ھايۋانلارنىڭ يەر تەۋرەشتىن ئالدىن مەلۇمات

ھايۋانلارنىڭ يەر تەۋرەشتىن ئالدىن مەلۇمات بېرىشى .

1976- يىلى 7- ئاينىڭ 28- كۈنى تاڭ سەھەردە ، تاڭشەن شەھىرىنىڭ ھەممە يېرىدە جىمجىتلىق ھۆكۈم سۈرگەن ، پۈتۈن شەھەر خەلقى شېرىن ئۇيقۇدا بولۇپ ، ئويلىمىغان يەردىن چوڭ ئاپەت شەھەرگە بېسىپ كىرمەكتە ئىدى ، سائەت 1:00، 2:00...3:42 ئۆتكەندە ، تۇيۇقسىز بۇ قورقۇنچلۇق ۋەھىمە شەھەرگە قىستاپ كىرى ، شەھەر تەۋرەشكە باشلىدى . دېمەك ، بۇ شەھەردە قاتتىق يەر تەۋرەش باشلىغانىدى.

كىشلەر يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى ئاپەتتىن خەۋەر تاپمىغان ، ھەتتا ئۇلاردا ئازىراق تۇيغۇمۇ بولمىغانىدى . لېكىن يەر تەۋرەپ بولغاندىن كېيىن ، كىشلەر ھايۋانلارنىڭ  يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرىكى ھەرىكىتى ( قىلىقلىرى ) نى ئېسىگە ئالدى ، ئۇلارنىڭ ھەركىتى ھەقىقەتەن ھەيران قالارلىق ئىدى .

بۇ قېتىملىق يەر تەۋرەشنىڭ ئالدىنقى كۈنى ، يەنى 7- ئاينىڭ 27- كۈنى چۈشتىن بۇرۇن سائەت 10:00 لاردا تاڭشەن رايونى لۈننەن ناھىيسىنىڭ ۋاڭدوڭجۇاڭ كەنتىدىكى بىر دېھقان كېۋەز ئېتىزلىرىدا چوڭ چاشقانلارنىڭ كىچىك چاشقانلارنى چىشلەپ ، ئۇياندىن بۇيانغا يۈگۈرەۋاتقانلىقىنى ، كىچىك چاشقانلارمۇ تەرتىپ بىلەن بىر - بىرىنىڭ قۇيرۇقىنى چىلشەپ ، رەتلىك ھالدا ئەگىشىپ مېڭىۋاتقانلىقىنى كۆرگەن . 7- ئاينىڭ 25- كۈنى چۈشتىن بۇرۇن فۇنىڭ ناھىيسىنىڭ شۈجۇاڭ يېزىسىدا بەزىلەر نۇرغۇن ئاغمىخانلارنىڭ بىر كونا تاملىقىتىكى ئۇۋىسىدىن چىقىۋاتقانلقىنى ھەمدە چوڭ ئاغىمىخانلارنىڭ كىچىكلىرىنى دۈمبىسىگە ئېلىپ ، بەزىلىرىنى چىشلەپ ، كەنىت تەرەپكە كۆچۈۋاتقانلىقىنى كۆرگەن ، شۇ كۈنى كەچتە يەنە 10 نەچچە ئاغمىخان بىر تۈپ ياڭاق دەرىخىنى چۆرىدەپ ئايلانغان ، 7- ئاينىڭ 26- ۋە 27 - كۈنى ئاغمىخانلار ناھايتى ئەنسىزلىك ئىچىدە توختىماي چىقىرىغان .

چاڭلى ناھىيسىدىكى بىر ئۆيدە بېقىلىۋاتقان ئىككى ، ئۈچ يۈز كەپتەر يەر تەۋرەشتىن 2 سائەت ئىلگىرى ئۇۋىسىدىن چىقىپ ئۇچۇپ كەتكەن ، بۇ ئىش كەپتەرلەرنىڭ ئىگىسى ۋە قوشنىلارنى ئەندىشىگە سالغان ، كۆپچىلىك نېمە بولغانلىقى ئۈستىدە غۇلا - غۇلا قىلىشقاندىن كېيىن ئۆيلىرىگە قايتىپ ئەمدىلا ئۇخلاي دېگەندە ، قاتتىق يەر تەۋرەش باشلىنىپ كەتكەن .

