﻰ 300 ﻣﯧﺘﯩﺮ، ﺋﯩﮕﯩﺰﻟﯩﻜﻰ 200 ﻣﯧﺘﯩﺮ ﻛﯧﻠﯩﺪﯨﻜﻪﻥ. ﻣﯘﻧﺎﺭﻧﯩﯔ ﺋﯘﭼﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﻳﯜﺯﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﻰ 100 ﻣﯧﺘﯩﺮ ﻛﯧﻠﯩﺪﯨﻜﻪﻥ. ﻣﯘﻧﺎﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﺗﯚﺷﯜﻛﻰ ﺑﺎﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺳﯜﻳﻰ ﺑﯘ ﺗﯜﺷﯜﻛﺘﯩﻦ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺗﯧﺰ ﺋﯚﺗﻜﻪﭼﻜﻪ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﻳﯜﺯﯨﺪﻩ ھﻪﻳﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﺩﻭﻟﻘﯘﻥ ھﺎﺳﯩﻞ ﺑوﻟﯩﺪﯨﻜﻪﻥ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﭘﻪﻗﻪﺕ 25 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﯨﻨﻼ ﺳﯚﺯ ﺋﺎﭼﺎﻟﯩﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺋﺎﻻﻧﺘﯩﺲ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﮔﯜﻟﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺩﻩﯞﯨﺮﻯ ﺋﯩﺪﻯ. ﻟﯧﻜﯩﻦ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ 400 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻐﺎ ﺗﺎﻗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ [26] ، ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ، بوﻟﯘﭘﻤﯘ ﭘﻪﻥ-ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ ﺳﻪﯞﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ ﺳﻪﯞﯨﻴﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ھﺎﻟﯩﻘﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯜﭺ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﭼﯚﻛﯜﺵ ﺩﻩﯞﺭﯨﻨﻰ ﺑﺎﺷﺘﯩﻦ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﭖ، ﺋﺎﺧﯩﺮﺩﺍ ھﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ [27].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻘﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ھﺎﻻﻛﯩﺘﯩﻨﻰ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﯧﺘﯩﺸﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ، ﻳﻪﺭ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﮔﺎﺯﻻﺭﻧﯩﯔ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯧﺘﯩﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﺸﯩﻐﺎ ﺑﺎﻏﻼﭖ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ ﯞﻩ ﺑﯘﻧﻰ 11 ﻣﯩﯔ 500 ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ، ﺩﻩﭖ ﺑﯩﻜﯩﺘﻜﻪﻥ [28]. ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺴﻨﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻳﯩﻞ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﺑﯧﻜﯩﺘﻜﻪﻥ ﻳﯩﻞ ﺩﻩﯞﺭﯨﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﯧﺘﯩﺶ ﺳﻪﯞﻩﺑﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﻘﺎ نۇﻗﺘﯩﺪﯨﻦ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﻣﻪﻛﺘﻪ. ﺑﻪﺯﯨﻠﻪﺭ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﻲ ﺋﺎﭘﻪﺕ ﯞﻩ ﻧﯘﭘﯘﺳﻨﯩﯔ ﻛﯚﭘﯩﻴﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺸﯩﺪﯨﻦ ھﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ، ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﺴﺎ، ﺑﻪﺯﯨﻠﻪﺭ ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺗﺘﯩﻦ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﺟﯩﺴﯩﻤﯩﻨﯩﯔ ﺳﻮﻗﯘﻟﯘﺷﯩﺪﯨﻦ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ، ﺩﻩﻳﺪﯗ. ﻳﻪﻧﻪ ﺑﻪﺯﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﺎﺭﯨﺸﭽﻪ، ﻗﯩﺰﯨﻞ ﺗﻪﻧﻠﯩﻚ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺴﻠﯩﻘﻼﺭ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﺳﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻞ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﻣﯘ ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﻲ ﻣﺎھﯩﻴﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﯩﺮﺍﻗﻠﯩﺸﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺕ، ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﭘﻪﻥ-ﺗﯧﺨﻨﯩﻜﺎ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ھﻪﻣﻤﯩﺪﯨﻦ ﺑﻪﻛﺮﻩﻙ ھﺎﻻﻛﻪﺕ يوﻟﯩﺪﺍ ﺋﯩﺸﻠﻪﺗﻜﻪﻥ، ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﻛﯧﻠﯩﻤﺎﺕ-ﺋﯩﻘﻠﯩﻢ ﺑﯘﺯﯗﻟﯘﭖ، ﻳﻪﺭ ﺗﻪﯞﺭﻩﺵ، ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﻳﺎﻣﻐﯘﺭ ﻳﯧﻐﯩﺶ ﯞﻩ ﯞﻭﻟﻘﺎﻥ ﭘﺎﺭﺗﯩﻼﺵ ھﺎﺩﯨﺴﻠﯩﺮﻯ ﻳﯜﺯ ﺑﯧﺮﯨﭗ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ﺳﯘ ﺋﺎﺳﺘﯩﻐﺎ ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ، ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ. ھﺎﺯﯨﺮ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺲ ھﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻼﺭ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﻛﯜﭼﻪﻳﻤﻪﻛﺘﻪ. ﻛﻪﻟﮕﯜﺳﯩﺪﻩ ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺴﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﯞﻩ يوﻗﯩﻠﯩﺶ ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻳﯧﯖﻰ ﻗﺎﺭﺍﺷﻼﺭ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﻏﺎ ﻗﯘﻳﯘﻟﯘﺷﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ. ﻣﻪﻳﻠﻰ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺳﻪﯞﻩﺑﻨﯩﯔ ﺑﯘﻟﯘﺷﯩﺪﯨﻦ ﻗﻪﺗﺌﯩﻴﻨﻪﺯﻩﺭ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﺴﻨﯩﯔ ھﺎﻻﻛﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﯓ ﻣﯘﺩﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯖﻤﯘ ﺳﯘ ﺋﺎﺳﺘﯩﻐﺎ ﻏﻪﺭﻕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ھﻪﻣﻤﯩﮕﻪ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﻮﻟﺪﻯ.

ﺑﯩﺰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻴﺘﯩﻘﺎﻧﺪﺍ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺋﻪھﻤﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺗﻪﺭﯨﭙﻰ ﺷﯘﻛﻰ، ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﺸﻰ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﯩﻴﺴﻰ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻦ ﺳﯚﺯ ﺋﯧﭽﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯩﻠﺘﯩﺰﯨﻨﯩﯔ ﻣﯘﻏﺎ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻧﺪﻯ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﭽﻪ، ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻦ ﻏﻪﺭﺑﺘﻜﻰ ﻗﯩﺘﺌﻪﻟﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯚﭼﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﻟﯩﻨﻴﻪ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﻟﯩﻨﻴﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘ، ﻣﯘ ـــ ﺑﯩﺮﻣﺎ ـــ ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ ـــ ﺑﺎﺑﯩﻞ ـــ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﻣﯩﺴﯩﺮ ﯞﻩ ﻧﯩﻞ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﻰ ﻳﯚﻧﯩﻠﯩﺸﯩﺪﯨﻜﻰ ﻛﯚﭼﯜﺵ ﻳﻮﻟﻰ ﺋﯩﺪﻯ. ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﻣﯘ ـــ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺩﯦﯖﯩﺰﻧﯩﯔ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﻳﯚﻧﯩﻠﯩﺸﯩﺪﯨﻜﻰ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﻟﯩﻨﻴﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘ ﻏﻪﺭﺑﻜﻪ ﻛﯚﭼﯜﺷﺘﯩﻜﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﻳﻮﻝ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ «ﺑﯘ ﻟﯩﻨﯩﻴﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﺪﯨﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺭﯨﺌﺎﻥ ﺋﯩﺮﻗﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻟﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﻪﻟﻖ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﻻﺗﺘﻰ [29]»ﺩﻩﭖ ﻳﯧﺰﯨﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﻣﯘ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﻥ ﭼﻮﯓ ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ، ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﮕﻪ ﻛﯚﭼﯜﭖ، ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﺳﯧﺮﯨﻖ ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺸﯩﭗ، ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﻳﯧﻴﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﺋﺎﺧﯩﺮﯨﺪﺍ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ ﯞﻩ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯧﯖﻪﻳﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺳﯜﺭﯨﺪﯗ. ﺩﯦﻤﻪﻙ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﻠﯩﺮﻯ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﻛﻪﯕﺮﻯ ﯞﻩ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﻤﯘ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺯﻭﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﻯ.

ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﻣﯘﺩﯨﻦ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯚﭼﻜﻪﻥ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﺗﻪﺷﻜﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﯞﺍﻗﺘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺗﺎﺑﻠﯧﺘﻼﺭﺩﺍ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻼﺭﺩﺍ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺭﺳﻪ ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﻤﮕﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺗﯧﺒﻪﺗﺘﯩﻜﻰ ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻝ ﺗﺎﺑﯩﻠﯧﺘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﺪﻩ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ «70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻧﺎﺋﺎﻛﺎﻟﻼﺭ ﺋﺎﻧﺎ ﺩﯨﻴﺎﺭ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﻠﻬﺎﻣﯩﻐﺎ ﺗﺎﻳﺎﻧﻐﺎﻥ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﻳﺎﺯﻣﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯚﭼﯜﺭﻟﮕﻪﻥ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﯩﮕﻪ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺩﻯ. ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨﻦ ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻟﻪﭖ، ﺋﯩﭽﻜﻰ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ﺭﺍيوﻧﻼﺭﻏﺎ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﺪﻯ. ﺩﻩﺳﻠﻪﭖ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﻳﯧﺮﻯ ﺗﻪﻛﺸﻰ ﯞﻩ ﺳﯘﻟﯘﻕ ﺑﯩﺮ ﺗﯜﺯﻟﻪﯕﻠﯩﻜﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﺪﻯ [30]» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﯘﭼﯘﺭﻏﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ، «ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯩﻴﺴﻰ ﻣﯘﻏﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﻪ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﯘﻧﺠﯩﺴﻰ ﺋﯩﺪﻯ [31]» ﺩﯦﻴﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﮔﻪ، ﻳﻪﻧﻪ «ﺷﯜبھىسىزﻛﻰ، ﺋﻪﯓ ﭼﻮﯕﻰ، ﺋﻪﯓ ﻣﯘھﯩﻤﻰ ﯞﻩ ﺋﻪﯓ ﻛﯜﭼﻠﯜﻛﻰ ﺋﯩﺪﻯ [32]» ﺩﻩﻳﺪﯗ ھﻪﻣﺪﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺵ ﺷﻪﻛﻠﯩﻨﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻟﻪﻳﺪﯗ: «ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺷﻪﺭﻕ ھﯚﺟﺠﯩﺘﯩﺪﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎھﻠﯩﻘﻼﺭ، ﺑﻪﮔﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﻳﺎﻛﻰ ﺩﯙﻟﻪﺗﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﻐﺎﻥ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ﺋﯩﺪﺍﺭﻩ قىلىنغاﻧﻠﯩﻘﻰ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﻟﮕﻪﻥ. ھﻪﻣﻤﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﻏﯘﭼﻰ ﻳﺎﻛﻰ ھﯚﻛﯜﻣﺪﺍﺭﻯ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ئۇﻻﺭﻧﯩﯔ ھﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺑﯩﺮﻻ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﯘﻏﺎ ﺳﺎﺩﯨﻖ ﺑﯩﺮﻻ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﯘﺭ ﺑﻮﻻﺗﺘﻰ. ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺵ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﯧﻠﯩﺸﺘﯘﺭﻏﺎﻧﺪﺍ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﺎ ﻗﻮﺷﻤﺎ ﺷﯩﺘﺎﺗﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﭼﻮﯓ ﺟﻪھﻪﺗﺘﯩﻦ ﺋﻮﺧﺸﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯛﯞﯦﻠﯩﺶ ﺗﻪﺱ ﺋﻪﻣﻪﺱ [33].» ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﺩﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻞ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﯞﺍﻗﺘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﻩﻟﻤﯩﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﻟﯧﻜﯩﻦ «ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﯘﺩﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﯓ ﭼﻮﯓ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﮕﻪ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﺶ ﺋﺎﻻھﯩﺪﯨﻠﯩﻜﯩﻨﯩﻤﯘ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﮕﻪﻥ [34].» ﺩﯦﻴﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﯜﭺ-ﻗﯘﺩﺭﯨﺘﯩﻨﻰ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﺳﯜﺭﻩﺗﻠﻪﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﺪﻯ. ﺩﯦﻤﻪﻙ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 70 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﻛﯚﭘﺮﻩﻙ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻼ ﻣﻪﯞﺟﯘﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﻯ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻳﺎﺭﺗﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﺋﯩﺪﻯ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ «ﭼﯚﻛﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻗﯩﺘﺌﻪ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺋﻪﯞﻻﺩﻟﯩﺮﻯ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻛﯩﺘﺎﺑﯩﻨﯩﯔ «ﺳﻪﻛﻜﯩﺰﯨﻨﭽﻰ ﺑﯚﻟﯜﻡ. ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ» ﯞﻩ «ﻏﺎﻳﯩﺐ ﻗﯩﺘﺌﻪ ﻣﯘ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻛﯩﺘﺎﺑﯩﻨﯩﯔ «ﺑﻪﺷﯩﻨﭽﻰ ﺑﯚﻟﯜﻡ. ﻣﯩﺴﯩﺮﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻗﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﯧﺮﺭﯨﺘﻮﺭﯨﻴﯩﺴﻰ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻏﺎ ﻛﯚﭼﯜﺷﻰ ﯞﻩ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻧﻪﺳﯩﻠﻠﯩﻚ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻧﯩﯔ ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ﻣﯘھﯩﺘﻰ، ﺋﯩﺠﯩﺘﻤﺎﺋﯩﻲ ھﺎﻟﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺳﻪﯞﯨﻴﺴﻰ، ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺷﯘ ﺩﻩﯞﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﺰﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯧﭙﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺷﻠﯩﺮﻯ ۋە ﺑﯘ ﺳﺎھﻪﺩﻩ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﻯ، ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﺑﺎﻻﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﯧﺴﯩﭗ ﻛﯩﺮﯨﺸﻰ ﯞﻩ ﺗﺎﻏﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﯩﺸﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﻳﻮﻗﯩﻠﯩﺸﻰ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﻪﺭ ﺑﺎﻳﺎﻥ قىلىنغان.

