ئاستانە قەبىرستانلىقى

 ﺋﺎستانە قەدىمكى قەبرىستانلىقى-ﺟﯩﻦ-ﺗﺎﯓ ﺩﻩﯞﺭﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻗﻮﭼﻮ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺟﺎﻣﺎﺋﻪﺕ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻘﻰ بولۇپ تۇرپان شەھىرىنىڭ تەخمىنەن 40 ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺳﺘﺎﻧﻪ ﻛﻪﻧﺘﯩﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻐﺎ ﯞﻩ ﻗﺎﺭﺍﺧﻮﺟﺎ ﻛﻪﻧﺘﯩﻨﯩﯔ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ.

ئاستانە قەدىمكى قەبرىستانلىقى

ﺟﻪﻧﯘﺏ ﺗﻪﺭﯨﭙﻰ ئىدىقۇت قەدىمكى شەھىرىگە تۇتىشىدۇ. ﻛﯚﻟﯩﻤﻰ ﺷﻪﺭﻗﺘﯩﻦ ﻏﻪﺭﺑﻜﻪ ﺑﻪﺵ ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ، ﺟﻪﻧﯘﭘﺘﯩﻦ ﺷﯩﻤﺎﻟﻐﺎ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻛﯩﻠﻮﻣﯧﺘﯩﺮ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ.
    1959- ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ1975-ﻳﯩﻠﯩﻐﯩﭽﻪ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﺎﭘﺘﻮﻧﯘﻡ ﺭﺍﻳﻮﻧﻠﯘﻕ ﻣﻮﺯﯦﻴﻰ 13 ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺋﺎﺭﺧﯩﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ﻗﯧﺰﯨﭗ،400 ﻳﯩﻠﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎﺭ ﻣﻪﺩﯨﻨﯩﻴﻪﺕ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘﻻﺭ  ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﺟﯩﻨﻨﯩﯔ ﺗﻪﻳﺸﻰ 9 ﻳﯩﻠﻰ ( 273 - ﻳﯩﻠﻰ ) ﺩﯨﻦ ﺗﺎﯓ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺟﻴﻪﻧﺨﯘﯓ 3 - ﻳﯩﻠﻰ ( 782 - ﻳﯩﻠﻰ ) ﻏﯩﭽﻪ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. 
   ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ ﺟﯩﻦ،چۈ جەمەتى ھۆكۈمرانلىقىدىكى ﻗﻮﭼﻮ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ،ﺗﺎﯓ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﻮﭼﻮ ﺋﺎﻳﻤﯩﻘﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺋﯜﭺ ﺩﻩﯞﺭﮔﻪ ﺑﯚﻟﯜﻧﯩﺪﯗ. ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﮕﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﺗﻪﯞﻩ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ ﻳﺎﻧﺘﯘ ﻗﻪﺑﺮﻩ ﻳﻮﻟﻰ ﺑﺎﺭ ﺗﻮﭘﺎ ﺋﯚﯕﻜﯜﺭﻟﯜﻙ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ. ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ لەھىتى ﺗﻪﻛﺸﻰ، ﻗﻪﺑﺮﻩ ﻳﻮﻟﻰ ﻗﯩﺴﻘﯩﺮﺍﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺗﻪﻛﺸﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ ﭘﻪﻟﻪﻣﭙﻪﻱ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ.ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺧﯩﻞ ﺷﻪﻛﯩﻠﺪﯨﻜﯩﺴﻰ ﺗﯩﻚ ﺋﺎﺯﮔﺎﻟﻠﯩﻖ ﻳﺎﻥ ﻟﻪھەﺗﻠﯩﻚ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ئۇزۇنچاق ﭼﺎﺳﺎ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﺗﯩﻚ ﺋﺎﺯﮔﺎﻟﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﮕﻪ ﻳﺎﻥ لەھەت ئىككىﺗﻪﺭﯨﭙﯩﮕﻪ ﻳﯘﻗﯘﺭﻯ -تۆۋەن ماس كەلگەن لەھەتلەر كولانغان.ئىككىنچى مەزگىلگە تەۋە لەھەتلەرنىڭ ﺗﯧﻤﻰ ﺳﯩﺮﺗﯩﻐﺎ ﻳﺎﻳﺴﯩﻤﺎﻥ ﻛﯚﭘﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ،ﺗﻮﺭﯗﺳﻰ ﺗﯜﺯ ﯞﻩ ﻳﯘﻣﯘﻻﻕ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﻐﺎﻥ ، ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﻩ ﻳﻮﻟﻰ ﺋﯘﺯﺍﺭﺗﯩﻠﯩﭗ،ﭘﻪﻟﻪﻣﭙﻪﻳﻠﯩﺮﻯ ﻳﻮﻗﯘﺗﯩﻠﻐﺎﻥ . ﺋﯜﭼﯩﻨﭽﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﮕﻪ ﺗﻪﯞﻩ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﯜﺯﯛﻟﯩﺸﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﺪﯨﻜﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯖﻜﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﻳﺪﯗ ،پەقەت لەھەتلەرلا بارغانسېرى چوڭايتىلىپ، ﻗﻪﺑﺮﻩ ﻳﻮﻟﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺋﯘﺯﺍﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﻳﺎﻧﺘﯘ ﻗﻪﺑﺮﻩ ﻳﻮﻟﻰ ﺑﺎﺭ ﺋﯚﯕﻜﯜﺭﺳﯩﻤﺎﻥ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﺑﯧﺰﻩﻙ ﺭﻩﺳﯩﻤﻠﻪﺭ ﺑﺎﻳﻘﺎﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺭﻩﺳﯩﻤﻠﻪﺭﺩﻩ  ﻗﻪﺑﺮﻩ ﺋﯩﮕﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ھايات ۋاقتىدىكى تۇرمۇش ئەھۋالىﺋﻪﻛﺲ ﺋﻪﺗﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ. بەزى قەبرىلەرنىڭ تورۇسىغا ﺋﺎﺳﺘﺮﻭﻧﻮﻣﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ھادىسىلەر كۆرۈنۈشى سىزىلغان.

