رومان

مويەن

(2012- يىللىق نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى ساھىبى)

تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

بەشىنچى بۆلۈم

ئوتتۇز يەتتىنچى باب

شاڭگۈەن جىنتوڭ 18 ياشقا كىرگەن تۇغۇلغان كۈنىدە شاڭگۈەن پەندى لۇ شېڭلىنى زورمۇزور ئېلىپ كەتتى. جىنتوڭ دەريا قىرغىقىدا ئولتۇرۇپ بىئاراملىق ئىلىكىدە دەريا ئۈستىدە ئۇچۇپ يۈرگەن قارلىغاچقا قاراپ تۇراتتى. شا زاۋخۇا ئورمانلىقتىن سۇغۇرۇلۇپ چىقتى- دە، بىر تال كىچىك ئەينەكنى سوۋغات ئورنىدا ئۇنىڭغا بەردى. بۇ قارىمۇتۇق قىزچاقنىڭ مەيدىسى خېلى ئوبدانلا دىڭگىيىپ قالغانىدى، سەل قىيسىقراق كەلگەن قۇمچاقتەك قاپقارا كۆزلىرىدىن مەجنۇنلۇق نۇرلىرى چاقنايتتى.

ـــ سەن بۇنى ئېلىپ قويۇپ، سى مالياڭ كەلگەندە- سوۋغا قىلساڭ بولاتتى،ـــ شاڭگۈەن جىنتوڭ.

شا زاۋخۇا قوينىدىن يوغان ئەينەكتىن يەنە بىرنى چىقىرىپ:

ـــ ماۋۇنى ئۇنىڭغا ئېلىپ قويدۇم،ـــ دېدى.

ـــ بۇنچە جىق ئەينەكلەرنى نەدىن تاپتىڭ؟ـــ دېدى جىنتوڭ ھەيران بولۇپ.

ـــ تەمىنات سودا كوپراتىپىدىن ئوغرىلاپ چىقتىم،ـــ دېدى ئۇ ئاستاغىنە،ـــ كەپىلىك بازاردا كارامەت بىر ئوغرى خوتۇن بىلەن تونۇشۇپ قالدىم، ئۇ مېنى شاگىرتلىققا ئالدى. ئۇكام، ھازىرچە بىرەر يول تاپالمىدىم، يول تېپىپلاۋالسام، نېمە لازىم دېسەڭ شۇنى ئوغرىلاپ بېرىمەن. مېنىڭ ئۇستازىم سوۋېت ئىتتىپاقى مەسلىھەتچىسىنىڭ ئاغزىدىكى ئالتۇن چىشىنى، قولىدىكى ئالتۇن سائىتىنىمۇ ئوغرىلىۋالغان ئىكەن.

ـــ ۋاي تەڭرىم!ـــ دېدى شاڭگۈەن جىنتوڭ،ـــ بۇنداق قىلىش جىنايەت جۇمۇ!

ـــ ئۇستازىم: «كىچىك ئوغرىلىق جىنايەت، چوڭ ئوغرىلىق جىنايەت ئەمەس» دەيدۇ. ئۇكام، باشلانغۇچنى پۈتتۈردۈڭ، ئوتتۇرا مەكتەپكىمۇ ئۆتەلمىدىڭ، بىراقلا مەن بىلەن بىللە ئوغرىلىقنى ئۆگەنمەمسەن،ـــ ئۇ پىشقان ئوغرىلارغا ئوخشاش جىنتوڭنىڭ بارمىقىنى تۇتۇپ سىنچىلاپ قارىۋېتىپ دېدى،ـــ بارماقلىرىڭ ئىنچىكە ھەم ئەۋرىشىم ئىكەن، چوقۇم ياخشى ئۆگىنەلەيسەن.

ـــ ياق، مەن ئۆگەنمەي، مەن بەك توخۇيۈرەك،ـــ دېدى شاڭگۈەن جىنتوڭ،ـــ سى مالياڭ بەك يۈرەكلىك، ئېھتىياتچان. ئۇ بەك ماس كېلىدۇ. ئۇ كەلسە سەن بىلەن بىللە ئۆگەنسۇن.

شا زاۋخۇا يوغان ئەينەكنى قوينىغا تىقتى- دە، -پىشقان قىزلارغا خاس سىياقتا نىدا قىلدى:

ـــ لياڭزى ئاكا، لياڭزى ئاكا، قاچانمۇ قايتىپ كېلەرسەن- ھە؟

سى مالياڭ بەش يىل مۇقەددەم ـــ سى ماكۇنى دەپنە قىلغان كۈنىمىزنىڭ ئەتىسى كەچتە يوقاپ كەتتى، تامنىڭ بۇلۇڭىدىكى ئەسكى خۇمرا، كونا بوتولكىلار ئىزغىرىن شەرق شىمال شامىلىدا غۇڭۇلداپ ئاۋاز چىقىراتتى.شامال جىنچىراغنىمۇ ئۆچۈرۈۋەتكەنىدى، بىز قازاننى دۈم كۆمتۈرۈپ قويغاندەك ھېچنېمىنى كۆرگىلى بولمايدىغان قاراڭغۇدا پىغان چېكىپ ئولتۇراتتۇق. ھېچقايسىمىز گەپ قىلمايتتۇق، ھەممەيلەن سى ماكۇنى كۆمگەن مەنزىرە ئىچىگە غەرق بولغانىدۇق. جەسەت ساندۇقى بولمىغاچقا، سى مالياڭنى خۇددى غولپىياز قاتلىمىسىنى يۆگىگەن پەدىدە بورىغا چىڭڭىدە يۆگەپ ئۈستىدىن تانا بىلەن ئون نەچچىنى ئايلاندۇرۇپ باغلىدۇق. ئاندىن ئون نەچچەيلەن بىر بولۇپ جەسەتنى قەبرىستانلىققا كۆتۈرۈپ كېلىپ، ئورەكتىن بىرنى كولاپ كۆمۈۋەتتۇق. قەبرىسىگە توپا دۆۋىلەپ بولغاندىن كېيىن سى مالياڭ دادىسىنىڭ قەبرىسىگە يۈكۈنۈپ باش ئۇردى، لېكىن يىغلىمىدى. قوشۇقتەك كىچىك يۈزلىرىدە ئىنچىكە قورۇقلار پەيدا بولدى. بۇ جانجىگەر دوستۇمغا شۇنچىلىك تەسەللىي بېرەي دېدىميۇ، لېكىن دېگۈدەك بىر ئېغىزمۇ گەپ تاپالمىدىم. قايتىپ كېلەشىمىزدە ئۇ ماڭا ئاستاغىنە:

ـــ ئۇكام، مەن ماڭىدىغان بوپ قالدىم،ـــ دېدىم.

ـــ نەگە بارماقچىسەن؟ـــ سورىدىم مەن.

ـــ ئۇقمايمەن،ـــ دېدى ئۇ.

شامال جىنچىراغ لاپپىدە ئۆچۈشى بىلەن تەڭ مەن قاپقارا بىر كۆلەڭگىنىڭ غىپپىدە ئۆتۈپ كەتكەنلىكىنى غىل- پال كۆرۈپ قالدىم. مەن چوقۇم سى مالياڭ ماڭدى دەپ ئويلىدىم، لېكىن ھېچكىمگە تىنمىدىم. سى مالياڭ ئەنە شۇنداقلا كېتىپ قالدى. ئانام بىر تال قۇمۇش خادىسىنى كۆتۈرۈۋېلىپ كەنتنىڭ ئۆپچۆرىسىدىكى قۇرۇپ كەتكەن قۇدۇق ۋە چوڭقۇر سايازلىقلارنى ئاختۇرۇپ يۈردى. ئانامنىڭ بۇنداق قىلىشلىرىنىڭ بىھۇدە ئىش ئىكەنلىكىنى بېلەتتىم، سى مالياڭ ھەرگىز ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالمايتتى. ئانام كىشىلەرگە ھاۋالە قىلىپ ھەممە يەردىن دېرىكىنى قىلدى، كەلگەن خەۋەرلەر بىر بىرىگە زىت ئىدى. گاھىلار ئۇنى بىر سېرىك ئۆمىكىنىڭ قاتارىدا كۆرگەنلىكىنى ئېيتتى؛ گاھىلار كۆل بويىدا بۈركۈت چوقۇلاپ يۈز- كۆزىنى تونۇغۇسىز قىلىۋەتكەن بىر ئوغۇلبالىنىڭ جەسىتىنى كۆرگەنلىكىنى ئېيتتى؛ شەرقىي شىمالدىن قايتىپ كەلگەن بىر توپ دېھقانلار يالۇجياڭ دەرياسىدىكى تۆمۈر كۆۋرۈكتە ئۇنى كۆرگەنلىكىنى ئېيتتى. ئۇ دەل چاۋشيەن يېرىم ئارىلىدا ئۇرۇش ئوتلىرى لاۋۇلداۋاتقان، ئامېرىكىنىڭ ئايروپىلانلىرى كېچە- كۈندۈز كۆۋرۈكنى بومباردىمان قىلىۋاتقان چاغلار ئىدى . . .

شا زاۋخۇا سوۋغا قىلغان ئەينەكتە چىرايىمنى تۇنجى قېتىم كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولدۇم. ئەينەكتە چاچلىرى ئالتۇندەك ساپسېرىق، قۇلاقلىرى يۇمشاق، قاشلىرى تازا پىشقان بۇغداينىڭ رەڭگىدەك ساپسېرىق، قىزغۇچ سېرىق رەڭدىكى ئۇزۇن كىرپىكلىرىنىڭ شولىسى ياپيېشىل كۆزلىرىدە ئەكىس ئېتىپ تۇرغان، قاڭشارلىق، لەۋلىرى قىپقىزىل، تېرىسىنى سېرىق تۈك قاپلاپ كەتكەن بىر بالىنىڭ سىماسى كۆرۈندى. ئەمەلىيەتتە سەككىزىنچى ئاچامنىڭ چىراي شەكلىدىنلا باشقىلارغا زادىلا ئوخشىمايدىغانلىقىمىزنى ئاللىبۇرۇن پەملىگەنىدىم. ھەسرەت ئىلىكىدە شۇنى تونۇپ يەتكەن ئىدىمكى، شاڭگۈەن شوۋشى ھەرگىز بىزنىڭ ئۆز دادىمىز ئەمەسكەن. ئەكسىچە خەقلەر كەينىمىزدىن گەپ تېپىپ يۈرگەندەك، بىز شىۋېتسىيەلىك مالويا دېگەن ھېلىقى پوپنىڭ ھارامدىن تاپقان بالىلىرى ئىكەنمىز، سېپى ئۆزىدىن بىر جۈپ ھاراملىق ئىكەنمىز. ئۆزىنى ئەشەددىي كەمسىتىش تۇيغۇسى قەلبىمنى ئېيتقۇسىز دەرىجىدە ئۆرتىمەكتە ئىدى. مەن قارا سىياھ بىلەن چېچىمنى بويىدىم، يۈزلىرىمگە قارا سىياھ سۈرتتۈم. كۆزلىرىمگە ئامال يوق ئىدى، كۆزۈمنى ئويۇپ تاشلىۋەتكۈملا كېلەتتى، تۇرۇپلا ئالتۇن يۇتۇۋېلىپ ئۆلۈۋالغان بىر ھېكايە ئېسىمگە كەپ قالدى- دە، شۇئان لەيدىنىڭ زىبۇ- زىننەت قۇتىسىدىن شا يۆلياڭ زامانىسىدىكى ئالتۇن ئۈزۈكتىن بىرنى تېپىپ ئاغزىمغا سېلىپلا يۇتۇۋەتتىم. ئاندىن كاڭنىڭ ئۈستىدە ئۆلۈمۈمنى كۈتۈپ ياتتىم. سەككىزىنچى ئاچام كاڭنىڭ بۈرجىكىدە پوپايكا توقۇپ ئولتۇراتتى. ھەمكارلىق كوپراتىپىغا ئىشلىگىلى كېتىپ قايتىپ كەلگەن ئانام مېنىڭ بۇ تۇرۇقۇمنى كۆرۈپ قاتتىق چۆچۈپ كەتتى. مەن تېخى ئۇنى مۇشۇ ئىشىم سەۋەبلىك نومۇس قىلىدۇ دەپ ئويلىغانىدىم، لېكىن ئۇنىڭ چېھرىگە نومۇس تۇيغۇسى ئەمەس، ئەكسىچە تەسۋىرلىگۈسىز بىر غەزەب- نەپرەت تېپىپ چىقتى. ئۇ مېنى چېچىمدىن تۇتۇپلا ئۆرە تۇرغۇزدى- دە، كەينى- كەينىدىن سەككىز كاچات سېلىۋەتتى، كاچات زەربىسىدىن چىشلىرىم قاناپ قۇلاقلىرىم غۇڭۇلداپ كەتتى، كۆزلىرىمدىن ئوت چىكەتتى.

ـــ دېمىسەڭمۇ راست، مالويا پوپ سىلەرنىڭ ئۆز داداڭلار. ئەمدى بولدىمۇ؟ ماڭ، ئېشەكنىڭ قوڭىدەك بوپ كەتكەن ماۋۇ باش- كۆزۈڭنى پاكىز يۇيۇۋېتىپ كوچىغا چىقىپ مەيدەڭنى كېرىپ تۇرۇپ: «مېنىڭ دادام شىۋېتسىيەلىك پوپ مالويا ئىكەن، مەن دېگەن ئاقسۆڭەكلەرنىڭ ئەۋلادى، سەن سەھرالىق تومپايلاردىن ئۈستۈن تۇرىمەن» دەپ تازا توۋلىغىن،ـــ دېدى ئانام.

سەككىزىنچى ئاچام ئانام مېنى قاتتىق ئۇرۇۋاتسىمۇ ئۆزى بىلەن ھېچقانداق ئالاقىسى يوقتەك ئۈنچىقماستىن پوپايكىسىنى توقۇۋەردى.

مەن ئېسەدەپ يىغلىغىنىمچە ھېجىر داسقا ئېڭىشىپ يۈزۈمنى يۇدۇم، ھېجىر داستىكى سۇ بىردەمدىلا قاپقارا بولۇپ كەتتى. ئانام كەينىمدە تۇرۇۋېلىپ ئاغرى بېسىقماي تىللايتتى. لېكىن ئۇنىڭ مېنى تىللىمايۋاتقىنى كۆڭلۈمگە ئايان ئىدى. ئانام چۆمۈچ بىلەن سۈپسۈزۈك سۇنى ئېلىپ بېشىمغا شارقىرىتىپ سۇ قۇيۇۋېتىپ ھۈ تارتىپ يىغلىۋەتتى. سۇ ئىڭەك ۋە بۇرۇنلىرىمدىن ئاققان پېتى ھېجىر داسقا چۈشەتتى، قاپقارا تەلەتىم ئاستا- ئاستا ئادەم سىياقىغا كىردى. ئانام قولياغلىقى بىلەن سۈرتكەچ دېدى:

ـــ ئوغلۇم، ئۇ چاغدا ماڭىمۇ ئامال يوقتى. لېكىن تەڭرى سېنى ئاپېرىدە قىلغان ئىكەن، چوقۇم قەددىڭنى رۇسلاپ يۈرمىسەڭ بولمايدۇ. 18 ياشقا كىرىپ قالدىڭ، ئەر ئاتالدىڭ. سى ماكۇ ئۇچىغا چىققان ئەسكى بىر نېمە بولغىنى بىلەن راۋۇرۇس ئەركەكچىلىكى بار ئادەم ئىدى. سەنمۇ ئۇنى دورىغىن!

ـــ ئانا، ئۇ قايتىپ كەلدى!

ـــ كىمنى دەيسەن؟ـــ سورىدى ئانام.

ـــ گاچا،ـــ دېدى چوڭ ئاچام. ئانام قولياغلىقى بىلەن قوللىرىنى سۈرتۈۋېتىپ تاتىراڭغۇ چىراي چوڭ ئاچامغا ھەسرەت ئىلىكىدە لاپپىدە قارىۋېتىپ:

ـــ جېنىم قىزىم، بۇمۇ بىر تەقدىر ئوخشايدۇ!ـــ دېدى.

سۈن گاچا ئادەتتە جىق گەپ قىلمايدىغان كەمسۆز ئادىتى بويىچە ماڭا: «جۈرە، بىزنىڭ ئۆيگە كىرىلى» دېگەن مەنىدە ئىشارەت قىلدى. نەچچە يىل كۆرمىگەنگە ئۇ خېلىلا قېرىپ قالغاندەك كۆرۈنەتتى، قاتۇرۇپ كىيىۋالغان ھەربىيچە شەپكىسىنىڭ ئاستىدىن ئاق ئارىلىغان چاچلىرى ماراپ تۇراتتى. چېقىر كۆزلىرىنىڭ تېخىمۇ نۇرى قېچىپ، بەرجەس ئىڭەكلىرى بەئەينى داتلىشىپ كەتكەن ساپان چىشىغىلا ئوخشاپ قالغانىدى. ئۈستىگە سېرىق ماتادىن تىكىلگەن ھەربىيچە چاپان كىيىپ تۈگمىسىنى چىڭڭىدە ئېتىۋالغان، مەيدىسىگە ئالتۇندەك پارقىرايدىغان ئوردېن تاقىۋالغانىدى. ئۇزۇن بىلەكلىرىگە گۆش قونۇپ بۆلەكچە تەرەققىي قىلغان، ئاپئاق يىپ پەلەي كىيىۋالغان ئىككى قولىغا بىردىن تاسمىلىق ئەپچىلگىنە ئورۇندۇق ئارتىۋالغانىدى. ئۇ بىر پارچە قىزىل رېزىنكە تەگلىك ئۈستىدە يۈكۈنۈپ ئولتۇردى. رېزىنكە تەگلىك ئۇنىڭ كاسىسى بىلەن بىرلىشىپ كەتكەندەك قىلاتتى. تاغاردەك كەڭ ئىشتىنىنىڭ پۇچقىقىنى بوغۇۋالغانىدى، ئىككى پاچىقى يوتىسىدىنلا كېسىۋېتىلگەنىدى. مانا بۇ كۆرمىگىنىمىزگە ئۇزۇن بولغان سۈن گاچىنىڭ بىزنىڭ ئالدىمىزدا زاھىر بولغان سىياقى ئىدى. ئۇ مايمۇننىڭكىدەك ئۇزۇن ئىككى بىلىكى بىلەن كىچىك ئورۇندۇقنى بېسىپ تۇرۇپ ئالدىغىراق سۈرۈلدى، ئاندىن ئىككى بىلىكىنى جۈپلەپ يېرىم يارتا تېنىنى ئالدى تەرەپكە سىلجىتىۋېدى، رېزىنكىدىن قىلىنغان كاسىسىدىن گىلرەڭ نۇر چاقناپ كەتتى.

ئۇ بەش قېتىم ئىرغىپلا بىزدىن ئۈچ مېتىر نېرىغا بېرىپ ئولتۇردى. ئۇ بىزدىن ئاشۇنداق نېرىراق ئولتۇرغاندىلا ئاندىن بەك ئاسمانغا قاراپ كەتمەيلا بىز بىلەن كۆز بېخىشالايتتى. باشـــ كۆزۈمنى يۇغاندا چاچرىغان يۈندە ئۇنىڭ ئالدىغىچە ئېقىپ باردى. ئۇ ئىككى قولى بىلەن يەرنى تىرەجەپ تۇرۇپ گەۋدىسىنى ئارقىغا سىلجىتتى. ئۇنىڭغا قاراپ ئادەمنىڭ بوي ئېگىزلىكى ئاساسەن ئىككى پۇتى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدىغانلىقىنى چۈشىنىپ يەتتىم. سۈن بۇيەننىڭ بېلىنىڭ ئۈستۈنكى قىسىمى ناھايىتى تەمبەل كۆرۈنەتتى.  بۇ ئادەمنىڭ بېلىنىڭ ئۈستۈنكى قىسىمىلا قالغان بولسىمۇ، لېكىن ھېلىھەم كىشىنى ئەيمەندۈرىدىغان كۈچ تېمىپ تۇراتتى. ئۇ بىزگە ئۇدۇل قارىدى، قاپقارا كۆزلىرىدىن ناھايىتى مۇرەككەپ بىر ئىپادە چاقنايتتى. ئىڭىكى ئەينى يىللىرىدىكىگە ئوخشاش جاقىلداپ تىتىرەيتتى. مەرۋايىتتەك ئىككى تامچە ياش ئۇنىڭ چېقىر كۆزلىرىدىن سىرغىپ چىقتى . . .

ئۇ قولىدىكى ئورۇندۇقنى قويدى ـــ دە، ئىككى قولىنى ئېگىز كۆتۈردى. شۇئان ئەينى يىلى شەرقىي شىمالغا كۆچكەندىن بېرى ئۇنى زادىلا كۆرۈپ باقمىغانلىقىمىز يادىمغا كەلدى. ئۇ دايا ئېريانىڭ ئەھۋالىنى سۈرۈشتۈرۈۋاتاتتى. ئانام لۆڭگە بىلەن ئاغزىنى توسۇپ يىغلىغان پېتى ئۆيگە كىرىپ كەلدى. ئانامنىڭ نېمىگە يىغلاۋاتقانلىقىنىڭ تېگىگە يەتكەن گاچىنىڭ بېشى ساڭگىلاپ كەتتى. ئانام قان چاچراپ كەتكەن ئىككى تال تاۋۇز شاپىقىدىن ياسالغان دوپپىنى ماڭا بېرىپ، گاچىغا سۇنۇپ بەرگىن دېگەن مەنىدە شەرەت قىلدى. قورسىقىمدىكى ئالتۇن ئۈزۈك ئېسىمدىن كۆتۈرۈلۈپ كەتكەنىدى، مەن ئۇنىڭ ئالدىغا باردىم. ئۇ مېنىڭ بامبۇك خادىسىدەك ئىنچىكە بوي- بەستىمگە قاراپ ھەسرەت ئىلىكىدە بېشىنى چايقاپ قويدى. مەن ئېڭىشتىم، تۇيۇقسىز ئېڭىشسەم بولمايدىغانلىقىنى ھېس قىلىپ زوڭزىيىپ ئولتۇرۇپ، دوپپىنى ئۇنىڭغا تەڭلىدىم، ئاندىن قولۇم بىلەن شەرقىي سىمال تەرەپنى ئىما قىلدىم. شۇ قېتىمقى ئېچىنىشلىق سەپەر، گاچىنىڭ پۇتى سۇنۇپ كەتكەن بىر يارىدار ئەسكەرنى يۈدكىنىچە كەينىگە چېكىنگەن مەنزىرىلەر، زەمبىرەك ئورىكىدە تاشلىنىپ قالغان سۈن جەمەتىلىك ئىككى گاچىنىڭ ئادەمنىڭ قورققۇسى كېلىدىغان جەسىتى يادىمغا كەپ قالغانىدى. ئۇ مەن ئۇزاتقان دوپپىنى قوش قوللاپ ئالدى- دە، خۇددى ئۇزۇن مەشقلەندۈرۈلگەن ئوۋ ئىتى قاتىل ياكى ئۆلۈكنىڭ ھىدىنى بىلىۋالغاندەك بۇرۇنىغا يېقىن ئەكېلىپ پۇراپ باقتى. ئاندىن دوپپىنى ئىككى تىزىنىڭ ئوتتۇرىسىغا قويۇپ، قولۇمدىن يەنە بىر دوپپىنىمۇ يۇلۇپ ئېلىپ مۇنداقلا پۇراپ قويدى- دە، ئۇنىمۇ ئىككى تىزىنىڭ ئوتتۇرىسىغا قويدى. ئارقىدىن مېنىڭ تەكلىپ قىلىشىمنى كۈتمەيلا ئىككى قولى بىلەن ماڭغىنىچە ئۆيىمىزنىڭ ھەربىر بۇلۇڭ- پۇچقاقلىرىغىچە ئايلىنىپ چىقتى. ھەتتا ھويلىمىزنىڭ شەرقىي جەنۇب بۇرجىكىدىكى ئۈستى ئوچۇق خالانىمۇ بىر ئايلىنىپ چىقتى، بېشىنى توخۇ كاتىكىگە تىقىپ بىرەر قۇر كۆز يۈگۈتۈپمۇ چىقتى. مەن كەينىدىن ماڭغاچ ئۇنىڭ ئىجادىيىلىققا باي ئاجايىپ چاققان ھەرىكەتلىرىدىن ھوزۇرلىناتتىم. چوڭ ئاچام بىلەن شا زاۋخۇا يېتىپ- قوپىدىغان ئۆيگە كىرگەندە ئۇ كاڭغا چىقىش كارامىتىنى كۆرسەتتى. ئۇ ئاۋۋال ئولتۇرغان ئورنىدىن قىمىرلىماي تۇرۇپ، كاڭنىڭ قىرىغا تەكشى نەزەر سالدى. ئۇنىڭ بۇ تۇرۇقىغا قاراپ ئىچىم سىيرىلدى. ئەمما كەينىدىن روي بەرگەن ئەھۋال مېنىڭ ئىچىم سىيرىلىشنىڭ ئارتۇقچە ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىدى. گاچا كاڭنىڭ قىرىنى قوش قوللاپ تۇتتى- دە، بەدىنىنى لىككىدە كۆتۈرۈپ ئاستا يۇقىرىغا ئۆرلىدى. بىلىكىنىڭ بۇنچە كۈچى بار ئادەمنى مەن سېرىكئۆمىكىدىكىلەردىلا بىر قېتىم كۆرۈپ باققانىدىم. ئۇنىڭ بېشى كاڭنىڭ قىرىدىن ئاشتى، بىلەكلىرى غىرىسلاپ كەتتى، ئۇ شۇ ھالەتتە گەۋدىسىنى تازا كۈچەپ تۇرۇپ بىر ئىرغىپلا كاڭنىڭ ئۈستىگە چىقتى. كاڭغا دەسلەپتە چىققاندا ئۇ بەكلا بىچارە كۆرۈنۈپ كەتتى، لېكىن ھايال ئۆتمەيلا سۈرلۈك ھالىتىگە قايتتى.

گاچىنىڭ شۇ تاپتا چوڭ ئاچام ياتىدىغان يەردە ئولتۇرۇشلىرى بەئەينى ئائىلە باشلىقىدەك، بىر رەھبەردەك كۆرۈنۈپ كەتتى. مەن كاڭنىڭ يېنىدا تۇردۇم، ئۆزۈمنى گويا خەقنىڭ ئۆيىگە ئۈسسۈپ كىرگەن يات ئادەمدەك ھېس قىلدىم.

چوڭ ئاچام ئانامنىڭ ھۇجرىسىدا يىغلاپ تۇرۇپ:

ـــ ئانا، ئۇنى كەتكۈزۈۋەتكىن، ماڭا ئۇنىڭ كېرىكى يوق. پۇتى بار چاغنىڭ ئۆزىدىلا ئۇنىڭغا كۆڭلۈم يوق ئىدى، ئەمدىلىكتە ئۇ يېرىم ئادەمگە ئايلىنىپ قاپتۇ، ئەمدى تېخىمۇ كۆڭلۈم يوق . . .ـــ دېدى.

ـــ بالام، مېھماننى چىللىماق ئاسان، كەتكۈزمەك تەس دېگەن بار جۇمۇ،ـــ دېدى ئانام.

ـــ ئۇنى كىم چىللاپ كەپتۇ،ـــ دېدى چوڭ ئاچام.

ـــ ھەممىسى مېنىڭ خاتالىقىم، 16 يىلنىڭ ئالدىدا سېنى ئۇنىڭغا چاي ئىچۈرۈپ قويغانىدىم. بۇ ئۆچمەنلىك شۇنىڭدىن بېرى باشلانغانىكەن- دە.

ئانام بىر قاچىغا قايناق سۇ قۇيۇپ گاچىغا سۇندى. گاچا قاچىنى قولىغا ئېلىپ، ناھايىتى تەسىرلەنگەندەك قاش- كۆزلىرىنى ئوينىتىپ قويدى- دە، قايناقسۇنى غۇرتۇلدىتىپ ئىچىۋەتتى.

ـــ مەن تېخى سېنى ئۆلۈپ كەتتىمىكىن دەپتىمەن، سېنى تىرىك قايتىپ كېلەر دەپ زادىلا خىيالىمغا كەلتۈرمەپتىمەن. ئىككى بالىغا ياخشى ئاتىدارچىلىق قىلالمىدىم، كۆڭۈل يارىلىرىم سېنىڭكىدىن تولا، بالىنى سىلەر تاپتىڭلار، لېكىن مەن بېقىپ چوڭ قىلدىم. ئوزايىڭدىن خېلى تۆھپىكار ئادەم بوپ قالغاندەك تۇرىسەن. ھۆكۈمەت ساڭا بەختىيار تۇرمۇش ھازىرلاپ بەرگەندۇ؟ 16 يىل بۇرۇن فىيوداللىق جەمئىيەتتە توي ئىشىڭلارغا چات كېرىۋاپتىكەنمەن. ھازىر دېگەن يېڭى جەمئىيەت، نىكاھ ئەركىنلىكى بار. سەن دېگەن ھۆكۈمەتنىڭ ئادىمى، ئوچۇق ـــ يورۇقراق بولغىن، تۇل ئولتۇرۇپ قالغان قىزلىرىمغا چاپلىشىۋالما. ئۇنىڭ ئۈستىگە لەيدى ساڭا تەگكىلى ئۇنىمىدى، لېكىن ئۈچىنچى قىزىم ئۇنىڭ ئورنىنى باستى. ئۆتۈنۈپ قالاي، قايتىپ كەتكىن، ھۆكۈمەت ئورۇنلاشتۇرۇپ قويغان جايغا قايتىپ بېرىپ بەختنىڭ پەيزىنى سۈرگىن . . .

گاچا ئانامنىڭ گەپلىرىنى چۈشەنمىدى، بارمىقى بىلەن دەرىزە قەغىزىنى يىرتىپ بېشىنى سىڭايان قىلىپ ھويلىدىكى مەنزىرىلەرگە نەزەر تاشلىدى. چوڭ ئاچام قەيەرلەدىن تاپتىكىن، شاڭگۈەن لۇشى زامانىسىدىكى بىر لاخشىگىرنى قاماللىغىنىچە ئۆيگە ئېتىلىپ كىردى.

ـــ ھېي چۈپرەندە گاچا، يېرىم جان مەلئۇن، دەرھال كۆزۈمدىن يوقال!ـــ ئاچام شۇنداق دەپ قار- يامغۇر تىل سالغىنىچە قولىدىكى لاخشىگىر بىلەن گاچىنى قىسماقچى بولدى. گاچا قولىنى بىر ئۇزىتىپلا لاخشىگىرنى كاپلا قىلىپ تۇتۇۋالدى. ئاچام شۇنچە كۈچەپمۇ لاخشىگىرنى تارتىپ ئالالمىدى. ئۇلار شۇنداق تىركىشىپ تۇرغاندا گاچىنىڭ چىرايىدا مەغرۇر ۋە كۆرەڭلەرچە بىر خىل كۈلۈمسىرەش پەيدا بولدى.

ـــ ھەي گاچا، مېنى ئالىمە دەيدىغان ئىت كۆڭلۈڭنى نەگە ئاپارساڭ ئاپار، چوشقا فېرمىسىدىكى ئەركەك چوشقىغا تەگسەم تېگىمەنكى، سەندەك پەسەندىگە تەگمەيمەن.

كوچىدا داقا- دۇمباق ساداسى ياڭرىدى. بىر توپ ئادەم سۈرەن- چوقان سېلىشقىنىچە ھويلىمىزنىڭ دەرۋازىسىدىن كىرىپ كېلىشتى. ئۇلارغا رايون باشلىقى باش بولۇپ كەلگەنىدى، كەينىدە ئون نەچچە كادىر بار ئىدى، ئۇنىڭدىن باشقا يەنە باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ قوللىرىدا بىر دەستىدىن گۈل كۆتۈرۈۋالغان بىر توپ ئوقۇغۇچىسىمۇ بار ئىدى.

ـــ مۇبارەك بولسۇن، مۇبارەك بولسۇن!ـــ رايون باشلىقى ئېڭىشىپ ئۆيگە كىرىۋېتىپ ئانامغا شۇنداق دېدى.

ـــ قەيەردىن كەلگەن خۇشاللىقكىن بۇ؟ـــ دېدى ئانام توڭلۇق بىلەن.

ـــ ھامما، خۇشاللىق دېگەن ئاسماندىن چۈشىدۇ، گېپىمگە قۇلاق سېلىڭ دەيمەن،ـــ دېدى رايون باشلىقى.

ئوقۇغۇچىلار ھويلىدا گۈللەرنى پۇلاڭلىتىپ تۇرۇپ، جاراڭلىق ئاۋازدا تەڭلا چۇرقىراشتى:

ـــ مۇبارەك بولسۇن! شەرەپلەر بولسۇن! مۇبارەك بولسۇن! شەرەپلەر بولسۇن!

رايون باشلىقى بارماقلىرىنى ئىشىقلاپ تۇرۇپ دېدى:

ـــ ھامما، يەر ئىسلاھاتى ۋاقتىدىكى ماتېرىياللارنى يېڭىباشتىن تەكرار سېلىشتۇرۇپ چىقىپ، سىلەرنىڭ ئائىلىنى ئوتتۇرا دېھقان تەۋەسىگە كىرگۈزۈۋېتىشنى مۇۋاپىق ئەمەس دەپ قارىدۇق. سىلەرنىڭ ئائىلە پالاكەتكە يولۇققاندىن كېيىن ھالىڭلار بەك خاراپلىشىپ كەتتى، ئەمەلىيەتتە كۆك نامرات دېھقان قاتارىغا ئۆتۈپ قالدىڭلار. ھازىر خاتا قىلىپ قويغان يەرلەرنى ئۆزگەرتتۇق. سىلەرنىڭ ئائىلىنى نامرات دېھقان قىلىپ بېكىتتۇق. بۇنىڭ ئۆزى بىرىنچى خۇشاللىق. 1939- يىلى ياپون باسقۇنچىلىرىنىڭ قىرغىنچىلىق قىلغانلىقى ھەققىدىكى ماتېرىياللارنى تەتقىق قىلىپ، قېينىئاتىڭىز بىلەن ئېرىڭىزنىڭ ھەر ئىككىلىسىنىڭ ياپون باسقۇنچىلىرى بىلەن تىغمۇتىغ كۈرەش قىلغانلىق پاكىتىنى ئىسپاتلاپ چىقتۇق. ئۇلار شەرەپ بىلەن قۇربان بولدى. شۇڭا ئۇلارنىڭ تارىخىي مەۋقەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرمىسەك بولمايدۇ. سىلەر ئىنقىلابتا قازاغا ئۇچرىغانلارغا بېرىلىدىغان تەمىناتتىن بەھرىمان بولۇشۇڭلار كېرەك. مانا بۇ ئىككىنچى خۇشاللىق. يۇقىرىقى ئىككى مەسىلە تۈزىتىلىپ ئەسلىگە كەلتۈرۈلگەچكە ئوتتۇرا مەكتەپ شاڭگۈەن جىنتوڭنى مەكتەپ قوينىغا قايتۇرۇپ كېلىشنى قارار قىلدى. بالىڭىز قاتنىشالماي قالغان دەرسلەرنى مەكتەپ مەخسۇس ئادەم ئاجرىتىپ تەكرار قىلىپ بېرىدۇ. شۇنداقلا نەۋرىڭىز شا زاۋخۇامۇ ئۆگىنىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلەيدۇ. ناھىيەلىك ماۋ چياڭ ئوپېرا ئۆمىكى كۇرسانت قوبۇل قىلماقچى ئىكەن. بىز بار كۈچىمىز بىلەن نەۋرىڭىزنى شۇ يەرگە ئاپىرىپ بەرمەكچى بولۇۋاتىمىز. بۇ ئۈچىنچى خۇشاللىق. تۆتىنچى خۇشاللىق نېمە دېسىڭىز، كۈيئوغلىڭىز، يولداش سۈن بۇيەن پىدائىيلار قىسىمىدا بىرىنچى دەرىجىلىك خىزمەت كۆرسىتىپ، شەرەپ بىلەن قايتىپ كەلدى. بەشىنچى خۇشاللىققا كەلسەك، روڭجۈن شىپاخانىسى قىزىڭىز شاڭگۈەن لەيدىنى دەرىجە ئاتلىتىپ بىرىنچى دەرىجىلىك سېستىرالىققا تەيىنلىدى. ئۇ دوختۇرخانىغا ئىشقا بارمىسىمۇ بولىدۇ، مائاشىنى ئايمۇ ئاي ئېلىۋېرىدۇ. ئالتىنچى خۇشاللىق ئۇنداق- بۇنداق خۇشاللىق ئەمەس، قېنى، خەلق تۆھپىكارى سۈن بۇيەن بىلەن شاڭگۈەن لەيدىنىڭ دەز كەتكەن نىكاھىنىڭ ئەسلىگە كەلگەنلىكىنى تەبرىكلەيلى! ئۇلارنىڭ توي ئىشىنى رايونلۇق ھۆكۈمەت بىر قوللۇق ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ. ھەي ھامما، ئىنقىلابىي ئانا، ئالتە خۇشاللىق مانا بۈگۈن ئىشىكىڭىزنى چەكتى ئەمەسمۇ!

ئانام گويا چاقماق سوقۇۋەتكەندەك داڭقېتىپ تۇرۇپلا قالدى، قولىدىكى قاچا تاراڭڭىدە يەرگە چۈشۈپ كەتتى.

رايون باشلىقى بىر كادىرغا قول پۇلاڭلىتىپ شەرەت قىلىۋېدى، ئۇ كادىر ئوقۇغۇچىلارنىڭ سۈرەن- چوقانلىرى ئارىسىدا ئوتتۇرىغا چىقتى، ئۇنىڭ كەينىدىن بىر دەستە گۈل كۆتۈرۈۋالغان بىر قىز كىردى. رايون كادىرى بىر تال ئاق قەغەز خالتىنى رايون باشلىقىغا تەڭلەپ بوش ئاۋازدا: «قازاغا ئۇچرىغانلارنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرى كىنىشكىسى» دېدى. رايون باشلىقى ئاق قەغەز خالتىنى قوش قوللاپ ئالدى- دە، ئانامغا تەقدىم قىلىپ: «ھامما، بۇ سىلەرنىڭ ئائىلىنىڭ قازاغا ئۇچرىغانلارنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرى كىنىشكىسى» دېدى. ئانام قوللىرى تىتىرىگەن ھالدا خالتىنى قولىغا ئالدى. ھېلىقى قىز ئالدىغا چىقىپ قولىدىكى ئاق گۈلنى ئانامنىڭ قولتۇقىغا قىستۇرۇپ قويدى. رايون كادىرى بىر قىزىل كونۋېرتنى رايون باشلىقىغا تۇتقۇزۇپ: «ۋەزىپىگە تەيىنلىنىش گۇۋاھنامىسى» دېدى. رايون باشلىقى قىزىل كونۋېرتنى چوڭ ئاچامغا ئۇزىتىپ: «بۇ سىزنىڭ ۋەزىپىگە تەيىنلىنىش گۇۋاھنامىڭىز» دېدى. ئاچام قاپقارا كۈلگە مىلىنىپ كەتكەن قولىنى كەينىگە تىقىۋالدى. رايون باشلىقى ئاچامنىڭ قولىنى تارتىپ ئالدىغا ئەكېلىپ قىزىل كونۋېرتنى ئۇنىڭ قولىغا تۇتقۇزۇپ: «سىز مۇشۇنداق ئېتىبارغا ئېرىشىشكە ھەقلىق» دېدى. ھېلىقى بىر دەستە بىنەپشىرەڭ گۈلنى ئاچامنىڭ قولتۇقىغا قىستۇرۇپ قويدى. رايون كادىرى بىر تال سېرىق كونۋېرتنى رايون باشلىقىغا سۇنۇپ: «مەكتەپكە كىرىش ئۇقتۇرۇشى» دېدى. رايون باشلىقى سېرىق كونۋېرتنى ماڭا سۇنۇپ: «ئۇكام، سېنىڭ ئىستىقبالىڭ پارلاق، ياخشى ئوقۇغىن!» دېدى. ھېلىقى قىزچاق بىر دەستە سېرىق گۈلنى قولۇمغا تۇتقۇزۇپ قويدى، ئۇ گۈلنى قولۇمغا تۇتقۇزۇۋېتىپ ئىشقى- مۇھەببەت ئۇرغۇپ تۇرىدىغان ئويناق كۆزلىرى بىلەن كۆزۈمنىڭ ئىچكىرىسىگە لاپپىدە بىرنى قاراپ قويدى. مەن قولۇمدىكى گۈلنىڭ مەستخۇش ھىدىنى پۇراۋېتىپ، شۇئان قورسىقىمدىكى ئالتۇن ئۈزۈكنى يادىمغا ئالدىم. ئاھ تەڭرىم، مۇشۇنداق بولارىنى بالدۇرراق بىلگەن بولسام بۇنى يۈتۈپ يۈرمەسكەنمەن! رايون كادىرى بىر دەستە بىنەپشەرەڭ كونۋېرتنى رايون باشلىقىغا سۇنۇپ: «ماۋچياڭ تىياتىر ئۆمىكىنىڭ» دېدى. رايون باشلىقى بىنەپشەرەڭ كونۋېرتنى كۆتۈرۈپ شا زاۋخۇانى ئىزدىدى. شا زاۋخۇا كەينى ئىشىكتىن چىقىپ بىنەپشەرەڭ كونۋېرتنى ئالدى. رايون باشلىقى ئۇنىڭ قولىنى تۇتۇپ تۇرۇپ: «قىزچاق، ياخشى ئوقۇڭ، داڭلىق ئارتىست بولۇشقا تىرىشىڭ» دېدى. ھېلىقى قىز بىر دەستە بىنەپشەرەڭ گۈلنى شا زاۋخۇاغا سۇندى. شا زاۋخۇا گۈلنى ئېلىۋاتقاندا ئالتۇندەك پارقىرايدىغان بىر تال ئىزناك يەرگە چۈشۈپ كەتتى. رايون باشلىقى ئىڭىشىپ ئىزناكنى ئېلىپ، ئىزناكنىڭ ئۈستىدىكى نەخىش بىلەن خەتلەرگە قاراپ قويۇپ، كاڭدا ئولتۇرغان گاچىغا بەردى. گاچا ئىزناكنى مەيدىسىگە تاقىۋالدى. مەن ئۆيىمىزدە كامالەتكە يەتكەن بىر ئوغرىنىڭ پەيدا بولغانلىقىنى ھەيرانلىق ئىلىكىدە ئويلىدىم. رايون باشلىقى رايون كادىرىنىڭ قولىدىن ئەڭ ئاخىرقى بىر دەستە كۆك رەڭلىك كونۋېرتنى ئېلىپ: «يولداش سۈن بۇيەن، بۇ يولداش شاڭگۈەن لەيدى ئىككىڭلارنىڭ توي خېتىڭلار، رايون سىلەرگە ۋەكالىتەن تىزىمغا ئالدۇرۇش رەسمىيىتىنى بېجىرىپ قويدى. باشقا كۈنى جەدۋەلگە بارمىقىڭلارنى بېسىۋەتسەڭلارلا بولىدۇ» دېدى. ھېلىقى قىز بىر دەستە كۆك رەڭلىك گۈلنى گاچىنىڭ قولىغا تۇتقۇزدى.

ـــ ھامما، يەنە باشقا پىكرىڭىز بارمۇ؟ ھەرگىز تۈزۈت قىلماڭ، بىز دېگەن بىر ئائىلە كىشىلىرى،ـــ دېدى رايون باشلىقى.

ئانام تەڭقىسلىق ئىلىكىدە چوڭ ئاچامغا قارىدى. چوڭ ئاچام قىزىل گۈلنى قۇچاقلىغىنىچە ئاغزىنى ئوڭ يانغا مىتىلدىتىپ قويدى، كۆزلىرىدىن دومىلاپ چۈشكەن بىر نەچچە تامچە ياش بىنەپشەرەڭ، بىر قەۋەت ئۇپا سۈرۈپ قويغاندەك كۆرۈنىدىغان گۈل بەرگىگە تامچىلىدى.

ـــ ھازىر دېگەن يېڭى جەمئىيەت، قىزىمنىڭ قانداق پىكرى باركىن، ئاڭلاپ باقاي . . .ـــ دېدى ئانام زىددىيەتلىك قىلىپ.

ـــ يولداش شاڭگۈەن لەيدى، سىزنىڭ يەنە باشقا پىكرىڭىز بارمۇ؟ـــ دەپ سورىدى رايون باشلىقى.

ـــ تەقدىرىم شۇنداق ئوخشايدۇ،ـــ دېدى چوڭ ئاچام بىزگە قاراپ ئۇھسىنىپ قويۇپ.

ـــ بەك ياخشى بولدى! مەن ھازىرنىڭ ئۆزىدە ئادەم ئەۋەتىپ ئۆيۈڭلارنى جۆندەيمەن، ئەتە كەچتە تويۇڭلارنى قىلىمىز!ـــ دېدى رايون باشلىقى.

شاڭگۈەن لەيدى بىلەن گاچىنىڭ توي كۈنىنىڭ ھارپىسىدا مەن يۈتۈۋالغان ھېلىقى ئالتۇن ئۈزۈك چوڭ تەرىتىم بىلەن بىللە كەينىمدىن يېنىپ چىقتى.

رومان

مويەن

(2012- يىللىق نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى ساھىبى)

تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

ئوتتۇز بەشىنچى باب

ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن شاڭگۈەن پەندى ناھىيىدىن ئات مىنىپ يېتىپ كەلدى. ئۇ ئەسلىدە ناھايىتى غەزەب بىلەن رايوندىكىلەر بىلەن تازا بىر ھېسابلاشقىلى كەلگەنىكەن. لېكىن رايون باشلىقىنىڭ ئۆيىدىن چىققاندا غەزەبلىرى شاپپىدە پەسىيىپ قالغانىدى. ئۇ رايون باشلىقىنىڭ ھەمراھلىقىدا بىزنى كۆرگىلى كىردى. ئۇنى كۆرمىگىنىمىزگە ئالتە ئاي بوپ قالغانىدى، ئۇنىڭ ناھىيىدە نېمە ئىشلار بىلەن مەشغۇل ئىكەنلىكىدىنمۇ خەۋىرىمىز يوق ئىدى. ئالتە ئاينىڭ ئالدىدىكىگە سېلىشتۇرغاندا ئۇ ئوبدانلا جۈدەپ قالغانىدى. كىيىمىنىڭ مەيدىسىدىكى قېتىپ قالغان سۈت داغلىرىدىن ئۇنىڭ بالا ئىمىتىۋاتقانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى. ھەممىمىز ئۇنىڭغا سوغۇق نەزەردە قاراشتۇق.

ـــ پەندى، ئۇ زادى نېمە جىنايەت ئۆتكۈزۈپتۇ؟ـــ دېدى ئانام.

پەندى دەرىزىنىڭ سىرتىدىكى ئېگىز تامغا سوغۇق نەزەردە قاراپ تۇرغان رايون باشلىقىغا قاراپ قويدى- دە، كۆزلىرىگە ياش ئېلىپ تۇرۇپ:

ـــ ئانا . . . چىداپ تۇرۇڭ . . . ھۆكۈمەتكە ئىشىنىڭ . . . ھۆكۈمەت ياخشى ئادەملەرگە ھەرگىز ئۇۋال قىلمايدۇ،ـــ دېدى.

پەندى تىلىنى چايناپ بىزگە تەسەللىي بېرىۋاتقان ئەسنادا بەيما كۆلىنىڭ ئۇ تەرىپىدىكى دىڭ خەنلىن ئائىلىسىنىڭ قېرى قارىغايلار سايە تاشلاپ تۇرغان قەبرىستانلىقتا شا كوۋزى كەنتىلىك سۇي فېڭشيەن ـــ تۈلكە جىن تۇل چوكان بىر تال قارا تاش بىلەن دىڭ خەنلىننى مەدھىيەلەپ ئىبرەتلىك سۆزلەر ئويۇلغان يېشىل تاشتىن قوپۇرۇلغان قەبرە ئابىدىسىنى رىتىملىق ھالدا چوقۇماقتا ئىدى. تاشنى چوقۇغاندا چىققان زىل ئاۋاز تۆمۈر تۇمشۇقنىڭ دەرەخنىڭ كامىرىنى چوقۇلىغاندىكى «توك- توك» قىلغان ئاۋاز بىلەن ئارىلىشىپ كەتكەنىدى، كۈلرەڭ سېغىزخان ئاپئاق كەلگەن يەلپۈگچسىمان قۇيرۇقىنى كەڭ يايغىنىچە ئورمانلىقتا پەسلەپ ئۇچۇپ يۈرمەكتە ئىدى. سۈي فېڭشيەن قەبرە تېشىنى بىردەم چوقۇغاندىن كېيىن نەزىر- چىراغ شىرەسىدە ئولتۇرۇپ كۈتۈشكە باشلىدى. ئۇ يۈزىگە بوشقىنا ئەڭلىك سۈرتۈۋالغان، كىيىملىرى شۇنچىلىك رەتلىك ئىدى؛ بىلىكىگە گۈللۈك قولياغلىق ئارتىپ قويۇلغان قۇمۇش سىۋەت ئېسىۋالغان بولۇپ، بەئەينى ئانىسىنىڭ ئۆيىگە ئازنىلاپ ماڭغان كېلىنچەكنىڭ ئۆزىلا ئىدى. سى ماكۇ قەبرە تېشىنىڭ كەينىدىن غىپپىدە چىقتى. سۈي فېڭشيەن لىككىدە ئورنىدىن قوزغىلىپ:

ـــ ۋۇ ئۆلگۈر، ھەجەپ قۇرقۇتتىيا ئادەمنى،ـــ دېدى.

ـــ نېمىدىن قورقىسەن تۈلكە جىنمۇ جىندىن قورقامدا؟ـــ دېدى سى ماكۇ.

ـــ مۇشۇ ھالدا تۇرۇپمۇ يەنە گەپدانلىق قىلىۋاتقىنىنى!ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن.

ـــ قايسى ھالدىكەنمەن؟ مانا بىر ئوبدان تۇرمامدىم، ھالىم ئەزەلدىن بۇنداق ياخشى بوپ باقمىغان،ـــ دېدى سى ماكۇ،ـــ بۇ كىسپۇرۇچلار تېخى مېنى تۇتماقچى بولۇۋېتىپتىما؟ ھا- ھا . . . ئۇخلاپ چۈش كۆرۈپتۇ!ـــ ئۇ قوينىدىكى پىلىموتنى، بېلىگە ئېسىۋالغان گېرمانىيەدە ياسالغان يوغان ئەينىكى بار مىلتىقىنى، يېنىدىن ئايرىمايدىغان بروۋنىڭ تاپانچىسىنى پاقىلدىتىپ ئۇرۇپ قويۇپ گېپىنى داۋام قىلدى،ـــ قېينىئانام مېنى شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىدىن قاچۇرۇۋەتتى. مەن نېمىشقا قاچقۇدەكمەن؟ بۇ دېگەن مېنىڭ تۇغۇلۇپ ئۆسكەن يۇرتۇم، بۇ يەردە قېرىنداشلىرىمنىڭ جەسىتى كۆمۈكلۈك. بۇ يەردىكى ھەر بىر تال گىياھ، ھەر بىر تال دەرەخ، تاغ- دەريالىرى ماڭا بەش قولدەك تونۇش. بۇ يەر بەك راھەت، بەك كۆڭۈللۈك. بۇ يەردە يەنە تېخى ساڭا ئوخشاش يالقۇن كەبى تۈلكە جىندىن بىرسى بار. شۇنداق تۇرۇقلۇق، بۇ يەردىن قانداق كېتەلەيمەن؟

نېرىراقتىكى قۇمۇشلۇقتىن چۆچۈپ كەتكەن بىر توپ ياۋا ئۆردەك پالاقلاپ ئۇچۇپ كېتىشتى. سۈي فېڭشيەن قولى بىلەن سى ماكۇنىڭ ئاغزىنى ئەتتى. سى ماكۇ ئۇنىڭ قولىنى ئىتتىرىۋېتىپ:

ـــ ھېچنېمە بولمايدۇ، سەككىزىنچى ئارمىيە ئاۋۇ تەرەپتە مەندىن خېلى ئوبدان ئەدىپىنى يېدى. ئاۋۇ ياۋا ئۆردەكلەر تاپ يەيدىغان بۈركۈتتىن قورقۇپ ئۇچۇپ كېتىشتى،ـــ دېدى. سۈي فېڭشيەن سى ماكۇنى قەبرىستانلىقنىڭ ئىچكىرىسىگە سۆرەۋېتىپ:

ـــ ساڭا دەيدىغان مۇھىم بىر ئىش بار،ـــ دېدى.

ئۇلار باراقسان ئۆسۈپ كەتكەن ئازغانلارنى قايرىپ يۈرۈپ يول ئېچىپ زىيادە يوغان بىر قەبرىنىڭ ئىچىگە كىردى. تىكەننىڭ قوللىرىنى جىجىۋېتىشىدىن سۈي فېڭشيەن ۋايجانلاپ كەتتى. سى ماكۇ ئۆشنىسىدىن مىلتىقىنى ئېلىپ گۆرنىڭ تېمىغا ئېسىپ قويۇلغان جىنچىراغنى ياندۇردى، ئاندىن كەينىگە ئۆرۈلۈپ سۈي فېڭشيەننىڭ قولىنى تۇتۇپ كۆيۈنگەن ئاھاڭدا:

ـــ قولۇڭنى جىجىۋېتىپتۇ- ھە! ئەكېلە، مەن قاراپ باقاي،ـــ دېدى.

ـــ ھېچقىسى يوق، ھېچقىسى يوق،ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن. لېكىن سى ماكۇ ئۇنىڭ بارماقلىرىنى ئاغزىغا سېلىپ ئاچكۆزلۈك بىلەن شورىدى.

ـــ ھۇ خۇنخور . . .ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن ئىڭراپ تۇرۇپ. سى ماكۇ ئۇنىڭ قولىنى ئاغزىدىن چىقىرىپ، لەۋلىرىنى سۈي فېڭشيەننىڭ لەۋلىرىگە باستى. پەنجىدەك يوغان قوللىرى بىلەن سۈي فېڭشيەننىڭ كۆكسىنى مىجىقلاشقا باشلىدى. فېڭ سۈيشيەن ئېيتقۇسىز بىر شېرىن تۇيغۇ ئىلىكىدە ئوتقا چۈشكەن قىلدەك تولغىنىپ كەتتى؛ قولىدىكى سىۋىتىمۇ پەسكە چۈشۈپ، ئىچىدىكى قىزارتىپ پىشۇرۇلغان تۇخۇملار كۆك كاھىش ياتقۇزۇلغان يەردە دومىلاپ كەتتى. سى ماكۇ فېڭ سۈيشيەننى قۇچاقلىدىـــ دە، ئۇنى گۈەنسەينىڭ ئۈستىگىلا باستى. . .

سى ماكۇ گۈەنسەينىڭ ئۈستىدە ئانىدىن تۇغما ھالەتتە ياتاتتى، كۆزلىرى بوشقىنە يۇمۇقلۇق ئىدى. تىلىنىڭ ئۇچى بىلەن قىرقىلمىغىنىغا ئۇزۇن بولغان، كىرپىنىڭ تىكىنىدەك ئۆسۈپ كەتكەن سارغۇچ بۇرۇتلىرىنى يالايتتى. سۈي فېڭشيەن نازۇك قوللىرى بىلەن سى ماكۇنىڭ توم، قوپال كەلگەن بارماقلىرىنى سىيلىدى، تۇرۇپلا ئوت بولۇپ يانغان يۈزلىرىنى سى ماكۇنىڭ ئاۋاقلىقىدىن سۆڭەكلىرى بۆرتۈپ چىققان، ياۋايىلىق ھىدى چىقىپ تۇرغان مەيدىسىگە ياقتى، سى ماكۇنىڭ مەيدىسىنى چىشلەپ قويۇپ ئۈمىدسىز بىر تەرزدە دېدى:

ـــ ۋۇ جېنىمغا جازا ئوغرى، يۈز تاپقان چېغىڭدا مېنى ئىزدەپ قويمايسەن. تەلەي يۈز ئۆرۈپ پالاكەت باسقاندا ئادەمگە كانىدەك چاپلىشىسەن . . . كەينىڭدىن ئەگەشكەن ئاياللارنىڭ ياخشى ئاقىۋەت كۆرمەيدىغانلىقىنى بىلىمەن. شۇنداقتىمۇ ئۆزۈمنى تۇتۇۋالالمايمەن. ئالدىمدا تۇرۇپ قۇيرۇقۇڭنى شۇنداقلا بىر شىپاڭشىتىپ قويساڭ، گويا بىر قانجۇق ئىتتەك كەينىڭدىن سوكۇلداپ ماڭىمەن . . . ئېيتقىنا ئوغرى، ئاياللارنى ھەممىنى ئۇنتۇغان ھالدا كەينىڭدىن سوكۇلدايدىغان قىلىۋېتىدىغان، كەينىڭدىن ماڭسا ئوتقا چۈشۈپ كېتىدىغانلىقىنى بىلىپ تۇرسىمۇ يەنە كۆزلىرىنى يوغان ئېچىپ پەسكە سەكرەيدىغان قىلىۋېتىدىغان سەندە زادى نېمە خىسلەت بار؟

سى ماكۇنىڭ كۆڭلى بۇزۇلغان بولسىمۇ، لېكىن كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ فېڭ سۈيشيەننىڭ قولىنى دۈپ- دۈپ قىلىپ كۈچلۈك سوقۇۋاتقان يۈرىكىنىڭ ئۈستىگە قويۇپ:

ـــ مانا مۇشۇ يۈرىكىم بار، يۈرىكىم، قەلبىم، چىن قەلبىم بار، مەن ئاياللارغا چىن قەلبىم بىلەن مۇئامىلە قىلىمەن،ـــ دېدى.

ـــ باردا يوق بىر تال يۈرىكىڭنى نەچچىگە بۆلمەكچىدىڭ؟ ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن بېشىنى چايقاپ قويۇپ.

ـــ يۈرىكىمنى مەيلى قانچىگە بۆلەي، ھەممىسى چىن. ئۇنىڭدىن باشقا ماۋۇمۇ بار تېخى،ـــ سى ماكۇ بىزەڭلەرچە كۈلگىنىچە فېڭ سۈيشيەننىڭ قولىنى چاترىقىغا ئاپاردى. سۈي فېڭشيەن قولىنى تارتىۋالدى- دە، ئۇنىڭ كالپۇكىنى چىمدىپ قويۇپ دېدى:

ـــ بۇ بىر نېمەڭدە نېمە خىسلەت بولاتتى؟ قاچان قولغا چۈشۈپ قالارمەنكىن دەپ مۆكۈپ يۈرۈپمۇ يەنە قىلىۋاتقان شەيتانلىقىنى بۇنىڭ.

سى ماكۇ كۈلۈپ تۇرۇپ:

ـــ مۇشۇنداق قىلغانسېرى ئارام بەرگۈم كەلمەيدۇ. ئايال كىشى دېگەن ياخشى نەرسە، ئايال كىشى دېگەن بىر گۆھەر،ـــ دېدى. ئۇ شۇنداق دەۋېتىپ يەنە سۈي فېڭشيەننىڭ ئەمچىكىنى مىجىقلىدى.

ـــ جەددى- جەمەتىڭگە چاتاق بولدى. ئۆيۈڭدە چوڭ ئىش چىقتى،ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن.

ـــ نېمە ئىش چىقتى؟ـــ دەپ سورىدى سى ماكۇ جىددىيلىشىپ.

ـــ قېينىئاناڭ، چوڭ ھامماڭ، كىچىك ھامماڭ، ئوغلۇڭ، جيەنىڭ، چوڭ ھامماڭ، بەشىنچى ھامماڭنىڭ قىزلىرى، ئاكاڭنىڭ ھەممىسىنى تۇتۇپ ھويلاڭغا باغلاپ قويدى. ھەر كۈنى كېچىسى ئۆيۈڭنىڭ تورۇسىغا ئېسىپ قامچىلايدۇ، كالتەكلەيدۇ . . . بەك ئېچىنىشلىق. مۇشۇنداق كېتىۋەرسە ئۇلار ئىككى كۈنگە قالمايلا تۈگىشىدۇ . . . ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن.

سى ماكۇنىڭ يوغان قوللىرى فېڭ سۈيشيەننىڭ مەيدىسىدە قېتىپ قالدى. ئۇ گۈەنسەينىڭ ئۈستىدىن ئىرغىپ چۈشتى- دە، مىلتىقىنى ئېلىپ ئىڭىشىپ تۇرۇپ گۆردىن تېشىغا چىقماقچى بولدى. فېڭ سۈيشيەن ئۇنىڭ بېلىدىن چىڭڭىدە قۇچاقلاپ توسۇۋالدى ۋە:

ـــ مۇشۇنداقلا بارساڭ ئۆزۈڭنى ئۆلۈمگە تۇتۇپ بەرگەن بولمامسەن؟ـــ دەپ يالۋۇردى.

سى ماكۇ پەسكويغا چۈشۈپ قالدى، گۈەنسەينىڭ يېنىدا ئولتۇرۇپ تۇخۇمدىن بىرنى ئاقلاپ ئاغزىغا سالدى. ئازغاننىڭ ئاراچلىرىدىن چۈشۈپ تۇرغان كۈن نۇرى ئۇنىڭ بۆرتۈپ چىققان قوۋزى بىلەن ئاق ئارىلىغان ساقاللىرىنى يورۇتۇپ تۇراتتى. تۇخۇمنىڭ سېرىقى ئۇنىڭ گېلىغا تۇرۇپ قالدى، ئۇ قاتتىق قېقىلىپ كەتتى، يۈزىمۇ ئېسىلىپ كۆكىرىپ كەتتى. سۈي فېڭشيەن ئۇنىڭ گەجگىسىگە مۇشتلىدى، كىكىردىكىنى سىيلىدى، خېلىغىچە ھەپىلەشكەندىن كېيىن ئۇنىڭ گېلىغا تۇرۇپ قالغان تۇخۇم ئۆتۈپ كەتتى. يۈز- كۆزىنى چىپ- چىپ تەر باسقان سۈي فېڭشيەن ھاسىراپ تۇرۇپ:

ـــ ۋاي ئانامەي، ھەجەپ قورقۇتتىڭا ئادەمنى!ـــ دېدى. يوغان ئىككى تامچە ياش سى ماكۇنىڭ مەڭزىگە دومىلاپ چۈشتى. ئۇ ئىرغىپ ئورنىدىن تۇرۇۋېدى، گۆرنىڭ تورۇسىغا ئۈسسۈۋالغىلى تاسلا قالدى. ئۇنىڭ كۆزلىرىدە ئۆچمەنلىك ئوتلىرى يالقۇنجىماقتا ئىدى.

ـــ ۋۇ سولامچىلار، ھەرقايسىڭنىڭ تېرىسىنى تەتۈر سويمىسام ھېساب ئەمەس،ـــ ھەپ ھۆركىرىدى ئۇ.

ـــ ۋوي ئادەم، كەنتكە ھەرگىز بارمىغىن،ـــ دېدى سۈي فېڭشيەن ئۇنى چىڭڭىدە قۇچاقلاپ تۇرۇپ،ـــ ياڭ توكۇرنىڭ ساڭا قىلتاق قۇرغىنى ئېنىق. چېچى ئۇزۇن ئەقلى قىسقا سانىلىدىغان مەن چوكان جېنىدا بۇنىڭ بىر توزاق ئىكەنلىكىنى بىلىمەن. ئوبدان ئويلاپ باققىن، ئۆزۈڭ يالغۇز مۇشۇنداق تىكەندەك يالغۇز بارغىنىڭ قاپقانغا دەسسىگىنىڭ ئەمەسمۇ؟

ـــ ئەمىسە دېگىنە، مەن قانداق قىلاي؟

ـــ قېينىئاناڭنىڭ گېپىگە كىرىپ يىراقلارغا كەتكىن. مېنى ئۆزۈڭگە پۇتلىكاشاڭ ھېسابلىمىساڭلا، سەن بىلەن كېتىشكە رازى، كەينىڭدىن مېڭىپ تاپانلىرىم تېشىلىپ كەتسىمۇ ئۆكۈنمەيمەن.

سى ماكۇ سۈي فېڭشيەننىڭ قولىنى تۇتۇپ ھاياجانلانغان ھالدا:

ـــ مەن سى ماكۇ ھەقىقەتەن تەلەيلىك ئادەمكەنمەن، ماڭا ئۇچراشقانلىكى ئاياللارنىڭ ھەممىسى بەك ياخشى ئىكەن، سەرسان- سەرگەردان بوپ يۈرگەن چاغلىرىمدا ھېچقايسىسى مېنى تاشلىمىدى. ئادەم بۇ دۇنيادا نېمە دەپ ياشايدۇ؟ لېكىن، سىلەرگە زىيانكەشلىك قىلىۋەرسەم بولمايدۇ. فېڭ شيەن، سەن قايتىپ كەتكىن، مېنى ئەمدى ئىزدەپ كەلمە. ئۆلۈم خەۋىرىمنى ئاڭلىساڭ ياش تۆكۈپ ئازابلىنىپمۇ يۈرمە. مۇشۇنچىلىك ياشىغىنىم كۇپايە، بۇ ئۆمرۈمنى ھەر ھالدا مەنىلىك ئۆتكۈزدۈم . . .

سۈي فېڭشيەن كۆزلىرىگە ياش ئېلىپ بېشىنى لىڭشىتتى. ئۇ بېشىدىكى كالا مۈڭگۈزىدىن ياسالغان ئەگمەچ تاغىقىنى ئېلىپ سى ماكۇنىڭ ئاق ئارىلىغان، چىگىچلىشىپ كەتكەن چاچلىرىنى تارىۋېدى، تاغاققا بىرمۇنچە ئوت- چۆپ، قۇرت- قوڭغۇز دېگەندەكلەر سۈزۈلۈپ چىقتى. ئارقىدىن نەمخۇش لەۋلىرى بىلەن سى ماكۇنىڭ چوڭقۇر قورۇق ئىز سالغان پىشانىسىگە سۆيۈپ قويۇپ تولىمۇ ۋەزمىن ئاھاڭدا: «سېنى ساقلايمەن» دېدى، كەينىدىن سىۋەتلىرىنى يىغىشتۇرۇپ ئېڭىشىپ خىش پەلەمپەيدىن چىقتى، ئازغانلىقتىن ئۆتۈپ قەبرىستانلىقتىن ئۇزاپ كەتتى. سى ماكۇ تاكى سۈي فېڭشيەننىڭ قارىسى يۈتكۈچە ئورنىدا مىدىر- سىدىر قىلماي جىممىدە ئولتۇرۇپ كەتتى، ئۇنىڭ كۆزلىرى تېخىچە كۆزنى چاقىدىغان ئىللىق قۇياش نۇرىدا بوشقىنە تەۋرىنىۋاتقان ئازغان شاخلىرىدا ئىدى.

ئەتىسى ئەتىگەندە سى ماكۇ مىلتىق ۋە ئوق- دورىلىرىنىمۇ ئاسماي گۆردىن ئاستاغىنە سۇغۇرۇلۇپ چىقتى- دە، ئۇدۇل بەيما كۆلىنىڭ بويىغا كەلدى، كۆلدە پاكىز يۇيۇندى، گويا مەنزىرە تاماشا قىلىۋاتقان ساياھەتچىدەك كۆلنى بويلاپ تۆت ئەتراپقا نەزەر تاشلاپ ماڭدى؛ ھېلى قۇمۇشلۇق ئارىسىدىكى قۇشلار بىلەن مۇڭداشسا، ھېلى يول بويىدىكى بۆجەنلەر بىلەن بەسلىشىپ يۈگۈردى. ئۇ سايازلىقنىڭ گىرۋىكىنى بويلاپ مېڭىپ قىزغۇچ، ئاقۇچ ياۋا گۈللەردىن نەچچە تال ئۈزۈپ بۇرۇنىنىڭ يېنىغا يېقىن ئەكېلىپ قانماي ھىدلىدى. ئاندىن خېلى ئۇزۇن ئايلىنىپ يۈرۈپ چىملىقنىڭ گىرۋىكىگە كېلىپ، كەچكى شەپەق نۇرىدا ئالتۇندەك پارقىراپ تۇرغان ۋو نيۇلىڭغا نەزەر تاشلىدى. ئۇ موشۈي دەرياسىدىكى تاش كۆۋرۈككە چىقتى، گويا كۆۋرۈكنىڭ پۇختا ياكى ئەمەسلىكىنى سىناپ باقماقچى بولغاندەك نەچچىنى سەكرەپ باقتى. كۆۋرۈك ئۇياق- بۇياققا تەۋرىنىپ غىچىرلاپ كەتتى. ئۇ ھېچ ھېيىقماستىن ئىشتىنىنى تېقىمىغىچە سىيرىدى- دە، ئېڭىشكىنىچە چاترىقىدىكى دەسمىسىگە ھوزۇر ئىلىكىدە خېلىغىچە قاراپ تۇرۇپ كەتتى، ئاندىن بايىدىن بېرى قىستاپ ئارام بەرمىگەن سۈيدۈكىنى دەرياغا قارىتىپ شارقىرىتىپ قۇيۇۋەتتى. سۈيدۈكىنىڭ دەرياغا شارقىراپ چۈشۈشىگە تەڭكەش قىلىپ: «ھەي– ھەي– ھەي- ھەي-» دەپ قاتتىق توۋلىدى. ئۇنىڭ ياڭراق ئاۋازىدىن بىپايان دالادىن ئەكىس سادا ياندى. دەريا بويىدا كۆزى ئالغاي بىر پادىچى بالىنىڭ قامچىسىنى قاتتىق قاراسلىتىشى سى ماكۇنىڭ دىققىتىنى تارتتى. ئۇ پادىچى بالىغا نەزىرىنى ئاغدۇردى، پادىچى بالىمۇ ئۇنىڭغا قارىدى. ئىككىيلەن بىر- بىرىگە خېلىغىچە قاراپ تۇرۇپ كەتكەندىن كېيىن چېھرىدە ئاستا- ئاستا تەبەسسۇم پەيدا بولدى.

ـــ مەن سەن شۇمتەكنى تونۇيمەن، سېنىڭ ئىككى پۇتۇڭ نەشپۇت ياغىچىدىن، ئىككى بىلىكىڭ ئۆرۈك ياغىچىدىن ياسالغان، ئاپاڭ ئىككىمىز سېنىڭ ئاۋۇ چۇچۇقىڭنى لايدىن ياساپ قويغانىدۇق!ـــ دېدى كۈلۈپ تۇرۇپ.

قاتتىق ئاچچىقى كەلگەن پادىچى بالا «ھۇ ئاناڭنى!» ئاغزىنى بۇزدى. كىچىككىنە بىر سويما شۇمدىن بۇنداق ھاقارەت ئىشىتىشنى كۈتمىگەن سى ماكۇنىڭ قەلبى ئۆرتىنىپ كۆزلىرى نەملەندى، ئېيتقۇسىز ھەسرەتكە مۇپتىلا بولدى. پادىچى بالا قامچىسىنى ئوينىتىپ قويلىرىنى ھەيدىگىنىچە كەچكى شەپەق تامان يىراقلاپ كەتتى. ئوتقاشتەك تاۋلىنىپ تۇرغان ئاداققى قۇياش دەل- دەرەخلەرگە نۇرلىرىنى سېپەتتى. پادىچى بالا ئۇزۇن سايىسىنى سۆرىگىنىچە بۇلاقتەك زىل ئاۋازدا: «1937- يىلى، ئالۋاستىلار كىردى ئوتتۇرا تۈزلەڭلىككە. ئاۋۋال لۇ گوچياۋ كۆۋرۈكىنى، ئاندىن شەنخەيگۈەننى ئىشغال قىلدى، تۆمۈر يولى يەنمېن جىنەنگىچە ياسالدى. ئالۋاستىلارنىڭ زەمبىرەكلىرىگە سەككىزىنچى ئارمىيە مىلتىق بىلەن تاقابىل تۇردى، قارىغا ئالغان ئوقى زايا كەتمىدى – پاڭ- پۇڭ – ياپون ئوفتىسېرلىرىنىڭ جېنىنى ئالدى. ئۇ ئىككى پۇتى بىلەن تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ قالدى- دە، جەھەننەمگە سەپەر قىلدى . . .» دەپ ناخشا توۋلىماقتا ئىدى. ناخشا ئاخىرلاشماي تۇرۇپ سى ماكۇنىڭ كۆزلىرىگە ئىسسىق ياش كەلدى. ئۇ قىزىرىپ كەتكەن كۆزلىرىنى قولى بىلەن توسقىنىچە تاش كۆۋرۈكتە زوڭزىيىپ ئولتۇردى.

ئاندىن دەريا بويىغا كېلىپ يۈز- كۆزىدىكى ياش يۇقىنى يۇدى، ئۇچىسىدىكى توپا- چاڭلارنى قېقىۋېتىپ رەڭمۇرەڭ گۈللەر ھۈپپىدە ئېچىلىپ كەتكەن دەريا بويىنى بويلاپ ئاستا يۈرۈپ كەتتى. ئەتراپقا گۈگۈم پەردىسى يېيىلغان پەيت ئىدى، ياۋا قۇشلار ئەنسىز ھۇۋلىشاتتى، ئەتراپتىن خىلمۇ خىل گۈل- گىياھلارنىڭ ھىدلىرى ئارىلىشىپ كەتكەن بىر ھىد كېلىۋاتاتتى. سى ماكۇ گاھ تۇرۇپ كۈچىيىپ تۇرۇپ ئاجىزلايدىغان ياۋا گۈللەرنىڭ ھىدىدىن مەست بولۇپ خۇدىنى يوقاتسا، گاھ ياۋا گۈللەرنىڭ دىماغنى ئېچىشتۇرىدىغان ھىدىدىن ئېسىگە كېلەتتى. ئۇ قاتتىق ئۆكۈندى. دەريا قىرغىقىنىڭ ئۈستىدىكى ئاقۇچ چىغىر يولدا بىر مۇنچە چېكەتكە تۇخۇملىماقتا ئىدى، ئۇلارنىڭ يۇمشاق قورسىقى قېتپ كەتكەن پاتقاققا چوڭقۇر پاتقان بولۇپ، گەۋدىسىنى تىكلىۋالغانىدى، ئۇلار شۇ تاپتا تولىمۇ ئازاب چېكىۋاتقانىدى، ھەم تولىمۇ بەختلىك ئىدى. سى ماكۇ زوڭزىيىپ ئولتۇرۇپ بىر تال چېكەتكىنى پاتقاقتىن سۇغۇرۇپ ئالدى- دە، چېكەتكىنىڭ قاسراق تاشلىغان قورسىقىغا قارىدى. چېكەتكىگە قاراۋېتىپ توساتتىن بالىلىق چاغلىرى خىيالىدىن كەچتى، تۇنجى مۇھەببىتىنى ئەسلىدى. ئاقپىشماق كەلگەن ھېلىقى قەلەمقاش ئايال دادىسى سى ماۋېڭنىڭ ئاشنىسى ئىدى. ئۇ بۇرۇنىنى ئاشۇ ئايالنىڭ ئىككى كۆكسىنىڭ ئارىسىغا سۈركەپ ئويناشقا قەۋەتلا ئامراق ئىدى.

كەنت كۆز ئالدىدىلا سوزۇلۇپ ياتاتتى، تۈرۈم- تۈرۈم ئىسلار تۇرخۇندىن يۇقىرىغا ئۆرلىمەكتە، ئادەملەرنىڭ ھىدى باشقىچە قويۇق ئىدى. ئۇ ياۋا جۈخۇا گۈلىدىن بىر دەستە ئۈزۈپ بۇرۇنىغا يېقىن ئەكېلىپ ھىدلىۋېدى، بايىدىن بېرى چاپچىپ ئارام بەرمەيۋاتقان تۈگىمەس خىياللار قاياققىدۇر غايىپ بولۇپ كۆڭلى بىر ئىزىغا چۈشتى، دادىل قەدەملىرى بىلەن ئۆز ھويلىسىنىڭ جەنۇبىي تېمىدىكى تېخى يېڭىلا پەيدا بولغان شورىنى نىشانلاپ ماڭدى. شورىنىڭ ئىچ تەرىپىدە مۆكۈنۈپ ياتقان خەلق ئەسكىرى دىرىڭڭىدە چۆچۈپ ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى- دە، مىلتىقىنى بەتلەپ ۋارقىرىدى:

ـــ قىمىرلىما! جايىڭدا جىم تۇر!

ـــ بۇ دېگەن مېنىڭ ئۆيۈم! ـــ دېدى سى ماكۇ سوغلا قىلىپ.

قاتتىق چۆچۈپ كەتكەن قاراۋۇل بىر پاي ئوق ئاتتى- دە: «سى ماكۇ كەلدى … سى ماكۇ كەلدى …» دەپ ئەسەبىيلەرچە توۋلىدى.

سى ماكۇ مىلتىقىنى سۆرەپ قېچىپ كېتىۋاتقان خەلق ئەسكىرىگە قاراپ: «نېمىگە قاچىسەن؟ تازىمۇ بىر» دەپ گۇدۇڭشىپ قويدى.

ئۇ قولىدىكى گۈلنى ھىدلىغاچ ئالدىغا قاراپ مېڭىۋەردى، ئاغزىدا ھەدەپ بايا پادىچى بالا توۋلىغان ياپونغا قارشى تۇرۇش ھەققىدىكى ناخشىنى غىڭشىماقتا ئىدى. ئۇ ناخشىنى شۇ قەدەر بېرىلىپ ئېيتىپ كېتىۋېتىپ، تۇيۇقسىز ئۇنى تۇتۇش ئۈچۈن شورىنىڭ ئالدىغا مەخسۇس كولاپ قويۇلغان ئورەككە چۈشۈپ كەتتى. ناھيىەلىك ج خ ئىدارىسىنىڭ قاراڭغۇدا مۆكۈنۈپ ياتقان بىر توپ ساقچىلىرى تامنىڭ ئۇ تەرىپىدىكى ئېتىزلىقتىن يۈگۈرۈپ چىقتى- دە، مىلتىقىنىڭ قاپقارا كامارنى ئەسلىتىدىغان ئىستۇۋۇلىنى ئورەكتە ياتقان سى ماكۇغا توغرىلىدى. ئورەكتىكى بامبۇك قوزۇقلار ئۇنىڭ پۇتىنى تېشىۋەتكەنىدى. سى ماكۇ ئاغرىق دەستىدىن ئاغزىنى پۈرۈشتۈرۈپ:

ـــ بۇرادەرلەر، ئادىمىگەرچىلىكىڭلار يوقكەن جۇمۇ! ئۆزۈمنى مەلۇم قىلغىلى كەلسەم، سىلەر مېنى مۇشۇ لەنىتى ئورەككە سولاپ قارشى ئالامسىلەر؟ـــ دېدى.

ج خ ئىدارىسى رازۋېدچىكلار بۆلۈمىنىڭ باشلىقى سى ماكۇنى ئورەكتىن تارتىپ چىقتى- دە، ئۇنىڭ بېغىشىغا چەبدەسلىك بىلەن كويزا سالدى.

ـــ شاڭگۈەن ئائىلىسىدىكىلەرنى قويۇۋېتىڭلار، ئۆزۈمنىڭ ئىشىغا ئۆزۈم ئىگە، ئۇلارنى چېتىۋالماڭلار،ـــ دەپ قاتتىق توۋلىدى سى ماكۇ.

تولغان بەدەن
(رومان)
ئاپتورى: مو يەن

 تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

ئۇلار مېنى مەكتەپتىن تۇتۇپ ماڭدى.

كوچا مەخسۇس مېنىڭ تاماشامنى كۆرۈش ئۈچۈن چىققانلار بىلەن لىق تولغانىدى. باش- كۆزىنى توپا- چاڭ باسقان ئىككى خەلق ئەسكىرى ئۇچقاندەك ئالدىمغا كېلىپ مېنى ئارغامچا بىلەن باغلىدى. ئارغامچا بەك ئۇزۇن بولغاچقا، بەدىنىمگە 10 نەچچە يۆگەم يۆگىلىپمۇ يەنە بىر مۇنچە يېرى ئېشىپ قالدى. ئۆشنىسىگە مىلتىق ئېسىۋالغان ھېلىقى خەلق ئەسكىرى مېنى ھايۋاننى يېتىلىگەن پەدىدە يېتىلەپ ماڭدى. كەينىمدىكى خەلق ئەسكىرى مىلتىقىنىڭ سىتۋۇلىنى قوڭامغا تىرەپ ماڭدى. كوچىدىكى كىشىلەر كۆزلىرىنى چەكچەيتكىنىچە ماڭا قاراپ تۇراتتى. كوچىنىڭ يەنە بىر بېشىدىن بىر توپ ئادەم يۇپۇرۇلۇپ كېلىۋاتاتتى. ئانام، چوڭ ئاچام، سى مالياڭ، شا زاۋخۇا بىر قىلىپ باغلانغانىدى. شاڭگۈەن يۈنۈ بىلەن لۇ شېڭلى باغلانمىغانىدى، ئۇلار ئانامغا يېقىنلىشىشقا شۇنچە ئىنتىلەتتى، لېكىن خەلق ئەسكەرلىرى ئۇلارنى تۈرتۈپ نېرىغا ئاپىرىۋېتەتتى. رايونلۇق ھۆكۈمەتتە ـــ فۇشېڭتاڭنىڭ دەرۋازىسى ئالدىغا كەلگەندە ئۆيدىكىلەر بىلەن ئۇچراشتۇق. مەن ئۇلارغا قارايتتىم، ئۇلارمۇ ماڭا قارايتتى. ماڭا دېگۈدەك ھېچقانداق گەپ قالمىغاندەك تۇيۇلۇۋاتاتتى، ئۇلارنىڭ ھېسسىياتىمۇ جەزمەن مېنىڭكى بىلەن ئوخشاش ئىدى.

بىز خەلق ئەسكەرلىرىنىڭ يالىشىدا قاتمۇقات ھويلىلاردىن ئۆتۈپ قورونىڭ يەنە بىر بېشىغا باردۇق. ئۇلار بىزنى ئەڭ جەنۇب تەرەپتىكى بىر ئۆيگە سولاپ قويدى، ئۆينىڭ جەنۇب تەرەپتىكى دەرىزىسى چېقىق ئىدى؛ پەنجىرىنىڭ رام- كېشەكلىرى سۇنۇق، دەرىزىلىرى چېقىق ئىدى. ئۆينىڭ ئىچىدە نېمە ئىش بولۇۋاتقانلىقىنى بىلىپ تۇرۇش ئۈچۈنمىكىن، قەستەن يوغان بىر تۆشۈك ئېچىپ قويۇلغانىدى. ئۆينىڭ بۇلۇڭىدا سى ماتىڭ تۈگۈلۈپ ئولتۇراتتى، ئۇنىڭ يۈز- كۆزلىرى تۆمۈردەك كۆكىرىپ كەتكەن، ئۇتتۇر چىشى تۆكۈۋېتىلگەن، خېلى ئوبدان تاياق يېگەنلىكى مانا مەن دەپ بىلىنىپ تۇراتتى. ئۇ ئېيىتقۇسىز بىر مۇڭ- ھەسرەت ئىلىكىدە بىزگە قارىدى. دەرىزە تېشىنىڭ ئەڭ ئارقىسىدا ئەتراپى ئېگىز تام بىلەن قورشالغان ئەپچىل بىر ھويلا بار ئىدى. كىرىپـ- چىقىشقا قولاي بولسۇن ئۈچۈنمۇ قانداق، قورشاۋ تامنىڭ ئازراق يېرى ئەتەي چېقىۋېتىلگەندەك قىلاتتى. قوراللىق خەلق ئەسكىرىدىن بىر قانچىسى تامنىڭ ئۇ تەرىپىدە ئۇياقتىن بۇياققا مېڭىپ يۈرەتتى، ئېتىزلىق تەرەپتىن كۆتۈرۈلگەن شامالدا ئۇلارنىڭ كىيىملىرىنىڭ پەشلىرى ھەدەپ پۇلاڭلايتتى. شەرقىي تام بىلەن غەربىي تام ئۇچراشقان بۇلۇڭدىكى پوتەيدە خەلق ئەسكەرلىرىنىڭ مىلتىق زاتۋۇرىنى باسقان ئاۋازى ئاڭلاندى.

شۇ كۈنى ئاخشىمى رايون كادىرلىرى ئۆيگە تۆت تال گازۋاي لامپا ئاستى؛ بىر ئۈستەل، ئالتە ئورۇندۇق قويدى؛ يەنە تېخى قامچا، كالتەك، چىۋىق، تۆمۈر زەنجىر، چىگە ئارغامچا، چىلەك، سۈپۈرگە دېگەندەك نەرسىلەرنىمۇ ئەكىردى؛ ئۇنىڭدىن باشقا يەنە قوپال ياغاچتىن ياسالغان، چوشقىنىڭ قېنى بىلەن بويىلىپ كەتكەن چوشقا سويۇشقا ئىشلىتىلىدىغان كارىۋات، چوشقا ئۆلتۈرىدىغان ئۇزۇن پىچاق، تېرىسىنى سويىدىغان كالتە پىچاق، گۆش ئاسىدىغان كانار، قېنىنى ئېقىتىدىغان چىلەك قاتارلىقلارمۇ تىزىلدى. ئوزايىدىن ئۇلار بۇ ئۆينى قۇشخانىغا ئايلاندۇرماقچىدەك قىلاتتى.

ياڭ ساقچى بىر توپ خەلق ئەسكىرىنىڭ ئارىسىدا ئۆيگە كىرىپ كەلدى، ئۇنىڭ سولياۋ پۇتى غىچىرلايتتى، گۆشلۈك قوۋۇزلىرى پەسكە ساڭگىلاپ تۇراتتى. ئۇ شۇ قەدەر سەت سەمرىگەنىدىكى، قولتۇقى ئاستىدىكى ئارتۇق گۆشلىرىنىڭ دەستىدىن ئىككى بىلىكى بىقىنىغا تېگىشمەيتتى. ئۇ كىرگەن پېتى ئۈستەلنىڭ ئۇ تەرىپىدە ئولتۇردى- دە، تولىمۇ ئېزىلەڭگۈلۈك بىلەن سوراقتىن بۇرۇنقى تەييارلىق خىزمىتىگە كىرىشىپ كەتتى. سۆڭگىچىدە پۇلاڭلاپ تۇرغان تولا سۈركىلىۋېرىپ ئۇپراپ كەتكەن تاپانچىسىنى ئالدى- دە، بەتلەپ ئۈستەلگە قويدى؛ يېنىدىكى خەلق ئەسكىرىنىڭ قولىدىن ۋارقىراپ گەپ قىلغاندا ئىشلىتىدىغان قەلەي كاناينى ئېلىپ تاپانچىنىڭ يېنىغا، قوينىدىن تاماكىسى بىلەن غاڭزىسىنى چىقىرىپ قەلەي لابانىڭ يېنىغا قويدى؛ ئاندىن ئېڭىشىپ تۇرۇپ سۇلياۋ پۇتىنى چىقاردى- دە، ئايىغى، پايپىقى بىلەنلا قوشۇپ ئۈستەلنىڭ قىرىغا قويدى. گازۋاي لامپىنىڭ ئاقۇچ نۇرىدا سولياۋ پۇتتىن كىشى ۋۇجۇدىنى قورقۇنچقا سالىدىغان مۇدھىش نۇر چاقنايتتى. پۇتنىڭ ئۇچى تەرىپىدىكى كۆندىن قىلىنغان بىر نەچچە تال تاسما قالايمىقان يېيىلىپ تۇراتتى. پۇتنىڭ پاقالچاق قىسىمى بىلەن يوتىسى ۋال- ۋۇل پارقىرايتتى، پاقالچاق قىسىمىنىڭ بىر قانچە يېرىدە سىزىلىپ كەتكەن قارا ئىزلار بار ئىدى. پۇتقا يىرتىلىپ ئەبجىقى چىقىپ كەتكەن پايپاق بىلەن ئاياغ كىيدۈرۈپ قويۇلغانىدى. بۇ سۇلياۋ پۇت خۇددى ساقچى ياڭنىڭ ئەڭ سادىق قوغدىغۇچىسىدەك ئۈستەلدە زوڭزىيىپ ئولتۇراتتى.

قالغان رايون كادىرلىرى ساقچى ياڭنىڭ ئىككى يېنىدىن ئورۇن ئالدى- دە، ناھايىتى ئەستايىدىل قىياپەتتە قەغەز- قەلەملىرىنى چىقىرىپ خاتىرە قالدۇرۇشقا تەق بولۇپ تۇرۇشتى. خەلق ئەسكەرلىرى مىلتىقلىرىنى تامنىڭ بۇلۇڭىغا يۆلەپ قويۇپ يەڭلىرىنى شىمايلىدى؛ قامچا، كالتەكلىرىنى قولىغا ئېلىپ داتاڭ- سوراق مەھكىمىسىنىڭ دورغىلىرىدەك ئىككى رەت بولۇپ تىزىلدى، ئاندىن «ھۇ- ھۇ» دەپ سۈرەن سېلىشتى.

ئۆز ئايىغى بىلەن قاپقانغا چۈشكەن لۇ شېڭلى ئانىسىنىڭ تىزىنى قۇچاقلاپ ھۆڭرەپ يىغلىۋەتتى. سەككىزىنچى ئاچامنىڭ قىياقنى ئەسلىتىدىغان ئۇزۇن كىرپىكلىرىدە ياش تامچىلىرى تىتىرەپ تۇرغىنى بىلەن چېھرىدە كىشىنى مەھلىيا قىلىدىغان تەبەسسۇم ئوينايتتى. سەككىزىنچى ئاچام ھەرقانچە مۈشكۈل ئەھۋالدا قالسىمۇ ھامان جەلپكارلىقىنى يوقاتمايتتى. كىچىكىمدە ئانامنى ھېچكىمنى يېقىن كەلتۈرمەي ئېمىۋالىدىغان قىلىقلىرىم ئۈچۈن شۇ قەدەر ئۆكۈنمەكتە ئىدىم. ئانامنىڭ ئىپادىسىز چېھرى ئاپئاق نۇر چېچىپ تۇرغان گازۋاي لامپىغا تىكىلگەنىدى.

ساقچى ياڭ غاڭزىسىغا تولدۇرۇپ تاماكا باستى- دە، ئاق باشلىق سەرەڭگە تېلىنى قولىنىڭ ئۇچىدا تۇتۇپ تۇرۇپ ئۈستەلنىڭ قوپال يۈزىگە بىر سۈركىۋېدى، پاژژىدە قىلىپ ئوت ئالدى. ئۇ غاڭزىسىنى ئاۋاز چىقىرىپ كۈچەپ شورىدى. تاماكىسىغا ئوت تۇتىشىپ بولغاندىن كېيىن سەرەڭگە تېلىنى يەرگە تاشلىۋەتتى. ئاندىن غاڭزىنىڭ سەيخانىسىدىكى ئوتنىڭ ئۇچىنى بېسىپ قويۇپ كۈچەپ نەچچىنى شورىدى؛ ئىككى تۈرۈم ئاپئاق ئىس بۇرۇنىدىن پۇرقىراپ چىقىشقا باشلىدى. غاڭزىنىڭ سەيخانىسىدىكى كۈلنى ئورۇندۇقنىڭ پۇتىغا ئۇرۇپ يەرگە چۈشۈردى. غاڭزىسىنى قويۇپ قەلەي كاناينى قولىغا ئالدى- دە، ئاغزىغا يېقىن ئاپاردى. ئاندىن گويا دەرىزە تۈۋىدە سانسىزلىغان تاماشىبىنلار باردىكىدەك، ئۆزى شۇ تاماشىبىنلارغا نۇتۇق سۆزلەيدىغاندەك بىر سىياقتا كاناينىڭ ئاغزىنى دەرىزىدىكى ھېلىقى يوغان تۆشۈككە توغرىلىدى. ئۇ بوم ئاۋازى بىلەن دېدى:

ـــ شاڭگۈەن لۇشى، شاڭگۈەن لەيدى، شاڭگۈەن جىنتوڭ، سى مالياڭ، شا زاۋخۇا، ھەرقايسىڭنى نېمە ئۈچۈن تۇتۇپ كەلگەنلىكىمىزنى بىلىشەمسەن؟

ھەممىمىز تەڭلا ئانامنىڭ چىرايىغا قارىدۇق، ئانام گازۋاي لامپىدىن كۆزىنى ئۈزمەي جىممدە تۇراتتى. ئانامنىڭ يۈزلىرى كۈپتەك ئىششىپ كۆكىرىپ كەتكەنىدى. ئۇ لەۋلىرىنى قىمىرلاتتى- يۇ، زۇۋان سۈرمەستىن بېشىنى چايقاپ قويدى.

ـــ باشنى چايقاش ھېچقانداق مەسىلىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ. ئاممىنىڭ ئاكتىپلىق بىلەن ئاشكارىلىشى ۋە ئەستايىدىل تەكشۈرۈش ئارقىلىق زور مىقداردىكى پاكىتنى قولغا چۈشۈردۇق. شاڭگۈەن لۇشى باشچىلىقىدىكى شاڭگۈەن ئائىلىسى ئۇزۇندىن بۇيان شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىنىڭ قان قەرزىگە بوغۇلۇپ كەتكەن بىرىنچى نومۇرلۇق ئەكسىلئىنقىلابچىلار، خەلق دۈشمىنى سى ماكۇ، يېقىندا كېچىدە شاڭگۈەن ئائىلىسىنىڭ بىر ئەزاسى سىنىپىي تەربىيە كۆرگەزمىخانىسىغا بۇزغۇنچىلىق قىلغان ھەمدە چېركاۋىنىڭ ئىچىدىكى دوسكىغا ناھايىتى كۆپ ئەكسىلئىنقىلابىي شۇئارلارنى يېزىپ قويغان. مۇشۇ جىنايەتنىڭ ئۆزىلا ھەرقايسىڭغا ئائىلە بويىچە ئۆلۈم جازاسى ئىجرا قىلىشقا تامامەن توشاتتى. ئەمما مۇناسىۋەتلىك سىياسەتلەرنى ئويلىشىپ سەنلەرگە ئاخىرقى بىر قېتىم پۇرسەت بەرمەكچى بولدۇق. ھەرقايسىڭنىڭ ھۆكۈمەتكە يىرگىنچلىك باندىت سى ماكۇنىڭ يوشۇرۇنىۋالغان يېرىنى پاش قىلىپ، بۇ چىلبۆرىنى قانۇن تورىغا بالدۇرراق تاپشۇرۇپ بېرىشىڭنى ئۈمىد قىلىمىز. ئىككىنچى ئۈمىدىمىز شۇكى، سىنىپىي تەربىيە كۆرگەزمىخانىسىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىش، ئەكسىلئىنقىلابىي شۇئار يېزىش جىنايىتىڭنى تاپشۇرۇشىسەن. بۇنى كىمنىڭ قىلغانلىقى بىزگە بەش قولدەك ئايدىڭ. شۇنداقتىمۇ چىرايلىقچە بوينۇڭغا ئېلىپ ئىقرار قىلىشساڭ كەڭچىلىك بىلەن بىر تەرەپ قىلىمىز. چۈشىنىشتىڭمۇ؟

ھەممىمىز زۇۋان سۈرمىدۇق.

ساقچى ياڭ تاپانچىسىنى قولىغا ئېلىپ سىتىۋۇلىنى ئۈستەلگە ئۇردى، ئاغزىنى كانايغا چىڭ چاپلاپ كاناينىڭ ئاغزىنى دەرىزىدىكى ھېلىقى يوغان تۆشۈككە قارىتىپ تۇرۇپ ۋارقىرىدى:

ـــ شاڭگۈەن لۇشى، گېپىمنى چۈشەندىڭمۇ؟

ـــ بىزگە ئۇۋال قىلىۋاتىسەن،ـــ دېدى ئانام ۋەزمىن ئاھاڭدا.

ـــ بىزگە ئۇۋال قىلىۋاتىسەن،ـــ دېدۇق بىزمۇ تەڭلا.

ـــ ئۇۋال بولدى دېيىشىۋاتامسەن تېخى؟ بىز ياخشى ئادەملەرگە ھەرگىز ئۇۋال قىلمايمىز، يامان ئادەمنىڭ بىرىنىمۇ قولدىن چىقىرىپ قويمايمىز. ئۇنداقلارنىڭ ھەممىسىنى تورۇسقا ئاسىمىز.

بىز خېلى تىركەشتۇق زارلىدۇق، قاقشىدۇق، ئەمما ۋاقىتنى ئازراق كەينىگە سوزغاندىن ئۆزگە قولىمىزدىن ھېچئىش كەلمىدى. ئۇلار قولىمىزنى كەينىمىزگە باغلاپ سى ماكۇنىڭ ئۆيىنىڭ تورۇسىنىڭ تازا توم قارىغايدىن ياسالغان لىمىغا ئېسىپ قويدى. ئەڭ چەتكە ئانام، ئۇنىڭ يېنىغا شاڭگۈەن لەيدى، ئۇنىڭ يېنىغا سى مالياڭ، ئۇنىڭ يېنىغا مەن، مېنىڭ كەينىمگە شا زاۋخۇا ئېسىلغانىدى. ماۋۇ كەسپىي خەلق ئەسكەرلىرىنىڭ ھەممىسى ئادەمنى باغلاش، تورۇسقا ئېسىش دېگەندەك ئىشلارغا ئۇستا نېمىلەر ئىدى. ئۇلار ئالدىنئالا ئۆينىڭ تورۇسىدىكى لىمغا بەش تال سىيرىلما غالتەك ئورنىتىپ قويغان ئىدى، شۇڭا ئۇلار بىزنى تورۇسقا ئاسقاندا قىلچە قىينالمايتتى. قولۇمنىڭ بېغىشى چىدىغۇسىز دەرىجىدە كۆيۈشۈپ ئاغرىشقا باشلىدى، يەلكەم ئۈگە- ئۈگىسىدىن ئۇرۇپ چېقىۋەتكەندەك ئاغرىماقتا ئىدى. ھەممىمىزنىڭ بېشىمىز تەڭلا پەسكە ساڭگىلاپ قالدى، بوينىمىزمۇ ئەڭ زور چەكتە سوزۇلۇپ كەتكەنىدى؛ پاچىقىمىز، پۇتىمىزنىڭ دۈمبىسىدىن تارتىپ پەسكە ساڭگىلاپ قالغان ئىدى. مەن ئىختىيارسىز نالە قىلىشقا باشلىدىم، شاڭگۈەن لەيدىمۇ ئىڭراشقا باشلىدى. شا زاۋخۇا زۇۋان سۈرمەستىن جىممىدە تۇراتتى. چىگە ئارغامچا ئانامنىڭ سېمىز گەۋدىسىنىڭ ئېغىرلىقىغا پايلىماي پولات سىمدەك چىڭڭىدە تارتىلىپ كەتكەنىدى، ئانامنىڭ يۈز- كۆزىدىن شۇرۇلداپ تەر قۇيۇلاتتى، چاڭگىلىشىپ كەتكەن چاچلىرى ئارىسىدىن قاردەك ئاپئاق ھور ئۆرلەيتتى. لۇ شېڭلى بىلەن شاڭگۈەن يۈنۈ ئانامنىڭ پۇتىنى قۇچاقلاپ ھەدەپ ئىرغىتاتتى. خەلق ئەسكەرلىرى چۈجىنى تۇتقان پەدىدە ئۇلارنى بىر ياققا ئىتتىرىۋەتتى. ئۇلار يەنە ئالدىغا يۈگۈرۈپ كېلەتتى، خەلق ئەسكەرلىرى ئۇلارنى يەنە كەينىگە ئىتىرىۋېتەتتى.

ـــ ياڭ ساقچى، ماۋۇلارنىمۇ ئاسامدۇق؟ـــ دەپ سورىدى بىر خەلق ئەسكىرى.

ـــ ياق، بىز سىياسەت بويىچە ئىش قىلىمىز،ـــ دېدى ياڭ ساقچى كەسكىنلىك بىلەن.

لۇ شېڭلى ئىختىيارسىز ئانامنىڭ بىر پاي ئايىغىنى سالدۇرۇۋەتتى. ئانامنىڭ بەدىنىدىن چىققان تەر تامچىلىرى ئۇدۇل ساقىغان پېتى ئانامنىڭ پۇتىنىڭ باش بارمىقىغا يىغىلاتتى- دە، مەرۋايىتتەك پەسكە دومىلايتتى.

ـــ ھەرقايسىڭ دېيىشەمسەن دېيىشمەمسەن؟ـــ دېدى ياڭ ساقچى،ـــ دېسەڭلا سەنلەرنى ھازىرنىڭ ئۆزىدە قويۇۋېتىمەن.

ـــ بالامنى يېشىۋەت . . . ھەممىنى مەن بوينۇمغا ئالىمەن . . .ـــ دېدى ئانام بېشىنى ناھايىتى تەستە كۆتۈرۈپ ھاسىراپ تۇرۇپ.

ـــ ماۋۇلارنى تازا ئوبدان قىيناپ تاياقنىڭ تەمىنى تېتىتىپ قويۇش،ـــ دەپ ۋارقىرىدى ياڭ ساقچى دەرىزە تەرەپكە قاراپ.

خەلق ئەسكىرى كۆندىن ياسالغان قامچا، كالتەكلەرنى قولىغا ئېلىپ قاتتىق ھۆركىرىگىنىچە بىزنى تازا ساۋىداشقا باشلىدى. مەن ۋارقىراپ داد- پەرياد سالاتتىم، ئاچام بىلەن ئاناممۇ ئىڭرايتتى، شا زاۋخۇادىن ھېچقانداق زۇۋان چىقمايتتى، ئوزايىدىن ھۇشىدىن كەتكەندەك قىلاتتى. ياڭ ساقچى بىلەن رايون كادىرى ھەدەپ ئۈستەلنى مۇشتلايتتى، ئاغزىنى بۇزۇپ تىللايتتى. خەلق ئەسكىرىدىن بىر قانچىسى سى ماتىڭنى كۆتۈرۈپ چوشقا ئۆلتۈرىدىغان كارىۋاتقا ياتقۇزدى- دە، قاپقارا بولۇپ كەتكەن تۆمۈر كالتەك بىلەن ئۇنىڭ كاسىسىغا ئۇرۇشقا باشلىدى. سى ماتىڭ كالتەك ھەر تەگكەندە ئېچىنىشلىق زارلايتتى. «لاۋ ئېر، ھۇ خۇمپەر، دەرھال چىقىپ گۇناھىڭنى بوينۇڭغا ئال! مېنى بۇنداق ئۇرماڭلار، مەن تۆھپە كۆرسەتكەن . . . » خەلق ئەسكىرى زۇۋان سۈرمەستىن گويا بىر دۆۋە سېسىق گۆشنى دۇمبالاۋاتقاندەك تۆمۈر كالتەكنى توختىماي شىلتىيتتى. بىر رايون كادىرى كۆندىن ئىشلەنگەن قامچا بىلەن كالا تېرىسىدىن ياسالغان بىر تۇلۇمنى ئۇراتتى، بىر خەلق ئەسكىرى چىۋىق بىلەن بىر تاغارنى ساۋىدايتتى. ۋايجان- ۋاييەي، ئاللا- توۋا، قىيا- چىيا! ئۆي ئۆرىتۆپە بولۇپ كەتتى، قامچا، كالتەك شولىسى زىيادە يورۇق يېنىپ تۇرغان گازۋاي لامپىنىڭ نۇرىدا ھەدەپ پۇلاڭلايتتى . . .

ئارىدىن ئالاھەزەل بىر سائەتلىك دەرستەك ۋاقىت ئۆتتى. خەلق ئەسكەرلىرى دەرىزىنىڭ كىشىكىگە چىگىپ قويۇلغان ئارغامچىنى يېشىۋېدى، ئانامنىڭ گەۋدىسى ۋالاققىدە يەرگە چۈشتى. خەلق ئەسكەرلىرى يەنە بىر ئارغامچىنى يەشتى، ئاچاممۇ يەرگە دومىلاپ چۈشتى. ھەممىمىز يەرگە چۈشۈرۈلدۇق. خەلق ئەسكىرى بىر چىلەك سوغۇق سۇ ئەكەلدى- دە، چۆمۈش بىلەن يۈزىمىزگە سۇ چېچىشقا باشلىدى. بىز ھۇشىمىزغا كەلدۇق، ئەمما پۈتۈن ئەزايىم ئۈگە- ئۈگىسىدىن تارتىپ سېزىمىنى يوقاتقانىدى.

ياڭ ساقچى ئۈنلۈك ئاۋازدا ۋارقىرايتتى:

ـــ بۈگۈن ھەرقايسىڭغا مۇشۇنچىلىك پوپوزا قىلدۇق، دېيىش- دېمەسلىكنى ياخشى ئويلىنىش. دېسەڭ، بۇرۇنقى جىنايەتلىرىڭ كەچۈرۈم قىلىنىدۇ، ئۆيۈڭگە ئاپىرىپ قويىمىز. دېمىسەڭ، قىيىن- قىستاقنىڭ چوڭىنى تېخى بۇنىڭدىن كېيىن تېتىيسەن.

ياڭ ساقچى يالغان پۇتىنى سالدى، غاڭزىسىنى يىغىشتۇرۇپ تاپانچىسىنى ئاستى- دە، خەلق ئەسكەرلىرىگە بىزگە ئوبدان قاراشنى تاپىلىغاندىن كېيىن رايون كادىرلىرىنىڭ قوغدىشى بىلەن ئېرغاڭلىغىنىچە يالغان پۇتىدىن غىچ- غىچ ئاۋاز چىقىرىپ چىقىپ كەتتى.

ـــ ھېي، ياخشىلىقچە دېگىن، ياڭ ساقچى تاشنىمۇ زۇۋانغا كەلتۈرىدىغان ئادەم. ھەرقايسىڭنىڭ گۆشتىن پۈتكەن بەدەنلىرىڭ بۈگۈن پايلىغان بىلەن ئەتە پايلىماسمىكىن؟ـــ دېدى بىر خەلق ئەسكىرى.

ـــ سى ماكۇ راستىنلا ئەزىمەت بولسا ئوتتۇرىغا چىقىپ ئۆزىنى مەلۇم قىلسا، بۇ ئىش مۇشۇ يەردە بېسىقىدۇ. ھازىرغۇ ھەممە يەر يېشىلچىلىق، يوشۇرۇنۇپ كېتەلەيدۇ. ئەتە- ئۆگۈن قىش كىرسۇنا قېنى، يوشۇرۇنغۇدەك جاي تاپالماي قالارمىكىن.

ـــ سەن كۈيئوغۇل بولغىنىڭ بىلەن يارىماس نېمىكەنسەن. ئالدىنقى ئاينىڭ ئاخىرىدا ناھىيىلىك ج خ ئىدارىسىنىڭ بىر ئوتتۇرا ئەترىتىنىڭ ساقچىلىرى ئۇنى بەيما كۆلىدىكى قۇمۇشلۇقتا قورشىۋاپتۇ، لېكىن ئۇنى يەنە قاچۇرۇپ قويۇپتۇ. ئۇ بىر تىزىق ئوقدان بىلەن بىر دودىلا يەتتە ئادەمنى يەر چىشلىتىپتۇ، ئوتتۇرا ئەترەت باشلىقىنىڭ پۇتىنىمۇ سۇندۇرۇۋېتىپتۇ.

خەلق ئەسكەرلىرى بىزگە ئاستىرىتىن بىر نەرسىدىن بىشارەت بېرىۋاتقاندەك قىلاتتى، لېكىن نېمە بىشارەت ئىكەنلىكىگە ھۆكۈم قىلماق قىيىن ئىدى. لېكىن بىز نېمىلا بولمىسۇن سى ماكۇنىڭ خەۋىرىنى ئالالىغانىدۇق. ئۇ ئەسكى خۇمدانلىقتا ئۆزىنى ئاشكارىلىغاندىن تارتىپ گويا سۇغا چۈشكەن تاشتەك جىمىپلا كەتكەنىدى. بىز ئۇنىڭ يىراقلارغا كېتىشىنى تىلەيتتۇق. لېكىن ئۇ ھامان شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىنى مالىمان قىلىپ بىزگە ئاۋارىچىلىق تېپىپ بېرەتتى. بەيما كۆلى ئىككى ناھىيەنىڭ غەربىدە ئىدى، دالەن بازىرىدىن بەك كەلسە 20 چاقىرىم كېلەتتى. ئەمەلىيەتتە موشۈي دەرياسى شۇ يەردە كېڭىيەتتى- دە، دەريا سۈيى ئويمانلىققا يىغىلىپ كۆل شەكىللىنەتتى، كۆلنىڭ ئوتتۇرىسىدا قۇمۇشلار بۈك- باراقسان ئۆسۈپ، ياۋا ئۆردەكلەرنىڭ ماكانىغا ئايلىناتتى.

رومان

مويەن

(2012- يىللىق نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى ساھىبى)

تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

ئوتتۇز ئۈچىنچى باب

باسقۇچلۇق ئوقۇتۇش كۆرگەزمىسى چېركاۋدا ئۆتكۈزۈلدى. ئۇزۇن سەپ بولۇپ تىزىلغان ئوقۇغۇچىلار دەرۋازىنىڭ يېنىغا يېقىن كېلىپلا گويا بىرى بۇيرۇق بەرگەندەك ئاۋازىنى بولۇشىغا قويۇۋېتىپ ھۆركىرەپ يىغلاشقا باشلىدى. نەچچە يۈز ئوقۇغۇچى ـــ دالەن باشلانغۇچ مەكتىپى كېڭەيتىلىپ شەرقىي شىمال گاۋ مى يېزىلىق مەركىزىي باشلانغۇچ مەكتەپ قىلىپ ئۆزگەرتىلگەنىدى ـــ نىڭ يىغىسى پۈتۈن كوچىنى لەرزىگە سېلىۋەتتى. يېڭى كەلگەن مەكتەپ مۇدېرى چېركاۋ دەرۋازىسىنىڭ تاش پەلەمپىيىدە تۇرۇپ يات تەلەپپۇزدا ۋارقىراپ تۇرۇپ ۋەز ئېيتماقتا ئىدى:

ـــ ساۋاقداشلار، ساۋاقداشلار، ئۆزۈڭلارنى تۇتۇۋېلىڭلار، سەۋرى قىلىڭلار!ـــ مەكتەپ مۇدېرى كۈلرەڭ قولياغلىقىنى چىقىرىپ ئاۋۋال كۆزىنى ئېرتتى، ئاندىن ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ تۇرۇپ مارتتىدە بىرنى مىشقىردى.

يىغىدىن ئاران توختىغان ئوقۇغۇچىلار مۇئەللىمنىڭ يېتەكچىلىكىدە چېركاۋغا بىر- بىرلەپ كىرىپ قاتار تىزىلىپ تۇرۇشتى. ئوقۇغۇچىلار ھاك بىلەن سىزىپ قويۇلغان كاتەكنىڭ ئىچىدە تام ياقىلاپ مېڭىپ ھالقا بولۇپ تۇردى. تامغا رەڭگارەڭ سىياھلار بىلەن سىزىلغان رەسىملەر قاتىرىسىغا ئېسىۋېتىلگەن بولۇپ، ھەممە رەسىمنىڭ ئاستىغا چۈشەندۈرۈشى يېزىلغانىدى.

تۆت ئايال چۈشەندۈرگۈچىنىڭ ھەر بىرى قولىغا بىردىن تاياقنى ئېلىپ تامنىڭ تۆت بۇلۇڭىدا ئۆرە تۇراتتى.

بىرىنچى چۈشەندۈرگۈچى بىزنىڭ مۇزىكا مۇئەللىمىمىز جى چيوڭجى ئىدى، ئۇنىڭغا ئوقۇغۇچىنى ئۇرغانلىقى ئۈچۈن ئېغىر جازا بېرىلگەنىدى. ئۇنىڭ چېھرى ساماندەك سارغىيىپ كەتكەن بولۇپ، ناھايىتى مەيۈس كۆرۈنەتتى؛ ئويناپ تۇرىدىغان چىرايلىق، چوڭ- چوڭ قوي كۆزلىرى ئۆلۈكنىڭكىدەك گۈنسىز كۆرۈنەتتى. يېڭىدىن يۆتكىلىپ كەلگەن رايون باشلىقى يەلكىسىگە مىلتىق ئاسقىنىچە باستېر مالويانىڭ ۋەزخانلىق قىلىدىغان مۇنبىرىدە ئۆرە تۇراتتى. جى چيوڭجى مۇئەللىم زاكۇن تايىقى بىلەن سۈرەتلەرنى كۆرسىتىپ، ئۆلچەملىك تەلەپپۇزدا سۈرەتنىڭ ئاستىدىكى چۈشەندۈرۈشنى ئوقۇماقتا ئىدى.

ئالدىدىكى ئون نەچچە پارچە رەسىمدە شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىنىڭ تەبىئىي مۇھىتى، تارىخىي ئۆزگىرىشلىرى ۋە ئازادلىقتىن بۇرۇنقى ئىجتىمائىي ئەھۋالى چۈشەندۈرۈلگەنىدى. كەينىدىكى بىر پارچە رەسىمدە بىر- بىرىگە چىرمىشىپ كەتكەن بىر توپ زەھەرلىك يىلاننىڭ قىپقىزىل خەتلەرنى قۇسۇۋاتقان رەسىمى كىرىشتۈرۈلگەنىدى. زەھەرلىك يىلاننىڭ بېشىدا ئىسىمى يېزىقلىق ئىدى. ئارىسىدىكى بېشى ئاجايىپ يوغان بىر زەھەرلىك يىلاننىڭ ئۈستىگە سى ماكۇ بىلەن سى ماتىڭنىڭ دادىسىنىڭ ئىسىمى يېزىقلىق ئىدى.

ـــ مانا مۇشۇ قان شورىغۇچى زەھەرلىك يىلانلارنىڭ شەپقەتسىزلەرچە تالان- تاراجلىرى دەستىدىن،ـــ جى چيوڭجى بوغۇق ئەمما راۋان ئاۋازدا دېكلاماتسىيە قىلماقتا ئىدى،ـــ شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىدىكى خەلق مۇدھىشلىق ئىچىدە ياشىغان، ئات- ئېشەكتىنمۇ بەتتەر كۈنگە قالغان.

ئۇ قولىدىكى تاياق بىلەن بىر پارچە رەسىمدىكى ئەسكى سىۋەت كۆتۈرۈپ، تىلەمچىلىك ھاسىسى سۆرىۋالغان، چىرايى تۆگىگە ئوخشاپ كېتىدىغان بىر موماينىڭ سۈرىتىنى كۆرسەتتى. ئورۇقلۇقىدىن بەئەينى مايمۇننى ئەسلىتىدىغان بىر قىزچاق موماينىڭ يىرتىلىپ جۇلىقى چىقىپ كەتكەن كىيىمىنىڭ پېشىگە ئېسىلىۋالغانىدى. رەسىمنىڭ ئۈستى تەرىپىدىن قارا ئۈزۈك سىزىقلار بىلەن تۇتاشتۇرۇلغان، پەسكە لەيلەپ چۈشۈۋاتقان بىر نەچچە تال يۇپۇرماق شۇ چاغنىڭ زىمىستان سوغۇق ئىكەنلىكىدىن دالالەت بېرىپ تۇراتتى.

ـــ تالايلىغان كىشىلەر قەھەتچىلىككە چىدىماي ئىللىق ئۆيىدىن، يۇرت- ماكانىدىن ئايرىلىپ تىلەمچىلىك قىلىپ جان باققان؛ پومشىچىكلارنىڭ غالجىر ئىتلىرىغا تالىنىپ پاچاقلىرى قىپقىزىل قانغا بويالغان.

جى چيوڭجى شۇنداق دەۋېتىپ قولىدىكى تاياقنى ئىككى قاناتلىق قاپقارا دەرۋازىسى قىيا ئېچىلغان، دەرۋازىنىڭ بېشىدىكى تاختىغا ئالتۇن ھەل بىلەن «فۇ شېڭتاڭ قەسىرى» دەپ خەت يېزىلغان باشقا بىر رەسىمگە سۈرۈپ ئاپاردى. دەرۋازىنىڭ قىيا ئېچىلغان يوچۇقىدىن قىزىل پۆپۈكلۈك تەقەي دوپپا كىيىۋالغان بىر باش ماراپ تۇراتتى، بۇ ئەلۋەتتە پومشىچىكنىڭ زورلۇق- زۇمبۇرلۇقتا ئۇچىغا چىققان ئەركە نايناق ئىت خۇي بەگزادىسى ئىدى. ئەجەبلىنەرلىكى، پومشىچىكنىڭ بۇ بەگزادىسى يۈزلىرى سىرلاپ قويغاندەك ئاجايىپ يۇمران، كۆزلىرى نۇرلۇق، تولىمۇ ئوماق سىزىلغانىدى. قەۋەتلا يوغان بىر سېرىق ئىت ھەدەپ بىر بالىنىڭ پاچىقىنى چىشلەۋاتاتتى. شۇ ئەسنادا بىر قىز ئوقۇغۇچى ئىسەدەپ يىغلاشقا باشلىدى. ئۇ شا كوۋزى كەنتىلىك بولۇپ، يېشى 17ـــ 18 ياشلاردا بار ئىدى، ھازىر ئىككىنچى سىنىپتا ئوقۇيتتى. ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھەممىسى نېمىگە يىغلايدىغانلىقىنى بىلگۈسى كېلىپ قىزىقسىنىش ئىلىكىدە ئۇنىڭغا نەزەرىنى ئاغدۇرۇشتى. بىر ئادەم ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئارىسىدا تۇرۇپ قولىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ يۇقىرى ئاۋازدا شۇئار توۋلىشى بىلەن جى چيوڭجىنىڭ چۈشەندۈرۈشلىرى توختاپ قالدى. ئۇ قولىدىكى تاياقنى تۇتقىنىچە سەۋرچانلىق بىلەن كۈتۈشكە باشلىدى. باش بولۇپ شۇئار توۋلىغان ھېلىقى كىشى قورقۇنچلۇق ئاۋازدا ھۆركىرەپ يىغلىۋەتتى. ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن ياش چىقمايتتى، كۆز ئالمىسى قىزغۇچ سىزىقچىلار بىلەن تولغانىدى. كۆزۈمنىڭ قۇيرۇقىدا يېنىمدىكى ساۋاقداشلىرىمغا قارىدىم، ئۇلارمۇ ھۆڭرەپ يىغلاۋاتاتتى؛ ئۇلارنىڭ يىغىسى گويا دېڭىز دولقۇنىدەك بىر كۆتۈرۈلۈپ، بىر پەسلەيتتى. مەكتەپ مۇدېرى كۆزگە چېلىقىدىغان بىر يەردە تۇرۇپ قولياغلىقى بىلەن يۈزىنى توستى- دە، ئوڭ مۇشتۇمى بىلەن مەيدىسىگە گوم- گوم مۇشتلىدى. سول تەرىپىمدە تۇرغان جاڭ جوڭگۇاڭنىڭ سەپكۈن بېسىپ كەتكەن يۈزىگە شالۋاقلىرى سۇۋۇشۇپ قالغانىدى، ئۇمۇ مەيدىسىگە قوش قوللاپ شاپىلاقلايتتى، ئوزايىدىن ئۇنىڭ غەزەبلىنىۋاتقان ياكى ئازابلىنىۋاتقانلىقىنى بىلگىلى بولمايتتى. ئۇنىڭ ئائىلە تەركىبى ياللانما دېھقان ئىدى، ئەمما ئازادلىقتىن بۇرۇنقى  دا لەن بازىرىدا ياللانما دېھقاننىڭ بۇ ئوغلىنى جىق كۆرەتتىم. ئۇنىڭ كەينىدىن سوكۇلداپ ماڭىدىغان، قىمارۋازلىق بىلەن جېنىنى جان ئېتىدىغان دادىسى قوش قوللاپ كۆتۈرۈۋالغان، يېڭى نېلۇپەر ياپرىقىقىغا يۆگەلگەن قىزارتىپ پىشۇرۇلغان چوشقا گۆشىنى ھەر قەدەمدە بىر چىشلەم يەيتتى، چوشقا مېيى يېپىشىپ قالغان ئىككى قوۋۇزى پىشانىسى بىلەن قوشۇلۇپ پار- پار پارقىرايتتى. ئوڭ يېنىمدا تۇرغان تولغان قىزچاق ئىككى قولىنىڭ باش بارمىقىنى يانغا قىيسايتىۋالغانىدى، قولىنىڭ بارماقلىرى كىشىگە بەئەينى يېڭى چۈشكەن ساپسېرىق يۇمران زەنجىۋىلنى ئەسلىتەتتى. ئۇنىڭ ئىسىمى دۇ جېڭجېڭغۇ دەيمەن. لېكىن ھەممىمىز ئۇنى دۇ ليۇليۇ دەپ چاقىراتتۇق. ئۇ ئىككى قولى بىلەن يۈزىنى توسۇپ كەپتەر بۇقۇلدىغاندەك بۇق- بۇق قىلىپ يىغلىماقتا ئىدى، ئوماق جانۋارلارنى ئەسلىتىدىغان، بۇدرۇققىنە كەلگەن ئىككى باش بارمىقى چوشقا كۈچىكىنىڭ قۇيرۇقىدەك لىك- لىك مىدىرايتتى؛ قاپقارا، خۇنۇك بىر دەستە نۇر ئۇنىڭ بارماقلىرى ئارىسىدىن ئۆتۈپ تۇراتتى. ئەلۋەتتە خېلى جىق ساۋاقداشلار كۆز- ياشلىرىنى سەلدەك ئېقىتىپ ھەقىقىي يىغلاۋاتاتتى. ھەممەيلەن كۆز يېشىنى بەك قەدىرلەمدۇ قانداق، ھېچقايسىسىنىڭ مەڭزىگە دومىلاپ چۈشكەن كۆز ياشلىرىنى سۈرتۈۋېتىشكە كۆزى قىيمايتتى. كۆزۈمدىن ھېچ ياش چىقاي دېمەيتتى. لېكىن مۇنداقلا سىزىپ قويۇلغان بىر نەچچە پارچە رەسىم ساۋاقداشلىرىمنىڭ قەلىبىنى راستىنلا لەرزىگە سالالىغانمىدۇ؟ ھەر قانچە ئويلىساممۇ بۇنىڭغا ھېچ ئەقلىم يەتمەيتتى. يىغلىمىغىنىمنى بەك چاندۇرۇپ قويساممۇ بولمايتتى، چۈنكى قاپاقلىرى مۇشتۇمدەك تۈرۈلۈپ كەتكەن دۇ ليۇليۇ ماڭا ھېلىدىن ھېلىغا لاپ- لاپ قىلىپ قاراپ قويۇۋاتاتتى، ئۇنىڭ ماڭا ناھايىتى ئۆچ ئىكەنلىكىنى بېلەتتىم. مەن ئۇنىڭ بىلەن سىنىپتا بىر ئورۇندۇقتا ئولتۇراتتىم. كەچكۇرستا ئوقۇۋاتقان چاغ ئىدى، بىر كۈنى كەچتە جىنچىراغ يورۇقىدا ئۇنىڭ گىڭىلداپ تېكست ئوقۇغان قىياپەتكە كىرىۋېلىپ، تال چىۋىقتەك بارماقلىرى بىلەن يوتامنى تۇيدۇرماي سىيلاۋاتقانلىقىنى سېزىپ قالدىم. قورققىنىمدىن ئورنۇمدىن دىرىڭڭىدە تۇرۇپ كەتتىم، دەرسخانىنىڭ ئىنتىزامىنى بۇزۇۋەتكىنىم ئۈچۈن مۇئەللىمدىن دەشنام يېدىم، شۇنىڭ بىلەن بولغان ئىشنى ئەينەن دەۋەتتىم. بۇ قىلغىنىم بەكلا ئېشىپ كەتكەنىدى، ئوغۇلبالا بولغاندىكىن قىز بالا سىيلاپ قويسا رەت قىلماسلىقىم كېرەك ئىدى. رەت قىلساممۇ شۇنچە كۆپ ساۋاقداشلارغا ئۇنىڭ بۇ ئىشىنى يېيىۋەتسەم بولمايتتى. بۇ، مەن نەچچە ئون يىلدىن كېيىن تونۇپ يەتكەن يەكۈن ئىدى. بۇ ئىشىم ئۈچۈن ھېلىھەم ئۆكۈنىمەن. نېمىشقا . . . لېكىن ئۇ چاغدا ئۇنىڭ گۆشلۈك قۇرتتەك لۆمۈلدەۋاتقان بارماقلىرىدىن دېمىسىمۇ بەكلا قورققان، سەسكەنگەنىدىم. بۇ قىلىقىمدىن ئۇ ئۆزىنى قويارغا يەر تاپالمايلا قالدى. ھېلىمۇ ياخشى كەچلىك مۇزاكىرە ۋاقتى بولغاچقا جىنچىراغنىڭ يورۇقى ناھايىتى غۇۋا ئىدى، جىنچىراغ ھەر بىرەيلەننىڭ ئالدىدىكى تاۋۇز چوڭلۇقىدەك يەرنى ئاران يورۇتۇپ تۇراتتى. كەينىدە ئولتۇرغان ئوغۇللار پاراققىدە كۈلۈپ كېتىشتى. ئۇ بېشىنى تۆۋەن سالغىنىچە دۇدۇقلاپ تۇرۇپ: «مەن قەستەن قىلمىدىم، مەن ئۇنىڭ ئۆچۈرگۈچىنى تۇتۇپ باقاي دېگەنىدىم . . . » دېدى. مەن تېخىمۇ ئەزۋەيلەپ: «ياق، ئۇ قەستەن شۇنداق قىلدى، يوتامنى مۇتىۋالدى» دېدىم. «شاڭگۈەن جىنتوڭ، ئاغزىڭنى يۇم!» بىزگە مۇزىكا دەرسىدىن باشقا تىل- ئەدەبىيات دەرسىنىمۇ قوشۇمچە بېرىدىغان جى چيوڭجى مۇئەللىمنىڭ قاتتىق توۋلىشى بىلەن جىممىدە تۇرۇپ قالدىم. ئەنە شۇنىڭدىن ئېتىبارەن دۇ ليۇليۇنىڭ دۈشمىنىگە ئايلىنىپ قالدىم. بىر قېتىم سومكامدىن پاتمىچۇقنىڭ ئۆلۈكى چىقتى، بۇنى سومكامغا شۇنىڭ سېلىپ قويۇشىدىن گۇمانىم بار ئىدى. مانا بۈگۈنكىدەك شۇ قەدەر سۈرلۈك بىر سورۇندا يالغۇز مېنىڭلا كۆزۈمدىن ياش چىقمىغانىدى، يۈزلىرىم شالۋاقلىرىم بىلەنمۇ بۇلغانمىغانىدى، بۇ كىچىك مەسىلە ئەمەس ئىدى. ئەگەر دۇ ليۇليۇ مۇشۇنى باھانە قىلىپ ئىنتىقام ئېلىپ قالسا . . . ئاقىۋىتىنى تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىن ئەمەس ئىدى. مەن قوللىرىم بىلەن يۈزۈمنى ئەتتىم، ئاغزىمنى كالچارىتىپ يالغاندىن يىغلىماقچى بولدۇم، لېكىن ھەرقانچە قىلىپمۇ يىغلىيالمىدىم.

جى چيوڭجىنىڭ گۈلدۈرمامىدەك ئاۋازى جىمى يىغا- زارە ئاۋازىنى بېسىپ كەتتى:

ـــ ئەكسىلئىنقىلابچى پومشىچىكلار سىنىپىنىڭ تۇرمۇشى ئەيىش- ئىشرەت، راھەت- پاراغەت ئىچىدە ئۆتەتتى. سى ماكۇ ئۆزى يالغۇز بىر جېنىغىلا تۆت خوتۇن ئالغان!ـــ ئۇ قولىدىكى تاياق بىلەن بىر رەسىمنى زەردە بىلەن نوقۇدى. رەسىمدە سى ماكۇنىڭ بېشى چوشقىغا، بەدىنى ئېيىققا ئوخشىتىپ سىزىلغان، ئۇزۇن، قاپقارا تۈك بېسىپ كەتكەن قوللىرى بىلەن تۆت ئالۋاستىنى قۇچاقلىۋالغان ئىدى: سول يېنىدىكى ئىككىسىنىڭ بېشى ئادەمگە، گەۋدىسى يىلانغا ئوخشايتتى؛ ئوڭ يېنىدىكى ئىككىسىنىڭ قوڭىدا سۆرۈلۈپ تۇرىدىغان، پاخپىيىپ كەتكەن ساپسېرىق قۇيرۇقى بار ئىدى. ئۇنىڭ كەينىدە يەنە بىر توپ ئالۋاستىلار بار ئىدى. بۇ ئالۋاستىلار ئېنىقلا سى ماكۇدىن كۆپەيگەن ئەۋلادلار ئىدى. مېنىڭ نەزەرىمدىكى ئۆسمۈر قەھرىمان سى مالياڭمۇ ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بار ئىدى. سى مالياڭ قېنىكىنە؟ چېكىسىدە مۈشۈكنىڭكىگە ئوخشاپ كېتىدىغان ئۈچبۇرجەك قۇلىقى بار مۈشۈك جىن شۇمىدۇ ياكى تۇمشۇقى ئۇچلۇق، قىزىل تون كىيىپ ئىككى تال ئاۋاق پەنجىسىنى سۆرەپ يۈرگەن چاشقان جىن شۇمىدۇ؟ دۇ جېڭجېڭنىڭ ماڭا سۆرۈن تەلەتى بىلەن لاپپىدە يەنە بىر قارىغىنىنى سېزىپ قالدىم.

ـــ سى ماكۇنىڭ تۆتىنچى خوتۇنى شاڭگۈەن جاۋدى،ـــ جى چيوڭجى تاياق بىلەن تۈلكە قۇيرۇقىنى سۆرىۋالغان ئايالنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ، ئۈنلۈك ئەمما ھېسسىياتسىز ئاۋازدا گېپىنى داۋام قىلدى،ـــ ئاجايىپ ئېسىل نازۇ- نېمەتلەرنى تويغۇدەك يېگىنى ئاز كەلگەندەك، يەنە تېخى مەخسۇس سېرىق پۇتلۇق چۈجە خورازنىڭ پۇتىدىكى سېرىق تېرىنى يەيدىغان ئادەتنى چىقىرىۋالغان. سى ماكۇ ئائىلىسىنىڭ ئۆز نەپسىنى قاندۇرۇش ئۈچۈن بوغۇزلىغان سېرىق پۇتلۇق چۈجە خورازلار تاغدەك دۆۋىلىنىپ كەتكەن!

قىپقىزىل تۆھمەت! ئىككىنچى ئاچام قاچان سېرىق پۇتلۇق چۈجە خورازنىڭ پۇتىدىكى سېرىق تېرىنى يەپ باققان؟ ئىككىنچى ئاچام ئەزەلدىن توخۇ گۆشى يېمەيتتى. سى ماكۇ ئائىلىسىدە چۈجە خورازلارنىڭ ئۆلۈكى تاغدەك دۆۋىلىنىپ كەتكەن ئىشمۇ يوق. ئۇلارنىڭ ئىككىنچى ئاچامغا قىلىۋاتقان ئاھانەتلىرى ماڭا قاتتىق ئەلەم بولدى، قەلبىمدە ئېيتقۇسىز غەزەب- نەپرەت ئۆركەشلىدى. مۇرەككەپ مەنىلەرنى ئۆزىگە مۇجەسسەم ئەيلىگەن كۆز ياشلىرىم چاناقلىرىمدىن يىپى ئۈزۈلگەن مارجاندەك دومىلاشقا باشلىدى. كۆز ياشلىرىمنى پىخسىقلىق قىلىپ تۇرماي ھەدەپ ئېيتاتتىم، لېكىن كۆز ياشلىرىم ئەركىمگە بويسۇنماستىن بۇلدۇقلاپ تۆكۈلگىنى تۆكۈلگەن ئىدى.

جى چيوڭجى چۈشەندۈرىدىغاننى چۈشەندۈرۈپ بولۇپ بىر يانغا ئۆتتى، بايىدىن بېرى تولا كاپىلدىغاچقىمىكىن، ئېغىر- ئېغىر پۇشۇلدايتتى. ئارقىدىن ئۆلكە شەھىرىدىن يېڭىلا يۆتكىلىپ كەلگەن سەي فامىلىلىك بىر ئايال مۇئەللىم داۋامىنى سۆزلەشكە باشلىدى. قاشلىرى ئىنچىكە، ياپما قاپاق كەلگەن بۇ مۇئەللىمنىڭ ئاۋازى تولىمۇ زىل ئىدى. ئۇ گېپىنى باشلا- باشلىمايلا كۆز چاناقلىرى لىققىدە ياشقا تولدى. ئەمدى ئاڭلايدىغىنىمىز تېمىسىدىنلا غەزەب- نەپرەت پۇراپ تۇرىدىغان «يۇرتىغا قايتقان تۈەننىڭ پەلەككە يەتكەن جىنايەتلىرى» دېگەن مەزمۇن ئىدى. ئۇ ئۆزىگە يۈكلەنگەن ۋەزىپىنى بىجاندىل ئورۇندىۋېتىدىغان ئەلپازدا، گويا خام سۆز ئۆتۈۋاتقاندەك بىر سىياقتا قولىدىكى تاياق بىلەن رەسىمنىڭ ئۈستىگە قويۇلغان ماۋزۇدىكى خەتلەرنى بىردىن بىردىن كۆرسىتىپ تۇرۇپ ئوقۇدى. بىرىنچى پارچە رەسىمدە مۇنۇلار سىزىلغانىدى: ئوڭ تەرەپ ئۈستۈنكى بۈرجەكتە بىر توپ قارا بۇلۇت ئۈزۈپ يۈرەتتى، قارا بۇلۇت ئارىسىدا بىر تال ھىلالئاي گىرىمسەن كۆرۈنۈپ تۇراتتى. سول تەرەپ بۈرجەكتىكى قاپقارا دەرەخ يۇپۇرماقلىرىدا نەچچە تال قارا يىپ ساڭگىلاپ تۇراتتى. لېكىن رەسىمدە ئىپادىلەنگىنى زىمىستان قىشنىڭ ئىزغىرىن شامىلى بولماستىن، بەلكى كۈز شامىلى ئىدى. قارا بۇلۇتلار ئارىسىدا ئېسىلىپ تۇرغان ھىلالئاي ئاستىدا كۈزنىڭ ئىزغىرىن شامىلىدا شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىدىكى جىمى رەزىللىكنىڭ مەنبىئى سى ماكۇ ئۇچىسىغا ھەربىيچە چاپان كىيگەن، بىقىنىغا تاپانچا قېپى ئاسقان، كاماردەك ئېچىلىپ تۇرغان كالاچ ئېغىزىدىن ھىرساي چىشلىرى ماراپ قان تامچىپ تۇرىدىغان قىپقىزىل تىلى ساڭگىلاپ تۇرغان، دەريادەك كەڭ يېڭىدىن چىقىپ تۇرغان چەپ قولىدا بايىلا بىر ئادەمنىڭ بېشىغا چىققان، قان تامچىلاپ تۇرغان قىڭراق، ئوڭ قولىدا تاپانچا تۇتۇۋالغان، تاپانچىسىنىڭ سىتىۋۇلىدىن ئوق چىقىۋاتقان ھالەتتە سىزىلغانىدى. ئۇ قوڭىغا ئىشتان كىيمىگەنىدى، ھەربىيچە چاپىنىنىڭ پېشى يەردە سۆرۈلۈپ يۈرىدىغان بۆرە قۇيرۇقىغىچە ساڭگىلاپ تۇراتتى. بەدىنىنىڭ تۆۋەن يېنى زىيادە ناھايىتى قاۋۇل، توم سىزىۋېتىلگەن بولۇپ، بەدىنىنىڭ ئۈستۈنكى قىسىمى بىلەن زادىلا ماس كەلمەيتتى، لېكىن پەنجىسى ئىت ئائىلىسىدىكى ھايۋانلارنىڭ پەنجىسىگە ئوخشىتىپ سىزىلغانىدى. ئۇنىڭ كەينىدىن بىر توپ ۋەھشىي، بەدبەشرە مەخلۇقلار ئەگىشىپ يۈرەتتى، بۇ مەخلۇقلارنىڭ ئارىسىدىكى بىرى بوينىنى تىك كۆتۈرۈپ قىزىل رەڭلىك زەھەرلىك كۆزەينەكلىك يىلان پۈركىمەكتە ئىدى.

ـــ مانا بۇ ـــ شا لياڭزى كەنتىدىكى ئەكسىيەتچى باي دېھقانلارنى دائىم ئۆلتۈرۈش يولى،ـــ دېدى سەي مۇئەللىم زاكون تايىقى بىلەن كۆزەينەكلىك يىلاننىڭ بېشىنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ،ـــ مانا ماۋۇسى،ـــ ئۇ بىر ياۋا ئىتنى كۆرسەتتى،ـــ شا كوۋزى كەنتىدىكى زومىگەر پومېشچىك دۇ جىنيۈەن بولىدۇ.

دۇ جىنيۈەن قان بىلەن قىپقىزىل بويالغان بۆرە چىشلىق كالتىكىنى سۆرىۋالغانىدى، يېنىدا ۋاڭ جياچيۇلۇق بۇزۇق ئەسكەر خۇ رىكۇي تۇراتتى. ئۇنىڭ تۇرۇقى ئادەم؛ سوزۇنچاق، ئاۋاق يۈزى بەئەينى قېچىرنىڭ ئۆزىلا ئىدى. لياڭ شيەندۇنلۇق ئەكسىيەتچى باي دېھقان ما چىڭيۈن بەئەينى پالاكەت ئېيىققىلا ئوخشايتتى. قىسقىسى، بىر توپ ۋەھشىي مەخلۇقلار سى ماكۇنىڭ يېتەكلىشىدە قولىغا ئۆتكۈر قوراللارنى ئېلىپ، ئادەم يەيدىغان ئەلپازدا شەرقىي شىمال گاۋمى يېزىسىغا باستۇرۇپ كېلىۋاتقان كۆرۈنۈش ئىدى.

ـــ يۇرتقا قايتقان تۈەن ئەسەبىيلەرچە سىنىپىي ئۆچمەنلىك يۈرگۈزگەن. ئۇلار قىسقىغىنە ئون كۈن ئىچىدە كىشىنى دەرغەزەپ قىلىدىغان تەسەۋۋۇر قىلغۇسىز ئېچىنىشلىق ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ 1388 كىشىنى ئۆلتۈرگەن،ـــ ئۇ زاكۇن تايىقى بىلەن يۇرتقا قايتقان تۈەننىڭ ئادەم ئۆلتۈرگەن قىلمىشى تەسۋىرلەنگەن كۆرۈنۈشنى كۆرسەتتى. ئوقۇغۇچىلارنىڭ يىغىسى تېخىمۇ ئەۋجىگە چىقتى. بۇ كۆرۈنۈشلەر گويا چوڭايتىلغان دەھشەتلىك قىيىن- قىستاق لۇغىتىنى ۋاراقلىغاندەك كۆز ئالدىمىزدا ئەينەن زاھىر بولۇپ، قەلبىمىزنى قورقۇنچقا سالاتتى. دەسلەپكى بىر نەچچە پارچە رەسىملەردە كاللىسىنى ئېلىش، مىلتىق بىلەن ئېتىپ ئۆلتۈرۈشتەك ئەنئەنىۋى ئادەم ئۆلتۈرۈش ئۇسۇللىرى تەسۋىرلەنگەنىدى. ئۇنىڭ كېيىنكىسى يېڭىلىق يارىتىش كۆرۈنۈشلىرى ئىدى.

ـــ مانا ماۋۇ تىرىك كۆمۈش،ـــ دېدى سەي مۇئەللىم رەسىمدىكى كۆرۈنۈشنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ،ـــ تىرىك كۆمۈش دېگىنىمىز ـــ ئادەمنى تىرىك پېتىلا كۆمۈۋېتىشنى كۆرسىتىدۇ.

ناھايىتى يوغان بىر ئازگالنىڭ ئىچىدە ئۆڭى توپىدىن پەرقلەنمەيدىغان ئون نەچچە ئادەم تۇراتتى. سى ماكۇ ئازگالنىڭ ئۈستىدە تۇرۇپ يۇرتىغا قايتقان تۈەن باندىتلىرىنىڭ ئازگال تىندۇرۇشىغا قوماندانلىق قىلىۋاتاتتى.

ـــ شۇ چاغدا بەختىگە يارىشا ئامان قالغان نامرات دېھقان گو ماشى چوڭ ئانىنىڭ ئاشكارىلىشىچە،ـــ سەي مۇئەللىم رەسىمنىڭ ئاستىدىكى چۈشەندۈرۈشنى ئوقۇدى،ـــ يۇرتىغا قايتقان تۈەن باندىتلىرى ھېرىپ قالسا تۇتۇلۇپ قالغان ئىنقىلابىي كادىرلار بىلەن ئاممىغا ئازگال كولىتىدىكەن، ئاندىن ئۇلارنىمۇ قوشۇپ كۆمۈۋېتىدىكەن. كۆكرىكىگىچە كۆمگەندە ئادەم نەپەس ئالالماي قالىدىكەن- دە، كۆكرەك ھېلىلا پارتلاپ كېتىدىغاندەك قاننىڭ ھەممىسى ئادەمنىڭ بېشىغا قاراپ ئاقىدىكەن. بۇ چاغدا يېزىغا قايتقان تۈەن باندىتلىرى ئادەمنىڭ بېشىنى چەنلەپ ئاتىدىكەن، قان مېڭىنىڭ قېتىقى بىلەن قوشۇلۇپ بىر مېتىر ئېگىزلىككىچە ئېتىلىپ چىقىدىكەن.

رەسىمدىكى كۆرۈنۈشتە بوينىغىچە كۆمۈۋېتىلگەن بىر كىشىنىڭ بېشىدىن قان فونتانغا ئوخشاش رەسىمدىكى كۆرۈنۈشنىڭ ئۈستۈنكى قىرىغىچە ئېقىپ چىقىپ، گلاس دانچىسىغا ئوخشاش يېيىلىپ پەسكە ساقىپ چۈشكەنلىكىدەك كۆرۈنۈش بار ئىدى. سەي مۇئەللىمنىڭ چىرايى تاتىرىپ كەتتى، ئوزايىدىن بېشى قېيىۋاتقاندەك قىلاتتى. ساۋاقداشلار ئاۋازىنى تىتىرىتىپ يىغلاشماقتا ئىدى. لېكىن بۇ چاغدا كۆزۈمدە يېشىم تۈگەپ قالغان ئىدى. رەسىمدە يېزىپ قويۇلغان ۋاقىت بويىچە بولغاندا، سى ماكۇ يۇرتىغا قايتقان تۈەننى باشلاپ شەرقىي شىمال گاۋ مى يېزىسىدا ۋەھشىيلەرچە قەتلىئام يۈرگۈزۈۋاتقان چاغدا، مەن ئانامغا ئەگىشىپ ئىنقىلابىي كادىرلار، ئاكتىپلار بىلەن بىللە شەرقىي شىمالنىڭ دېڭىز بويى رايونلىرىغا چېكىنىۋاتقانىدۇق. سى ماكۇ، سى ماكۇ، ئۇ راستىنلا شۇ قەدەر ۋەھشىيمىدۇ؟ سەي مۇئەللىمنىڭ راستىنلا بېشى قېيىپ كەتتىمۇ قانداق، بېشىنى رەسىمدىكى ئادەمنى تىرىك كۆمىدىغان ئازگال بار كۆرۈنۈشكە تىرىۋالغانىدى. يۇرتىغا قايتقان كىچىككىنە بىر تۈەن بىر گۈرجەك توپىنى ئېلىپ سەي مۇئەللىمنى كۆمۈۋەتمەكچى بولۇۋاتاتتى. ئۇنىڭ يۈزلىرىگە سۈپسۈزۈك تەر تامچىلىرى تەپچىرەپ چىقتى. گەۋدىسى ئاستا- ئاستا پەسكە سىيرىلىۋېدى، تامغا مىق بىلەن ئورنىتىپ قويۇلغان رەسىممۇ ئۇنىڭ بېشى بىلەن تەڭ سىيرىلىپ چۈشتى. ئۇ تامنىڭ ئالدىدا ئولتۇرۇپ قالدى، رەسىم ئۇنىڭ يۈزىنى توسۇۋالدى، تامدىكى ئاقۇچ توپا رەسىمنىڭ ئۈستىگە شىرىلداپ چۈشۈشكە باشلىدى.

تۇيۇقسىز روي بەرگەن بۇ ئىشتىن ھۆركىرەپ يىغلاۋاتقان ساۋاقداشلار شىپپىدە توختاپ قالدى. رايون كادىرىدىن بىر نەچچىسى يۈگۈرۈپ كەلگەن پېتى سەي مۇئەللىمنى كۆتۈرۈپ چىقىپ كەتتى. يۈزىنىڭ يارتىسىنى دېگۈدەك سەپكۈن بېسىپ كەتكەن، بەش ئەزايى بېجىرىم كەلگەن چاپدار يۈز، ئوتتۇرا ياش رايون باشلىقى سۆڭگىچىگە ئېسىۋالغان ياغاچتىن ياسالغان تاپانچا قېپىنى بېسىپ تۇرۇپ سۈرلۈك تەلەپپۇزدا دېدى:

ـــ ساۋاقداشلار، يولداشلار، ئەمدى شا لياڭزى كەنتىدىن كەلگەن نامرات دېھقان موماي گو ماشى بىزگە بېشىدىن ئۆتكۈزگەن كەچۈرمىشلىرىدىن دوكلات بېرىدۇ. گو موما، قېنى مەرھەمەت!

ئۇ شۇنداق دەپ بولۇپ رايون كادىرلىرىغا يۈزلەندى.

كۆپچىلىك گويا داڭلىق بىر ئارتسىتنىڭ سەھنىگە چىقىشىنى كۈتۈۋاتقاندەك، نەزەرىنى چېركاۋدىن مالويا پوپنىڭ تۇرالغۇسىغا كىرگىلى بولىدىغان ئەبجىقى چىقىپ كەتكەن كىچىك ئىشىككە ئاغدۇرۇشتى. زال ئىچى يىڭنە چۈشسە ئاڭلانغۇدەك دەرىجىدە تىمتاسلىققا چۆمدى. شۇ تىمتاسلىققا تۇيۇقسىز ھالاقىت بېرىلىپ، ھويلىدىن يۈرەكنى ئەزگۈدەك بىر يىغا ئاۋازى ئاڭلاندى. رايون كادىرىدىن ئىككىسى ئىشىكنى سۆڭگىچى بىلەنلا ئىتتىرىپ ئاچتى- دە، گو ماشى موماينى يۆلىگىنىچە كىرىپ كەلدى. چاچلىرى ئۇچتەك ئاقارغان گو ماشى يېڭى بىلەن ئاغزىنى توسۇپ، ئاسمانغا قاراپ يۈرەكنى ئەزگۈدەك ئايانچلىق ئاۋازدا يىغلىماقتا ئىدى. كۆپچىلىكمۇ ئۇنىڭغا ئەگىشىپ بەش مىنۇتتەك يىغلاشتى. موماي يۈزلىرىنى ئېرتىپ، كىيىمىنىڭ پەشلىرىنى تۈزەشتۈرۈپ قويۇپ سۆزىنى باشلىدى:

ـــ بالىلىرىم، بولدى يىغلىماڭلار. يىغلىغانغا ئۆلگەن ئادەم تىرىلىپ قالمايدۇ. ھاياتلار يەنە ياشىمىساق بولمايدۇ،ـــ ئوقۇغۇچىلار يىغىسىنى شاپپىدە توختىتىپ تەڭلا مومايغا قارىدى. ماڭا ئۇنىڭ گەپلىرى ئاددىي، ئەمما چوڭقۇر مەنىنى ئۆز ئىچىگە ئالغاندەك تۇيۇلۇۋاتاتتى. موماي سەل قورۇنۇپراق ھودۇقۇش ئىلىكىدە دېدى،ـــ نېمە دېسەم بولار؟ ئۆتكەن ئىشلارنى بولدى تەگەپ يۈرمەي.

موماي كەينىگە شاققىدە بۇرۇلۇپ چىقىپ كەتمەكچى بولۇۋېدى، شا لياڭزى كەنتىنىڭ ئاياللار مۇدېرى گاۋ خوڭيىڭ يۈگۈرۈپ كەلگەن پېتى ئۇنى توختىۋېلىپ:

ـــ موما، بىز دېيىشىپ بولغانغۇ؟ تۇرۇپلا يەنە ئۆزگىرىپ قالغىنىڭىز نېمىسى؟ـــ دېدى. ئوزايىدىن گاۋ خوڭيىڭنىڭ خېلىلا ئاچچىقى كەلگەندەك تۇراتتى. رايون باشلىقى كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ ئېيتتى:

ـــ موما، يۇرتىغا قايتقان تۈەننىڭ كىشىلەرنى تىرىك كۆمگەنلىكىنىلا سۆزلەپ بېرىڭ. بالىلار بۇنىڭدىن ئوبدان بىر تەربىيە ئېلىۋالسۇن، ئۆتمۈشنى ئۇنتۇلۇپ قالسىڭىز بولمايدۇ. «ئۆتمۈشنى ئۇنتۇلۇپ قالغانلىق ئاسيىلىقتىن دېرەك بېرىدۇ.» بۇ گەپنى لېنىن ئېيتقان جۇمۇ.

ـــ يولداش لېنىنمۇ مېنى سۆزلە دېگەندىكىن، سۆزلىسەم سۆزلەي ئەمىسە،ـــ گو ماشى موماي چوڭقۇر ئۇھ تارتىپ قويۇپ دېدى،ـــ شۇ كۈنى ئاخشىمى تولۇنئاي پارلاپ تۇرغان ئايدىڭ ئىدى. شۇ ئاينىڭ يورۇقىدا گۈل كەشتىلىسىمۇ بولاتتى. مەن بۇنداق يورۇق ئايدىڭنى كۆرۈپ باقماپتىكەنمەن. كىچىكىمدە چوڭلارنىڭ بىر چاغلاردا مالىمانچىلىق بولغان چاغدىمۇ مۇشۇنداق ئاپئاق ئايدىڭ بولغان، دېگەنلىكىنى ئاڭلىغانىدىم. ھېلىلا بىر مالىمانچىلىق بولىدىغاندەك خاتىرجەم ئۇخلىيالمىدىم، ئۇيقۇم بىراقلا قاچتى، غەربىي تار كوچىدىكى فۇ شېڭنىڭ ئانىسىنىڭ يېنىغا بېرىپ ئاياغ ئەندىزىسى سوراپ كەلمەكچى بولدۇم. ئىشىكتىن چىقىشىمغىلا شياۋ شىزىنىڭ ۋال- ۋۇل پارقىراپ كۆزنى چاقىدىغان قىڭراق كۆتۈرۈپ جىن سەينىڭ خوتۇنى، ئانىسى ۋە ئىككى ئوغلىنى يالاپ ماڭغانلىقىنى كۆرۈپ قالدىم. جىن سەينىڭ چوڭ بالىسى ئوغۇل ئىدى، يەتتە- سەككىز ياشلاردا بار ئىدى؛ كىچىك بالىسى قىز بولۇپ، ئىككى يېرىم ياشتىن ئاشقانىدى. مومىسىغا ئەگىشىپ ماڭغان چوڭ بالىسى قورققىنىدىن توختىماي يىغلايتتى؛ كىچىكىنى جىن سەينىڭ خوتۇنى كۆتۈرۈۋالغان بولۇپ، ئۇمۇ قورققىنىدىن قىرقىراپ يىغلايتتى. جىن سەينىڭ بىر بىلىكى ساڭگىلاپ قالغانىدى، دۈمبىسى قىڭراق بىلەن چېپىۋېتىلگەن بولغاچقا ئاپئاق مايلىرى بىلەن قىپقىزىل گۆشلىرى تېشىغا ئۆرۈلۈپ، قارىغان كىشىنىڭ تېنىنى شۈركەندۈرەتتى. شياۋ شىزىنىڭ كەينىدىن بەستلىك ئادەمدىن يەنە ئۈچى كېلىۋاتاتتى، ئوزايىدىن تونۇشتەكلا كۆرۈنەتتى، قولىدا پىچاق، چىرايىدىن ياۋۇزلۇق تاماتتى. ئۆزۈمنى دالدىغا ئالاي دەپ بولغۇچە شياۋ شىزى دېگەن ھارامتاماق كۆرۈپ قالدى. سۈرۈشتۈرۈپ كەلسە، ئۇنىڭ ئانىسى بىلەن تېخى بىر نەۋرە تۇغقان كېلەتتۇق. «ۋوي، بۇ مېنىڭ ھاممامغۇ؟» دېدى ئۇ. «شىزى، قاچان قايتىپ كەلدىڭ؟» دەپ سورىدىم مەن. «تۈنۈگۈن ئاخشام» دېدى ئۇ. «نېمە ئىش قىلىۋاتىسەن؟» سورىدىم مەن. «ھېچئىش، ماۋۇلارنى ئۇخلايدىغان جايغا ئورۇنلاشتۇرۇپ قوياي دەۋاتىمەن» دېدى ئۇ. بۇ گەپنىڭ ياخشىلىقتىن دېرەك بەرمەيدىغانلىقى كۆڭلۈمگە ئايان ئىدى. شۇڭا: «شىزى، ھەممىسى يېقىن تام قوشنىلار. بۇنچىۋالا قىلغۇدەك ئۇلار ساڭا نېمە قىلغان بولغىيتتى؟» دېدىم مەن. «ئاداۋىتىم يوق، بۇلار بىلەن دادامنىڭمۇ ھېچقانداق ئاداۋىتى يوق، مېنىڭ دادام بىلەن ئۇنىڭ دادىسى تېخى قول بېرىشىپ ئاكا- ئۇكا بولۇشقانلاردىن. شۇنداق تۇرۇقلۇق ئۇ دادامنى دەرەخكە ئېسىپ قويۇپ ئالتۇنلىرىنى ئېلىۋالغان» دېدى ئۇ. «ۋاي جېنىم جىيەنىم، قېرىندىشىڭنىڭ بېشى تۆرۈكۈپ شۇنداق قىلىپ ساپتۇ. چوڭلارنىڭ يۈزىنى قىلىپ ئۇنى كەچۈرۈۋەتكىن. پېقىر مەزلۇم ئالدىڭغا تىزلىنىپ ساڭا باش ئۇراي» دېدى جىن سەينىڭ ئانىسى. «ئانا، تىزلانما، ئۇنىڭغا يالۋۇرۇپمۇ يۈرمە!» دېدى جىن سەي. «ئوھوي، جىن سەي، قالتىسقۇ سەن. خېلى ئەركەك تۈكۈڭ بار ئىكەن- ھە ؟ خەلق ئەسكەرلىرى ئەترىتىنىڭ باشلىقى بولۇشقا لايىق ئەمەسكەنسەن» دېدى شياۋ شىزى. «بۇ نوچىلىقلىرىڭ نەچچە كۈنگىمۇ بارمايدۇ» دېدى جىن سەي. شياۋ شىزى: «دۇرۇس ئېيتتىڭ، نوچىلىقلىرىمنىڭ سەن دېگەندەك ئون- ئونبەش كۈنلۈكى قالغاندۇ. لېكىن ئۆيۈڭدىكىلەرگە تاقابىل تۇرۇشقا بۈگۈن ئاخشام يېتىپ ئېشىپ قالىدۇ» دېدى. مەن ياشقا چوڭلۇقۇمنى پەش قىلىپ تۇرۇپ: «شياۋ شىزى، ئۇلارنى قويۇۋەتكىن. ئۇنداق قىلمايدىكەنسەن، سەندەك جىيەنىمدىن كېچىمەن!» دېدىم. ئۇ سەت بىرنى ئالىيىۋېتىپ: «ئاناڭنى، كىم سېنىڭ جىيەنىڭكەن؟ ئالدىمدا تولا تۇغقانچىلىقنى پەش قىلما. قايسى يىلى ئېھتىياتسىزلىقتىن بىر ئۆلەرمەن چۈجەڭنى دەسسەپ ئۆلتۈرۈپ قويغانغا كالتەك بىلەن بېشىمنى يېرىۋەتكەن سەن شۇغۇ» دېدى. مەن: «شىزى، سەن ئادەم ئەمەسكەنسەن» دېدىم. ئۇ ھېلىقى بەستىلىك ئۈچەيلەنگە بۇرۇلۇپ: «بۇرادەرلەر، بۈگۈن نەچچىسىنىڭ جېنىنى ئالدۇق؟» دەپ سورىدى. ئۈچەيلەننىڭ ئارىسىدىن بىرسى: «مۇشۇ ئائىلىنى قوشقاندا دەلمۇ دەل 99 ئادەمنىڭ جېنىنى ئاپتۇق» دېدى. شياۋ شىزى: «ھەي ئەرگە قانمايدىغان بۇزۇق! ئەيبكە بۇيرىمىغىن، سېنى قوشۇپ ئاۋۇ ساننى پۈتۈنلىۋېتەي» دېدى. بۇنى ئاڭلاپ پۈتۈن ئەزايىمغا تىتىرەك ئولاشتى. ماۋۇ ھارامتاماق تېخى مېنىمۇ ئۆلتۈرمەكچىكەن ئەمەسمۇ! مەن شاققىدە كەينىمگە بۇرۇلۇپلا ئۆيگە قاراپ بەدەر قاچتىم، لېكىن ئۇلارنىڭ قولىدىن قۇتۇلالمىدىم. شياۋ شىزى دېگەن دەيۈز يۈزىدە تۈكى بار، ئۆتۈپ كەتكەن ۋاپاسىز نېمىكەن. ئۇ خوتۇنىدىن خەق بىلەن تېپىشىۋالدى دەپ گۇمان قىلىپ، پىلىكى بار گىراناتنى ئوچاقنىڭ ئىچىگە كۆمۈپ قويۇپتۇ. ئۇ كۈنى تازا قېرىشقاندەك ئانىسى ئەتىگەن تۇرۇپ ئوچاقنىڭ كۈلىنى ئادالاۋېتىپ ئۇقۇشماستىن گىراناتنىڭ پىلىكىنى تارتىپ ساپتۇ. بۇ ئىشلار ئېسىمدىن كۆتۈرۈلۈپ كېتىپتۇ. ئاتىكاچىلىق قىلىپمۇ جىق زىيان تارتقان مەزلۇممەن. ئۇلار جىن سەينىڭ ئائىلىسى بىلەن مېنى قوشۇپ شا لياڭزىنىڭ ئالدىغا يالاپ ئاپاردى. بەستلىك ئەردىن بىرى گۈرجەك بىلەن ھەدەپ ئازگال كولاۋاتاتتى. يەر قۇملۇق بولغاچقا، كولاشقا جىق كۈچ كەتمەيتتى، ئازگال ھەش- پەش دېگۈچە كولىنىپ بولدى. ئاسماندا يوپيورۇق نۇر چېچىپ تۇرغان تولۇنئاي كۆزنى قاماشتۇراتتى. يەردىكى جىمى نەرسىنى ئوپئوچۇق كۆرگىلى بولاتتى. ئوت- چۆپ دەمسىلەر، گۈل- گىياھ دەمسىلەر، چۈمۈلە دەمسىلەر، ماڭقاقۇرت دەمسىلەر، جىمى نەرسىنى شۇنداق ئوچۇق كۆرگىلى بولاتتى، بەك ئوچۇق كۆرگىلى بولاتتى. شياۋ شىزى قۇم ئازگىلىنىڭ يېنىغا بېرىپ قاراپ قويۇپ: «بۇرادەرلەر، يەنىمۇ چوڭقۇرراق كولاڭلار، جىن سەي دېگەن ماۋۇ ئېشەك جايلىغان گۇينىڭ بويى ئېگىز» دېدى. ئازگال كولىغان ئەر يەنە كولاشقا باشلىدى. قۇم شار- شۇر قىلىپ ئۈستىگە تاشلىناتتى. شياۋ شىزى: «جىن سەي، دەيدىغان گەپلىرىڭ بارمۇ؟» دېدى. جىن سەي: «شىزى، مەن ساڭا يالۋۇرمايمەن. داداڭنىڭ ئۆلۈم ئىشىدا مەنمۇ جىق ئازابلاندىم. داداڭنى مەن ئۆلتۈرمىسەم باشقىلار ھامان ئۆلتۈرەتتى» دېدى. شياۋ شىزى: «دادام تىجەپ يۈرۈپ پۇل يىغىپ، داداڭ بىلەن بىللە دېڭىز مەھسۇلاتلىرى سودىسى قىلىپ تاپقان ئازراق پۇلىغا بىر قانچە مو يەر ئاچتى. داداڭ شور پىشانە بولغاچقا پۇلىنى ئوغرىغا بەردى. دەپ باقە، دادامنىڭ نېمە گۇناھى بار ئىكەن؟» دېدى. جىن سەي: «يەر ئاچتى، يەر ئاچقانلىق ئۆزى گۇناھ دېگەن شۇ!» دېدى. شياۋ شىزى: «جىن سەي، ۋىجدانىڭ بىلەن گەپ قىل، يەر ئېچىشنى كىم خالىمايدۇ؟ سېنىڭ داداڭ خالىمامدا؟ سەن خالىمامسەن؟» دېدى. جىن سەي: «مەندىن ئۇ گەپلەرنى سورىما. سورىساڭمۇ جاۋاب بېرەلمەيمەن. ئازگىلىڭنى كولاپ بولدۇڭمۇ؟» دېدى. ھېلىقى ئەر: «كولاپ بولدۇم» دېدى. جىن سەي ئارتۇق گەپ قىلىپ يۈرمەيلا ئازگالغا سەكرىدى. ئازگالنىڭ چوڭقۇرلۇقى ئۇنىڭ بوينىغا كەلدى. ئۇ: «شىزى، مەن بىر نەچچە ئېغىز شۇئار توۋلىۋالاي» دېدى. شياۋ شىزى: «توۋلاۋەر، ئىككىمىز دېگەن ئېغىمىز ئوچۇق، تال چىۋىقنى ئات ئېتىپ يۈرگەن چېغىمىزدىن تارتىپ دوست. ساڭا ساڭا ئالاھىدە مۇئامىلە قىلىمەن. نېمە توۋلىغۇڭ كەلگەن بولسا توۋلاۋەرگىن» دېدى. جىن سەي ئويلىنىپ تۇرۇپ كېتىپ يارىلانمىغان بىلىكىنى كۆتۈرۈپ قاتتىق توۋلىدى: «كومپارتىيە ياشىسۇن! كومپارتىيە ياشىسۇن!! كومپارتىيە ياشىسۇن!!!» ئۇ ئۈچ قېتىم توۋلاپ توختاپ قالدى. شياۋ شىزى: «توختاپ قالدىڭغۇ؟» دەپ سورىدى. جىن سەي: «توۋلىمايمەن» دېدى. شياۋ شىزى: «يەنە بىردەم توۋلىغىن، ئاۋازىڭ بەك جاراڭلىقكەن» دېدى. جىن سەي: «بولدى، توۋلىمايمەن. ئۈچ قېتىم توۋلىسام كۇپايە» دېدى. شياۋ شىزى جىن سەينىڭ ئاپىسىنى بىرنى ئىتتىرىپ دېدى: «ئەمىسە ياخشى. ھامما، قېنى سىزمۇ چۈشۈڭ!» جىن سەينىڭ ئانىسى پالاققىدە يەرگە تىزلىنىپ شياۋ شىزىگە باش ئۇردى. شياۋ شىزى ھېلىقى بەستلىك ئەرنىڭ قولىدىن گۈرجەكنى تارتىپ ئېلىپ، جىن سەينىڭ ئانىسىنى بىر تۈرتۈپلا ئازگالغا چۈشۈرۈۋەتتى. ھېلىقى پالۋان سۈپەت ئەرلەر جىن سەينىڭ خوتۇنى بىلەن بالىلىرىنىمۇ ئازگالغا ئىتتەردى. بالىلار قىرقىراپ يىغلاشقا باشلىدى، جىن سەينىڭ خوتۇنىمۇ يىغلىدى. جىن سەي خاپا بولۇپ: «يىغلاشما، ئاغزىڭنى يۇمۇش، تولا يۈزۈمنى چۈشۈرۈشمە» دەپ ۋارقىرىدى. ئۇنىڭ خوتۇنى بىلەن بالىلىرى يىغىدىن توختاپ قالدى. بىر ئەر مېنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ شياۋ شىزىدىن: «ئەترەت باشلىقى، ئۇنى قانداق قىلىمىز؟ ئۇنىمۇ كارىزغا كۆمۈۋېتەمدۇق؟» دەپ سورىدى. شياۋ شىزى جاۋاب بېرىپ بولغۇچە جىن سەي كارىزنىڭ ئىچىدە تۇرۇپ ۋارقىرىدى: «شياۋ شىزى، بىزنىڭ بىر ئائىلىنى بىر ئازگالغا كۆمىدىغانغا كېلىشىپ بولغان. باشقىلارنى بۇ ئازگالغا ئىتتەرمە!» شياۋ شىزى: «خاتىرەڭنى جەم قىل جىن سەي، كۆڭلۈڭنى چۈشىنىمەن. ماۋۇ قېرى دەللىنى ـــ ئۇ ھېلىقى ئەرگە قارىتىپ دېدى،ـــ بۇرادەر، يەنە جاپا تارتىدىغان بولدۇڭ، كارىزدىن يەنە بىرنى كولىغىن، ئۇنى شۇ كارىزغا كۆمۈۋېتەيلى» دېدى.

ـــ ھېلىقى پالۋان سۈپەت ئەرلەر ئىككىگە بۆلۈندى، بىرى مېنى كۆمىدىغانغا كارىز كولىدى. يەنە بىرى جىن سەي ئائىلىسىدىكىلەر تاشلانغان كارىزنى تىندۇرۇشقا باشلىدى. جىن سەينىڭ قىزى: «ئانا، كۆزۈمگە قۇم كىرىپ كەتتى . . . » دەپ يىغلىدى. جىن سەينىڭ خوتۇنى كەمزۇلىنىڭ ئېتىكى بىلەن قىزىنىڭ يۈزىنى چۈمكەپ قويدى. جىن سەينىڭ ئوغلى كارىزدىن چىقىپ كېتىشكە تىرمىشىۋېدى، ھېلىقى ئەر ئۇنى گۈرجەك بىلەن تۈرتۈپ يەنە چۈشۈرۈۋەتتى. بالا ھۈ تارتىپ يىغلاشقا باشلىدى. جىن سەينىڭ ئانىسى كارىزنىڭ ئىچىدە ئولتۇرۇپ قالغانىدى، قۇم- توپىلار بىردەمدىلا ئۇلارنى كۆمۈۋەتتى. جىن سەينىڭ ئانىسى خىرقىراق ئاۋازدا: «كومپارتىيە، ھەي كومپارتىيە، بىز ئانىلار سېنىڭ قولۇڭدا ئۆلدۇق!» دەپ تىللىدى. شياۋ شىزى: «جېنىڭ ھەلقۇمۇڭغا كەلگەندە چۈشىنىپ يېتىپسەن- دە! جىن سەي، سەن پەقەت: ‹كومپارتىيەنى يوقىتايلى!› دەپ ئۈچ قېتىملا توۋلىساڭ، ئائىلەڭدىكىلەردىن ئىزىڭنى باسىدىغانغا بىر ئادەم قويۇپ قويىمەن. كەلگۈسىدە قەبرەڭگە چىقىپ قەغەز كۆيدۈرۈپ قويىدىغانغا ئادەم چىقىدۇ» دېدى. جىن سەينىڭ ئانىسى بىلەن خوتۇنى تەڭلا جىن سەيگە: «جىن سەي، ھەي جىن سەي، تېز توۋلىغىن، تېز توۋلىمامسەن» دەپ يالۋۇرۇشقا باشلىدى. جىن سەينىڭ يۈز- كۆزىنى توپا باسقان، ئىككى كۆزى چۆچەكتەك چەكچەيگەن ئىدى. ئۇنى ھەقىقەتەن پولات ئىرادىلىك ئەزىمەت دېيىشكە بولاتتى. ئۇ: «ياق، توۋلىمايمەن» دېدى. «مەيلىڭ، خېلى جىگىرىڭ بار نېمىكەنسەن- ھە!» شياۋ شىزى قايىللىق تەلەپپۇزىدا شۇنداق دېدى- دە، ھېلىقى ئەرنىڭ قولىدىكى گۈرجەكنى يۇلۇپ ئېلىپ قۇم ئۇسۇپ كارىزغا تاشلىدى. جىن سەينىڭ ئانىسى جىمىپ قالدى. قۇم- توپىلار جىن سەينىڭ خوتۇنىنىڭ بوينىغىچە كەلدى، قىزى ئابايىلا كۆمۈلۈپ بولغانىدى. ئوغلىنىڭ بېشىنىڭ چوققىسىلا كۆرۈنۈپ قالغان، ئىككى قولى توپىنىڭ ئارىسىدىن يۇقىرىغا سوزۇلۇپ ھەدەپ توپىنى تۈرتۈش بىلەن ئاۋارە ئىدى. جىن سەينىڭ خوتۇنىنىڭ بۇرۇن ۋە قۇلاقلىرىدىن قاپقار قانلار سىرغىپ چىقىشقا باشلىدى، قاپقاراڭغۇ كامارنى ئەسلىتىدىغان ئاغزى ھەدەپ: «شەپقەتسىزلەر، ۋۇ شەپقەتسىزلەر!» دەپ ۋارقىرايتتى. شياۋ شىزى قولىدىكى گۈرجەكنى قويۇپ جىن سەيدىن: «قانداق؟» دەپ سورىدى. جىن سەي قېرى كالىدەك پۇشۇلدايتتى، ئېسىلگەن باشلىرى بەئەينى قاپاققىلا ئوخشاپ قالغانىدى. ئۇ: «شىزى، مەن بەك ياخشى . . . » دەپ جاۋاب بەردى. شياۋ شىزى: «جىن سەي، كىچىكىمىزدىن بىللە ئويناپ چوڭ بولغان دوستلۇقىمىزنىڭ يۈزىنى قىلىپ ساڭا يەنە بىر قېتىم پۇرسەت بېرەي، ‹گومىنداڭ ياشىسۇن!› دەپ بىر ئېغىز توۋلىساڭلا سېنى چىقىرىۋالىمەن» دېدى. جىن سەي چەكچەيگىنىچە غاراڭ- غۇرۇڭ ئاۋازدا: «كومپارتىيە ياشىسۇن . . . » دېدى. ئەرۋاھى ئۇچقان شياۋ شىزى گۈرجەكلەپ توپا ئېلىپ ئازگالغا تاشلىغىلى تۇردى. ئازگال تىندى، جىن سەينىڭ خوتۇنى بىلەن ئوغلى كۆرۈنمەي قالدى، لېكىن ئۇلار تىرمىشىپ يۈرۈپ توپىلارنى تۈرتۈپ ئاچاتتى، ئۇلارنىڭ جېنى تېخى تولۇق چىقىپ بولمىغانىدى. توپىنىڭ ئارىسىدىن جىن سەينىڭ يوغان كاللىسىلا كۆرۈنۈپ قالغانىدى، قارىغان كىشىنىڭ قورققۇسى كېلەتتى. ئۇ گەپتىن قالدى؛ بۇرۇنىدىن، كۆزلىرىدىن قان چىقىشقا باشلىدى؛ بېشىدىكى قان تومۇرلار ئېسىلىپ پىلە قۇرۇتىدەك يوغىناپ كەتكەنىدى. شياۋ شىزى ئازگال تىندۇرغان توپىلارنىڭ ئۈستىگە دەسسەپ تۇرۇپ بوشاپ قالغان توپىلارنى چىڭداشقا باشلىدى. ئۇ جىن سەينىڭ بېشىنىڭ ئالدىغا كېلىپ زوڭزىيىپ ئولتۇردى- دە: «بۇرادەر، ئەمدى قانداقراق تۇرىسەن؟» دەپ سورىدى. جىن سەي جاۋاب بېرەلمىدى. شياۋ شىزى بارمىقى بىلەن جىن سەينىڭ بېشىنى نوقۇپ قويۇپ، ھېلىقى پالۋان سۈپەت ئەرلەردىن سورىدى: «بۇرادەرلەر، تىرىك ئادەمنىڭ كاللىسىنى يېگۈڭلار بارمۇ؟» پالۋان سۈپەت ئەرلەر: «ئۇ نېمەڭنى كىم يەيتتى، تولا كۆڭلىمىزنى ئېلىشتۇرمىغىنا» دېيىشتى. شياۋ شىزى: «يەيدىغانلار بار، ئەترەت باشلىقى بۇرۇندىنلا يەيتتى. جاڭيۇ بىلەن زەنجىۋىل قەلەمچىسىنى ئارىلاشتۇرۇپ يېسە دۇفۇ ئۇيۇتمىسىدەك پەيزى بولىدۇ» دېدى. ئازگال كولاۋاتقان ھېلىقى تەمبەل ئەر ئازگالدىن يامىشىپ چىقىپ: «ئەترەت باشلىقى، ئازگالنى كولاپ بولدۇم» دېدى. شياۋ شىزى ئازگالنىڭ يېنىغا بېرىپ قاراپ قويدى- دە، ماڭا بۇرۇلۇپ: «تاۋۇز پىلىكى ھامما، كېلىپ قاراپ بېقىڭە، مەن سىز ئۈچۈن كولاتقان ئەتىۋارلىق ئۇۋا قانداقراق بولدىكىن؟» دېدى. مەن: «ھەي شىزى، ھەي شىزى، ئۇنچىۋالا باغرى تاشلىق قىلىپ كەتمە، بىر قوشۇق قېنىمدىن كەچكىن» دېدىم. شياۋ شىزى: «شۇنچە ياشقا كىردىڭىز، ئەمدى سىزگە ياشاپ نېمە كەپتۇ؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە سىزنى قويۇۋەتسەم، جېنىنى ئالىدىغانغا ئادەمدىن يەنە بىرنى تاپمىسام بولمايدۇ. ئىشقىلىپ، بۈگۈن ھەر نېمە بولسا جېنىنى ئالدىغان ئادەمنىڭ سانى 100 گە يەتتى» دېدى. مەن: «شىزى، ئۇنداق بولسا مېنى تىرىك كۆمۈپ قىيناپ يۈرگۈچە قىڭراق بىلەن چېپىپلا ئۆلتۈرۈۋەتكىن» دېدى. شياۋ شىزى دېگەن ھارامتاماق: «تىرىك كۆمسەم بەكرەك قىينالغىنىڭىز بىلەن ئۆلگەندە جەننەتكە كىرىسىز ئەمەسمۇ» دېدى. بۇ خۇمپەر مېنى بىر تېپىپلا ئازگالغا چۈشۈرۈۋەتتى. شۇ ئەسنادا بىر توپ كىشى قىيا- چىيا سالغىنىچە شا لياڭزىنىڭ كەينىدىن يۇپۇرۇلۇپ كەلدى. ئادەملەرنى فۇ شېڭتاڭنىڭ ئىككىنچى غوجايىنى سى ماكۇ باشلاپ كېلىۋاتاتتى، مەن ئۇنىڭ ئۈچىنچى ھاممىسىنىڭ ھالىدىن خېلى ئوبدان خەۋەر ئالغانىدىم. كۆڭلۈمدە: «نىجات يۇلتۇزۇم كەلدى!» دەپ ئويلايتتىم. پۇتىغا يوغان ئۆتۈك كىيىۋالغان سى ماكۇ ئېرغاڭلىغىنىچە يۈگۈرۈپ كەلدى. ئىككىنچى غوجايىن ئىككى يىل كۆرمىگەنگە ئوبدانلا قېرىپ كەتكەنىدى. «ئاۋۇ يەردە تۇرغان قايسىڭ؟» دەپ سورىدى سى ماكۇ. «مەن، شياۋ شىزى» دېدى شياۋ شىزى. «نېمە ئىش قىلىۋاتىسەن؟» «ئادەم كۆمۈۋاتىمەن.» «كىمنى كۆمۈۋاتىسەن؟» «شا لياڭزى كەنتىدىكى كەنتىنىڭ خەلق ئەسكەرلىرى ئەترىتىنىڭ باشلىقى جىن سەينىڭ ئۆيىدىكىلىرىنى كۆمۈۋاتىمەن.» سى ماكۇ ئالدىغا يېقىن كېلىپ: «ئاۋۇ ئازگالدىكى كىم؟» دەپ سورىدى. «ئىككىنچى غوجايىن، مېنى قۇتۇلدۇرۇۋېلىڭ!» دەپ توۋلىدىم مەن: «مەن ئۈچىنچى ھاممىڭىزنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئالغان گو لوگۇ ئائىلىسىدىن بولىمەن.» «ۋاي سىزمىدىڭىز؟ـــ دېدى سى ماكۇ،ـــ نېمە گۇناھىڭىزغا بۇنىڭ قولىغا چۈشۈپ قالدىڭىز؟»«ئاغزىم ئىتتىكلىك قىلىپ كۆپ سۆزلەپ قويغان گۇناھىم بار. ماڭا ئىلتىپات قىلىڭ!» سى ماكۇ شياۋ شىزىغا: «ئۇنى قويۇۋەتكىن» دېدى. شياۋ شىزى: «ئەترەت باشلىقى، ئۇنى قويۇۋەتسەك ئۆلتۈرگەن ئادىمىمىزنىڭ سانى 100 گە توشمايدۇ» دېدى. سى ماكۇ: «توشمىسا توشماس، ئۆلۈشكە تېگىشلىكلىرىنى ئۆلتۈر، ئۆلتۈرۈشكە تېگىشلىك بولمىغانلىرى قالسۇن» دېدى. ئەرلەردىن بىرى گۈرجىكىنى ئۇزىتىپ مېنى كارىزدىن سۆرەپ چىقتى. نېمىلا بولمىسۇن، سى ماكۇ يەنىلا غەرەز ئۇقىدىغان كىشى ئىدى. سى ماكۇ بولمىغان بولسا شياۋ شىزى دېگەن ھارامتاماق مېنى تىرىك كۆمۈۋەتكەن بولاتتى.

چىرايى تامدەك تاتىرىپ كەتكەن سەي مۇئەللىم زاكۇن تايىقىنى قولىغا ئېلىپ بايا تۇرغان جايىغا باردى- دە، دەھشەتلىك قىيىن- قىستاققا دائىر سۆزلەرنى چۈشەندۈرۈشكە باشلىدى. كۆزلىرىدىن تاراملاپ ياش قۇيۇلۇۋاتقان، ئاۋازى شۇ قەدەر مۇڭلۇق، ھەسرەتلىك بولسىمۇ، لېكىن بايىدىن بېرى تولا يىغلاپ ھالى قالمىغان ئوقۇغۇچىلار يىغلىماي جىممىدە تۇرۇشاتتى. ئۆپچۆرەمدىكى بايىدىن بېرى مەيدىسىگە مۇشتلاپ يىغلاۋاتقان كىشىلەرنىڭ چىرايىنى ھارغىنلىق ۋە بىزارلىق تۇيغۇلىرى قاپلىغانىدى. شۇنداقلا قارىسا قان ھىدى كېلىپ تۇرىدىغان ھېلىقى رەسىملەر ئاپتاپقا قاقلىنىۋېرىپ قۇرۇپ كەتكەن قوتۇرماچتەك مەززىسىز كۆرۈنەتتى. گو ماشىنىڭ نوپۇزلۇق سالاھىيىتى بىلەن ئوتتۇرىغا چىقىپ سۆزلىگەنلىرىگە سېلىشتۇرغاندا رەسىملەر بىلەن چۈشەندۈرۈشلەر شۇ قەدەر ساختا، جانسىز، ھېسسىيات تۈسى يوق دېيەرلىك ئىدى.

خىيال ئېكرانىمدا گو ماشى موماي ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن ئاقلىقىدىن كۆزنى قاماشتۇرىدىغان ھېلىقى تولۇنئاي، جىن سەينىڭ كاۋىدەك ئېسىلىپ كەتكەن خاپان بېشى، ۋەھشىيلىكتە ئۇچىغا چىققان، تۇرۇقى بەئەينى سۈلەيسۈننى ئەسلىتىدىغان شياۋ شىزى بىر- بىرلەپ ئۆتتى. بۇ ئوبرازلار جانلىق ئىدى، لېكىن رەسىمدىكى ئوبرازلار پەقەت ئاپتاپقا تولا قاقلىنىۋېرىپ قۇرۇپ كەتكەن قوتۇرماچقىلا ئوخشايتتى.

تولغان بەدەن
(رومان)
ئاپتورى: مو يەن

 تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

ئۇلار قولىغا ئۈژمە ياغىچىنىڭ ئەۋرىشىم تايىقىدىن بىر تالدىن ئېلىپ مەكتەپتىن كەنتكە بارىدىغان چىغىر يولدا ئالدىمنى توستى. قىيپاش چۈشۈپ تۇرغان قۇياش نۇرىدا ئۇلارنىڭ يۈزىدە شام يورۇقىغا ئوخشاش سارغۇچ نۇر پارلايتتى. ۋۇ يۈنيۈنىڭ شاپاق دوپپىسى بىلەن بىر تەرىپى مومىدەك ئىششىپ كەتكەن يۈزى، گو چيۇشېڭنىڭ زەھەرخەندە كۆزلىرى، دىڭ جىنگوۋنىڭ قارا مورنى ئەسلىتىدىغان قۇلىقى، ئۇنىڭدىن باشقا يەنە كەنتىمىزدە مەككارلىقتا نامى چىققان ۋېي ياڭجياۋنىڭ قاپقارا چىشلىرى كەچكى قۇياشنىڭ ئاجىز نۇرىدا بىر- بىرىدىن پەرقلىق نۇر چاچاتتى. چىغىر يولنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى سېسىق سۇ ئاقىدىغان ئېرىقتا پەيلىرى تىرتىيىپ كەتكەن بىر نەچچە ئۆردەك ئۈزۈپ يۈرەتتى. مەن چىغىر يولنىڭ يانتۇ گىرۋىكىنى ياقىلاپ ئۇلاردىن ئەگىپ ئۆتۈپ كەتمەكچى بولۇۋېدىم، ۋېي ياڭجياۋ ئۈژمە تايىقى بىلەن ئالدىمنى توستى.

ـــ نېمە قىلاي دەيسەن؟ـــ سورىدىم مەن قورقۇمسىراپ.

ـــ نېمە قىلاي دەيسەن دېدىڭما ھارامسۈيدۈك،ـــ دېدى ئۇ پەرۋانىنى ئەسلىتىدىغان ئالغاي كۆزلىرىنى پالدىرلىتىپ قويۇپ،ـــ بىز بۈگۈن قىزىل پاچاقتىن بولغان سەن ھارامسۈيدۈكنىڭ ئوبدان ئەدىپىنى بېرىپ قويماقچى!

ـــ مەن ھېچقاچان سىلەرنىڭ چىشىڭلارغا تېگىدىغان ئىش قىلمىدىمغۇ؟ـــ دېدىم مەن ئەلەم بىلەن.

ۋۇ يۈنيۈ قولىدىكى ئۈژمە تايىقى بىلەن كاسامغا شاڭڭىدە بىرنى سالدى. شۇئان كاسامدا پىچاق تىلغاندەك ئاچچىق بىر ئاغرىق پەيدا بولدى. تۆتى بىر بولۇپ قولىدىكى ئۈژمە تايىقى بىلەن بەدىنىمگە ئايىماي ساۋاشقا باشلىدى. ئاغرىققا چىدىماي ھۆركىرەپ يىغلىۋەتتىم. ۋېي ياڭجياۋ سۆڭەك ساپلىق يوغان بىر قىڭراقنى چىقىرىپ كۆزۈمنىڭ يېنىغا يېقىن ئەكېلىپ پۇلاڭلاتقاچ تەھدىت تەلەپپۇزىدا دېدى:

ـــ ئاغزىڭنى يۇم! يەنە ھاڭرايدىغان بولساڭ تىلىڭنى كېسىپ، كۆزۈڭنى ئويۇپ، بۇرۇنۇڭنى چۇۋۇۋېتىمەن!

قىڭراقنىڭ بىسىدا چاقناۋاتقان سوغۇق نۇردىن شۈركىنىپ جىم تۇرۇۋالدىم.

ئۇلار كاسامغا تىزلايتتى، ئۈژمە تايىقى بىلەن قورسىقىمغا، پاچىقىمغا شاڭىلدىتىپ سالغاچ تۆت چىلبۆرە بىر قوينى قوغلىغان پەدىدە مېنى كەڭ كەتكەن دالانىڭ ئىچكىرىسىگە قاراپ ھەيدىمەكتە ئىدى. يولنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى ئېرىقتىكى سۇ جىممىدە ئاقماقتا، سېسىق سۇنىڭ ھىدى زاۋال چۈشكەنسېرى كۈچەيمەكتە ئىدى، سېسىق سۇ كۆپۈكچىلىرى سۇنىڭ ئاستىدىن ئۈستىگە بۇلدۇقلاپ ئۆرلەپ چىقماقتا ئىدى. ئۇلارغا: «ئاكىلار، مېنى كەتكىلى قويۇڭلار . . . » دەپ نەچچە رەت يېلىندىم. لېكىن بۇ يالۋۇرۇشلىرىم ئۇلارنىڭ ئۈژمە تايىقى بىلەن ساۋاشلىرى بىلەن تۈگەللىنەتتى. يىغلاپ، زارلاپ باقاتتىم، ۋېي ياڭجياۋنىڭ تەھدىت سېلىشى بىلەن يەنە توختاپ قالاتتىم. بىردىنبىر تاللىشىم ئۇلارنىڭ تايىقىغا ئاۋازىمنى چىقارماي جىم تۇرۇپ بېرىش، ئۇلار زورلىغان تەرەپكە قاراپ مېڭىش ئىدى.

قوناق پاسىڭى، شال پاخىلى بىلەن ياسالغان بىر كۆۋرۈكتىن ئۆتۈپ، بىر بۈك- باراقسان ئابدىمىلىكزارلىقنىڭ ئالدىغا كەلگەندە ئۇلار توختاشنى بۇيرىدى. كاسام ھۆل بولۇپ كەتكەنىدى، كاسامنى ھۆل قىلىۋەتكىنى سۈيدۈكمۇ ياكى قانمۇ، ئۆزۈممۇ بىلمەيتتىم. ئۇلار قاتار بىر رەت بولۇپ تىزىلىۋالغان بولۇپ، گەۋدىسىنى قىزغۇچ قۇياش نۇرى يورۇتۇپ تۇراتتى. تۆتىنىڭ قولىدىكى ئۈژمە تايىقىنىڭ ئۇچى ئوشتۇلۇپ، قارامتۇل يېرى كۆرۈنۈپ قالغانىدى. ياۋا ئابدىمىلىكنىڭ سېمىز يوپۇرماقلىرى يەلپۈگۈچكە ئوخشاش يوغان ئىدى، سەراتانلار شۇ يۇپۇرماقلارنىڭ ئۈستىدە يوغان قورسىقىنى سۆرەپ ئېچىنىشلىق چىرقىرايتتى. ئابدىمىلىك گۈلىنىڭ زەھەردەك ئاچچىق ھىدىدىن كۆزلىرىمدىن توختىماي ياش قۇيۇلاتتى. ۋېي ياڭجياۋ ۋۇ يۈنيۈگە ياخشىچاق بولۇپ:

ـــ دەڭە ئاكا، ماۋۇ گۇينى قانداق بىر تەرەپ قىلىمىز؟ـــ دېدى.

ۋۇ يۈنيۈ ئىششىپ قالغان زاڭىقىنى سىيلاپ قويۇپ غىڭشىق ئاۋازدا دېدى:

ـــ مېنىڭچە، بۇ گۇينى ئۆلتۈرۈۋېتەيلى!

ـــ بولمايدۇ، بولمايدۇ،ـــ دېدى گو چيۇشېڭ،ـــ ئۇنىڭ ئاچىسىنىڭ ئېرى مۇئاۋىن ھاكىم، ئاچىسىمۇ ئەمەلدار. ئۇنى ئۆلتۈرۈۋەتسەك بىزمۇ تۈگىشىمىز.

ـــ ئۇنى ئۆلتۈرۈپ جەسىتىنى سېسىق سۇ ئۆستىڭىگە تاشلىۋەتسەك، نەچچە كۈندىن كېيىن پايانسىز دېڭىزغا ئېقىپ بېرىپ تاشپاقىلارغا يەم بولىدۇ، ئىنسى- جىن بىلمەي قالىدۇ،ـــ دېدى ۋېي ياڭجياۋ.

ـــ ئادەم ئۆلتۈرۈشكە مەن قاتناشماي، ئۇنىڭ سى ماكۇ دېگەن قاتىل قېينىئاكىسى ھامىنى بىلىپ قالىدۇ. بىز ئۇنىڭ قېينىئىنىسىنى ئۆلتۈرۈۋەتسەك، ئۇ ئۆيىمىزدىكىلەرنىڭ تۇخۇمىنى قۇرۇتۇۋېتىدۇ،ـــ دېدى دىڭ جىنگوۋ.

ئۇلار مېنىڭ تەقدىرىمنى قانداق بىر تەرەپ قىلىش توغرىسىدا تالىشىۋاتاتتى، مەن بولسام خىيالىمدا يوق بىر چەتتە قاراپ تۇراتتىم، ۋۇجۇدۇمدا قورقۇنچتىن ئەسەرمۇ يوق ئىدى، قېچىپ كېتىشمۇ خىيالىمغا كىرمەيتتى. ئاجايىپ بىر خىل مەستخۇشلۇق ئىلىكىگە چۆمگەنىدىم. ھەتتا يىراق- يىراقلارغا نەزەر تاشلاپ، شەرقىي جەنۇب تەرەپتىكى قان دېڭىزىنى ئەسلىتىدىغان ئوتلاق ۋە ئالتۇنرەڭ ۋو نيۇلىڭنى، جەنۇب تەرەپتىكى پايانسىز كەتكەن ياپيېشىل زىرائەتلەرنى نەزەر كۆزۈمدىن ئۆتكۈزەتتىم. ئەجدىھانى ئەسلىتىدىغان موشۈي دەرياسى توسمىسى بولۇق ئۆسكەن زىرائەتلەرنىڭ ئۇ تەرىپىدە كۆزگە تاشلىنىپ تۇراتتى، بىر توپ ئاق قۇش دەريا ئۈستىدە قەغەز پارچىلىرىدەك ئۇيان- بۇيان ئۇچۇپ يۈرەتتى. نۇرغۇن ئىشلار خىيال ئېكرانىمدىن كىنو لېنتىسىدەك بىر- بىرلەپ ئۆتۈشكە باشلىدى، تۇيۇقسىز ئۆزۈمنى بۇ دۇنيادا 100 يىل ياشىغاندەك ھېس قىلدىم.

ـــ مېنى ئۆلتۈرۈۋېتىڭلار، مېنى ئۆلتۈرۈۋېتىڭلار، مەن جېنىمدىن تويدۇم.

ئۇلارنىڭ كۆزلىرى ھەيرانلىق ئىلىكىدە چاقناپ كەتتى. ئۇلار بىر- بىرىگە قارىشىۋەتتى- دە، گويا نېمە دەۋاتقىنىمنى چۈشەنمىگەندەك نەزەرىنى بىراقلا ماڭا ئاغدۇرۇشتى.

ـــ مېنى ئۆلتۈرۈۋېتىڭلار!ـــ مەن قەتئىيلىك شۇنداق دېدىم- دە، خىتىلداپ يىغلىۋەتتىم. تۇزلۇق كۆز ياشلىرىم ساقىغىنىچە ئۇدۇل بېرىپ ئاغزىمغا كىرىپ كەتتى. بۇ گېپىم ئۇلارنى گاڭگىرىتىپ قويغانىدى. ئۇلار يەنە بىر- بىرىگە قارىشىپ كۆز بېخىشىۋالدى. ئۇلارنىڭ دېلغۇل بولۇپ قالغىنىنى پەملىدىم- دە، تېخىمۇ بەكرەك يالۋۇرۇشقا باشلىدىم:

ـــ غوجا ئاكىلىرىم، سىلەردىن ئۆتۈنۈپ قالاي، مېنى قانداق ئۆلتۈرسەڭلار ئۆلتۈرۈڭلار، لېكىن جېنىمنى تېزرەك ئېلىڭلار، ئەمدى ئازاپ چەككۈچىلىكىم قالمىدى.

ـــ ئۆزۈڭچە، مېنى ئۆلتۈرۈۋېتىشكە پېتىنالمايدۇ دەپ قالدىڭما؟ـــ ۋۇ يۈنيۈ دىقماق ھەم توم بارماقلىرىنى ئىڭىكىمگە چىنەپ تۇرۇپ كۆزلىرىمگە قادالدى.

ـــ پېتىنالايسىلەر، ئەلۋەتتە پېتىنالايسىلەر، مەن پەقەت سىلەردىن مېنى تېزرەك ئۆلتۈرۈۋېتىشنىلا ئۆتۈنمەكچى،ـــ دېدىم مەن.

ـــ بۇرادەرلەر، بۈگۈن تازىمۇ بىر بۇدۇشقاق شۇمغا دۇچ كېلىپ قاپتىمىز، قارىغاندا ئۆلتۈرۈۋەتمىسەك بولمايدىغان ئوخشايدۇ. ياقسام پىشارمۇ، كۆمسەم پىشارمۇ دەپ ئولتۇرماي، ئۇنى دەرھال بىر تەرەپ قىلىۋېتەيلى،ـــ دېدى ۋۇ يۈنيۈ.

ـــ ئۆلتۈرگۈڭ بولسا ئۆزۈڭ ئۆلتۈر، مەن ئارىلاشمايمەن،ـــ دېدى گو چيۇشېڭ.

ـــ ھۇ گۇي، بىزگە خائىنلىق قىلماقچىمۇسەن؟ـــ ۋۇ يۈنيۈ گو چيۇشېڭنىڭ بىلىكىدىن تۇتۇپ سىلكىدى،ـــ بىز دېگەن بىر تال يىپ ئۈستىدىكى تۆت چېكەتكە، قېچىشىنى ھېچكىم خام خىيال قىلمىسۇن. ئەگەر قېچىپ كېتىمەن دەيدىكەنسەن، ۋاڭ جەمەتىدىكىلەرنىڭ قىزىنى بوزەك قىلغانلىقىڭنى خەققە دەپ چاۋاڭنى چىتقا يېيىۋېتىمەن.

ـــ بولدى ئاكىلار، ئۇرۇشماڭلار، بىر ئادەمنى ئۆلتۈرىدىغان ئىشقىمۇ شۇنچىلىك قىلىشىپ كېتەمسىلەر؟ سىلەرگە راست گەپنى دېسەم، شياۋ شىچاۋ كەنتىدىكى ھېلىقى موماينى مەن ئۆلتۈرۈۋەتكەن. ئۇ موماي بىلەنغۇ ھېچقانداق ئۆچ- ئاداۋىتىم يوقتى، پەقەت شۇ ماۋۇ پىچاقنىڭ كارامىتىنى سىناپ باقاي دەپلا شۇنداق قىلدىم. بۇرۇن ئادەم ئۆلتۈرۈش بەك تەس دەپ ئويلاپ قاپتىكەنمەن، ئەمەلىيەتتە شۇنچىلىك ئاددىيلا بىر ئىشكەن. ماۋۇ پىچاقنى ئۇ موماينىڭ بىقىنىغا بىرنى تىقىۋېدىم، پىچاق پۇرچاق ئۇيۇتمىسىغا سانجىلغاندەك پورتلا قىلىپ سېپىغىچە كىرىپ كەتتى. پىچاقنى سۇغۇرۇشۇمغا موماي ئىڭراپمۇ قويماي جان ئۈزدى،ـــ دېدى ۋېي ياڭجياۋ پىچاقنىڭ بىسىنى ئىشتىنىغا كاپلاپ قويۇپ،ـــ مانا قاراڭلار.

ئۇ پىچىقىنىڭ ئۇچىنى قورسىقىمغا تەڭلىدى. گويا ياپيېشىل قانلىرىم قورسىقىمدىن بۇلدۇقلاپ ئېقىپ چىققان پېتى ئۇلارنىڭ يۈزلىرىگە چاچرىغانلىقىنى كۆرگەندەك بولدۇم- دە، كۆزلىرىمنى چىڭڭىدە يۇمدۇم. ئۇلار ئۆستەڭ بويىغا يۈگۈرۈپ بېرىپ، قولى بىلەن ئوچۇملاپ سۇ ئېلىپ يۈزىدىكى قاننى يۇيۇشتى. ئۇلارنىڭ ئوچۇملىرىدىكى سۇ گىلرەڭ سۈزۈك شېكەر شىرنىسىغا ئوخشايتتى. يۈزلىرى يۇغانسېرى تېخىمۇ مەينەتلىشىپ، كۆرگۈسىز بولۇپ كەتتى. ئۈچەي- باغرىم چاچراپ چىققان قېنىم بىلەن تەڭ ئۇچۇپ چىملىقنى بويلاپ ئۇدۇل ئۆستەڭگىچە سوزۇلدى- دە، ئۆستەڭدىكى سۇنىڭ يۆنىلىشى بىلەن تەڭ ئېخىشقا باشلىدى. ئانام يىغلاپ داد- پەرياد سالغىنىچە ئۆستەڭگە سەكرەپ چۈشتى، ئۈچەي- باغرىمنى سۈزۈپ بىلىكىگە ھالقا قىلىپ يۆگەپ يېنىمغا كەلدى. ئۈچەي- باغرىمنىڭ ئېغىرلىقىدىن نەپەس ئالالماي ھاسىراپ كەتكەن ئانام ھەسرەتلىك كۆزلىرى بىلەن ماڭا تىكىلدى.

ـــ بالام، ساڭا نېمە بولدى؟

ـــ ئانا، ئۇلار مېنى ئۆلتۈرۈۋەتتى.

ئانامنىڭ كۆز ياشلىرى يۈزلىرىمگە سەلدەك ئاقتى، ئانام زوڭزىيىپ ئولتۇرۇپ ئۈچەي- باغرىمنى بىردىن- بىردىن قورسىقىمغا تىخىشقا باشلىدى، بەڭۋاش ئۈچەيلىرىم قورسىقىمدىن بۇياقتىن تىقىلسا ئۇياقتىن يېنىپ چىقاتتى. ئانام ئەلەم بىلەن يىغلايتتى. ئۇ ئۈچەي- باغرىمنى قورسىقىمغا ئاخىرى تىقىپ بولدى- دە، چېچىنىڭ ئارىسىدىن يىپ- يىڭنە ئېلىپ، پاختىلىق چاپان تىككەن پەدىگە قورسىقىمنى تىكىشكە باشلىدى. قورسىقىمدىن باشلانغان چىدىغۇسىز بىر ئاغرىق بىلەن تەڭ چىڭڭىدە يۇمۇلغان كۆزلىرىمنى لاپپىدە ئاچتىم. بايا كۆرگەنلىرىمنىڭ ھەممىسى خىيالىي تۇيغۇلىرىم ئىدى. ھەقىقىي ئەھۋال مۇنداق ئىدى: ئۇلار مېنى تېپىپ يەرگە يىقىتىپ، قىپقىزىل زەكىرىنى چىقىرىپ يۈز- كۆزۈمگە شاقىرىتىپ سىيىشتى. نەملىشىپ كەتكەن زېمىن توختىماي پىرقىرايتتى، شۇ تاپتا ئۆزۈمنى گويا سۇنىڭ ئىچىدە تۇرۇۋاتقاندەك سېزەتتىم.

ـــ قېينىئىنىم، قېينىئىنىم!

ـــ قېينىئىنىم، قېينىئىنىم!

ئابدىمىلىكزارلىقنىڭ كەينى تەرىپىدىن سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ ئېگىز- پەس چوقان- سۈرەنلىرى ئاڭلاندى. ۋارقىراي دېدىم، لېكىن ئاغزىم سۈيدۈك بىلەن لىق توشۇپ كەتكەنىدى. ئۇلار سۈيدۈك چېچىش ئەزاسىنى ھاپىلا- شاپىلا يىغىشتۇرۇشتى- دە، ئىشتانلىرىنى كۆتۈرۈپلا ئابدىمىلىكزارلىقنىڭ ئىچىگە ئۆزىنى ئېتىشتى.

سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇا كېلىشكەن يىگىت بىلەن چىرايلىق قىزدەك پاخال كۆۋرۈكنىڭ يېنىدا تۇرۇپ ۋارقىراۋاتاتتى. ئۇلارنىڭ توۋلاشلىرىدىن كەڭ كەتكەن يايلاقتا ئەكىس سادا ياناتتى، بۇنىڭدىن ئىچىم سىيرىلىپ بوغۇزۇمغا بىر نەرسە كەپلىشىپ قالغاندەك بولاتتى. تىرىشىپ- تىرمىشىپ يۈرۈپ سەلگىنە ئۆرە بولدۇميۇ، تولۇق ئورنۇمدىن تۇرۇپ بولمايلا ئالدىمغىلا يىقىلدىم. شا زاۋخۇانىڭ ھاياجان ئىلىكىدە: «ئەنە ئاۋۇ يەردە ئىكەن!» دېگىنىنى ئاڭلىدىم.

ئۇلار مېنى قولتۇقۇمدىن يۆلەپ تۇرغۇزۇشتى. ھېلىلا يىقىلىپ چۈشىدىغاندەك ئورنۇمدا دەلدۈسلەپ تۇرالمايتتىم. شا زاۋخۇا چىرايىمغا ئۈمچىيىش ئىلىكىدە قارىدى ۋە پاڭڭىدە يىغلىۋەتتى. سى مالياڭ قولى بىلەن كاسامنى سىيلىۋېدى، ئاغرىققا چىدىماي ۋارقىراپ تاشلىدىم. ئۇ ئالقىنىمدىكى قىپقىزىل، يېشىل قانلار بىلەن يېشىل ئوت- چۆپ ۋە ئۈژمە تايىقىنىڭ سۈيىگە قاراپ چىشىنى غۇچۇلدىتىپ تۇرۇپ:

ـــ ئۇكام، سېنى كىم ئۇرۇپ بۇ ھالغا چۈشۈرۈپ قويدى؟ـــ دېدى.

ـــ ئۇلار . . . – دېدىم مەن.

ـــ ئۇلار دېگىنىڭ كىم؟ـــ سورىدى سى مالياڭ.

ـــ ۋۇ يۈنيۈ، ۋېي ياڭجياۋ، دىڭ جىنگوۋ، يەنە گو چيۇشېڭمۇ بار.

ـــ ئۇكام، بىز ئاۋۋال ئۆيگە قايتايلى. قېينىئانام جىددىيلىشىپ ساراڭ بولايلا دەپ قالدى. ۋۇ فامىلىلىك، ۋېي فامىلىلىك، دىڭ فامىلىلىك، گو فامىلىلىك! سەن ھاراملىقلار ئاڭلاپ تۇرۇش! ھەر قايسىڭ بۈگۈن قېچىپ قۇتۇلغىنىڭ بىلەن ئەتە قېچىپ قۇتۇلالمايسەن! سەنلەر قېينىئىنىمنىڭ بىر تال مويىغا زىيان يەتكۈزگەن بولساڭ، مەن ھەرقايسىڭنىڭ تۇخۇمىنى قۇرۇتۇۋېتىمەن.

سى مالياڭنىڭ ۋارقىراشلىرى تۈگىمەي تۇرۇپلا تۆتى ئابدىمىلىكزارلىقتىن قاقاھلاپ كۈلۈشكىنىچە چىقىپ كەلدى.

ـــ ئاناڭنى!ـــ دېدى ۋۇ يۈنيۈ،ـــ نەدىن كەلگەن قوڭ چالمىسى سەن؟ ھەجەپ يوغان سۆزلەيسەنغۇ؟

ئۇلار ئېشىلىپ قامچىدەك بولۇپ كەتكەن ئۈژمە تايىقىنى قولىغا ئېلىشىپ، ئىتقا ئوخشاش سەكرىگىنىچە ئېتىلىپ كېلىشتى.

ـــ زاۋ خۇا، سەن ئۇنى يۆلەپ تۇرغىن!ـــ سى مالياڭ مېنى تۈرتۈۋېتىپ ئۆزىدىنمۇ بەستلىك تۆت قاۋانغا تاشلاندى. ئۇنىڭ ھېچنېمىدىن قورقمايدىغان ئەلپازىنى كۆرگەن تۆتى قاتتىق ساراسىمگە چۈشتى، ئۇلار قولىدىكى ئۈژمە تايىقى بىلەن ساۋاپ بولغۇچە سى مالياڭ چۆيۈندەك قاتتىق كاللىسى بىلەن ۋېي ياڭجياۋنىڭ قورسىقىغا كەلتۈرۈپ بىرنى ئۈستى. بايىدىن بېرى ئاغزىدىن پوق ئېقىتىپ ئەپسانە گەپلەر بىلەن ئاھانەت قىلىۋاتقان بۇ چۈپرەندىنىڭ گەۋدىسى قىسماقتەك ئېگىلىپ يەرگە پوكلا يىقىلدى- دە، كىرپىدەك تۈگۈلۈپ كەتتى. ۋۇ، گو، دىڭ فامىلىلىكلەر قولىدىكى ئۈژمە تايىقىنى تەڭلا شىلتىدى، سى مالياڭ بىلىكى بىلەن بېشىنى دالدا قىلىپ كەينىگە بۇرۇلۇپلا قاچتى. ئۇلار كەينىدىن تاپ باستۇرۇپ قوغلىدى. سى مالياڭنىڭ بايىقى سۈر- ھەيۋىسىنى يىغىشتۇرۇپ بەدەر قاچقىنىنى كۆرگەن ئۈچ لۈكچەك باشقىدىن روھلىنىپ كەتكەندەك قىلاتتى. قويدەك ياۋاش شاڭگۈەن جىنتوڭغا باققاندا بۆرە كۈچىكىنى ئەسلىتىدىغان سى مالياڭ ئوبدانلا كۈلكىلىك ئىدى. ئۇلار مىسكىنلىك قاپلىغان يايلاقتا سۈرەن- چوقان سېلىشقىنىچە قوغلاشما جەڭ قىلماقتا ئىدى. سى مالىياڭنى بۆرە كۈچۈكى دېيىشكە توغرا كەلسە ئۇ ھالدا ۋۇ، گو، دىڭ فامىلىلىكلەر بەستى يوغان ۋەھشىي چىلبۆرىنىڭ ئۆزى ئىدى، لېكىن كالۋالىقى چىرايىغا چىقىپ كەتكەن كۆرۈمسىز تۇرۇقى يەرلىك ئىتقىلا ئوخشايتتى. ۋېي ياڭجياۋ بۆرە بىلەن يەرلىك ئىتنىڭ ئارىلاشمىسىدىن بولغان مەخلۇق بولغاچقا، سى مالياڭ تۇنجى زەربىنى ئۇنىڭدىن باشلىغانىدى. ۋېي ياڭجياۋنى يەر چىشلىتىش ئىتلار توپىنىڭ بېشىنى يانجىۋەتكەنلىك بىلەن باراۋەر ئىدى. سى مالياڭ تۇرۇپ ناھايىتى تېز يۈگۈرەيتتى، تۇرۇپ سۈرئىتىنى ئاستىلىتىپ توشقاندەك چاققانلىق بىلەن جىددىي كەينىگە بۇرۇلاتتى- دە، ئۇلارنى بىر- بىرلەپ كەينىدە تاشلاپ قوياتتى. ئۇلار جىددىي توختايمەن دەپ نەچچە مەرتەم تىك موللاقمۇ چۈشتى، تىزغا كېلىدىغان ئوت- چۆپلەر خۇددى دولقۇنغا ئوخشاش ئۇلارنىڭ ئايىغىدا بىر كۆتۈرۈلۈپ- بىر پەسلەيتتى. قوش مۇشتەك- قوش مۇشتەك ياۋا توشقانلار قورققىنىدىن ئۇۋىلىرىدىن قېچىپ چىخىشتى. توشقانلارنىڭ ئارىسىدىن بىرى ئۆزىنى ئېلىپ قېچىشقا ئۈلگۈرەلمەي ۋۇ يۈنيۈنىڭ كالامپاي ئايىغى ئاستىدا دەسسىلىپ قارنى يېرىلىپ كەتتى. سى مالياڭ قېچىپلا يۈرمىدى، ئەكسىچە يۈگۈرۈپ كېتىۋېتىپ ئۇلارغا قايتۇرما زەربە بېرىپمۇ تۇردى. ئۇ جىددىي بۇرۇلۇپ ئۇلاردىن ئۆزىنى سەل چەتكە ئېلىۋالاتتى- دە، ئارىسىدىن بىرسىگە چاقماق تېزلىكىدە زەربە بېرەتتى. ئۇ پاتقاقتىن بىر سىقىم ئېلىپ دىڭ جىنگوۋنىڭ يۈزىگىلا ئاتتى، ۋۇ يۈنيۈنىڭ بوينىنى چىشلەپ ئۆتمىتۆشۈك قىلىۋەتتى، ھەتتا كۆز باغلاش ھىيلىسىنى ئىشقا سېلىپ گو چيۇشېڭنىڭ چاترىقىدا ساڭگىلاپ تۇرغان پودىقىنى قاتتىق بىر مىجىپ ۋايجىنىنى چىقىرىۋەتتى. ئۈچ قاۋاننىڭ ھەممىسى يارىدار بولدى، سى مالياڭمۇ بېشىغا خېلى جىق تاياق يېدى. ئۇلارنىڭ سۈرئىتى ئاستىلاپ قالدى. سى مالياڭ يېنىچە مېڭىپ پاخال كۆۋرۈك تەرەپكە ئاستا چېكىندى. ئۈچ قاۋان بىر يەرگە غۇژمەك بولۇپ ئاغزىدىن كۆپۈك ياندۇرۇشۇپ ئەبجىقى چىكەتكەن ئەسكى شامال ساندۇقىدەك توختىماي ھەسىرەشكىنىچە سى مالياڭنىڭ كەينىدىن ھۇشيارلىق بىلەن ئەگەشتى. ۋېي ياڭجياۋنىڭ نەپسى ئاران ئەسلىگە كەلدى. ئۇ گويا خىرس قىلىۋاتقان مۈشۈككە ئوخشاش قىسماقتەك ئېگىلگىنىچە ئاستا ئورنىدىن تۇردى. ئۇ ئوت- چۆپ ئارىسىدىن سۆڭەك ساپلىق ھېلىقى يوغان پىچىقىنى قولى بىلەن سىيپاشتۇرۇپ ئىزدەپ يۈرەتتى.

ـــ ئاناڭنى! ھۇ يوتقاننىڭ تېشىدىن بولغان ھاراملىق، سەن ھارامدىن بولغاننى بوغۇزلىۋەتمىسەم ھېساب ئەمەس!ـــ ئۇ پەس ئاۋازدا شۇنداق دەپ تىللىغاچ پىچىقىنى ئىزدىمەكتە ئىدى، بەزگەكتەك غال- غال تىتىرەيتتى. شا زاۋخۇا مايمۇندەك چاققانلىق بىلەن يۈگۈرۈپ بارغان پېتى پىچاقنى شاققىدە قولىغا ئېلىۋالدى- دە، پىچاقنىڭ سېپىدىن قوش قوللاپ تۇتقىنىچە قېشىمغا كېلىۋالدى. ۋېي ياڭجياۋ ئورنىدىن تۇردى، قولىنى شىلتىپ تۇرۇپ تەھدىت ئاھاڭىدا دېدى:

ـــ مىللىي مۇناپىقتىن بولغان ھاراملىق، پىچىقىمنى قايتۇرۇپ بەر!

شا زاۋخۇا ئۈندىمىدى، ماڭا تېقىمىنى چاپلىغىنىچە ئاستا كەينىگە داجىدى. ئۇنىڭ كۆزلىرى ۋېي ياڭجياۋنىڭ قاداق بېسىپ كەتكەن قولىغا تىكىلگەن ئىدى. ئۇ نەچچە رەت ئالدىمىزغا يۈگۈرۈپ كەلدى، ئەمما پىچاققا يېقىن كەلگەندە يەنە دەرھال كەينىگە داجىدى. بۇ چاغدا سى مالياڭ چېكىنىپ يۈرۈپ پاخال كۆۋرۈكنىڭ ئۈستىگە كېلىپ بولغانىدى.

ـــ يامان بولساڭ كېلە، ھۇ ھارام تاشاق، ئۇرۇپ ئۆلتۈرۈۋەتمەيدىغان بولسام سەن ھاراملىقنى! كېلە بۇياققا!ـــ دەپ ۋارقىرىدى ۋۇ يۈنيۈ.

ـــ سەن ھارامتۈكنىڭ ئەدىپىنى ھېلى بېرىمەن!ـــ ۋېي ياڭجياۋ زەھەرخەندىلىك بىلەن شۇنداق دېدى- دە، ياۋا ئابدىمىلىكنىڭ شېخىنى سۇندۇرۇپ ئۆزىگە قورال قىلماقچى بولدى، ئابدىمىلىكنىڭ بىر تال توم شېخىنى مىڭ تەستە سۇندۇردى- دە، ۋىڭ- ۋىڭ ئاۋاز چىقارغىنىچە پاخال كۆۋرۈك تەرەپكە قاراپ ئېتىلدى.

شا زاۋخۇا ماڭا چىڭ چاپلاشتى، مېنى مۇھاپىزەت قىلغاچ پۇلاڭلاپ ئارانلا قالغان پاخال كۆۋرۈك تەرەپكە سىلجىدى، ئۆستەڭ سۈيى تارغىنە كەلگەن كۆۋرۈك ئاستىدا شارقىراپ ئاقماقتا، كۆۋرۈكنىڭ ئاراچلىرىدىن سۇنىڭ سۈرئىتىنى كۆرگىلى بولاتتى، كارپ بېلىقىنىڭ بېلىجانلىرى توپ- توپ بولۇپ جىددىي ئېقىندا توختىماي پىلتىڭلايتتى، بېلىجانلارنىڭ بەزىلىرى شۇ پىلتىڭشىشلىرىدا پاخال كۆۋرۈكتىن ھالقىپ ئۆتۈپ كېتەتتى، بەزىلىرى سۇغا چۈشمەستىن كۆۋرۈكنىڭ ئۈستىدە تۇرۇپ قېلىپ ئېچىنىشلىق پىلتىڭلايتتى، ھەر پىلتىڭلىغاندا بېلىجاننىڭ ئەۋرىشىم گەۋدىسى قىسماقتەك ئېگىلەتتى. ئىككى تېقىمىمنىڭ ئارىسى بىر- بىرىگە چاپلىشىپ قالغاندەكلا تۇيۇلاتتى، دولام، كاسام، پاقالچىقىم، بوينۇمغا تولا تاياق تەگكەچكە كۆيۈشۈپ ئاغرىماقتا ئىدى. ھەر قەدەم ئېلىشىمدا بەدىنىم ئىختىيارسىز لەپپەڭشىيتتى، ئۆزۈممۇ تۇيۇمىغان ھالدا ئىڭراپ تاشلايتتىم. بىلىكىم شا زاۋخۇانىڭ بوينىغا ئارتىقلىق ئىدى. ئۇنىڭغا بەك ئېغىرىم چۈشۈپ كەتمىسۇن دەپ بەدىنىمنى شۇنچە رۇسلىماق بولاتتىميۇ، ئامال بولمايتتى.

سى مالياڭ كەنتكە تۇتىشىدىغان يولدا تەمكىنىنى بۇزماستىن يۈگۈرمەكتە ئىدى. كەينىدىكىلەر يېتىشىۋالاي دېسە سۈرئىتىنى سەل تېزلىتەتتى؛ كەينىدىكىلەر ئاستىلاپ قالسا ئۇمۇ تەڭ ئاستىلايتتى. يولنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى ئېتىزلىقتا تۈرۈم- تۈرۈم بولۇپ ئاسمانغا ئۆرلەۋاتقان تۇمانلار كەچكى شەپەقنىڭ نۇرىدا گىلرەڭ تۈس ئالغانىدى، ئۆستەڭنىڭ ھەممىلا يېرىدىن پاقىلارنىڭ ئېغىر- ئېغىر كۇركىراشلىرى ئاڭلىناتتى. ۋېي ياڭجياۋ ۋۇ يۈنيۈگە يېقىن كېلىپ بىر نېمىلەرنى پىچىرلىۋېدى، ئۇلار ئۈچكە بۆلۈنۈپ مېڭىشتى. ۋۇ يۈنيۈ بىلەن گو چيۇشېڭ قوغلاش سۈرئىتىنى ئاستىلاتتى.

ـــ سى مالياڭ، سى مالياڭ، ئوغۇلبالا- ئەركەك دېگەن قاچمايدۇ، نوچى بولساڭ توختا، راۋۇرۇس بىر ئېتىشايلى!ـــ دەپ ۋارقىرىدى ئۇلار.

ـــ ئاكا، تېز قېچىڭ!ـــ ۋارقىرىدى شا زاۋخۇا،ـــ ئۇلارنىڭ ئالدام خالتىسىغا چۈشمەڭ!

ـــ ۋۇ پاسكىنا،ـــ ۋۇ يۈنيۈ كەينىگە بۇرۇلۇپ مۇشتۇمىنى پۇلاڭلاتتى،ـــ ئەدىپىڭنى يېگۈڭ كەلگەن ئوخشىمامدۇ!

شا زاۋخۇا دادىللىق بىلەن ئالدىمغا ئۆتۈپ پىچىقىنى شىلتىپ دېدى:

ـــ كېلە قېنى، سەنلەردىن قورقۇپ قالمايمەن!

ۋۇ يۈنيۈ بىزگە قاراپ يۇپۇرۇلۇپ كەلدى، شا زاۋخۇا كاسىسى بىلەن نوقۇپ مېنى كەينىگە ئىتتەردى. سى مالياڭ كەينىگە ئۆرۈلۈپ بۇياققا كەلگەچ ۋارقىرىدى:

ـــ ۋۇ ھېلىلە گەدەن تاز، ئۇنى تاك ئېتىپ چېكىدىكەنسەن، دۇفۇ ساتىدىغان سېسىق خوتۇنۇڭنىڭ ئېشىغا زەھەر سېلىۋېتىمەن!

ـــ ئاكا، تېز قېچىڭ!ـــ ۋارقىرايتتى شا زاۋخۇا،ـــ ۋېي، دىڭ فامىلىلىك ئىككى لالما ئىت ئارقا يولىڭىزنى تورىغىلى ماڭدى.

سى مالياڭ قەدىمىنى توختاتتى، ئۇ ئالدى ۋە كەينىدىن تەڭ قاپسىلىپ قالغانىدى. بەلكىم ئۇ ئەتەي ئاشۇنداق توختىۋالغاندەكمۇ قىلاتتى. ئۇ توختىۋېدى، ۋۇ يۈنيۈ بىلەن گو چيۇشېڭمۇ تەڭ توختىدى. ۋېي ياڭجياۋ بىلەن دىڭ جىنگوۋ زىرائەتلەرنىڭ ئارىسىدىن سۇغۇرۇلۇپ چىقىپ ئۆستەڭدىن ئاتلىدى- دە، چوڭ يولغا چىقتى. ئۇلارنىڭ پۇتى قارا پاتقاققا مىلەنگەنىدى. ئۇلار يىرتقۇچ قاۋاندەك ئېھتىيات بىلەن قىستاپ كەلمەكتە ئىدى. سى مالياڭ تەمكىنىنى بۇزماستىن، ناھايىتى بىپەرۋا قىياپەتتە ـــ ئەتەي شۇنداق قىلىۋاتقاندەكمۇ قىلاتتى ـــ بىلىكى بىلەن چېكىسىدىكى تەر تامچىلىرىنى سۈرتۈپ قويدى. شۇ ئەسنادا كەنت تەرەپتىن ئانامنىڭ توۋلىغان ئاۋازى بوشقىنە ئاڭلىنىشقا باشلىدى. سى مالياڭ ئۆستەڭدىن ئاتلاپ ئۆتۈپ ئاق قوناق بىلەن كۆممە قوناق ئارىسىدىكى چىغىر يولنى بويلاپ ئالدىغا قاراپ ئۇچقاندەك يۈگۈردى. بۆلەكچە روھلىنىپ كەتكەن ۋېي ياڭجياۋ:

ـــ بولدى بۇرادەرلەر، قوغلايلى!ـــ دەپ ۋارقىرىدى. ئۇلار ئۆردەككە ئوخشاش ئۆستەڭگە سەكرەپ چۈشتى- دە، ھېلى لاي- پاتقاق، ھېلى سۇ چاچراتقىنىچە سى مالياڭنىڭ كەينىدىن قوغلىدى. چىغىر يول ئىككى يانغا كەرىلىپ ئۆسكەن ئاققوناق شاخلىرى بىلەن كۆممە قوناق يۇپۇرماقلىرىنىڭ ئارىسىدا بىردەمدىلا كۆزدىن غايىپ بولدى. قوناق شاخلىرىنىڭ شالدىر- شۇلدۇرلىرى بىلەن ئۇلارنىڭ ئىتتەك قاۋاشلىرىدىن ئۆزگە ئاۋاز ئاڭلانمايتتى.

ـــ ئۇكام، مۇشۇ يەردە مومامنى ساقلاپ تۇر، مەن بېرىپ لياڭ ئاكامغا ھەمدەم بولاي.

ـــ زاۋخۇا، مەن قورقىمەن،ـــ دېدىم مەن.

ـــ ئۇكام، قورقما، مومام ھازىرلا يېتىپ كېلىدۇ، موما . . .ـــ دەپ توۋلىدى ئۇ،ـــ ئۇلار لياڭ ئاكامنى ئۆلتۈرۈۋېتىدۇ، دەرھال توۋلىغىن.

ـــ ئانا، مەن بۇ يەردە! ئانا، مەن بۇ يەردە!

زاۋخۇا قاپيۈرەكلىك بىلەن ئۆستەڭگە سەكرەپ چۈشتى، ئۆستەڭدىكى سۇ ئۇنىڭ كۆكسىگىچە كەلدى، ئۇ پالداق- پۇلدۇق قىلىپ ئۆستەڭدىكى سۇنى چاچراتماقتا ئىدى. ئۇنى سۇدا تۇنجۇقۇپ قالارمىكىن دەپ يۈرىكىم سۇ ئىدى. لېكىن ئۇ ھېلىقى پىچاقنى ئېگىز كۆتۈرگىنىچە قىرغاققا يامىشىپ چىقتى. ئۇزۇن، ئىنچىكە پاچىقىنى چوڭقۇر پاتقاقتىن كۈچەپ تارتىۋېدى، ئايىغى پاتقاق ئىچىدە سېلىنىپ قالدى. ئۇ تونىلنى ئەسلىتىدىغان خىيابان چىغىر يولغا چۈشۈپ، ھەش- پەش دېگۈچە كۆزدىن غايىپ بولدى.

ئانام موزىيىنى قوغداۋاتقان قېرى ئىنەكتەك ئېرغاڭلىغىنىچە ھاسىراپ- ھۆمىدەپ يۈگۈرۈپ كەلدى. ئۇنىڭ زەر يىپنى ئەسلىتىدىغان چاچلىرىدىن ساپسېرىق نۇر ئالغان چېھرى تولىمۇ يېقىملىق كۆرۈنەتتى. «ئانا ـــ» شۇنداق دەپ ۋارقىرىشىم بىلەن تەڭ بايا چالا قالغان كۆز ياشلىرىم سەلدەك ئېخىشقا باشلىدى، ھېلىلا يىقىلىپ كېتىدىغاندەك قىلاتتىم. دەلدۈسلىگىنىمچە ئالدىمغا بىر نەچچە قادەم سىلجىدىم- دە، ئۆزۈمنى ئانامنىڭ تەر بىلەن چىپ- چىپ ھۆل بولۇپ كەتكەن باغرىغا ئاتتىم.

ـــ ئوغلۇم، سېنى زادى كىم بۇنچە قاتتىق ئۇرۇۋەتتى؟ـــ دەپ سورىدى ئانام يىغلاپ تۇرۇپ.

ـــ ۋۇ يۈنيۈ، ۋېي ياڭجياۋلار ئۇردى. . . ـــ دېدىم مەنمۇ پوتلامنى ئېقىتىپ.

ـــ ھۇ لۈكچەكلەر!ـــ ئانام غەزەب ئىلىكىدە يەنە سورىدى،ـــ ئۇلار قاياققا كەتتى؟

ـــ ئۇلار سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ كەينىدىن قوغلاپ كەتتى!ـــ دېدىم مەن ھېلىقى چىغىر يولنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ.

چىغىر يولنىڭ ئىچىدىن تۈرۈم- تۈرۈم تۇمانلار كۆتۈرۈلمەكتە ئىدى؛ كىشىگە تولىمۇ سىرلىق كۆرۈنىدىغان بۇ يولنىڭ ئىچكىرىسىدىن ئۇلاغلارنىڭ مۆرىگەن، كىشنىگەن، ھاڭرىغان ئاۋازلىرى؛ يىراق- يىراقلاردىن گالاچ- گۇلۇچ مۇشتلاشقان، شا زاۋخۇانىڭ چىرقىرىغان ئاۋازى ئاڭلىناتتى.

ئانام كەنت تەرەپكە قاراپ قويدى. كەنت تەرەپ قويۇق تۇمان قوينىغا غەرق بولغانىدى، ئىتلارنىڭ ھاۋشىشلىرى گويا سۇنىڭ ئاستىدىن چىقىۋاتقاندەك ئاڭلىناتتى. ئانام مېنى سۆرىگىنىچە ھېچنېمىگە پەرۋا قىلماستىن ئۆستەڭگە چۈشتى. ئۆستەڭدىكى ئىللىپ قالغان، بىر قارىسا ماشىنىنىڭ ئاپتۇلىنى ئەسلىتىدىغان قارامتۇل سۇ ئىشتىنىمنىڭ پۇشقىقىدىن غۇرۇلداپ كىرىپ يۇقىرى ئۆرلەشكە باشلىدى. بەستى يوغان، پۇتلىرى كىچىك ئانامنىڭ پاتقاققا پېتىپ قالغان پۇتىنى سۆرەپ مېڭىشى تولىمۇ تەسكە توختاۋاتاتتى. ئۇ ئۆستەڭنىڭ قىرىدىكى ياۋا ئوتقا ئېسىلىپ تىرشىپ- تىرمىشىپ يۈرۈپ مىڭ تەستە قاشقا چىقتى.

ئانام قولۇمدىن سۆرىگىنىچە چىغىر يولغا شۇڭغۇدى. ئىڭىشىپ ماڭمىساق بولمايتتى، بېشىمىزنى كۆتۈرسەك ئۆتكۈر قوناق شاخلىرى يۈزىمىزنى تىلىۋېتەتتى، ھەتتا كۆزىمىزنى ناكا قىلىپ قويۇشىمۇ مۇمكىن ئىدى. چىغىر يولنىڭ ئىككى قاسنىقىدا ياۋا ئوت- چۆپلەر بولۇق ئۆسۈپ كەتكەنىدى، يولنىڭ ھەننىۋا يېرىنى قاپلىغان ئوغرى تىكەن پۇتۇمغا ھەر سانجىلغاندا ئېچىنىشلىق توۋلايتتىم. سۇ تەگكەن يارام قاتتىق ئېچىشاتتى، نەچچە رەت يەردە زوپپىدە ئولتۇرۇپ قالاتتىميۇ، ئانامنىڭ كۈچەپ سۆرىشى بىلەن يەنە ئورنۇمدىن تۇراتتىم. ئەتراپقا گۇگۇم پەردىسى يېيىلىشقا باشلىدى، قاراڭغۇدا نېرىدىكى زىرائەتلەرنىڭ ئارىسىدا ئاجايىپ- غارايىپ جانۋارلار مىدىراپ يۈرەتتى، بۇ جانۋارلارنىڭ كۆزلىرى ياپيېشىل، تىللىرى قىپقىزىل ئىدى، ئۇچلۇق بۇرۇنلىرىدىن پۇشقۇرغان ئاۋازلار ئاڭلىناتتى. ئۆزۈمنى گويا رىۋايەتلەردە تەسۋىرلىنىدىغان ۋەيلۇن دوزاقتا تۇرۇۋاتقاندەك سېزەتتىم، قولۇمنى چىڭڭىدە تۇتۇپ كالىدەك پۇشۇلداپ، جىمى نەرسىنى تامام ئۇنۇتقان ھالدا ئالدىغا سىلجىۋاتقىنى ئەجىبا مېنىڭ ئاناممىكىنە؟ ئانامنىڭ سىياقىغا كىرىۋېلىپ مېنى دوزاخقا سۆرىگىلى ماڭغان دوزاخ مۇئەككىلى ئەمەستۇ- ھە؟ تولا تارتىلىۋېرىپ ئاغرىپ كەتكەن قولۇمنى تارتىۋالماقچى بولاتتىم- يۇ، كۈچىنىشلىرىم ئۇنىڭ مېنى تېخىمۇ كۈچەپ سۆرەشلىرى بىلەن تۈگەللىنەتتى.

قورقۇنچلۇق چىغىر يولنىڭ ھەرھالدا ئايىغى چىققانمۇ بولدى. چىغىر يولنىڭ جەنۇب تەرىپى ياپيېشىل ئورمانلىقتەك كۆرۈنىدىغان كۆز يەتكۈسىز قوناقلىق ئىدى، ئوڭ تەرەپتە تاشلىنىپ قالغان بىر قاقاسلىق كۆرۈندى. ئاداققى قۇياش غەرب تامان باش قويماقتا، قاقاسلىقتىكى تۇمۇزغىلار گويا خور ئېيتىۋاتقاندەك بەس- بەستە چىرىلدىماقتا ئىدى. پىششىق خىشتىن قوپۇرۇلغان بىر تاشلاندۇق خۇمدانلىق قىزىل رەڭگى بىلەن بىزنى قىزغىن قارشى ئالماقتا ئىدى. خۇمدانلىقنىڭ كەينىدە سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇا ھېلىقى تۆت قاۋان بىلەن پارتىزانلىق ئۇرۇشى قىلماقتا ئىدى. دۈشمەنلەر ئۆزلىرىنىڭ لاگېرى بولمىش بىر رەت خام كېسەكنىڭ دالدىسىغا ئۆتۈۋېلىپ قارشى تەرەپكە ھەدەپ كېسەك ئاتاتتى. سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ بىر قاراشتىلا ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلىگەنلىكى بىلىنىپ تۇراتتى. ئۇلارنىڭ ئادىمى ئاز، كۈچى ئاجىز، بىلەكلىرى چوكىدەك ئىنچىكە ئىدى. ۋۇ يۈنيۈ تەرەپتىكىلەر تۆتى بىرلىشىپ ئالدىغا دۆۋىلىۋالغان كېسەك پارچىلىرىنى توختىماي ئېتىپ، سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇاغا باش كۆتۈرۈشكىمۇ ئىمكان بەرمەيۋاتاتتى.

ـــ قولۇڭنى تارت! خەقنى بوزەك قىلىشنى كىم قويدى سەن ھايۋانلارغا!ـــ دەپ ۋارقىرىدى ئانام.

خىش ئېتىش بىلەن مەلەك بولۇپ كەتكەن تۆت قاۋان ئانامنىڭ تىللاشلىرىنى قېتىغىمۇ ئېلىپ قويمىدى، ئۇلار توختىماي خىش ئاتقاچ خام كىسەكتىن قوپۇرۇلغان تامدىن ئەگىپ ئۆتۈپ سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ ئىستىھكامىنى ئاستا- ئاستا مۇھاسىرىگە ئېلىشقا باشلىدى. سى مالياڭ شا زاۋخۇانى سۆرەپ ئىڭىشكىنىچە ھېلىقى خۇمدانلىق تەرەپكە قاراپ ئۆلەر- تىرىلىشىگە قارىماي قاچتى، بىر پارچە كېسەك شا زاۋخۇانىڭ بېشىغىلا تەگدى، ئۇ «ۋايجان» دېگىنىچە ھۇشىدىن كەتكەندەك لەسسىدە بولۇپ قالدى. ئۇنىڭ قولىدا سۆڭەك ساپلىق ھېلىقى پىچاق ھېلىھەم بار ئىدى.

سى مالياڭ قولىغا خىش پارچىسىدىن ئىككى تال ئېلىپ خام كىسەكتىن قوپۇرۇلغان تامنىڭ نېرىسىغا ئۆتتى- دە، خىشنى رەقىبىگە قارىتىپ زەرب بىلەن ئېتىۋېدى، ئۇلار شاققىدە ئۆزلىرىنى چەتكە ئېلىۋالدى. ئانام مېنى قوناقلىققا مۆكتۈرۈپ قويۇپ، قولىنى خۇددى ياڭگېر ئۇسسۇلى ئوينىغان پەدىدە پۇلاڭلاتقىنىچە ئۇلارغا قاراپ ئېتىلدى. ئۇنىڭ ئايىغى پاتقاققا پېتىپ قالدى. ئۇ كىچىك پۇتلىرىنى تولىمۇ تەستە سۆرەپ ماڭاتتى، قەدىمىنى ھەربىر يۆتكىگىنىدە تاپىنىنىڭ ئاستىدىكى پاتقاقتىن بىر قاتار ئورەك پەيدا بولاتتى.

كېسەك تامنىڭ ئۇ بېشىدا سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ گەۋدىسى كۆرۈندى، ئۇلار قول تۇتۇشۇپ خۇمدانلىق تەرەپكە مۈدۈرۈپ- چوقۇرغىنىچە يۈگۈرمەكتە ئىدى. قىپقىزىل تولۇنئاي كۆكتە ئاستاغىنە جامالىنى نامايىش قىلدى، سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ كۆلەڭگىسى يەردە مىدىراپ يۈرەتتى. تۆت قاۋاننىڭ كۆلەڭگىسى ئۇنىڭدىن ئۇزۇن كۆرۈنەتتى. ئۇلار گويا پۇتىغا پۇرژىنا بېكىتىۋالغاندەك ئۇچقاندەك تېز يۈگۈرۈپ ئانامنى خېلى يىراقتا تاشلاپ قويدى. شا زاۋخۇا سى مالياڭغا ئېسىلىپ ماڭغاچقا ئۇلارنىڭ يولى ھېچ ئاۋۇمايۋاتاتتى. خۇمدانلىقنىڭ ئالدىدىكى گىياھ ئۈنمەيدىغان تاقىر بوشلۇقتا ۋېي ياڭجياۋ سى مالياڭنى بىر خىش قويۇپلا تىك موللاق چۈشۈرۈۋەتتى. شا زاۋخۇا پىچاقنى تىقىش ئۈچۈن ۋېي ياڭجياۋغا ئېتىلدى. ۋېي ياڭجياۋ چاققانلىق بىلەن ئۆزىنى قاچۇرۇۋېدى، ئۇنىڭ پىچىقى بىكارغا كەتتى، ۋۇ يۈنيۈ ئۇنى بىرنى تېپىپ يىقىتىۋەتتى.

ـــ قولۇڭنى تارت!ـــ دەپ ۋارقىرىدى ئانام.

تۆتى ئولجىغا تاشلانغان تازقارا قاناتلىرىنى كەرىپ ھەملە قىلغاندەك سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانى مۇشت- پەشۋاغا كۆمۈۋەتتى. شا زاۋخۇا تاياق دەستىدىن ئىڭراپ دات- پەرياد سېلىپ يىغلايتتى، سى مالياڭ ئۈنچىقماي جىممىدە تۇراتتى. ئۇلارنىڭ گەۋدىسى يەردە ھېلى ئۇياققا، ھېلى بۇياققا دومىلايتتى. ئايدىڭدا بۇ تۆت خۇمپەرنىڭ ھەرىكىتى گويا غەلىتە بىر خىل ئۇسسۇل ئويناۋاتقاندەكلا كۆرۈنەتتى.

ئانام يىقىلىپ كەتتىيۇ، يەنە قەيسەرلىك بىلەن ئورنىدىن تۇردى. ئۇنىڭ قوللىرى ۋېي ياڭجياۋنىڭ يەلكىسىدىن چىڭڭىدە قاماللىدى. ۋېي ياڭجياۋ دېگەن تۈلكىدەك ھىيلىگەر، زەھەرخەندە خۇمپەر ئىككى جەينىكى بىلەن ئانامنىڭ كۆكسىگە جەينەكلىۋېدى، ئانام داد- پەرياد سالغىنىچە كەينىگە داجىپ يەرگە زوپپىدە ئولتۇرۇپ قالدى. مەن ئۆزۈمنى يەرگە تاشلاپ يۈزۈمنى لايغا چاپلاپ ياتاتتىم. كۆز چاناقلىرىمدىن قاپقارا قانلار شۇرقىراپ ئاققاندەك تۇيۇلدى.

ئۇلار سى مالياڭنى پەشۋالاشتىن ھېچ توختاي دېمەيتتى، ئەكسىچە ئۇلارنىڭ ئەسەبىيلىكى مۇشتلىشىش دەرىجىسىدىن ئاللىقاچان ھالقىپ كەتكەنىدى. شۇ تاپتا سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانىڭ ھاياتى خەۋپ ئىچىدە قالغانىدى. شۇ ئەسنادا بەستلىك، گروي كەلگەن، چاچلىرى پاخپىيىپ يۈزلىرىنى قويۇق ساقال باسقان، يۈز- كۆزىدىن تارتىپ پۈتۈن ئەزايى كۆمۈر توزاندىسى بىلەن قاپقارا بولۇپ كەتكەن بىر كىشى ئەسكى خۇمداندىن ئۆمىلەپ چىقتى. ئۇنىڭ ھەرىكىتى سەل كالامپاي، بەل- پۇتلىرى سەل قېتىشىپ قالغانىدى. ئۇ خۇمداندىن ئۆمىلەپ چىقتى- دە، بازغاندەك يوغان مۇشتۇمى بىلەن بىرنى قويۇپ ۋۇ يۈنيۈنىڭ تاغىقىنى سۇندۇرۇۋەتتى. بۇ قاپاق نوچى ۋايجانلىغىنىچە يەردە زوڭ ئولتۇرۇپ قالدى، قالغان ئۈچىمۇ سى مالياڭنى پەشۋالاشتىن توختىدى. ۋېي ياڭجياۋ قورققىنىدىن «سى ماكۇ!» دەپ توۋلىۋەتتى. ئۇ كەينىگە بۇرۇلۇپلا قاچاي دېدى- يۇ، سى ماكۇنىڭ غەزەب بىلەن ھۆركىرىشىدىن تۈز يولدا كېتىۋېتپ مىناغا دەسسىۋالغان كىشىدەك جايىدا قاققان قوزۇقتەك تۇرۇپلا قالدى. سى ماكۇ تۆمۈردەك قاتتىق مۇشتۇمى بىلەن دىڭ جىنگوۋنى بىرنى قويۇپ كۆزىنى قۇيۇۋەتتى، ئىككىنچى مۇشتى بىلەن گو چيۇشېڭنىڭ ئاغزىدىن ماغزاپ ياندۇرۇۋەتتى. ئۈچىنچى مۇشتۇمىنى كۆتۈرەي دەپ تۇرۇشىغا ۋېي ياڭجياۋ ئۇنىڭ ئالدىغا تىزلاندى- دە، ئۇنىڭغا باش ئۇرۇپ: «ۋاي غوجام، جېنىم غوجام، مېنى كەچۈرۈڭ. ئۇلار مېنى زورلاپ ئەكەلدى. كەلگىلى ئۇنىمىسام، ئۇرۇپ چىشىمنى قانىتىۋەتتى. جېنىم غوجام، مېنى كەچۈرۈۋېتىڭ …» دەپ يېلىندى. سى ماكۇ دېلغۇللۇق ئىلىكىدە بىرنى تېپىۋېدى، ۋېي ياڭجياۋ ئارقىسىغا دومىلاپ كەتتى- دە، توشقاندەك چاققانلىق بىلەن پارتتىدە تىكىۋەتتى. ئۇ شۇ قېچىشىدا بىر دەمدىلا كەنتكە تۇتىشىدىغان يولغا چىقىپ ئىتنىڭ قاۋاشلىرىنى ئەسلىتىدىغان ئاۋازى بىلەن:

ـــ سى ماكۇنى تۇتۇڭلار، يۇرتىغا قايتقان تۈەننىڭ ئاتامانى سى ماكۇ قايتىپ كەپتۇ، سى ماكۇنى تۇتۇڭلار!ـــ دەپ ۋارقىرىدى.

سى ماكۇ ئاۋۋال سى مالياڭ بىلەن شا زاۋخۇانى، ئاندىن ئانامنى يۆلەپ تۇرغۇزدى.

ـــ سەن . . . سەن ئادەممۇ ياكى جىن- ئالۋاستىمۇ؟ـــ دەپ سورىدى ئانام دۇدۇقلاپ تۇرۇپ.

ـــ ۋاي قېيىنىئانا،ـــ سى ماكۇ ئېسەدەپ يىغلىۋەتتى ۋە يىغىسىنى ناھايىتى تېزلا توختىتىۋالدى.

ـــ دادا، بۇ راستىنلا سەنمۇ؟ـــ توۋلىۋەتتى سى مالياڭ.

ـــ يارايسەن ئوغلۇم!ـــ دېدى سى ماكۇ.

ـــ قېينىئانا، ئۆيدە يەنە كىملەر بار؟ـــ سورىدى سى ماكۇ.

ـــ بولدى سورىمايلا قويۇڭ!ـــ دېدى ئانام تىت- تىت بولۇپ،ـــ دەرھال قېچىڭ!

كەنت تەرەپتىن ئەنسىز جاڭ ئاۋازى بىلەن پاراسلاپ ئېتىلغان مىلتىق ئاۋازى ئاڭلاندى.

سى ماكۇ ۋۇ يۈنيۈنى قاماللاپ تۇرۇپ زەردە بىلەن دېدى:

ـــ ۋۇ ئىتنىڭ بالىسى، كەنتتىكى گىزەندىلەرگە دەپ قوي. پېقىر سى ماكۇنىڭ ئۇرۇق- تۇغقانلىرىنى كىم تاك ئېتىپ چېكىدىكەن، مەن ئۇنداق گۇيلارنىڭ تۇخۇمىنى قۇرۇتۇۋېتىمەن! گېپىمنى ئېسىڭدە تۇتتۇڭمۇ؟

ـــ ئېسىمدە تۇتتۇم، ئېسىمدە تۇتۇۋالدىم . . .ـــ دېدى ۋۇ يۈنيۈ ئاغزى- ئاغزىغا تەگمەي.

سى ماكۇ قولىنى بوشىتىۋېدى، ۋۇ يۈنيۈ يەردە زوپپىدە ئولتۇرۇپ قالدى.

ـــ تېز قېچىڭ! ئابا- ئەجدادلىرىڭ . . .ـــ ئانام يەرنى شاپىلاقىلاپ تۇرۇپ ئۇنى ئالدىراتماقتا ئىدى.

ـــ دادا، مەنمۇ سەن بىلەن كېتىمەن. . .ـــ دېدى سى مالياڭ يىغلاپ تۇرۇپ.

ـــ جېنىم بالام، سەن موماڭ بىلەن كەتكىن،ـــ دېدى سى ماكۇ.

ـــ دادا، ئۆتۈنۈپ قالاي، مېنىمۇ بىللە ئېلىپ كەتكىن. . .ـــ دېدى سى مالياڭ.

ـــ لياڭئېر، داداڭغا ئەگىشىۋالما، ئۇنى تېز ماڭغىلى قويغىن!ـــ دېدى ئانام.

سى ماكۇ ئانامنىڭ ئالدىغا تىزلىنىپ باش ئۇرۇپ، ئايانچلىق ئاۋازدا دېدى:

ـــ ئانا! بالىنى ئۆزلىرىگە تاپشۇردۇم! پېقىر سى ماكۇ سىلىگە جىق قەرزدار، بۇ قەرزلىرىمنى بۇ دۇنيادا قايتۇرۇپ بولالمىسام، ئۇ دۇنيادا بولسىمۇ قايتۇرىمەن!

ـــ فېڭئېر بىلەن خۇاڭئېرغا ياخشى ئاتىدارچىلىق قىلالمىدىم، بۇنى كۆڭلىڭىزدىن چىقىرىۋېتىڭ . . .ـــ دېدى ئانام يىغلاپ تۇرۇپ.

ـــ ئۇنى سىلىدىن كۆرمەيمەن، ئۇلارنىڭ قىساسىنى ئېلىپ بولدۇم،ـــ دېدى سى ماكۇ.

ـــ ئەمدى مېڭىڭ، تېز مېڭىڭ، يىراق- يىراقلارغا كېتىڭ. ئۆچ- ئاداۋەت، ئاغرىنىشلارنى قويۇپ قانچە يىراققا كەتسىڭىز شۇنچە ياخشى . . .ـــ دېدى ئانام.

سى ماكۇ ئورنىدىن تۇرۇپ خۇمداننىڭ ئىچىگە كىرىپ كەتتى. ئۇ خۇمداندىن ئۇچىسىغا پاختىلىق جۇۋا كىيىپ، قوينىغا يىنىك تىپتىكى پىلىموتتىن بىرنى تىققىنىچە يېنىپ چىقتى؛ بېلىگىمۇ قاتارلاشتۇرۇپ كۈمۈشتەك پارقىراپ تۇرىدىغان ئوقلارنى ئېسىۋالغانىدى. ئۇ غىپپىدە قوناقلىققا كىرىپ كۆزدىن غايىپ بولدى. قوناقلىق شالدىرلاپ كەتتى.

ـــ بىر ئېغىز گېپىمنى ئېسىڭىزدىن چىقارماڭ، قانچە يىراققا كەتسىڭىز مەيلى، لېكىن قالايمىقان ئادەم ئۆلتۈرمەڭ!ـــ دېدى ئانام.

قوناقلىق جىمىپ قالدى. ئاي نۇرى ئەتراپنى تەكشى يورۇتۇپ تۇراتتى. كەنت تەرەپتىن كىشىلەرنىڭ دېڭىز دولقۇنىنى ئەسلىتىدىغان چوقان- سۈرەنلىرى ئاڭلانماقتا ئىدى.

كەنتتىكى خەلق ئەسكەرلىرى بىلەن رايوننىڭ ساقچىلىرى بىرلىرى پانۇس، بىرلىرى مەشئەل ياندۇرۇپ، قولىدا مىلتىق، قىزىل پۆپۈكلۈك نەيزە كۆتۈرگىنىچە ئەسكى خۇمدانلىقنىڭ ئالدىغا تۇشمۇتۇشتىن يۈگۈرۈپ كېلىشتى. ئۇلار قالتىس ھەيۋە- پوپۇزا بىلەن خۇمداننى قورشىۋالدى. ياڭ فامىلىلىك سۇلياۋ پۇت سېلىۋالغان ساقچى بىر دۆۋە كېسەكنىڭ ئۈستىدە دۈم يېتىپ تۇرۇپ قەلەي كاناي بىلەن خۇمداننىڭ ئىچىگە قارىتىپ ۋارقىرىدى:

ـــ سى ماكۇ! تەسلىم بولغىن! ئەمدى قاچالمايسەن!

ئۇ بىر ئاش پىشىم توۋلىدى، لېكىن خۇمداننىڭ ئىچىدىن ھېچقانداق شەپە بولمىدى. ساقچى ياڭ تاپانچىسىنى قېپىدىن چىقىرىپ، خۇمداننىڭ قاپقاراڭغۇ كامىرىغا قارىتىپ ئىككى پاي ئوق ئاتتى. كاماردىن ئوقنىڭ پاڭ- پاڭ قىلغان ئەكس ساداسى ياڭرىدى.

ـــ گىراناتنى ئەكېلىڭلار!ـــ دەپ توۋلىدى ساقچى كەينىدىكىلەرگە. بىر خەلق ئەسكىرى كەسلەنچۈكتەك يەر بېغىرلىغىنىچە يېتىپ كەلدى- دە، قوينىدىن يوغان سېپى بار ئىككى گىراناتنى چىقىرىپ ساقچى ياڭغا بەردى. ساقچى گىراناتنىڭ پىلىكىنى تارتىپ بېشىدىن ئېگىز كۆتۈرۈپ خۇمداننىڭ ئىچىگە تاشلىدى، ئاندىن يەرگە چىڭ چاپلىشىپ گىراناتنىڭ پارتلىشىنى كۈتۈپ ياتتى. گىرانات پارتلىدى. ئۇ گىراناتنىڭ يەنە بىرىنىمۇ ئاتتى، ئۇمۇ پارتلىدى. گىراناتنىڭ پارتلىغان ئاۋازى ئاستا- ئاستا پەسلەپ، خۇمدان ئىچى تېخىمۇ تىمتاسلىققا چۆمدى. ساقچى ياڭ قەلەي كانايدا يەنە توۋلىدى:

ـــ سى ماكۇ، قورال تاپشۇرساڭ ئاتمايمەن! ئەسىرلەرگە ياخشى مۇئامىلە قىلىمىز! . . .ـــ ئۇ شۇنچە ۋارقىرىسىمۇ چېكەتكىلەرنىڭ چىرىلدىشى بىلەن يىراقلاردىكى ئۆستەڭدىكى پاقىلارنىڭ بەس- بەستە كۇركىراشلىرىدىن بۆلەك ئاۋاز ئاڭلانمايتتى.