ﻳﯘﻗﯩﺮﺩﺍ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺋﺎﺷﯘ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﺪﻩ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺭﺍيوﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺳﯜﺭﻩﺗﻠﻪﻧﮕﻪﻥ: «ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﭼﯧﮕﺮﺳﻰ ﺗﯩﻨﭻ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﺗﯘﺗﺎﺷﻘﺎﻥ، ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﭼﯧﮕﺮﯨﺴﻰ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﺭﯗﺳﯩﻴﺪﯨﻜﻰ موﺳﻜﯞﺍﻏﺎ ﻳﯧﻘﯩﻨﻼﺷﻘﺎﻧﺪﻯ. ﺋﺎﻟﺪﯨﻦ ﻳﯜﺭﻩﺭ ﻗﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﻜﻰ ﻗﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﻮﻳﻼﭖ، ﺋﺎﺗﻼﻧﺘﯩﻚ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﭼﯧﮕﯩﺮﺳﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﭘﺎﻛﯩﺘﻼﺭ ﻳﻮﻕ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ھﻪﺭئېھتىمالغا ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﻣﯘﺯ ﺋﻮﻛﻴﺎﻧﻐﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺳﻮﺯﯗﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﺸﻘﺎ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﭼﯧﮕﯩﺮﯨﺴﻰ ھﯩﻨﺪﯨﭽﯩﻨﻰ، ﺑﯧﺮﻣﺎ، ھﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﯩﺮﺍﻧﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻤﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ [35]«.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻰ ﯞﻩ ﻏﻪﺭﺑﻜﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯧﯖﯩﻴﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯖﻤﯘ ﻛﺎﺳﭙﯩﻲ ﺩﯦﯖﯩﺰﯨﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﯞﻩ ﺟﻪﻧﯘﺏ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﻮﻳﻼﭖ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻏﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳﯧﻴﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨﻦ ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻟﻪﭖ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯩﺮﻻﻧﺪىيىگە ﻗﻪﺩﻩﺭ ﻛﯧﯖﻪﻳﺘﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ھﻪﻣﺪﻩ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﺋﯩﺴﭙﺎﻧﯩﻴﻪ، ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﻓﺮﺍﻧﺴﯩﻴﻪ ﯞﻩ ﺑﺎﻟﻘﺎﻧﻐﺎ ﻳﻪﺭﻟﯩﻜﻠﻪﺷﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ، ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﻧﭽﻪ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻣﯘﺷﯘ ﺗﺎﺭﻣﺎﻗﺘﯩﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﯞﻻﺩﻯ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﻩﻳﺪﯗ: «ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺋﺎﺭﯨﺌﺎﻥ ﺋﯩﺮﻗﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﯗﺭ. ﭼﯜﻧﻜﻰ ھﻪقىقىي ﺋﺎﺭﯨﺌﺎﻥ ﺋﯩﺮﻗﯩﻨﯩﯔ ھﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ئۇﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﯨﻦ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺗﺎ ﺗﯧﺮﺗﯩﻴﯧﺮ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻦ ﺋﯧﺘﯩﺒﺎﺭﻩﻥ، ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﻜﻰ ﻗﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﻮﻳﻼﭖ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺸﯩﺶ ﺑﻪﻟﯟﺍﻏﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﻪ ﺯﻭﺭ ﻣﺎﻧﻴﯧﺘﯩﻚ (ﺗﻮﭘﺎﻥ) ﺋﺎﭘﻪﺕ ﯞﻩ ﺗﺎﻏﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﯩﺸﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﯩﺴﺪﻩ ﻳﻮﻗﺎﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ (ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ) ﺋﺎﻣﺎﻥ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﻣﺎﻗﻠﯩﺮﻯ ﻳﺎﻛﻰ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻧﻪﺳﻠﯩﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﺍ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺸﯩﺶ ﺳﻮﺭﯗﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﭘﻠﯧﻴﺴﯩﺘﻮسنىك ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﺳﻼﯞىياﻧﻼﺭ، ﺗﯚﺗﻮﻧﻼﺭ، ﻛﻠﯧﺘﻠﻪﺭ، ﺋﯩﺮﻻﻧﺪﯨﻴﻠﯩﻜﻠﻪﺭ، ﺑﺮﻭﺗﻮﻧﻼﺭ، ﺑﺎﺳﻜﺎﻻﺭ ﯞﻩ ھﻪﻗﻘﯩﻲ ﺋﯩﺮﻻﻧﺪﯨﻴﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻧﻪﺳﯩﻠﻠﯩﻜﺘﯘﺭ…» ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﺘﯩﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﯨﻦ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺯ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻖ ﺗﯧﭙﯩﻠﺪﻯ. ﺑﯘﻻﺭﺩﯨﻦ ﺋﻪﯓ ﻣﯘھﯩﻤﻰ ﺗﯧﺨﻰ ﻳﯧﻘﯩﻨﺪﯨﻼ ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﻣﻮﯞﺍﺭﯨﻴﻪ ﺩﻩﭖ ﺗﻮﻧﯘﻟﻐﺎﻥ ﺭﺍﻳﯘﻧﺪﺍ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻧﺪﻯ. ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺗﻮﭘﺎﻥ ﯞﻩ ﺗﺎﻏﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﯩﺸﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺗﺎﺭىخقا ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﻪﻟﻖ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﻠﯩﺮﻯ ﺗﺎﻏﻨﯩﯔ ﺋﯧﺘﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﻳﻘﺎﻟﻐﺎﻥ [36].

ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺑﻪﺯﻯ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻤﯘ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ «ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﯩﻨﯩﯔ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﯨﻜﻰ ﺗﻪﺳﯩﺮىنىڭ ﻧﺎھﺎيىتى ﺋﯘﺯﺍﻕ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﻼﺭ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ھﻪﻗﺘﻪ ﻓﯩﺮﺍﻧﺴﯘﺯ ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﯩﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﯞﻩ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ ﺋﯧﺪﯗﺋﺎﺭﺩ ﺳﭽﯘﺭ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﻪﺵ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ ﻗﯩﺘﺌﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺋﯩﺴﻜﯩﺖ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺘﻰ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ [37]. ﺑﺎﺷﻘﯩﺮﺕ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ، ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﺎﺭﻳﯘﺱ ﺋﺎ. ﺯﻩﻛﯩﻲ ﯞﻩﻟﺪﻯ ﺗﻮﻏﺎﻧﻤﯘ ﻣﯩﻼﺩﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﻣﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﺍ ﻛﻪﯓ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ [38]. ﺗﯜﺭﻙ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ ﭘﻮﻻﺕ ﻗﺎﻳﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﻩﻳﺪﯗ: «ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﯩﯔ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ ﻛﯜﻧﯩﻤﯩﺰﺩﯨﻦ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ، ﻳﻪﻧﯩﻼ ﺗﯜﺭﻛﭽﻪ ﺳﯚﺯﻟﯩﺸﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺭﺍﻳﻮﻥ ﺋﯩﺪﻯ. ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﮔﺮﯦﻜﻠﻪﺭﻧﯩﯔ، ﻻﺗﯩﻨﻼﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﺳﯧﻤﯩﺘﯩﻚ ﺧﻪﻟﻘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﮕﻪ ﺧﺎﺱ ﺗﯩﻠﻰ ﻳﻮﻕ ﺋﯩﺪﻯ. ﻛﯜﻧﯩﻤﯩﺰﺩﻩ ﮔﺮﯦﻜﭽﻪ، ﻻﺗﯩﻨﭽﻪ ﯞﻩ ﺳﯧﻤﯩﺘﯩﻜﭽﻪ ﺩﻩﭖ ﺗﯘﻧﯘﻟﻐﺎﻥ ﺗﯩﻠﻼﺭ ﺗﯜﺭﻛﭽﯩﺪﯨﻦ ﺳﯚﺯﻟﯜﻙ، ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯﮔﻪﺭﺗﯩﻠﯩﭗ ﻳﯧﯖﯩﺪﯨﻦ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺵ ﺋﯘﺳﯘﻟﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﯗﺭ. ﺑﯘ ﻗﺎﺭﺍﺷﻨﯩﯔ ھﻪﻗﯩﻘﻪﺕ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﺩﻩﻟﯩﻠﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻤﯩﺰ [39].» ﺩﯦﻤﻪﻙ، ﺑﯘ ﺑﺎﻳﺎﻧﻼﺭﻣﯘ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﯩﺪﻩ ﻣﯘھﯩﻢ ﻣﻪﻧﺒﻪ ﺑﻮﻟﯘﭘﻼ ﻗﺎﻟﻤﺎﻱ، ﻳﻪﻧﻪ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﺘﯩﻨﯩﯔ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺸﯩﮕﯩﻤﯘ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﭘﺎﻛﯩﺘﻼﺭﻧﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻛﯜﭼﻪﻳﺘﯩﺪﯗ.