       ﻗﻪﺑﺮﻩ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺟﻪﺳﻪﺗﻠﻪﺭ ﺑﻮﺭﺍ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﯩﻼ ﻳﺎﺗﻘﯘﺯﯗﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ،ﺩﻩﭘﻨﻪ ﺟﺎﺑﺪﯗﻗﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺯ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ.ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ،ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﻠﻪﺭﺩﻩ ﻳﺎﻏﺎﭺ ﺟﻪﺳﻪﺕ ﺳﺎﻧﺪﯗﻗﻰ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ،ﺋﯜﭼﯩﻨﭽﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﺪﻩ ﺟﻪﺳﻪﺕ ﺳﺎﻧﺪﯗﻗﻰ ﺋﺎﺯ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ.ﻗﻪﻏﻪﺯ ﺟﻪﺳﻪﺕ ﺳﺎﻧﺪﯗﻏﯩﻤﯘ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ،ﺑﯘ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻪ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺋﺎﺯ ﺋﯘﭼﺮﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻥ،ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻣﯩﺴﻠﻰ ﻛﯚﺭﯛﻟﯜﭖ ﺑﺎﻗﻤﯩﻐﺎﻥ بىر ئەھۋال بولۇپ ھېساپلىنىدۇ.

پۇت- قوللىرىنى تۈزلەپ ئوڭدىسىغا ياتقۇزۇپ قويۇلغان جەسەتلەر

 ﺩﻩﭘﻨﻪ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﯨﻦ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧﺪﺍ ،جەسەتلەرنىڭ ھەممىسى پۇت-ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﻯ ﺗﯜﺯﻟﻪﭖ ﺋﻮﯕﺪﯨﺴﯩﻐﺎ ﻳﺎﺗﻘﯘﺯﯗﻟﻐﺎﻥ،ئاز ﺳﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻳﺎﺵ ﻗﯘﺭﺍﻣﯩﻐﺎ ﻳﻪﺗﻤﯩﮕﻪﻥ ﺑﺎﻟﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﻰ ﻛﯚﻳﺪﯛﺭﯛﻟﯜﭖ،ﻛﯜﻟﻰ ﺧﺎﻟﺘﺎ ﻳﺎﻛﻰ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺟﻪﺳﻪﺕ ﺳﺎﻧﺪﯗﻗﯩﻐﺎ ﺳﯧﻠﯩﻨﯩﭗ،ﺋﺎﺗﺎ - ﺋﺎﻧﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ.
    ﻣﯘﺗﻠﻪﻕ ﻛﯚﭖ ﺳﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ ﺋﻮﻏﺮﯨﻠﯩﻨﯩﭗ ﺑﯘﺯﻏﯘﻧﭽﯩﻠﯩﻘﻘﺎ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ، شۇنداقتىمۇ قېزىۋېلىنغان بۇيۇملار ئىنتايىن كۆپ.ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﯩﻴﯩﻢ-ﻛﯧﭽﻪﻛﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﻳﯩﭙﻪﻙ،ﭘﺎﺧﺘﺎ، ﻛﻪﻧﺪﯨﺮ ، ﻳﯘﯓ ﺗﻮﻗﯘﻟﻤﯩﻼﺭ ﺑﺎﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻳﯩﭙﻪﻙ ﺗﻮﻗﯘﻟﻤﯩﻼﺭﺩﯨﻦ ﺗﻮﻗﯘﻟﻐﺎﻥ ﻛﯩﻤﺨﺎﭖ،ﺩﺍﺭﺍﻳﻰ،ﮔﯜﻟﻠﯜﻙ ﺩﯗﺭﺩﯗﻥ،ﻧﯧﭙﯩﺰ ﺷﺎﻳﻰ، ھىللە ﻗﯩﺴﯩﺶ ﺗﺎﺧﺘﯩﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﮔﯜﻝ ﺑﯧﺴﯩﻠﻐﺎﻥ ﮔﯜﻟﻠﯜﻙ ﻳﯩﭙﻪﻙ ﺗﻮﻗﯘﻟﻤﯩﻼﺭ ﺑﺎﺭ.