خەنزۇ تىلىنىڭ ئىنگلىز تىلىنىڭ دۇنيادىكى ئورنىنى تەۋرىتىشى قىيىن

خەنزۇ تىلىنىڭ ئىنگلىز تىلىنىڭ دۇنيادىكى ئورنىنى تەۋرىتىشى قىيىن

ئامېرىكا ‹‹ئاخبارات ھەپتىلىك ژۇرنىلى ›› تور بېكىتىنىڭ 17-يانۋاردىكى ماقالىسى ئەسلى تېمىسى : ئىنگلىز تىلىنىڭ ئورنى مۇستەھكەم (ئاپتورى جون . مايك ۋاتىر )
     مۇناسىۋەتلىك سانلىق مەلۇماتلار كەڭ تارقالغاندەك قىلىدۇ : بىر مىلىيارد تۆت يۈز مىلىيۇن نوپۇسى بار جۇڭگو كەلگۈسى نەچچە ئون يىل ئىچىدە دۇنيادىكى بىرىنچى ئىقتىسادىي چوڭ دۆلەتكە ئايلىنىدۇ . لېكىن بەزى كىشىلەرنىڭ تەسىراتى شۇكى ، بۇ دۇنيا تىلى ۋەزىيىتىدە كەسكىن ئۆزگىرىش بولىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ . مائارىپ ، تەسىر كۈچى ياكى ھوقۇقنى قوغلىشىدىغان كىشىلەر شۈبھىسىزكى خەنزۇ تىلىنى ئۆگىنىش كېرەك ، بۇ توغرىمۇ ؟
   خاتا . پۈتۈن دۇنيا بويىچە ئەمەلىي قوللىنىدىغان خەلقئارا تىل داۋاملىق ئىنگىلىز تىلى بولىدۇ . دۇنيا بويىچە ئىشلىتىدىغان تىل دۇنيانى باشقۇرۇدىغان دۆلەتنىڭ سۆزلىشىدىغان تىلى ئەمەس : بۇ بىر خىل يېڭى ، ئارلاشما تىل دۇنياسى تەرتىپىدىن ئىبارەت .
   قەدىمدىن تارتىپلا كۈندىلىك ئىشلارنى ئىشخال قىلىنغان دۆلەتنىڭ تىلى ئارقىلىق باشقۇرىدىغان ئىمپىرىيەلەر بولغان . پىرىتسىيە ئىمپىرىيەسىنىڭ زېمىنى مىسىردىن ھىندىستانغىچە كېڭەيگەن بولسىمۇ ، لېكىن ئەرەب تىلىنى ئىشلەتكەن . چىڭگىزخانۋە ئۇنىڭ قول ئاستىدىكى مۇڭغۇللار ئىلگىرى جۇڭگوغا ھۆكۈمرانلىق قىلغان بولۇپ ، ئۆزىنىڭ تىلىنى مەقسەتسىز ھالدا تارقاتقان بولسىمۇ ، لېكىن خەنزۇ تىلىنى خوشاللىق بىلەن ساقلاپ قالغان .
   جۇڭگو ۋە يېتىپ كېلىش ئالدىدا تۇرغان ھۆكۈمرانلىق بىلەن تەڭ مەۋجۇت بولىدىغان ھادىسە شۇكى : ئىنگىلىز تىلى دۇنيادا داۋاملىق ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدۇ . توغرا ، تارىختا شۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان ئورۇندا تۇرغان ناھايىتى نۇرغۇن تىللار ئۇنىڭ كەينىدىكى زوراۋانلىق ئاجىزلاشقاندىن كېيىن چەتلەشتۈرۈلۈش ئەھۋاللىرى بولغان . ئىسكەندەر زۇلقەرنەئىن پىرتسىيەنى سۈر-توقاي قىلغاندا ، كىشىلەرنىڭ ھەممىسى گرېك تىلى مەڭگۈ بىر خىل دۇنيا تىلى بولىدۇ دەپ قارىغانىدى .
   لېكىن ئىنگىلىز تىلىنىڭ ئەھۋالى ئوخشىمايدۇ . ئىنگىلىز تىلى ئەڭ دەسلەپتە ساۋاتسىز گېرمان قەبىلىسى سۆزلىشىدىغان بىر نەچچە خىل نامسىز تىللارنىڭ بىرى ئىدى ، بۈگۈنكى كۈندە بىزگە مەلۇم بولغان 6000 خىل تىل ئىچىدىكى ئەڭ دائىم ئىشلىتىدىغان بىر خىل تىلغا ئايلاندى . بۇ خىل ئەھۋال ناھايىتى غەيرىي بولۇپ ، ناھايىتى زور دەرىجىدە غەربىي ياۋروپانىڭ جۇغراپىيەسىدىن ، شۇنداقلا بۇ خىل جۇغراپىيە پەيدا قىلغان يېڭىلىق يارىتىش روھىدىن كەلگەن .
   ئىنگىلىز تىلىنىڭ ئورنى مۇستەھكەم ، چۈنكى ئۇ مەتبەئەنىڭ كەشىپ قىلىنىشى ، ساۋات چىقىرىشنىڭ ئومۇملىشىشى ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرىنىڭ ئاخىرى ھەممە يەردە بار بولۇشىغا ئەگىشىپ ، تەدرىجىيھالدا يېتەكچى ئورۇننى ئىگىلىگەن .

