روسىيە ئۆكتەبىر ئىنقىلابى

   1- دۇنيا ئۇرۇشى روسىيە خەلقىنى ئېغىر ئازاب - ئوقۇبەتكە دۇچار قىلدى . 1- دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ ئاخىرىقى مەزگىلىدە ، 1917- يىلى 3- ئايدا، روسىيدە « فېۋرال ئىنقىلابى » پارتلاپ ، چار پادشىاھنىڭ مۇستەبىت ھۆكۈمرانلىقى ئاغدۇرۇپ تاشلاندى . فېۋرال ئىنقىلابىدىن كېيىن ، روسىيدە بۇرژۇئا ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتى قۇرۇلدى ، ئۇ فېۋرال ئىنقىلابى جەريانىدا قۇرۇلغان ئىشچى - ئەسكەرلەر ۋەكىللىرى سوۋىتى بىلەن تەڭ مەۋجۈت بولۇپ تۇردى . ۋاقتلىق ھۆكۈمەت ئاساسلىق ھوقۇقنى ئىگىلىدى .

1917- يىلى 4- ئايدا بولشۋېكلار پارتىيسىنىڭ چەت ئەلدە ئۇزاق ۋاقىت سەرگەردان بولۇپ يۈرگەن رەھبىرى لېنىن روسىيە پايتەختى پېروگرادقا قايتىپ كەلدى . ئۇ ۋوگزالدا مېڭلىغان - ئون مىڭلىغان ئىشچى ، ئەسكەرنىڭ قىزغىن قارشسى ئېلىشىغا ئېرىشتى .

ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت ئەكسىيەتچىل تاشقى سىياسەتنى داۋاملىق يۈرگۈزدى ھەمدە دۆلەت ئىچىدىكى ئىنقىلاب يالقۇنىنى بېسقىتۇرۇشقا ئۇرۇندى.

ۋاقتىلىق ھۆكۈمەت خەلقنىڭ ئۆلۈش - تىرىلىشىگە قارىماي ، 1- دۇنيا ئۇرۇشىغا داۋاملىق قاتىنىشىپ ، خەلقنىڭ كۈچلۈك قارشلىقىنى قوزغىدى . 7- ئايدا ، ئالدىنقى سەپتە گىرمانىيە ئارمىيسىگە ھۇجۇم قوزغىغان روسىيە ئارمىيسى قاتتىق مەغلۇپ بولدى . بۇ خەۋەر پېتىروگرادقا يېتىپ كەلگەندە ، پايتەختىتىكى 500 مىڭ ئىشچى ، ئەسكەر نامايىش قىلدى . ۋاقتىلىق ھۆكۈمەت ئارمىينى ئىشقا سېلىپ ، تىنىچ نامايىش قىلىۋاتقان ئاممىنى باستۇرۇپ ، 700 نەچچە ئادەمنى ئېتىپ ئۆلتۈردى ۋە يارىلاندۇردى . ئارقىدىنلا ، ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت بولشېۋىكلارنى كەڭ كۆلەمدە تۇتقۇن قىلدى ۋە ئۆلتۈردى . بولشېۋىكلار پارتىيسى مەخپى پائالىيەت ئېلىپ بېرىشقا مەجبۇر بولدى .

ۋەزىيەت ئۆزگەرگەچكە ، بولشېۋىكلار پارتىيسى 8- ئايدا قوراللىق قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش فاڭجىنىنى بېكىتتى. 11- ئاينىڭ 6- كۈنى كەچتە، لېنىن پېتروگرادتىكى قوزغىلاڭ باش قوماندانلىق شىتابى - سىمولنىي سارىيىغا مەخپى كېلىپ ، قوزغىلاڭغا رەھبەرلىك قىلدى . 11- ئاينىڭ 7- كۈنى ، پېتروگرادتىكى قوراللىق قوزغىلاڭ غەلبە قىلدى .

11- ئاينىڭ 6- كۈنى كەچتىن 7- كۈنى شەھەرگىچە 200 مىڭ قوزغىلاڭچى ئىشچى ۋە ئىنقىلابى ئەسكەر پېتروگىرادتىكى مۇھىم كۆۋرۈكلەر ، ۋوگزال ، پوچتا - تېلېگىراف ئىدرىسى ۋە دۆلەت بانكىسى ۋە ھۆكۈمەت ئورگانلىرىنى تېز ئىگىلىدى ، بۇ چاغدا ئىشغال قىلىنمىغان ئورۇندىن ۋاقتىلىق ھۆكۈمەت تۇرۇشلۇق جاي - قىشلىق سارايلا قالغانىدى . 7- كۈنى كەچتە ، « ئاۋرورا » ناملىق ئوكيان چارلاش پاراخوتىدىكى زەمبىرەك ساداسى بىلەن تەڭ ئىشچى ، ئەسكەرلەر قىلشىق سارايغا شىددەت بىلەن ھۇجۇم قوزغىدى . ئەتىسى سەھەردە ، قوزغىلاڭچىلار قىشلىق ساراينى ئىشغال قىلدى ، ۋاقتىلىق ھۆكۈمەتنىڭ كۆپ قىسم ئەزالىرى قولغا چۈشتى .

پېتروگراد قوراللىق قوزغىلىڭى غەلبە قىلغاندىن كېيىن، روسىيدە دۇنيادىكى تۇنجى ئىشچى - ئەسكەرلەر سوۋېت ھۆكۈمىتى - خەلق كومېتېتى قۇرۇلدى . لېنىن رەئسىلىككە سايلاندى . ئارقىدىنلا سوۋېت ھاكىمىيتى پۈتۈن مەمىلىكەت دائىرىسىدە قۇرۇلۇشقا باشلىدى .

سوۋېت ھاكىمىيتى دەرھال بىر قاتار تەدبىرلەرنى قوللاندى ؛ يېڭى تېىپتىكى پرولېتارىيات ھاكىمىيتىنى قۇردى ؛ بانكا، تۆمۈر يول ۋە چوڭ سانائەت كارخانلىرىنى دۆلەت ئىگىلىكىگە ئۆتكۈزۋالدى ؛ « يەر پەرمانى » جاكارلاپ ، پومشېكچىلار ۋە چېركاۋلارنىڭ يەرلىرىنى مۇسادىرە قىلىپ ، دېھقانلارنىڭ تېرشىغا تەقسىملەپ بەردى ؛ گىرمانىيە ، ئاۋستىرىيە ، ۋېنگىرىيە ئىمپىرىيسى بىلەن سۈلھى سۆھبىتى ئۆتكۈزۈپ ، 1- دۇنيا ئۇرۇشىدىن چكىنىپ چىقتى . 1918- يىلى 3- ئايدا ، سوۋېت روسىيسى پايتەختى پېرروگرادتىن موسكىۋاغا يۆتكەلدى .

ئۆكتەبىر ئىنقىلابىنىڭ تارىخي ئەھمىيتى : روسيە ئۆكتەبىر سوتسيالسىتك ئىنقىلابى - ئىنسانىيەت تارىخدىكى غەلبىگە ئېرشىكەن تۇنجى سوتسيالىستىك ئىنقىلاب . ئۇ دۇنيادىكى تۇنجى سوتسيالسىتىك دۆلەتنى بارلىققا كەلتۈردى . ئۆكتەبىر ئىنقىلابى جاھانگىرلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا قاقشاتقۇچ زەربە بېرىپ ، خەلقئارا سوتسيالىزىم ھەركىتىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈپ ، مۇستەمىلىكە ، يېرىم مۇستەمىلىكە خەلقنىڭ ئازادلىق كۈرىشىگە ئىلھام بەردى .