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﻰ ﻳﻪﻧﯩﻼ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ، ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ، ھﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺗﺎﺷﻘﻰ ﻣﯘﯕﻐﯘﻟﯩﻴﺪﯨﻜﻰ ﺧﺎﺭﺍﺧﻮﺗﯘ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺑﯘ ﺟﺎﻳﻼ ﻣﯘﻧﺒﻪﺕ ﯞﻩ ﺳﯘﻟﯘﻕ ﺗﯜﺯﻟﻪﯕﻠﯩﻜﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﭼﻮﯓ ﺷﻪھﻪﺭﻟﻪﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﺷﻪھﻪﺭ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺷﻪھﻪﺭ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺗﺎﻏﻼﺭ ﺗﯧﺨﻰ ﻛﯚﺗﯜﻟﯜﭖ ﭼﯩﻘﻤﯩﻐﺎﻥ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﻠﻪﺭ ﺋﯩﺪﻯ [40].

1896-ﻳﯩﻠﻰ ﺭﯗﺱ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﻰ ﻛﻮﺯﻟﻮﻑ ﺑﺎﺷﭽﯩﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺵ ﺋﯚﻣﯩﻜﻰ ﺗﯩﺒﻪﺗﺘﻪ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﻠﻬﺎﻣﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺧﺎﺭﺍﺧﻮﺗﯘ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﺴﯩﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﯩﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭﺍﺧﻮﺗﯘ ﺧﺎﺭﺍﺑﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺗﯘﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﺑﯘ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺵ ﺋﯚﻣﯩﻜﻰ ﻗﯩﻴﺎ، ﺷﯧﻐﯩﻞ ﯞﻩ ﻗﯘﻣﻠﯘﻕ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﺗﻼﻣﻨﻰ 15 ﻣﯧﺘﯩﺮ ﻗﺎﺯﻏﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﯩﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭﺑﯩﺴﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﻐﺎﻥ. ﻟﯧﻜﯩﻦ، ﺑﯘ ﺋﯚﻣﻪﻙ ﺧﯩﺮﺍﺟﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯩﺘﯩﺸﻤﻪﺳﻠﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺷﻨﻰ ﺗﻮﺧﺘﯩﺘﯩﺸﻘﺎ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﻛﻮﺯﻟﻮﻑ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯘ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺵ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﭗ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﺑﯩﺮ ﻗﻪﺑﺮﯨﻨﻰ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﻪﺑﺮﯨﺪﯨﻦ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺭوسىيەگە ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺸﻜﻪ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﻨﻤﯩﻐﺎﭼﻘﺎ، ﻛﻮﺯﻟﻮﻑ ﺋﯘ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺭﻩﺳﯩﻤﮕﻪ ﺗﺎﺭﺗﯩﯟﺍﻟﻐﺎﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯚﺯىنىڭ ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺋﺎﺷﯘ ﺭﻩﺳﯩﻤﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﯧﻼﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ، ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ «ﺋﯩﻜﻜﯩﻠﯩﻚ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﺴﻰ» ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺭﻩﺳﯩﻢ (ﺑﯩﺮ ﺗﻪﻧﻠﯩﻚ، ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺑﺎﺷﻠﯩﻖ، ﺗﯚﺕ ﻗﻮﻟﻠﯘﻕ) ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘ ﺟﯘﯕﮕﻮ ﻣﻪﻧﺒﻪﻟﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ، 19 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻖ ھﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ [41].

ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ تۈﻧﺠﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ «ﺋﯩﻜﻜﯩﻠﯩﻚ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﺴﻰ» ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﺭﺗﯩﻠﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ «ﺗﻪﯞﺭﺍﺕ» ﺑﯩﻠﻪﻥ «ﻗﯘﺭﺋﺎﻥ» ﻏﯩﻤﯘ ﻗﻮﺑﯘﻝ قىلىنغان. ھﻪﺗﺘﺎ، ﺧﻪﻧﺰﯗﻻﺭﻧﯩﯔ «ﺩﺍﯞﺍ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﻯ» ﻏﯩﻤﯘ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩﻧﯩﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﭽﻪ، ﺧﻪﻧﺰﯗ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻯ ﻻﯞﺯﯨﻨﯩﯔ «ﭘﻪﺯﯨﻠﻪﺕ ﺩﻩﺳﺘﯘﺭﻯ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺯﻭﺭ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﻣﯘﻧﯩﯔ ئىلھاﻣﯩﻐﺎ ﺗﺎﻳﺎﻧﻐﺎﻥ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ [42]. ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮﻯ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﯨﻴﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﯘﺭﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯧﺮﯨﻨﯩﯔ ﺭﻩﺳﯩﻤﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺭﻩﺳﯩﻤﻨﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ ﻣﻪﻧﯩﺴﻨﯩﻤﯘ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﯞﻩ ﺑﯘﻧﯩﯔ ﯞﺍﻗﺘﯩﻨﯩﯔ 16 ﻣﯩﯔ ﻳﺎﻛﻰ 18 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﺎ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯧﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ [43].

ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺋﯚﺯﻧﯩﯔ ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﻧﺎھﺎﻳﺘﻰ ﺳﯩﭙﺘﺎ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺑﯩﺮﻭﻧﺰﺍ ھﻪﻳﻜﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﺭﻩﺳﯩﻤﯩﻨﻰ ﺋﯧﻼﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺩﯦﻴﯩﺸﭽﻪ، ﺑﯘ ھﻪﻳﻜﻪﻟﻨﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﺶ ﻣﻪﻧﺒﻪﺳﻰ ﺋﯧﻨﯩﻘﺴﯩﺰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، 19-ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﻩ ﺟﯘﯕﮕﻮﻟﯘﻕ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﻰ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﯩﻠﯩﻘﻼﺭﻏﺎ ﺳﯧﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﭼﯧﺮﭼﯩﯟﺍﺭﺩ ﺑﯘﻧﻰ «ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻳﻪﺭ ﻳﯜﺯﻧﯩﯔ ﺋﯩﮕﯩﺴﻰ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﻏﯘﭼﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﻧﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ ﺑﯩﺮ ھﻪﻳﻜﯩﻠﻰ، ﻛﯜﻧﯩﻤﯩﺰﺩﯨﻦ 20 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻣﯘﺩﺍ ﻳﺎﻛﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﯩﺪﻩ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ [44]» ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻥ.

چېرچىۋارد ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ جەمئىيەت ئەھۋالىنى مۇنداق سۈرەتلىگەن: «ھىمالايا تاغلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ پۈتكۈل دائىرىسى بىر زامانلاردا تۈزلەڭلىك ئىدى ۋە تېرىقچىلىق قىلىشقا مۇۋاپىق كېلىدىغان مۇنبەت زېمىنلار، ئورمانلار، كۆللەر ۋە دەريالار بىلەن قاپلانغاندى. مۇكەممەل ھالەتتە ياسالغان كوچىلار ۋە سودا-كارۋان يوللىرى تۈرلۈك شەھەر ۋە يېزىلارنى بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇراتتى. ناھايتى ياخشى بىنا قىلنغان شەھەرلەر، ھەيۋەتلىك ئىبادەتخانىلار ۋە ئاھالىلەرنىڭ تورالغۇ جايلىرى، ناھايتى كۆركەم مەخسۇس ئۆيلەر (داچىلار)، باشقۇرغۇچىلارغا ئائىت سارايلار بار ئىدى. بۈگۈنكى كۈندە بولسا گوبى دالىسىنىڭ توپاننىڭ پۈتۈن يەرنى ئېقىتىپ مېڭىپ، ئاشۇ ئورۇنلاردا يالىڭاچ قىيالار-بارلارنىمۇ قالدۇرمىغان جايلىرىدا دەريا، قانال ۋە كۆللەرنىڭ قورغان ئىزلىرىنى ئېنىق ھالدا كۆرسىتىپ بەرگىلى بولىدۇ [45].«

ئۇيغۇر ئىمپېرىيسى قۇرۇلغاندىن كېيىن، ئۇيغۇرلار مۇنىڭ تەسۋىرى يېزىقىلار بىلەن ئىپادىلەنگەن مۇقەددەس ھۆججەتلىرىدىكى دىن ۋە ئىلىم-پەنگە ئائىت بىلىملىرىنى ئەتراپقا تارقىتىشقا باشلىغان. ئۇيغۇرلارنىڭ مۇ مەدەنىيتىگە ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى قوغداشتىكى رولى ھەممىدىن زور بولغان. «ئۇيغۇرلار ئۆزىنىڭ مەدەنىيىتى ۋە مەدەنىيەت سەۋىيىسىنى ناھايىتى تەرەققى قىلدۇرغاندى. ئاسترونومىيە، مەدەنچىلىك، توقۇمچىلىق سانائىتى، مىمارچىلىق، ماتېماتىكا، دېھقانچلىق، مائارىپ ۋە مېدىتسىنا قاتارلىق پەنلەرنى مۇكەممەل ئىگەلىگەندى. يىپەك، ياغاچ ۋە مېتال ئۈستىگە دېكراتىسىيە سەنئىتى ئىشلەشتە ماھىر ئىدى. ئالتۇن، كۈمۈش، برونزا ۋە سېغىر تۇپراقتىن ھەيكەللەرنى ياسايتتى…. خەنزۇ رىۋايەتلىرى ئۇيغۇرلارنىڭ بۇنىڭدىن 17 مىڭ يىل ئىلگىرى مەدەنىيەتنىڭ يۇقىرى پەللىسىگە چىققانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ تارىخ گېئولوگىيلىك ھادىسلەرگىمۇ ماس كەلمەكتە [46].» تۈرك ئالىمى ئەرگۈن ئارىكدال چېرچىۋاردنىڭ ئۇيغۇرلار ۋە ئۇيغۇر مەدەنىيتى توغرىسىدىكى قاراشلىرىنى خاراكتېرلەندۈرۈپ مۇنداق دەيدۇ: «مۇ مەدەنىيتىنىڭ ئىنسانلىرىمۇ ئۇيغۇرلارنى ئاساس قىلىپ تاللىغان. شۇ سەۋەبلىك ياخشلىق، گۈزەللىك ۋە پەلسەپە بىلەن مۇناسىۋەتلىك بارلىق بىلىملەرنى ئۇ يەرگە (ئۇيغۇر ئىمپېرىيىسىگە) يۆتكىگەن. ئۇيغۇر مەدەنىيتىنىڭ بۆشۈكى موڭغۇلىستان ۋە گوبى دالىسىنىڭ تاغ ئېتەكلىرىگە يېقىن يەرلەر ئىدى. ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتىقاد، ئىلىم-پەن، ئىجىتمائىي ھايات، ئادەم بىلەن تەبىئەت ئوتتۇرسىدىكى تەڭپۇڭلۇق ۋە ئادەم بىلەن ئالەم ئوتتۇرسىدىكى تۈزلۈشلەر جەھەتتىن ئېرىشكەن بىلىملىرى ناھايتى توغرا ئىدى. بىر مۇنچە تەبىئىي ھادىسلەر سەۋەبى بىلەن باشلانغان ئۇيغۇر كۆچۈشلىرى ھىندىستانغا، جۇڭگوغا، ئافغانىستانغا ۋە ئىران ئارقىلىق ئاناتولىيىگە قەدەر داۋاملاشقاندى. ئۇيغۇرلارنىڭ زور كۆچۈشلىرى بىلەن بىرلىكتە مۇ ئىلىم-پېنى ۋە ئاتلانتىس تېخنىكىسى بىلەن يېتىلگەن بۈيۈك ئىنسانىيەت كۈچلىرىمۇ، ئەقلى ۋە زېھنىمۇ كۆچتى [47].» دېمەك، مۇنىڭ قۇدرىتى ۋە شۆھرىتى ئۇيغۇرلار ۋە «ئۇيغۇر» دېگەن نام بىلەن بىرگە تارقالغانىدى.

بۇ يەردە ئەمدى شۇنى قىستۇرۇپ ئۆتۈش كېرەككى، چېرچىۋاردنىڭ بايانلىرىدىن قارىغاندا، مۇ دىنىدا ئىنسانلارنىڭ قەدىر-قىممىتىنى مەركەز قىلىشتەك گۇمانىستىك ئەقىدە ئاساس ۋە يېتەكچى قىلىنغان بولۇپ، بۇ ئەقىدە مۇ ۋە ئۇيغۇر ئىمپېرىيىسىنىڭ سىياسىي چۈشەنچىسىدە بىردەك تەتبىقلانغان. ئۇيغۇرلارنىڭ يېقىنقى بىر قانچە مىڭ يىللىق تارىخىدا، ئەقىدە جەھەتتىن مۇ دىنىغا ئوخشاپ كېتىدىغان ۋە «كۆك تەڭرى» نامىدا ئاتالغان بىر تەڭرىلىك ئېتىقاد ئىزچىل داۋاملىشىپ كەلدى. ھەتتا بۇددا، مانى، زەردۇشت، خرىستىئان ۋە ئىسلام دىنلىرىمۇ ئۇيغۇرلار ئارىسىغا تارقىلىپ كىرگەندىمۇ ئۇيغۇرلار بۇ دىننىڭ تۈپ ئەقىدىسىدىن ۋاز كەچمىدى. ئەكىسچە سىرتتىن كىرگەن بۇ دىنلارغا كۆك تەڭرى دىننىڭ تامغىسىنى باستى. تارىختا ھونلار، كۆك تۈركلەر ۋە ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركىي مىللەتلەر تەرپىدىن قۇرۇلغان دۆلەتلەردە يۈرگۈزۈلگەن سىياسىي چۈشەنچە مۇ ۋە ئۇيغۇر ئىمپېرىيىسى دەۋرىنىڭ سىياسىي چۈشەنچىسىگە ئوخشاش بىر تەڭرىلىك (كۆك تەڭرى) دىننىڭ ئەقدىسىدىن مەنبەلەنگەن بولۇپ، ئۇنىڭدا ئىنساننىڭ قەدىر-قىممىتى، دەخلىسىسزلىكى، تەبىئىي، پىسخىكىسى، ئارزۇسى ۋە بەختى ھەممىدىن ئۈستۈن ئورۇنغا قويۇلغانىدى. كىلاسسىك ۋەسىقىلىرىمىزدە، بولۇپمۇ «ئورخۇن ئابىدىلىرى» دە ئوچۇق ئىپادە قىلىنغىندەك ئۇيغۇر-تۈركىي مىللەتلەردە يەر يۈزىدىكى ئىنسانلار بىر پۈتۈن گەۋدە سۈپىتىدە نەزەرگە ئېلىنىپ، مىللەتلەر ئوتتۇرسىدىكى ئىرقىي تىپ، ئىجىتمائىي ھالەت، دىن ۋە مەدەنىيەتتىكى ھەرقانداق بىر پەرققە قارىماي، ھەممىسىگە باراۋەر مۇئامىلە، ھوقۇق ۋە ئادالەت تەكىتلەنگەن [48].