   تەرجىمە تېخنىكىسىنىڭ ياخشىلىنىشى ئىككىنچى تىلنى ئۆگىنىشنىڭ مۇھىملىقىنى ئاجىزلاشتۇرمايدۇ بەلكى بۇ نۇقتىنى ئۆزگەرتىدۇ . تىل پەرقلەندۈرۈش كودىلا ئەمەس ، بەلكى سۇبيېكتىپ بەلگە بولۇپ ، ئادەت ، نەپىس ۋە تېخىمۇ كەڭ نەزەر دائىرىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك .
   شۇڭلاشقا ، ئەگەر فىرانسۇزچە كىشلەر ياخشى كۆرىدىغان تىل ، نېمىسچە كەسكىنلىك بىلەن مۇناسىۋەتلىك تىل بولسا ، ئىنگىلىز تىلى دۇنيادا كەڭ ئامېرىكىدا كەڭ تارقالغان ئامېرىكا مۇزىكىلىرى ، كىنولىرى ۋە ئامېرىكىنىڭ تەسىر كۈچىدىن ئىبارەت . گەرچە ئىنگىلىز تىلىنىڭ بۇ خىل تەسىر ئۈزلۈكسىز ئاجىزلىشىۋاتقان بولسىمۇ . سېلىشتۇرۇپ قارىغاندا : گەرچە فىرانسىيەنىڭ دۇنيادىكى تەسىر كۈچى 1945-يىلدىن كېيىن روشەن ھالدا ئاجىزلاشقان بولسىمۇ ، ئامېرىكىنىڭ بىلىم ساھەسىدىكىلەر يەنىلا ئۇنىۋېرسىتېتلارنىڭ فىرانسۇز تىلى فاكولتېتلىرىنىڭ ئورنىنىڭ ئاجىزلىشىدىن ئىختىيارسىز سەسكەنمەكتە ، ھەمدە يەنىلا فىرانسۇزچىنى بىرئاز بىلىش ئوتتۇرا بۇرژۇئازىيەنىڭ نازاكەتلىكىنىڭ بەلگىسى دەپ قارىماقتا .
   ئىنگىلىز تىلىنىڭ ھۆكۈمرانلىق ئورنىمۇ چەت ئەللىكلەرنىڭ خەنزۇ تىلىنى ئۆگىنىشىنىڭ قىيىن بولغانلىقىدىن كاپالەتكە ئىگە بولىدۇ . ئەگەر تۇغۇلۇپلا ئۆگىنىشكە باشلىمىسا ، ھەر خىل ئوقۇلىدىغان(  骂，马 ) لارنى پەرقلەندۈرۈش ئادەمنى ناھايىتى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويىدىغان بىر ئىش . دىبولاخ فروسى ‹‹ خەنزۇچە چۈش كۆرۈش ›› دېگەن ئەسەردە ئۆزىنىڭ جۇڭگودا خەنزۇ تىلىنى ئۆگىنىشتە باشتىن كەچۈرگەنلىرىنى سادىقلىق بىلەن خاتىرىلىگەن . ئۇ ، ئۆزىنىڭ ئىككى يىل ۋاقىت سەرپ قىلىپ ئاندىن باشقىلارنىڭ سۆزىنى ئاران چۈشىنەلەيدىغان بولغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان . شۇڭا خەنزۇ تىلى دۇنيا بويىچە ئورتاق ئىشلىتىدىغان تىل قىلىشقا مۇۋاپىق كەلمەيدۇ . بۇنىڭدىن باشقا ، خەنزۇ يېزىقى فونىتېكىلىق يېزىق ئەمەس ، بەلكى تەسۋىرىي يېزىق بولۇپ ، بۇمۇ بىر چوڭ يۈك .
  شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ، ئىنگىلىز تىلىنىڭ ئاساسىي گىرامماتىكىسى بىر قەدەر ئاددىي بولۇپ ، ئاددىي تاق سۆزلەرنى بىرلەشتۈرسىلا مەنانى ئىپادىلىگىلى بولىدۇ . ئىنگىلىز تىلى دۇنيا تىلىغا ئوخشىمايدۇ ، ئەمما بىر خىل دۇنيا تىلى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئىشلەتكۈچىلەرگە نىسبەتەن ‹‹ ئىنتايىن دوستانە ›› تىل .
تەرجىمە قىلغۇچى : مۇسا ئەخمەت