ئۇنىڭدىن باشقا يەنە نەچچە مىڭ پارچە ھۆكۈمەت ۋە خۇسۇسىي ھۆججەت،كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئىشلىتىلىدىغان ساپال بۇيۇملار،ﻳﺎﻏﺎﭺ ﺑﻮﻳﯘﻣﻼﺭ،يېمەك-ﺋﯩﭽﻤﻪﻛﻜﻪ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟﯘﯞﺍﯞﺍ،ﺋﯜﮔﺮﻩ ،پرەنىك سېلىنغان ھىجىر،ﺗﺎﯞﺍﻕ،ﻛﻮﻣﺰﻩﻙ ،لاي ھەيكەل،ياغاچ ئويما ھەيكەللەرمۇ بار بولۇپ،ﺷﯘ دەۋىر مەدىنىيىتىنى تەتقىق قىلىشتا مۇھىم ئەھمىيەتكە ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ.
    ﻗﯧﺰﯨﯟﯦﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻣﻪﺩﯨﻨﯩﻴﻪﺕ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻠﯩﺮﻯ غۇزلار،ھۇنلار،ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺭ،قاڭقىللارقاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىشتا كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم ماتىرياللارنىڭ بىرى.ﺋﯘﻻﺭ ﻗﻮﭼﻮﻧﯩﯔ ﺋﯜﭼﯩﻨﭽﻰ ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻦ ﺳﻪﻛﻜﯩﺰﯨﻨﭽﻰ ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﯩﭽﻪ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ،ئىقتىسادىي ئەھۋالى،ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ،مەدىنىيىتى ھەمدە ئىچكىرى رايونلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى تەتقىق قىلىشتىمۇ مۇھىم يىپ ئۇچى بولغان.ﻣﻪﺯﻛﯘﺭ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻖ 1988 - ﻳﯩﻠﻰ ﮔﻮﯞﯗﻳﯜﻩﻥ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﻪﺕ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﻧﯘﻗﺘﯩﻠﯩﻖ ﻗﻮﻏﺪﯨﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﺩﯨﻨﯩﻴﻪﺕ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻠﯩﺮﻯ ﺋﻮﺭﻧﻰ ﻗﺎﺗﺎﺭﯨﻐﺎ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯەلگەن. 

تۇرپان مۇزېي

ﺋﺎﺳﺘﺎﻧﻪ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻖ ﺋﺎﺩﻩﺗﺘﻪ ﺑﯩﺮ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﯘﭖ،ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﻟﻪﺭﺩﻩ قوچو قەدىمكى شەھىرى ﺧﺎﺭﺍﭘﻼﺷﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ئوتتۇرىسىغا ﺋﯚﻱ ﺳﯧﻠﯩﻨﯩﭗ،ﻳﻮﻝ ﻳﺎﺳﯩﻠﯩﭗ،  ﺑﯩﻨﻪﻡ ﺋﯧﭽﯩﻠﯩﭗ ﻳﻪﺭ ﺗﯧﺮﯨﻠﻐﺎﻥ.ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻖ ﺋﯩﻜﻜﯩﮕﻪ ﺑﯚﻟﯜﻧﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ.