گالوئىس

گالوئىس 1811-يىلى 10-ئاينىڭ 25-كۈنى پارىژ ئەتراپىدىكى بىر كەنتتە تۇغۇلغان. ئۇنىڭ دادىسى كەنت باشلىقى بولغانلىقتىن، ئائىلە تۇرمۇشى بىر قەدەر ياخشى ئۆتكەن. ئۇ ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان چېغىدا ئوقۇش نەتىجىسى پەۋقۇلادە ياخشى بولغانلىقتىن، ئالاھىدە سىنپقا ئايرىلىدۇ. ماتېماتىكا ئوقۇتقۇچىسى لىسار ئۇنىڭغا ناھايىتى كۆڭۈل بۆلىدۇ، چۈنكى گالوئىس ماتېماتىكىدا ئۆزىنىڭ كىشىنى ھەيران قالدۇرارلىق تالانتىنى كۆرسىتىدۇ. دەسلەپ گالوئىسمۇ بەشىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمىنى ئالگېبرالىق يېشىش ئۇسۇلى بويىچە قىيىن ئۆتكەلنى بۆسۈشكە بەل باغلايدۇ. لېكىن ئۇمۇ ئابېلغا ئوخشاشلا، بىرىنچى تەتقىقاتتا نەتىجە قازىنالمايدۇ، لېكىن ئىرادىسىنى بوشاشتۇرمايدۇ. مەشھۇر ماتېماتىكلاردىن ئورا، گاۋس، جاكوپ قاتارلىق كىشىلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى داۋاملىق تەمكىنلىك بىلەن قاتتىق بېرىلىپ تەتقىق قىلىدۇ.
1828-يىلى گالوئىس 17 يېشىدا، يۇقىرى دەرىجىلىك تەڭلىملەرنى ئالگېبرالىق يول بىلەن يېشىش ئۇسۇلى توغرىسىدا ماقالە يېزىپ، فرانسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىگە يوللاپ بېرىدۇ. بۇ ماقالە دىققەت ئېتىبارىنى قوزغاش بۇياقتا تۇرسۇن، ئەكسىچە يوقىلىپ كېتىدۇ. ئىككىنچى يىلى گالوئىس بۇ ماقالىنى قايتىدىن يېزىپ يەنە فرانسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىگە يوللاپ بېرىدۇ. ئۇنى تەكشۈرۈشكە مەسئۇل بولغان كىشى-فۇريېنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى بىلەن بۇ ماقالە يەنە يوقىلىپ كېتىدۇ. كېيىن ئاكادېمىك يوسسون گالوئىسنىڭ ماقالىسى يوقاپ كەتكەنلىكىنى ئۇقۇپ، ئۇنىڭغا يەنە بىر قېتىم يېزىپ بېرىشنى ئېيتىدۇ. 1831-يىلى گالوئىس ماقالىسىنى ئۈچىنچى قېتىم يېزىپ چىقىدۇ. 4 ئايدىن كېيىن يوسسون تەكشۈرۈش پىكىرىدە: «پۈتۈنلەي چۈشەنگىلى بولمايدىكەن» دەپ يازىدۇ. نوپۇزلۇق كىشىنىڭ رەھىمسىز ھۆكۈمى بۇ كىچىك ئەربابنىڭ يۈرىكىگە خەنجەر ئۇرغاندەك بولىدۇ. كېيىن ئىجتىمائىي سىياسىي كۈرەشنىڭ كەسكىنلىشىشى بۇ ياش بالىنىمۇ جەلىپ قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ گالوئىس جۇمھۇرىيەتچىلەر قاتارىدا 1830-يىلى يىلدىكى ئىنقىلاپقا قاتنىشىدۇ. شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ئۇ قولغا ئېلىنىپ، بىر نەچچە ئاينى تۈرمىدە ئۆتكۈزىدۇ.

1832-يىلى 4-ئايدا گالوئىس تۈرمىدىن چىققاندىن كېيىن، دۇئىلغا چىقىپ ئېغىر يارىدار بولىدۇ. 5-ئاينىڭ 31-كۈنى ۋاپات بولىدۇ. ئۇ چاغدا ئۇ تېخى 21 ياشقا توشمىغان ئىدى. ئۇ دۇئىلغا چىقىشنىڭ ئالدىدا 3 پارچە ۋەسىيەتنامە قالدۇرىدۇ. ئۇنىڭ بىرى ئىلىم-پەن جەھەتتىكى ۋەسىيىتى بولۇپ، ئۇنىڭدا يۇقىرى دەرىجىلىك تەڭلىملەرنى ئالگېبرالىق يول بىلەن يېشىش توغرىسىدىكى پىكىرلىرى قويۇلغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «بۇ پىكىرلەرنىڭ كاللامدا پەيدا بولغىنىغا بىر يىلدىن ئاشتى. مەن ئويلايمەنكى، بۇ سىرنى ئېچىشنىڭ جاكوپ بىلەن گاۋسقا پايدىسى بارلىقىنى كىشىلەر كەلگۈسىدە ھامان تونۇپ يېتىدۇ».
گالوئىس ئۆلۈپ 14 يىلدىن كېيىن، 1846-يىلى فرانسىيە ماتېماتىگى لوۋىل گالوئىسنىڭ ماتېماتىكا جەھەتتىكى ماقالىلىرىنى توپلاپ، ماتېماتىكا ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىدۇ. شۇنىڭدىن كېيىنلا، كىشىلەر گالوئىسنىڭ تەتقىقات نەتىجىسىنىڭ مۇھىملىقىنى بىلىدۇ. ئۇنىڭ ماقالىلىرى ئىچىدىكى «تەڭلىملەرنى يىلتىزدىن چىقىرىش ئۇسۇلى بىلەن يېشىشىنىڭ شەرتى توغرىسىدا» دېگەن ماقالە ماتېماتىكلارنىڭ تېخىمۇ كۆپ دىققىتىنى قوزغايدۇ. بۇ ماقالە يېقىنقى زامان ئالگېبراسى ۋە گېئومېتىرىيىنىڭ تەرەققىياتىدىكى مۇھىم مۇۋەپپەقىيەتلەر بولۇپ، گالوئىس بۇ ئىشنى باشلاپ بەرگەن.