ئادەتتە تارىخشۇناسلارمۇ بىر تەڭرىلىك دىننىڭ مەنبەسىنى چېرچىۋاردنىڭ قاراشلىرىدىن خالىي ھالدا ئوتتۇرا ئاسىياغا ۋە تۈركىي مىللەتلەرنى مەدەنىيەت مۇھىتىغا باغلايدۇ ھەمدە مىلادىدىن 5000-، 4000- يىللاردا ئوتتۇرا ئاسىيادا ياشىغۇچى تۈركىي خەلقلەرنىڭ بىر بۆلىكىنىڭ غەربىي ئاسىياغا كۆچۈپ بېرىپ سۇمېر مەدەنىيتىنى تەشكىل قىلىشى نەتىجىسىدە، توپان خاتىرىسى ۋە كېيىنكى كۈندە مۇساۋىيلىك (يەھۇدى دىنى)، خرىستىئان دىنى ۋە ئىسلامىيەت نامى بىلەن ئاتالغان بىر تەڭرىلىك ئۈچ چوڭ دىننىڭ مەنبەسىنىڭ غەربىي ئاسىياغا تارقالغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ [49]. تۈرلۈك دىنلارنىڭ مەنبەسى ۋە تەلىماتى ھەققىدە مۇھىم تەتقىقاتلارنى ئېلىپ باغان ئېرۇئارد سچۇر «ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ كۈنىمىزگىچە يېتىپ كەلگەن يەنە بىر تەسىرى زەردۇشت، براھمان ۋە بۇددا دىنلىرىنىڭ ئاساسىي مەنبەسى بولغان راما تەلىماتى ئارقىلىق مەيدانغا چىقتى [50]»دەپ كۆرسىتىدۇ. يۇقىرىقى مەلۇماتلاردىن شۇ نەرسىنى بىلىشكە بولىدىكى، ئالىملار قايسى يولدىن تەتقىق قىلغان بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، بىر تەڭرىلىك دىننىڭ ياكى باشقا دىنلارنىڭ مەنبەسى ئۇيغۇرلارغا ياكى ئۇيغۇردىن ئىبارەت بىر ۋاسىتە ئارقىلىق مۇغا تاقىلىدۇ.

چېرچىۋارد مۇ ئىمپېرىيىسىنىڭ ئىقتىسادىي بىرلىكى (پۇلنىڭ ئورۇندا) نى چۈشەندۈرگەندە، «ئون» نى تەڭرىنىڭ سىمۋوللۇق سانى دەپ قاراپ، «توققۇز» نى بىرلىك قىلغان بىر ئۆلچەم مۇھىم ئەقىدىگە ئايلانغانلىقىنى تىلغا ئېلىپ ئۆتكەن. يەنە «يەتتە»، «تۆت»، «ئۈچ» دېگەن سانلارنىڭمۇ مۇقەددەس مەنانى بىلدۈرگەنلىكىنى ئوتتۇرغا قويغان. ئۇيغۇرلارنىڭ بىر پۈتۈن مەدەنىيەت ھاياتىدا بۇ سانلار مۇقەددەس ۋە سىمۋوللۇق ئۇقۇمدا ھازىرغىچە داۋاملىشىپ كەلمەكتە.

ئىككى دەۋرگە مەنسۇپ ئىككى خىل مەدەنىيەتتىكى بۇ خىل بىردەكلىك كىشىدە تەبئىي ھالدا بۇ ئىككى مەدەنىيەتتە مەنبە ۋە ۋارىسلىق قىلىش مۇناسىۋىتى بولغان، دېگەن تەسەۋۋۇرنى پەيدا قىلىدۇ. بۇ تەسەۋۋۇرنى تۆۋەندىكى بايانلار تېخىمۇ قۇۋۋەتلەيدۇ.

چېرچىۋارد ئۆزىنىڭ كىتابلىرىدا مۇ دەۋىردىكى ئۇيغۇرلارنىڭ بىر تەڭرىلىك ئېتقادى ۋە «ئىككىلىك چۈشەنچىسى»گە دائىر رەسلىملىك ئىسپاتلارنى كۆرسەتكەن. چېرچىۋارد مېكىسكىنىڭ شۇچىلكالكو پىرامدالىرى ئۈستىدىكى «ئىككىلىك چۈشەنچىسى»گە ئائىت بىر مۇنچە قاپارتىما يېزىقلارنى رەتكە تۇرغۇزۇپ (تۆۋەندىكى رەسىمگە قاراڭ)، ئۇيغۇر تىلىدىكى مۇ ئېلىپبەسىنىڭ تەرەققىياتىنى مۇنداق چۈشەندۈرگەن:

1-رەسىم

بۇ تەسۋىرىي يېزىقنىڭ بىرىنچى قۇردىكىسى ئۇيغۇرلارنىڭ «بىر»، «ئىككى»، «ئۈچ» دېگەن سانلارنى ئىپادە قىلىش ئۈچۈن قوللانغان سىزىق (بەلگىلەر) ھېسابلىندۇ. بۇ يېزىقلار يەنە تىك ھالەتتىمۇ قوللىنىلغان، رىم رەقەملىرىنىڭ مۇشۇ سانلار بەلگىسىگە تاقىلدىغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلمەكتە. بۇ رەقەملەر ئاشۇ ئورنىدا «ئاساسىي سانلار» دەپ بىلىنسىمۇ، ئەينى ۋاقىتتا يەنە «ئىنسانلار بىر تەڭرى تەرىپىدىن يارتىلىغانلىقى» سۈپىتىدە تەرجىمە قىلىندىغان سىرلىق مەنىگىمۇ ئىگە ئىدى. بۇ تەسۋىرىي يېزىقنىڭ ئىككىنچى قۇردىكىسى «ئىككىلىك چۈشەنچىسى» ئاساسىدىكى «ئىنسان» دېگەن مەنانى ئىپادىلەيدىغان ئۇيغۇر يېزىقى ئىدى. ئىككى جىنىسقا ئايرىلىشتىن بۇرۇنقى ئىنسان «  » شەكىلىدە ئىپادە قىلىنغان. مۇقەددەس كىتابلاردا تەڭرىنىڭ ئاۋۋال ئەرنى، ئۇنىڭدىن كېيىن ئەرنىڭ ۋۇجۇدىدىن ئايالنى (‹تەۋرات› تا ئەرنىڭ ئىككى تال قوۋۇرغىسىدىن، ‹قۇرئان› دا ئەرنىڭ جىسىمىدىن دېيىلىدۇ) ياراتقانلىقى، بۇ ئىككىسىدىن نۇرغۇن ئەر-ئاياللارنىڭ يارىتىلغانلىقى سۆزلىندۇ. تەسۋىرىي يېزىقنىڭ ئۈچىنچى قۇردىكى «  » ھەرىپى پەقەت ئەركەك جىنس چۈشەنچىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىنساننى ئىپادىلىگەن.جىنسىيەت تەكىتلىنىش زۆزۈر بولمىغاندا، پەقەت ئۇيغۇرچە مۇ ھەرىپى «   »قوللىنىلغان. چېرچىۋاردنىڭ كۆرسىتىشچە، ئۇيغۇرچە مۇ ھەرىپىنىڭ تەرەققىياتى تۆت باسقۇچنى بېسىپ ئۆتۈپ، ئاخىرىدا خەنزۇلارنىڭ مەدەنىيتىگە«  »شەكىلىدە ئۆتكەن [51]. خەنزۇرلار بۇنى ئۇچلۇق ھالەتكە كەلتۈرۈپ «人 » (ئوخشاشلا ئادەم دېگەن مەنىدە) شەكىلدە قوللانغان. ئەمەلىيەتتىمۇ ئىنساننىڭ ئىككى جنىسقا ئايرىلىشتىن بۇرۇنقى ئىپادىلىنىش شەكلى بولغان «   » ھەرىپىمۇ خەنزۇ تىلىدىكى «民 » (خەلق) خېتىنىڭ شەكلىگە بەكلا ئوخشاپ كېتىدۇ.

بىز يېقىنقى تۆت مىڭ يىللىق تارىخىمىزغا نەزەر تاشلايدىغان بولساق، بۇ دەۋرگە مەنسۇپ ئۇيغۇر مەدەنىيتىدە مۇ دەۋردىكى «ئىككىلىك چۈشەنچىسى» بىلەن بىردەكلىك ھاسىل قىلىدىغان بەلگىلەرنىڭ ئىزچىل داۋاملىشىپ كەلگەنلىكىنى ئۇچۇرتىمىز. يەنى بۇ دەۋردىكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەدەنىيتىدە بىر تەڭرىلىك ئېتقادتىن مەنبەلەنگەن «ئىككىلىك سىستېمىسى» تەدبىقلانغان، بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ مىللەت تەركىبى، نامى، جۇغراپىيلىك جايلىشىشى، ھاياتلىق چۈشەنچىسى، تۇرمۇش قارىشى، سىياسىي تەشكىلاتى ۋە پايتەخىت تەسىس قىلىشى قاتارلىق تەرەپلەردە ئپادىلەنگەن. بۇ چۈشەنچە يەنە مۇڭغۇللار، تېبەتلەر، ئوراللىقلار، ئوتتۇرا ئافرىقلىقلار ۋە ئوكىئانىيە قەبىلىلىرى ئارىسىدىمۇ كۆرۈلگەن بولسىمۇ، پەقەت ئۇيغۇر-تۈركىي مىللەتلىرىدىلا بىر خىل ئېتىقاد تۈسىدە ئوتاق ئىزچىللىققا ئىگە مىللەت ۋە دۆلەت نىزامى ھالىتىگە كۆتۈرلگەن [52]. دېمەك، كېيىنكى تارىختا كۆرۈلگەن «ئىككىلىك سىستېمىسى» نىڭ مەنبەسى مۇ دەۋرى مەدەنىيتىدىكى «ئىككىلىك چۈشەنچىسى»دىن ئىزدەشكە ۋە بۇ ئىككىسىنى بىر-بىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك، دەپ قاراشقا بولدىغانلىقى كىشىنىڭ تەسەۋۋۇرىدىن ئۆتىدۇ.

ئارخېئولوگ نىۋېن ئامېرىكىنىڭ نېۋادا شىتاتىدىكى قىيا تاشلار ئۈستىدىن نۇرغۇن تەسۋىرىي يېزىقلارنى بايقىغان. چېرچىۋارد بۇنىڭ ناگا ۋە ئۇيغۇر ئارلاشما تەسۋىرىي يېزىقى بولۇپ، 70 مىڭ يىللىق تارىخقا ئىگە ئىكەنلىكىنى ۋە قىيا تاشلارغا مۇ قىتئەسى چۆكۈپ كېتىشنىڭ ئالدى-كەينىدە ئويۇلغانلىقىنى ئىسپاتلىغان. چېرچىۋارد بۇ تەسۋىرىي يېزىقلارنى رەتكە تىزىپ (تۆۋەندىكى رەسىمگە قاراڭ) چىققان ۋە ئۇنىڭ خەنزۇ يېزىقىغا كۆرسەتكەن تەسىرىنىمۇ ئېنىقلىغان [53].

2-رەسىم

چېرچىۋاردنىڭ بايان قىلىشچە، مۇ قىتئەسىدە بارلىققا كەلگەن ۋە مۇ مەدەنىيتىدىن مەنبەلىنىپ، ئاسىيا-ياۋروپادا ئۆزىنىڭ كۈچلۈك سىياسىي ئورنىنى تىكلىگەن. ئۇيغۇرلار ئۇيغۇر ئىمپېرىيىسى دەۋرىدە يەر شارىدا بۈيۈك بىر «مەدەنىيەت دەۋرى»نى ياراتقان.

چېرچىۋارد تېكىستىنى ئېلان قىلغان بىر ھۆججەتتە مانا مۇشۇ ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ ھالاكىتىدىن سۆز ئېچىلىپ مۇنداق دېيلىدۇ:«ئۇيغۇرلارنىڭ پايتەختى بارلىق ئادەملىرى بىلەن بىرلىكتە ئىمپېرىيتىنىڭ شەرقىي تەرپىگە تولۇق تەسىر كۆرسەتكەن ۋە ھەرقانداق نەرسىنى ۋەيران قىلىپ تاشلىغان توپان تەرپىدىن يوقىتىلىدى [54].» چېرچىۋارد ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ شەرقىي تەرەپلىرنىڭ توپان بالاسى تۈپەيلىدىن يوقالغان ۋاقتىنىڭ مۇ قىتئەسىنىڭ سۇغا چۆكۈپ كەتكەن ۋاقتىدىن بۇرۇن ئىكەنلىكىنى، بۇ ئاپەتتە ئىمپېرىيىنىڭ غەربىي ۋە غەربىي جەنۇب تەرەپلىرىنىڭ ھېچبىر تەسىرگە ئۇچۇرمىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرگەن. ئەمەلىيەتتىمۇ پۈتكۈل شەرق رىۋايەتلىرى ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ بۈگۈنكى كۈندىكى چۆللۈك ۋە بوزقىر بىلەن قاپلانغان جايىلىرىنىڭ توپان بالاسىدىن ئىلگىرى مۇنبەت ۋە ئورمانلار بىلەن قاپلانغان زېمىن ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. شۇ دەۋرىدە كۈچلۈك بىر ئىمپېرىيىگە مەركەز بولالىغىدەك ئالاھىدىلىككە ئىگە بۇ تۇپراقلار توپان بالاسى تۈپەيلىدىن، دېڭىزدىن كەلگەن ھەيۋەتلىك دولقۇننىڭ ئاستىدا قېلىپ چۆللىشىپ كەتكەن. گوبى چۆللۈكىنىڭ ئاستىدا زور مىقداردا تاتلىق سۇ مەنبەسىنىڭ بارلىقى بىر زامانلاردا بۇ يەرنىڭ مۇنبەت تۇپراق ئىكەنلىكىنىڭ بەلگىسى ھېسابلىنىدۇ [55] .

ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ شەرقىي تەرىپى ۋەيران بولۇپ، ئارلىقتىن نەچچە مىڭ يىللار ئۆتكەندىن كېيىن، يەر شارىدا تاغ كۆتۈرۈلگەن. بۇ ھادىسە ئۇيغۇر ئىمپېرىيىسىنىڭ غەربىي ۋە غەربىي جەنۇب تەرەپلىرىدىكى جۇغراپىيلىك مۇھىتنىڭ ئۆزگىرىشىگە ۋە يەنە بىر قېتىم ھاياتلىقنىڭ ۋەيران بولۇشىغا سەۋەب بولغان. ئامان قالغان كىشىلەرنىڭ بىر قىسىمى بۇ ھادىسىدە زەربىگە ئۇچۇرمىغان رايۇنلاردا پاناھلىق تاپقان. يەنە بىر قىسمى بولسا ھىندىستان ۋە ئىران تەرەپكە قېچىپ كەتكەن. ئۇلار ھىندى ئارىئانلىرى ۋە فارسلار-مىدلەر سۈپىتىدە تۇنۇلغان.