تاڭشەن شەھىرىنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئىتلار يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرىكى كۈنى كېچىدە ئىگىلىرىنى ئۇخلاتمىغان . ئىگىسى ئەمدىلا ئۇخلاي دېگەندە ئىتلار ئۇۋىسىدىن چىقىپ ھوۋلاشقا باشلىغان . ئىگىسى ئۇلارنى قورقۇتۇپ ، يىراقلارغا ھەيدىۋەتكەن ، لېكىن يەنە ئەمدىلا ئۇخلاي دىيشىگە ، ئىتلار يەنە ئىگىلىرىنى چىشلەپ تارتقان ، ئىت ئىگىلىرى تاياق ئېلىپ ئىتلارنى ئۇرۇپ ئۆيدىن قوغلاپ چىقارغان ، ئەمما بىردەمدىن كېيىن قاتتىق يەر تەۋرەشكە باشلىغان .

ئۇنىڭدىن باشقا يەنە كۆپ ئۆيلەردە ، ئۆي قۇشلىرى ۋە ئۆي ھايۋانلىرىدا غەيرىي ئالامەتلەر كۆرۈلگەن . ئۇنداقتا ، يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى نېمە ئۈچۈن ھايۋانلاردا غەيرىي ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ ؟ يەر تەۋرەش مەنبەسى ھايۋانلارغا قانداق ئۇچۇر بېرىدۇ ؟ ھايۋانلار بۇ ئۇچۇرلارنى قايسى ئەزاسى ئارقىلىق قۇبۇل قىلىدۇ ؟ بۇ مەسىلە تا بۈگۈنگە قەدەر بىر سىر بولۇپ كەلمەكتە . بەزىلەر يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى تەۋرەش مەنبەسى رايونلىرىدىكى تاغ جىنسىلىرى كۈچلۈك تەۋرەش كۈچىنىڭ تەسىرىدە ، شىددەتلىك فىزىكىلىق ۋە خىمىيلىك ئۆزگىرىش يۈز بېرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ، ئاۋاز ، نۇر ، زەرەت ، ماگىنىت ، ئىسسىقلىق قاتارلىق فىزىكلىق ھادىسلەر پەيدا بولىدۇ، دەپ قارايدۇ . يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى پەيدا بولغان ئاۋاز دولقۇنىنى كىشلەر ئاڭلىيالمايدۇ ، ئەمما بەزى ھايۋانلار ئېىنىق ئاڭلىيالايدۇ، يەر نۇرى كۆزنى چاقنىتىدىغان رەڭدار نۇر بولۇپ ، ئۇ ھايۋانلارغا غىدىقلاش تەسىرى بېرىدۇ. ئامېرىكىلىق بىر ئالىم مۇنداق قارىغان : بىرى ، مەلۇم ھايۋانلار يەر ماگىنىت مەيدانىدىكى كىچچىكىنە ئۆزگىرىشلەرگىمۇ ناھايتى سەزگۈر كېلىدۇ ، شۇڭا يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى ئۇلاردا غەيرىي ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. يەنە بىرى ، نۇرغۇن ھايۋانلارنىڭ ئاڭلاش ئىقتىدارى ئىنسانلارغا قارىغاندا ئىنتايىن كۈچلۈك ، ئۇلار چاستوتىسى ناھايتى يۇقىرى ياكى ئىنتايىن تۆۋەن ئاۋازنىمۇ ئاڭلىيالايدۇ ، شۇڭا يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى ئۇلاردا غەيرىي ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ.

ھايۋنلار بىلەن يەر تەۋرەشنىڭ مۇناسىۋىتىگە دائىر تەتقىقات يەنىلا ئىزدىنىش باسقۇچىدا ، پەقەت يەر تەۋرەشتىن ئالدىن مەلۇمات بېرىشتە پايدىلىنىشقا بولىدۇ، يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرىكى بىشارەت ئالامەتلىرىگە بىرلەشتۈرۈپ ، ئومۇملاشتۇرۇپ ، تەھلىل ئېلىپ بارغاندا ، ئاندىن توغرا يەكۈن چىقارغىلى بولىدۇ. خۇلاسلىغاندا ، يەر تەۋرەشتىن ئىلگىرى نېمە ئۈچۈن ھايۋانلاردا غەيرىي ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ، دېگەن بۇ تېما يەنىلا سىر بولۇپ ، تېخىمۇ ئىچكىرلەپ تەتقىق قىلشنى كۈتمەكتە.

« شىنجاڭ مائارىپى » ژورنىلىدىن .