ئىسمائىل ھاجىنىڭ ھايات پائالىيتى

ئىسمائىل ھاجىنىڭ ھايات پائالىيتى 
 

   ئىسمائىل ھاجى 1867- يىلى خوتەننىڭ گۇما ناھىيسى قوشتاغ يېزسىغا قاراشلىق ئىسىم سىلاھ كەنتىدە دۆلەتمەن ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن . ئۇنىڭ دادىسى ئىسكەندەر موللام ئۆمىرىنىڭ كۆپ قىسمىنى ئىلىم تەھسىل قىلىش، مۇددەرىسلىك قىلىش بىلەن ئۆتكۈزگەن شاپائەتلىك ئادەم ئىدى .
   بىر شائىرنىڭ قانچلىك ئىقتىدارغا ئىگە بولۇپ يېىتىلىشى ئائىلىنىڭ مەدەنىيەت تەربىيسى بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ. ئىسمائىل ھاجى ئىسكەندەر موللامنىڭ يالغۇز ئوغلى بولۇپ ، ئىزگۈ ئارزۇ - تىلەكلەر ، ياخشى قائىدە- يوسۇنلار بىلەن تەربىيلەنگەن . ئۇ ئائىلىسىدىكى تەربىينى تۈگەتكەندىن كېيىن ، ئاۋۋال كەنجى قازىدا ئوقۇيدۇ ، ئاندىن سانجۇدا ئىكرامىدىن داموللا ھاجىمنىڭ تەربىيسىنى ئېلىپ ، تۈرلۈك ئىلىملەر بويىچە كامالەت ھاسىل قىلغان . ئىسمائىل ھاجى قاغىلىق مەدرسىسىدە ئىلىم تەھسىل قىلۋاتقاندا ، تەجەللى داموللام بىلەن تونۇشىدۇ. ئىسمائىل ھاجى ئەخلاقىي پەزىلەت جەھەتتىمۇ ئۆزىدە ياخشى سۈپەتلەرنى يىتىلدۈرگەن كەمتەر ، خۇش پېئىل ، مۇرۇۋۋەتلىك ، يۈكسەك غايىلىك كىشى ئىدى . ئىسمائىل ھاجىنىڭ شائىرلىققا بولغان ئەقىدىسى كۈچلۈك ئىدى . شېئىرىيەت قائىدىلىرىنى چۈشەنگەن ، شئېرىنىڭ تېگى- تەكـتىگە يېتەلەيدىغان كىشلەرگە ھۆرمەت بىلەن مۇئامىلە قىلاتتى . ئىسمائىل ھاجى تىرىشچان ھەم غورۇرلۇق ئىدى ". غورۇرلۇق ئىنساندىن غايىلىك پىكىر تۇغۇلىدۇ . " ئۇ " شائىرلىقى بىلەن روھىيەتنى ، تېۋىپلىقى بىلەن جىسمانىيەتنى ئەملەيدىغان ئۆلىما " تەجەللى داموللامدەك كىشلەر بىلەن ئارىلىشىپ ، خەلىق ئارسىدا نوپۇز تىكلەپ ھۆرمەتكە سازاۋەر بولغان ئىسمائىل ھاجى نەزمە شەكلىدە يازغان بىر پارچە سالامنامىنى تاپشۇرۋالغاندىن كېيىن ، بىر دوستى ئۇنىڭغا جاۋابەن نەزمە يازىدۇ . ئەنە شۇ نەزمىدە ئىسمايىل ھاجىنىڭ دوستانلىق پەزىلىتى مۇنداق بايان قىلىنغان :

شەرافەت چىھرەسىدىن خەلقنى ئاسرا يۈرەك باغرى ،
جەلالەتدە زۇھەلنى تىترەتۈر ئىملايى دۇسايىن .

كەمالى لۇتفىدىن ئۆز سايەسىدە ئەلنى ساقلايدۇر،
مال ئىلە جان سەلامەت قالسا دەپ سەۋدايى دۇسايىن .

بىھەمدۇللا ئىنايەت زۇلمەنەن قىلدى بىزە رەھبەر،
ئوچۇق يۈزلۈك بەلەند قەدقامەت بەرنايى دۇسايىن .
ئىسمائىل ھاجى گۇما مەدرسىسدە بىر مەزگىل مۇددەرسىلىك قىلىپ ، يېڭى قاراشقا ئىگە بىر تۈركۈم تالىپلارنى تەربىيلىگەن . ئەنە شۇ مەزگىللەردە ، ھەر خىل ئىشلار بىلەن ئەتراپتىكى ناھىيە ، شەھەر ، يېزىلارغا بارغىنىدا ، جەمئىيەتنىڭ ھەر قايسى قاتلاملىرىنى ئەتراپلىق كۆزەتكەن . خىلمۇ خىل مىجەز ، رەڭگارەڭ تۇرمۇش كۆرۈنۈشلىرى بىلەن ئۇچىرىشىپ ، مول تەسىراتلارغا ئىگە بولغان .
    ئىسمائىل ھاجى ھەرەمگە بېرىپ تاۋاپ قىلىش ئۈچۈن ھەج سەپىرىگە ئاتىلىنىشنى نىيەت قىلدى . سەپەر جەريانىدا ھەر قايسى ئەللەردە سەيلە - سايەھەتتە بولدى . ئوتتۇرا شەرقتىكى ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ تەرەققىياتىنى كۆرۈپ چوڭقۇر تەسراتلارغا ئىگە بولدى . كۈچلۈك ھاياجان ئىچىدە شئېرلار يازدى . بۇ شېئىرىلارنىڭ مۇشۇ تېمىدا يېزىلغان باشقا شئېرىلاردىن ئۆزگىچىلىكى شۇ يەردىكى : شائىر قەلەمنى ئەۋلىيا - ئەنبىيالارنىڭ سۈننىتى ، قەرز - ۋاجىپلىرىنى شەرھلەش ، مەدھىيلەشكە قاراتماي ، بەلكى كىشلەرنىڭ ئىرادىسى ، جۈرئىتى ، تەسۋىرلەشكە قاراتقان . ئىرادىلىك، جۈرئەتلىك كىشلەرنىڭ كۆزلىگەن مەقسەتلىرىگە يېتىپ ، كۆڭۈللۈك ، باياشاد تۇرمۇش كەچۈردىغانلىقىنى ، بوشاڭ ، ھورۇن ، لەقۋا ئادەملەرنىڭ خورلۇق ۋە خارلىقتا ئۆتدىغانلىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرگەن . ھەممە يەرنى خۇراپاتلىق تۇمانلىرى قاپلىۋالغان ئاشۇ زاماندا ، بۇ تولىمۇ قىممەتلىك روھ ئىدى . شائىر ھەرەمگە بېرىپ تاۋاپ قىلىپ يۇرتىغا قايتىپ كەلگەچ ھاجىلارغا مۇنداق بىر مەسلىنى ، يەنى ھەج - تاۋاپ قىلىپ كەلگەندىن كېيىن ، بارغانلا يېرىدە ئۆزلىرىنى ماختاپ كۆرەڭلەپ يۈرمەسلىكىنى ، بۇنداق كۆرەڭلىكنىڭ ھەج - تاۋاب قائىدىسىگە مۇخالىپ ئىكەنلىكىنى ، ئىناقلىق ، ئىتىپاقلىقنىڭ ساۋابلىق ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتىدۇ.
   ئىسمائىل ھاجى " مال - دۇنيالىرى ھېسابسىز ، زەردار ئائىلە " مۇھىتىدە ياشىغان بولسىمۇ، ئۆمىرىنىڭ ئاخرىغا كەلگەندە ھالى خارابلىشىپ ، كېسەلچان بولۇپ قالىدۇ. بارىمەن دېگەن يېرىگە بارالمايدۇ . كۆرۈشىمەن دېگەن ئادەملىرى بىلەن كۆرۈشەلمەي قالىدۇ. ھەتتا، كىيىنكى كۈنلەردە ئۆيىدە يەيدىغان ئوزۇقىمۇ تۈگەپ ، ئاشلىق سېتىۋېلىشقا قۇربى يەتمەيدىغان ھالەتكە چۈشۈپ قالىدۇ. تەبئىەتنىڭ قانۇنىيتىدىن ئېيتقاندا ، دۇنيادا ئۆلمەيدىغان ھېچنەرسە يوق . بەزىلەرنىڭ ھاياتى راھەت - پاراغەتتە ئۆتسە ، بەزىلەرنىڭ ھاياتى ئەمگەك بىلەن شوغۇللىنىپ ، جاپا - مۇشەققەت ، يوقىسىزلىقتا ئۆتىدۇ. يەنە بەزىلەرنىڭ ھاياتى ئىجادىيەت، ئىختىرا بىلەن - ئىنسانىيەت دۇنياسغا بايلىق يارىتىش، تۆھپە قوشۇش بىلەن ئۆتىدۇ. بۇ خىلدىكى كىشلەرنىڭ جىسمى يەر ئاستىغا كۆمۈلۈپ كەتسىمۇ ، روھىي ئىنسانلار ئارسىدا ، گوياكى ئاي ، يۇلتۇزلاردەك پارلاپ ، نۇرلىنىپ تۇرىدۇ. مەنسەپنى ، بايلقنى ئىلىم ۋە بىلىمدىن يۇقىرى بىلدىغان ئاشۇ ئادالەتسزلىك قاپلاپ كەتكەن جەمئىيەتتە ، شائىر ئىسمائىل ھاجى بايلىق ۋە ئەمەلنى دوست تۇتماي ، ھۆكۈمەت ۋە ھۆكۈمرانلارغا خۇشامەت قىلىپ ياشاشنى ئۆزىگە راۋا كۆرمەي ، پاك - دىيانەتلىك بولۇپ ، ساپ ۋىجدان بىلەن ياشىدى . ئۈزلۈكسىز ئۆگىنىش ۋە ئىجادىيەت بىلەن شوغۇللاندى. ئۇ ئۆز ئانا تىلىنى ئىشلىتىشكە قانچىلىك ماھىر بولسا، ئەرەپ ، پارس، ئوردۇ ، تۈرك تىللىرىغىمۇ شۇنچىلىك مۇكەممەل ئىدى . ئۇنىڭ ئانا تىلدا يازغان ئەسەرلىرى قانچە كۆپ بولسا، پارس ، ئەرب، تۈرك تىللىرىدا يازغان ئەسەرلىرىمۇ شۇنچە كۆپ ئىدى . ئۇ ئۆزىنىڭ چوڭقۇر بەدىئي تەپەككۇرى ، قالتىس ماھارەت، ئىقتىدارى ، زور شىجائىتى بىلەن تىرىشىپ نۇرغۇن ئەسەرلەرنى ئىجاد قىلىپ ، كېيىنكى ئەۋلادلارغا قىممەتلىك مەنىۋى بايلىق قالدۇرۇپ ، 1950- يىلى كۈز پەسلىدە ئانا يۇرتىدا ئالەمدىن ئۆتتى.