راھىب رىشى چېرچىۋاردقا ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ ھالاكىتى ۋە شۇ دەۋرى تارىخ بايان قىلىنغان تابلېتلارنىڭ تېبەتكە يۆتكىلىشى توغرىسىدا مۇنداق بىر رىۋايەتنى ئېيتىپ بەرگەن. «شەرقىي ۋە شەرقىي شىمالىي ئاسىيا توپان تەرپىدىن ۋەيران بولۇپ تۈزلىنىپ كەتكەندە، ئۇيغۇر پايتەختىمۇ يەر بىلەن يەكسان بولغان. خەلقىنىڭ ھەممىسى سۇدا تۇنجۇقۇپ ئۆلگەن. بۇ ۋاقىتتا نائاكاللار تەرپىدىن ئانا دىيار مۇدىن ئېلىپ كېلىنگەن چوڭ بىر كۇتۇپخانىمۇ توپنىڭ ئاسىغا كۆمۈلۈپ كەتكەن. خېلى يىللار ئۆتكەندىن كېيىن، توپان يېتىپ بارالمىغان غەربىي تەرەپلەردىكى نائاكاللار پايتەختىنىڭ خارابىسىغا بېرىپ تابلېتلارنى قېزىپ چىقارغان ۋە ئۇلارنى غەربتىكى بىر ئىبادەتخانىغا يۆتكىگەن. تاغلار كۆتۈرلۈپ ئىبادەتخانىدىكى تابلېتلار قايتىدىن توپا ئاستىغا كۆمۈلۈپ كەتكەنگە قەدەر ئاشۇ ئىبادەتخانىدا ساقلانغان. ئارىدىن ئۇزاق يىللار ئۆتكەن. تاغلار كۆتۈرۈلگەندىن كېيىن، ئامان قالغان نائاكاللارنىڭ ئەۋلادلىرى ئۇ يەرگە بېرىپ تابلېتلارنى قېزىپ چىقارغان ۋە ھازىرقى ئىستىراھەتگاھى بولغان ئىبادەتخانىغا ئېلىپ كەلگەن [56].«

مۇ ۋە ئاتلانتىس قىتئەسىنىڭ چۆكۈپ كېتىشى ھەم 70 مىڭ يىلدىن ئارتۇقراق دەۋر سۈرگەن ئۇيغۇر ئىمپېرىيسىنىڭ يوقىلىشى بىلەن يەر شارىدا يۇقىرى دەرىجىدىكى مەدەنىيەتلىك بىر دەۋر ئاخىرلاشتى. ئاشۇ ئۇلۇغ مەدەنىيەت-تەرەققىياتىنى ياراتقان ئىنسانلارمۇ بىراقلا تۈگەشتى. ئامان قالغان ئىنتايىن ئاز بىر قىسىم تۈركۈم ئىنسانلار، جۈملىدىن كېيىكى ئۇيغۇر-تۈركىي مىللەتلەرنىڭ ئەجدادلىرى ئەسلىدىكى ھاياتلىق بۆشۈكى ۋە مەدەنىيەت ئاساسىدىن ئايرىلىپ قالغاچقا، ناھايىتى ئاددىي (ئىپتىدائىي) ئۇسۇل بىلەن ھاياتىنى ساقلاشقا مەجبۇر بولدى. مۇشۇ ئاپەتلەرنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرمىغان بابىل، مىسىر، ھىندىستان، ياۋروپا ۋە ئامېرىكىدىكى ئەللەر بولسا، ئەسلىدىكى مەدەنىيەتنى داۋاملاشتۇرۇشنىڭ ئورنىغا، ئەكسىچە ئۇنىڭدىن ئاينىش يولىنى تۇتتى. نەتىجىدە بۇ يەرلەردىكى مەدەنىيەتمۇ ئاستا-ئاستا خارابىلىشىشقا يۈزلەندى …

ئىزاھاتلار:

[1]سىكوگنامىل گېئوۋان: «دۇنيايىمىزنىڭ سىرلىق ئىگىلىرى»، تۈركچە، 38-بەت، 1973-يىلى، ئىستانبۇل.

[2][9][11][18][21][55]جىھانگىر گەنەر: «سىرلىق تەلىماتلار ـــ باتىنىي نەزەرىيىلەر تارىخى»، تۈركچە، ئىنتېرنېتتىن ئېلىنغان نۇسخا.

[3][14]سانتېسون ھانس ستېپان:«چۆكۈپ كەتكەن مەمىلكەت مۇ مەدەنىيتى»، تۈركچە، 2-،19-بەتلەر، 1989-يىلى، ئىستانبۇل.

[4]ئىلمىي تەتقىقات گۇرۇپپىسى يازغان «مۇ، تارىختىن بۇرۇنقى ئالەمشۇمۇل مەدەنىيەت»، تۈركچە، 15-بەت، 1978-يىلى، ئىستانبۇل.

[5][7][8][13][17][19][20][43][46]جامېس چېرچىۋارد: «غايىب قىتئە مۇ»، تۈركچە، 22-، 32-، 37-، 39-، 121-، 123-، 127-، 128-، 151-، 153-، 347- بەتلەر، 2000-يىلى، ئىزمىر.

[6][10][12][22][23][25][28][29]][30][31][32][33][34][35][36][37][42][54][56]        جامېس چېرچىۋارد: «چۆكۈپ كەتكەن قىتئە مۇنىڭ ئەۋلادلىرى»، تۈركچە، 17-، 21-، 23-، 24-، 25-، 26-، 66-، 108-، 117-، 125-، 157-، 176-، 220-، 221-، 222-، 226-، 227-، 229-، 232-بەتلەر، 2002-يىلى، ئىزمىر.

[15]«مۇ مەدەنىيتى ۋە دىنى»، تۈركچە، ئىنتېرنېتتىن ئېلىنغان نۇسخا.

[16][24][40][41][44][51][53]جامېس چېرچىۋارد: «مۇنىڭ مۇقەددەس سىمۋوللىرى»، تۈركچە، 33-، 34-، 98-، 102-، 103-، 154-، 156-، 158-، 191- بەتلەر، 2001-يىلى، ئىزمىر.

[26]«ئاتلانتىسنىڭ ئىشەنگۈسىز ھېكايىسى»، تۈركچە، ئىنتېرنىتتىن ئېلىنغان نۇسخا.

[27]شىرلېي ئاندرېس: «ئاتلانتىس» (غايىب بولغان بىر مەدەنىيەتنىڭ ماھىيىتى)، تۈركچە، 29-بەت، 2002-يىلى، ئىزمىر.

[37][50]  ئېدۇئارد سچۇر: «بۈيۈك ئىنسىيىلەر ـــ سىرلىق تەلىمات ئىگىلىرى»، تۈركچە، 41-، 541-بەتلەر، 1989-يىلى، ئىستانبۇل.

[38]ئا. زەكىي ۋەلىدىتوغان: «ئومۇمىي تۈرك تارىخىغا كىرىش»، تۈركچە، 149-بەت، 1981-يىلى، ئىستانبۇل.

[39]پولات قايا: «تۈرك دۇنياسىنىڭ مەقسەتلىك ھالدا ئۆچۈرۈلگەن ئۆتمۈشى»، تۈركچە، ئىنتېرنېتتىن ئېلىنغان نۇسخا.

[48][52]«ئىسلام ئېنسىكلوپېدىيىسى»، تۈركچە، 12-توم، 2-قىسىم، 233-، 268-بەتلەر، 1988-يىلى، ئىستانبۇل.

[49]«قەدىمكى دىنلارنىڭ كۈنىمىزدىكى تەسىرى»، تۈركچە، ئىنتېرنېتتىن ئېلىنغان نۇسخا.

»تۇرپان» ژۇرنىلىنىڭ 2004-يىل 2-ساندىن كىرگۈزۈلدى.

 مەنبە: تور دۇنياسى