ساقچى ياڭ ئۆزىگە غەيرەت بېرىپ ئورنىدىن تۇردى- دە، بىر قولىدا قولچىراغ، يەنە بىر قولىدا تاپانچىسىنىڭ قېپىنى تۇتۇپ كەينىدىكىلەرگە «كەينىمدىن مېڭىڭلار!» دەپ توۋلىدى. يۈرەكلىكرەك خەلق ئەسكىرىدىن ئىككىسى بىرى مىلتىق، يەنە بىرى قىزىل پۆپۈكلۈك نەيزە تۇتقىنىچە ساقچى ياڭنىڭ كەينىدىن سوڭدىشىپ ماڭدى. ساقچى ياڭ قەدىمىنى ھەر يۆتكىگەندە سۇلياۋ پۇتى غىچىرلاپ كېتەتتى، گەۋدىسىمۇ تەڭ قىيسىياتتى. ئۇلار ئەنە شۇنداق خىرامان ھالەتتە كونا خۇمدانلىقنىڭ ئىچىگە كىردىيۇ، ھايالشىمايلا يېنىپ چىقتى.

ـــ ۋېي ياڭجياۋ!ـــ ھۆركىرىدى ساقچى،ـــ قېنى ئۇ ئادەم؟

ـــ تەڭرى گۇۋاھ، سى ماكۇ مۇشۇ خۇمدانلىقتىن چىققان. ئىشەنمىسەڭلار، ئىشەنمىسەڭلار ئۇلاردىن سوراپ بېقىڭلار!

ـــ مۇشۇ خۇمدانلىقتىن راستىنلا سى ماكۇ چىقتىما؟ـــ ساقچى ياڭ ۋۇ يۈنيۈ بىلەن گو چيۇشېڭغا مىختەك قادىلىپ ـــ دىڭ جىنگوۋ يەردە تېخىچە ھۇشسىز ياتاتتى ـــ غەزەب بىلەن سورىدى،ـــ خاتا كۆرۈپ قالمىغانسىلەر؟

ۋۇ يۈنيۈ قورقۇنچ ئىلىكىدە قوناقلىققا قاراپ قويدى- دە، دۇدۇقلاپ تۇرۇپ: «شۇنداق ئوخشايدۇ . . . » دېدى.

ـــ بىر ئادەممىكەن؟ـــ سورىدى ساقچى ياڭ كەينىدىن ئۇلاپلا.

ـــ شۇنداق، ئۆزى يالغۇز بىر ئادەم . . .

ـــ قورالى بارمىكەن؟

ـــ پىلىموتتىن بىرنى كۆتۈرۈۋالغاندەك قىلىدۇ . . . بەدىنىگە تېخى بىر تىزىق ئوقمۇ يۆگىۋاپتۇ . . .

ۋۇ يۈنيۈنىڭ گېپى تۈگىمەي تۇرۇپلا ساقچى ياڭ بىلەن ئون نەچچە خەلق ئەسكىرى قاپبەلدىن ئورۇۋېتىلگەن ئوت- چۆپتەك تەڭلا ئۆزىنى يەرگە ئاتتى.

 تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

جى چيوڭجى مۇئەللىمنىڭ دەرسىدە ھەممىنى بېسىپ چۈشىدىغان ئەستە تۇتۇش قابلىيىتىم ۋە يۇقىرى مۇزىكا سېزىمىمنى ئوبدانلا نامايان قىلدىم. «ئاياللار ئازادلىقى ناخشىسى» توۋلاۋېتىپ «ئاياللار ئەڭ ئاستىدا» دېگەن يەرگە كەلگەندە ئانام ئاپئاق لۆڭگىگە يۆگەلگەن، ئۆچكە سۈتى توشقۇزۇلغان سوسكىنى كۆتۈرۈپ، سۆگەت بادىرىسىدىن ياسالغان دەرىزە تۈۋىدە تۇرۇپ بوش ئاۋازدا: «جىن توڭ، سۈت ئىچىۋالغىن! جىن توڭ، سۈت ئىچىۋالغىن!» دەيتتى.

ئانامنىڭ توختىماي چاقىرىشى، سۈتنىڭ تەمى دىققىتىمنى ھېلىدىن ھېلىغا بۆلۈۋېتەتتى. شۇنداقتىمۇ دەرستىن چۈشىدىغانغا ئاز قالغاندا «ئاياللار ئازادلىقى ناخشىسى» نى مەندىن باشقىسى تولۇق ھەم توغرا ئېيتالمىدى. جى چيوڭجى مۇئەللىم 40 بالىنىڭ ئىچىدە مېنىلا تولىمۇ سېخىيلىق بىلەن ماختىدى. ئۇ ئىسىمىمنى سورىدى ۋە مېنى ئىككىنچى قېتىم ئورنۇمدىن تۇرغۇزۇپ، «ئاياللار ئازادلىقى ناخشىسى» نى يەنە بىر قېتىم توۋلاتقۇزدى. مۇئەللىم دەرستىن چۈشۈشنى جاكارلىشىغا ئانام سۈت توشقۇزۇلغان سوسكىنى دەرىزىدىن سۇندى. مەن دېلىغۇللۇق ئىلىكىدە تۇرۇپلا قالدىم.

ـــ ئوغلۇم، سۈتنى تېز ئىچىۋال. قالتىسكەنسەن بالام، مەن سەندىن بەك خۇش بولدۇم،ـــ دېدى ئانام.

بالىلار خىرىلداپ كۈلۈشكە باشلىدى.

ـــ ئىچىۋەرگىن بالام، سۈت ئىچكىشتىنمۇ نومۇس قىلغان بارمۇ،ـــ دېدى ئانام.

خۇشبۇي چىش پاستىسىنىڭ ھىدى پۇراپ تۇرىدىغان جى چيوڭجى مۇئەللىم زاكۇن تايىقىنى تۇتقىنىچە يېنىمغا كەلدى ۋە دەرىزە تېشىدا تۇرغان ئانامغا دوستانىلىك بىلەن دېدى:

ـــ ۋاي سىزمىدىڭىز ھامما! بۇنىڭدىن كېيىن دەرس ئۆتۈۋاتقاندا دەرىزە تۈۋىگە كېلىۋالماڭ- ھە!

ئانام مۇئەللىمنىڭ گېپىدىن تەمتىرەپ قالدى.

ئانام سىنىپنىڭ ئىچىگە قاراپ قويۇپ ئەدەپ بىلەن:

ـــ خانىم، بۇ مېنىڭ ئوغلۇم بولىدۇ، كىچىكىدىن تاماق يېمەي يامان ئۆگىنىپ قالغان. كىچىكىدە مېنى ئېمەتتى، مانا ئەمدى ئۆيدىكى ئۆچكىنى ئېمىدىغان بولۇۋالدى. چۈشتە ئۆچكىدىن جىق سۈت چىقمىغاچقا قورسىقى تويمىغان ئىدى، شۇڭا كەچكىچە قورسىقى ئېچىپ چىدىيالماي قالامدىكىن دەپ . . . ـــ دېدى تىلىنى چايناپ.

جى چيوڭجى كۈلۈپ قويۇپ ماڭا تىكىلدى:

ـــ ئالە، ئاناڭنى تولا جوراتما جۇمۇ!ـــ دېدى ئۇ.

يۈزلىرىم قىزارغان ھالدا ئانام سۇنغان سوسكىنى قولۇمغا ئالدىم.

ـــ بۇ قانداق بولغىنى؟ بالا تاماق يېمىسە بولمايدۇ. ئۇ كەلگۈسىدە چوڭ بولىدۇ، ئوتتۇرا مەكتەپ، ئالىي مەكتەپلەردە ئوقۇيدۇ، شۇ چاغدىمۇ بالامغا سۈتىنى ئىچۈرەتتىم دەپ ئۆچكىدىن بىرنى يىتىلەپ يۈرەمسىز؟ـــ دېدى جى چيوڭجى ئانامغا.

ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا تۆگىدەك يوغان بىر ئوقۇغۇچىنىڭ سىنىپقا ئۆچكە يىتىلەپ كىرگەن ھالىتى گەۋدىلەندىمۇ قانداق، تولىمۇ ھوزۇرلىنىپ كۈلۈپ كەتتى.

ـــ بالىڭىز قانچە ياشقا كىردى؟ـــ سورىدى مۇئەللىم.

ـــ 13 ياشقا كىردى، توشقان يىللىق،ـــ دېدى ئانام،ـــ ئولتۇرسام- قوپسام غېمىم مۇشۇ بالىدا. لېكىن ئۇ بىر نەرسە يېگەن ھامان قۇسىدۇ، قورسىقى ئاغرىيدۇ. بىچارە بالا، قورسىقى ئاغرىسا ئادەمنى ئەنسىرىتىپ مۇنچاق- مۇنچاق تەرلەپ كېتىدۇ . . .

ـــ بولدى، بولدى قىلغىنا ئانا! قورسىقىم ئاچمىدى مېنىڭ!ـــ دېدىم مەن زەردە بىلەن. سوسكىنى ئانامغا تەڭلىدىم.

ـــ شاڭ گۈەن، ئۇنداق قىلساڭ بولمايدۇ. بۇ ئادىتىڭنى ئۆزگەرت. بولدى، ئىچىۋەرگىن،ـــ دېدى مۇئەللىم قۇلىقىمنى سوزۇپ قويۇپ.

كەينىمگە ئۆرۈلۈپ قاپقاراڭغۇ سىنىپ ئىچىدە ۋال- ۋۇل نۇر چېچىپ تۇرغان كۆزلەرنى كۆرۈپ نومۇسقا ئۆلگۈدەك بولدۇم.

ـــ خەقنىڭ كىچىككىنە كەمچىلىكى تولا سىلەرگە ئويۇن بولۇپ بەرمىسۇن،ـــ مۇئەللىم شۇنداق دەپ سىنىپتىن چىقىپ كەتتى.

مەن تامغا قاراپ تۇرۇپ سۈتنى ناھايىتى تېزلىك بىلەن ئىچىپ تۈگەتتىم- دە، قۇرۇق سوسكىنى ئانامغا سۇنۇپ بېرىپ:

ـــ ئانا، ئەمدى مەكتەپكە كەلمىسەڭ بوپتىكەن،ـــ دېدىم.

تەنەپپۇس ۋاقتىدا ئەزەلدىن قىنىغا پاتماي شوخلۇق قىلىدىغان ۋۇ يۈنيۈ بىلەن دىڭ جىنگوۋ تولىمۇ ياۋاشلىق بىلەن ئۇزۇن ئورۇندۇقتا مەڭدىگىنىچە جىممىدە ئولتۇراتتى. فاڭ شۇزەي دېگەن پومزەك ئىشتانبېغىنى سۇغۇرۇپ ئالدى- دە، پارتىنىڭ ئۈستىگە چىقىپ، ئىشتانبېغىنى سىنىپنىڭ تۇرۇسىدىكى لىمغا ئۆتكۈزۈپ ئېسىلىپ ئۆلۈۋېلىشنى دورىدى. ئۇ تۇل خوتۇننىڭ چىرقىرىغان ئاۋازىنى دوراپ، ھۈ تارتىپ يىغلاپ تۇرۇپ: «زەھەرخەندە ئېرگوۋ دەيدۇ، مالاينى تۈندە ئۆي ساقلاشقا قويىدۇ، ئىچىمگە قۇرت كىرىۋالدى دەپ ئەنسىرەپ، ئېسىلىپ ئۆلۈپ بۇ جاندىن بىراقلا قۇتۇلاي دەيدۇ . . . »

ئۇ شۇ تەرزدە يىغلىدى- زارلىدى، ھۈپپىدە سەمرىگەن، تازا كۆپۈپ پىشقان مومىنىلا ئەسلىتىدىغان يۈزىگە ياش تامچىلاپ، بۇرۇنىدىن ئاققان پوتلىسى ئاغزىغىچە ساقىپ چۈشتى.

«بولدى، بۇنداق جاندىن تويدۇم»، ئۇ شۇنداق دەپ توۋلىغىنىچە پۇتىنىڭ ئۇچىدا دەسسەپ تۇرۇپ، بېشىنى ئىشتانبېغىدىن ياسالغان سىرتماققا كىرگۈزدى، ئاندىن قولىنى قويۇۋېتىپ بەدىنىنى پەسكە ساڭگىلىتىپ: «بولدى، بۇ جاندىن تويدۇم» دەپ توۋلىدى. ئۇ ھەر قېتىم سەكرىگەندە: «بۇنداق جاندىن تويدۇم» دەپ توۋلايتتى. سىنىپتا قىقاس- چوقان كۆتۈرۈلدى. بايىقى ئاچچىقى تېخىچە يانمىغان ۋۇ يۈنيۈ ئىككى قولى بىلەن پارتىنى بېسىپ تۇرۇپ پۇتىنى ئاتقا ئوخشاش بىر كۆتۈرۈۋېدى، پارتا لىككىدە موللاق ئاتتى. فاڭ شۇزەينىڭ سېمىز گەۋدىسى تۇيۇقسىزلا بوشلۇقتا ئېسىلىپ قالدى. ئۇ قاتتىق چىرقىرىغىنىچە ئىككى قولى بىلەن بوينىدىكى سىرتماققا ئېسىلدى، دىقماق پۇتلىرى توختىماي تېپىچەكلەشكە باشلىدى، تېپىچەكلەشلىرى بارغانسېرى ئاستىلاپ چىرايى كۆكەردى، ئاغزىدىن كۆپۈك ياندى، جېنى ھەلقۇمىغا كېلىپ قالغان ئادەمدەك سەت خارقىرىدى.

ـــ ئادەم ئۆلدى!ـــ سىنىپتىكى يېشى كىچىكرەك بالىلار مەيدانغا يۈگۈرۈپ چىقىپ يەرنى تېپىچەكلەپ تۇرۇپ: «ئادەم ئۆلدى! فاڭ شۇزەي ئېسىلىپ ئۆلۈۋالدى!» دەپ ۋارقىراشقا باشلىدى. فاڭ شۇزەينىڭ قوللىرى بوشاپ پەسكە ساڭگىلىدى؛ بايىدىن بېرى توختىماي تېپىچەكلەۋاتقان پۇتلىرى جىمىپ، توپتەك سېمىز گەۋدىسى ئۇزۇراپ قالغاندەك بولۇپ كۆرۈندى. مەيداندا بالىلار نىشانسىز يۈگۈرۈپ يۈرمەكتە ئىدى. ئوقۇتقۇچىلار ئىشخانىسىدىن مۇزىكا ئوقۇتقۇچىسى جى چيوڭجى بىلەن بىز ئىسىمىنى بىلمەيدىغان بىر نەچچە ئەر ئوقۇتقۇچى پايپاسلاپ يۈگۈرۈپ چىقتى.

ـــ كىم ئۆلدى؟ كىم ئۆلدى؟ـــ ئۇلار شۇنداق دەپ توۋلىغىنىچە سىنىپقا قاراپ يۈگۈرۈپ كېلىۋاتاتتى. مەكتەپ مەيدانىدىكى تازىلىۋېتىشكە تېخى ئۈلگۈرمىگەن ئەخلەتلەر ئۇلارنىڭ پۇتىغا يۆگىشىۋالاتتى. جىددىيلىشىپ ئەس- ھۇشىنى يوقاتقان بىر توپ ئوقۇغۇچىلار ئۇلارنىڭ ئالدىدا پاتپاراق بولۇپ يۈگۈرۈپ يۈرۈشەتتى، ئۇلار پۇتلاشقانسېرى  ئوقۇتقۇچىلار قاياققا مېڭىشىنى بىلەلمەي تەمتىرەيتتى. جى چيوڭجى تېكىدەك سەكرەپ- تاقلىغىنىچە نەچچە سېكونتتىلا يۈگۈرگەن پېتى سىنىپقا كىرىپ كەلدى. ئاپتاپ پارلاپ تۇرغان مەيداندىن قاپقاراڭغۇ سىنىپقا كىرگەچكىمۇ چىرايىغا ئىسەنكىرىگەندەك بىر ئىپادە تېپىپ چىققانىدى.

ـــ كىم ئۆلدى؟ـــ ۋارقىرى ئۇ.

فاڭ شۇزەينىڭ گېلىغا پىچاق ئۇرۇلغان چوشقىنىڭ ئۆلۈكىنى ئەسلىتىدىغان گەۋدىسى ئېغىرلىقىنى كۆتۈرەلمەي يەرگە دومىلاپ چۈشكەنىدى، قارا رەختتىن ئېشىلگەن ھېلىقى ئىشتانباغمۇ ئۈزۈلۈپ كەتكەنىدى.

جى چيوڭجى فاڭ شۇزەينىڭ يېنىدا زوڭزىيىپ ئولتۇردى- دە، بىلىكىدىن تارتىپ ئوڭدا ياتقۇزدى؛ قوشۇمىلىرى تۈرۈلۈپ، لەۋلىرى پۈرۈشتى، بۇرۇنلىرىنى چىڭڭىدە ئېتىۋالدى. فاڭ شۇزەينىڭ تىنىقى بەك سېسىق ئىدى. ئۇ قولى بىلەن فاڭ شۇزەينىڭ بۇرۇنىنى ئىتىۋېلىپ باقتى، ئۈستۈنكى كالپۇكىنى ئۇۋۇلاپ باقتى، شۇئان چېھرىگە ياۋۇزلارچە بىر خىل چىراي ئىپادىسى تېپىپ چىقتى. فاڭ شۇزەي قولىنى ئاستا كۆتۈرۈپ، مۇئەللىمنىڭ قولىنى تارتىپ قويدى. مۇئەللىمنىڭ قوشۇمىلىرى تۈرۈلۈپ لىككىدە ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى ۋە فاڭ شۇ زەينى ۋالاققىدە بىرنى تېپىپ: «تۇرە ئورنۇڭدىن!» دېدى.

ـــ پارتىنى كىم ئۆرىدى؟!ـــ دېدى مۇئەللىم مۇنبەردە تەلەتىدىن مۇز ياغدۇرۇپ.

ـــ مەن كۆرمىدىم.

ـــ مەنمۇ كۆرمىدىم.

ـــ مەنمۇ كۆرمىدىم.

ـــ ئەمىسە كىم كۆردى؟ پارتىنى قايسى قاپاق نوچى ئۆرۈۋەتتى؟

ھەممەيلەن بېشىمىزنى ساڭگىلىتىپ جىممىدە ئولتۇراتتۇق. فاڭ شۇزەي مىشىلداپ يىغلايتتى.

ـــ ئاۋازىڭنى ئۆچۈر!ـــ دېدى مۇئەللىم پارتىنى مۇشتلاپ،ـــ بەك ئۆلگۈڭ كەلگەن بولسا، ئۇنىڭ ئىشى ئاسان. مەن ھېلى ساڭا قانداق ئۆلۈشنى ئوبدان ئۆگىتىپ قويىمەن. قىزىق ئىش، پارتىنى كىم ئۆرۈۋەتكەنلىكىنى ھېچكىم كۆرمەي قالامدا؟ شاڭگۈەن جىنتوڭ، سەن خېلى سەمىمىي بالا. دەپ باقە، پارتىنى كىم ئۆرۈۋەتتى؟

مەن بېشىمنى سېلىپ تۇرۇۋالدىم.

ـــ بېشىڭنى كۆتۈرۈپ ماڭا قارا!ـــ دېدى ئۇ،ـــ قورقۇۋاتقىنىڭنى بىلدىم. مەن بار، قورقماي دەۋەرگىن.

مەن بېشىمنى كۆتۈرۈپ ئۇنىڭ سۈلكەتلىك، ئىنقىلابىي چىرايىغا قارىدىم، شۇئان خىيال ئالىمىمدە چىش پاستىسىنىڭ مېزىلىك ھىدى مەۋج ئۇرۇپ، گويا كۈز شامىلى ئەسكىپ ئۆتكەندەك بىر تۇيغۇغا چۆمۈلدۈم.

ـــ مەن سېنىڭ خېلى غەيرەتلىك بالا ئىكەنلىكىڭگە ئىشىنىمەن، يامان ئادەملەرنى، يامان ئىشلارنى پاش قىلىشقا جۈرئەت قىلىش ـــ جۇڭگو ئۆسمۈرلىرىدە بولۇشقا تېگىشلىك پەزىلەتتۇر،ـــ دېدى ئۇ ئوچۇق- يورۇقلۇق بىلەن.

كۆزۈمنىڭ قۇيرۇقىدا سول تەرىپىمگە قاراپ، ۋۇ يۈنيۈنىڭ تەھدىت نەزەرى بىلەن ماڭا قاراپ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ قالدىم- دە، شۇئان بېشىمنى يەنە سېلىپ ئولتۇرۇۋالدىم.

ـــ ۋۇ يۈنيۈ، تۇرە ئورنۇڭدىن!ـــ دېدى مۇئەللىم ۋەزمىن ئاھاڭدا.

ـــ مەن قىلمىدىم!ـــ توۋلىۋەتتى ۋۇ يۈنيۈ.

ـــ نېمىگە ئالدىرايسەن؟ نېمىگە توۋلايسەن؟ـــ دېدى مۇئەللىم كۈلۈمسىرەپ قويۇپ.

ـــ ئىشقىلىپ مەن قىلمىدىم . . .ـــ گۇدۇڭشىدى ۋۇ يۈنيۈ تىرنىقى بىلەن پارتىنى تاتىلاپ تۇرۇپ.

ـــ ۋۇ يۈنيۈ، ئەركەك دېگەن ئىشنىمۇ ئەركەكتەك قىلىدۇ!ـــ دېدى مۇئەللىم.

ۋۇ يۈنيۈ پارتىنى تاتىلاشنى توختىتىپ بېشىنى ئاستا كۆتۈردى، چىرايىغا ئاستا- ئاستا ياۋۇزلارچە بىر خىل ئىپادە تېپىپ چىقتى، ئاندىن كىتابلىرىنى يەرگە تاشلاپ تاش تاختا بىلەن تاش قەلەمنى تەللىسىگە يۆگەپ قولتۇقىغا قىستى- دە، مەنسىتمەسلىك تەلەپپۇزىدا دېدى:

ـــ پارتىنى مەن ئۆرۈۋەتتىم. قانداق، گەپ بارمۇ؟ بۇنداق سولامچىنىڭ مەكتىپىدە ئوقۇمىدىم بولدى. ئەسلىدىنلا ئوقۇغۇم يوقتى، ئۆزۈڭلار مېنى ئوقۇيسەن دەپ ئەكەپ قويدۇڭلار،ـــ ئۇ تولىمۇ مەغرۇرلارچە ئىشىك تەرەپكە قاراپ ماڭدى. ئۇنىڭ بويى بەكلا ئېگىز، بەستلىك ئىدى، تۇرۇقىدىن بەئەينى قوپال، تەلۋە بىر ئەرنىڭ سىماسى ئاشكارا بولۇپ تۇراتتى. جى چيوڭجى ئىشىكنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۇنىڭ ئالدىنى توستى.

ـــ يولۇمنى توسما!ـــ دېدى ئۇ،ـــ ئاكاڭ قارىغاينى نېمە كۆرۈپ قالدىڭ؟

جى چيوڭجى تاتلىققىنا بىرنى كۈلۈپ قويۇپ دېدى:

ـــ نېمە كۆرۈپ قالغانلىقىمنى سەن كىسپۇرۇچقا ھازىر بىلدۈرۈپ قويىمەن،ـــ ئۇ قالتىس چاققانلىق بىلەن ۋۇ يۈنيۈنىڭ تىزىغا كەلتۈرۈپ ۋاققىدە بىرنى تەپتى،ـــ ئەسكىلىك قىلغاننىڭ جاجىسى مانا مۇشۇنداق بولىدۇ.

ۋۇ يۈنيۈ «ۋايجان» دېگىنىچە تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ قالدى ۋە قولتۇقىغا قىستۇرۇۋالغان تاش تاختىنى چى جيوڭجىغا قارىتىپ ئاتتى. تاش تاختا جى چيوڭجىنىڭ مەيدىسىگە گۈپپىدە تەگدى. ئۇ كۆكسىنى تۇتۇپ ئاچچىق ئىڭرىۋەتتى. ۋۇ يۈنيۈ ئورنىدىن تۇرۇپ كۆرەڭلىك بىلەن دېدى:

ـــ سەن مېنى قورقۇتالايمەن دەپ قالدىڭما؟ بىزنىڭ ئۆيدىكىلەر ئۈچ ئەۋلاد ياللانما دېھقان، چوڭ ئاپام، ھاممام، موماملارنىڭ ھەممىسى نامرات دېھقانلار. مېنى ئانام تىلەمچىلىك قىلىۋاتقان يېرىدە يول ئۈستىدىلا تۇغۇپ قويۇپتىكەن!

جى چيوڭجى كۆكسىنى ئۇۋۇلاپ قويۇپ دېدى:

ـــ قولۇمنى سەندەك بىر چۈپرەندە بىلەن بۇلغىغىم يوق ئىدى،ـــ ئۇ قوللىرىنى گىرەلەشتۈرۈپ بارماقلىرىدىن قاس چىقاردى،ـــ تولا ئالدىمدا ئۈچ ئەۋلاد ياللانما دېھقان ئىكەنلىكىڭنى پەش قىلما. ھېلىغۇ ئۈچ ئەۋلاد ياللانما دېھقانكەنسەن، ئوتتۇز ئەۋلاد ياللانما دېھقان بولساڭمۇ ئەدىپىڭنى بەرگۈچىلىكىم بار!ـــ جى چيوڭجى شۇنداق دېگىنىچە چاقماق تېزلىكىدە ۋۇ يۈنيۈنىڭ ئىڭىكىگە بىر مۇشت قويدى.

ۋۇ يۈنيۈ سەت بىرنى چىرقىرىۋەتتى، گەۋدىسىمۇ ئىختىيارسىز سەنتۈرۈلۈپ كەتتى، ئاڭغىچە ئىككىنچى مۇشت بىقىنىغىلا تەگدى. مۇئەللىم كەينىدىن ئۇلاپلا ۋۇ يۈنيۈنىڭ ھۇشۇقىغا كەلتۈرۈپ نەچچىنى تېپىۋەتتى. ۋۇ يۈنيۈ يەردە زوپپىدە ئولتۇرۇپ قالدى ۋە كىچىك بالىدەك يىغلاشقا باشلىدى. جى چيوڭجى ئۇنى بوينىغا گىرە سېلىپ ئۆرە تۇرغۇزۇپ، بەدبەشرە چىرايىغا قاراپ كۈلۈمسىرەپ قويدى، ئاندىن ئۇنى ئۆزىگە قارىتىپ قورسىقىغا تىزلاپ بىر ئىتتىرىۋېدى، ۋۇ يۈنيۈ بىر دۆۋە خىشنىڭ ئۈستىگە ئوڭدىسىغا چۈشتى.

ـــ مەن شۇنى جاكارلايمەنكى،ـــ دېدى جى چيوڭجى،ـــ سەن مەكتەپتىن قوغلاندىڭ.

تەرجىمە قىلغۇچى: ھەزرىتى ئەلى بارات

بۇ رومان شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئىككى توم بولۇپ نەشر قىلىندى. تەرجىمىسىنى ئوسمانجان مۇھەممەت (1- بابتىن 29- بابقىچە) بىلەن ھەزرىتى ئەلى بارات (30- بابتىن ئاخىرىغىچە)  ئىشلىدى.  بلوگىمىزدا روماندىن بىر نەچچە بابنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.

ئوتتۇزىنچى باب

خىرۇستالدىن ياسالغان كۆزەينەك سى ماكۇنىڭ ھەيۋە كۆرسىتىپ يۈرگەن چاغلىرىدا مېڭ شىئېر ئەپەندىمنىڭ تۇغۇلغان كۈنى ئۈچۈن بەرگەن سوۋغىسى ئىدى. مېڭ شىئېر ئەپەندىم شۇ تاپتا ئەكسىلئىنقىلابچىنىڭ بۇ سوۋغىسىنى كۆزىگە تاقىغىنىچە يېشىل خىشتا قوپۇرۇلغان مۇنبەردە ئولتۇرۇپ، تىتىرەڭگۈ ئاۋازدا شەرقىي شىمال گاۋ مى يېزىسىدىكى ياش پەرقى بەكلا زور بولغان بىرىنچى يىللىق ئوقۇغۇچىلىرىغا ئەدەبىيات دەرسى ئۆتۈۋاتاتتى. كۆزەينىكى ئېغىرلىقىدىن ئەگمەچ بۇرۇنىنىڭ ئوتتۇرىسىغا چۈشۈپ قالغانىدى، بۇرۇنىدىن ساڭگىلىغان كۆپكۆك ماڭقىسى شىلتىك- شىلتىك قىلاتتى. ساغلىق چوڭ ـــــ دەپ توۋلىدى ئۇ. تازا ئىسسىق بولۇۋاتقان ئىيۇل ئېيى بولۇشىغا قارىماي، ئۇ بېشىغا قارا تاۋاردىن تىكىلگەن قىزىل پۆپۈكلۈك تەقەي دوپپا، ئۇچىسىغا قارا ئۇزۇن كەمزۇل كىيىۋالغانىدى. ساغلىق چوڭ، ھەي ـــــ بىز ئەپەندىمگە ئەگىشىپ تەڭ توۋلايتتۇق. قوزا كىچىك ـــــ ئەپەندىم ھەسرەتلىك ئاھاڭدا باشلاپ بېرەتتى. ھاۋانىڭ دىمىقلىقىدىن سىنىپنىڭ ئىچى قاراڭغۇ ھەم زەي ئىدى. بىز پۇتىمىز يالاڭ ئاياغ، بىلەكلىرىمىز يالىڭاچ ھالەتتە ئىدۇق، ئۈستى- بېشىمىز مايلىق تەرگە چۆمۈلگەن ئىدى. لېكىن پۇزۇر كىيىنگەن ئەپەندىمنىڭ چىرايى قەھرىتان سوغۇقتا قالغان كىشىدەك تاتىرىپ، لەۋلىرى كۆكىرىپ كەتكەن ئىدى. قوزا كىچىك، ھەي ـــ بىز ياڭراق ئاۋازىمىز بىلەن ئەپەندىمگە ئەگىشىپ توۋلايتتۇق. سىنىپ ئىچى گويا قىغلىرى چىقىرىلمىغىنىغا ئۇزۇن بولغان قوي قوتىنىدەك قويۇق چىلە ھىدى بىلەن تولغانىدى. ساغلىق بىلەن قوزا تاغقا يۈگرەيدۇ ـــ ساغلىق بىلەن قوزا تاغقا يۈگرەيدۇ، ھەي ـــ ساغلىق قاچىدۇ، قوزا مەرەيدۇ ـــ ساغلىق قاچىدۇ، قوزا مەرەيدۇ، ھەي ـــ مول بىلىمىمگە ئاساسلانغاندا، ساغلىق ئۆچكە سۈتكە تولغان يىلىنلىرى بىلەن قېچىپ كېتەلىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. شۇ تۇرۇقىدا ئۇنىڭ يول مېڭىشىمۇ تەسكە توختاۋاتسا قانداق قاچالايدۇ؟ قوزىنىڭ مەرىشى، قېچىشىغۇ نورمال ئىش. يايلاقتا چوڭ ئۆچكىلەر جىممىدە ئوتلايدۇ، قوزا دېگەن مەرەيدۇ، قىيغىتىپ يۈگۈرۈپ ئوينايدۇ. قولۇمنى كۆتۈرۈپ ئەپەندىمدىن شۇنچە سوراپ باققۇم كېلەتتىيۇ، لېكىن جۈرئەت قىلالمايتتىم. ياشانغان ئەپەندىم ئالدىغا مەخسۇس قولىمىزنىڭ ئالقىنىغا ئۇرىدىغان بىر تال پالاق قويۇۋالغان ئىدى. ساغلىق جىق يەيدۇ ـــ ساغلىق جىق يەيدۇ، ھەي ـــ قوزا ئاز يەيدۇ ـــ قوزا ئاز يەيدۇ، ھەي ـــ بۇ گېپى توغرا ئىدى. ساغلىق ئەلۋەتتە قوزىدىن جىق يەيتتى، قوزىمۇ ئەلۋەتتە ساغلىقتىن ئاز يەيتتى. ساغلىق چوڭ ـــ قوزا كىچىك ـــ ئۆچكە ئوتنى يەپ بولۇپ يەنە باشتىن قايتىپ كەلدى. ئەپەندىم ھېرىپ- چارچىغىنىنىمۇ تۇيۇماي قىزىشىپ ئوقۇغانسېرى سىنىپ بارغانسېرى قالايمىقانلىشىپ كېتەتتى. ياللانما دېھقاننىڭ ئوغلى، 18 ياشلىق ۋۇ يۈنيۈ ئايغىردەك تەمبەل نېمە بولۇپ، پۇرچاق ئۇيۇتمىسى ساتىدىغان تۇل چوكان لەن شۈيليەننى خوتۇنلۇققا ئالغانىدى. لەن شۈيليەن ئۇنىڭدىن سەككىز ياش چوڭ بولۇپ، قورسىقى تومپىيىپ چىققان، يەڭگىشىگىمۇ ئۇزۇن قالمىغانىدى. ۋۇ يۈنيۈمۇ پات ئارىدا دادا بولاتتى. بىر بالىنىڭ دادىسى بولاي دەپ قالغان ۋۇ يۈنيۈ قوينىدىن داتلىشىپ كەتكەن بىر تاپانچىنى چىقىرىپ، چىن ئېر ئەپەندىمنىڭ شاپاق دوپپىسىنىڭ چوققىسىدىكى قىزىل پۆپۈكنى تۇيدۇرماي قارىغا ئالدى. ساغلىق قاچتى ـــ ساغلىق ـــــ پاڭ! ـــ ھاـــ ھاـــ ھا، قاچە ـــ قاچ! ـــ ئەپەندىم بېشىنى كۆتۈرۈپ تورلىشىپ كەتكەن كۈلرەڭ كۆزلىرى بىلەن خىرۇستال كۆزەينىكىنىڭ ئۈستىدىن پەسكە قارىدى، لېكىن ھېچنېمىنى كۆرەلمىدى. ئەپەندىم كىتابىنى داۋاملىق ئوقۇۋەردى. قوزا مەرەيدۇ ـــ «پاڭ!» ۋۇ يۈنيۈ ئاغزىدا يەنە «پاڭ!» قىلىپ تاپانچا ئاتقاننى دورىدى، ئەپەندىمنىڭ شاپاق دوپپىسىنىڭ قىزىل پۆپۈكى مىدىراپ كەتتى. ھەممەيلەن پاراققىدە كۈلۈشۈپ كەتتى. ئەپەندىم پالاقنى قولىغا ئېلىپ پارتىغا بىرنى سالدى- دە، سوتچىلارغا ئوخشاش: «خەپشۈك!» دەپ ۋارقىرىدى. دېكلاماتسىيە يەنە داۋام قىلدى. 17 ياشلىق نامرات دېھقاننىڭ ئوغلى گو چيۇشېڭ ئورنىدىن تۇردى، ئىڭىشكىنىچە پەم بىلەن مۇنبەرگە چىقىپ ئەپەندىمنىڭ كەينىگە ئۆتتى، ئاندىن تۇلۇم چاشقاننىڭكىدەك يوغان ھىرساي چىشلىرى بىلەن ئاستىنقى كالپۇكىنى چىشلەپ تۇرۇپ مىنامىيوتچى ئەسكەر مىنامىيوتقا ئوق سالغان پەدىدە، ئەپەندىمنىڭ كاللىسىنى مىنامىيوتنىڭ سىتىۋۇلىغا ئوخشىتىپ سىيلىغاندەك بىر ھەرىكەتنى قىلدى. سىنىپ ئۆرىتۆپە بولۇپ كەتتى، ئوقۇغۇچىلار ئۈچىيى ئۈزۈلگۈدەك تېلىقىپ كۈلۈپ كېتىشتى، شۈ ليەنخې دېگەن دارازا پارتىسىنى مۇشتلىدى، پور سېمىز پەتەك فاڭ شۇزەي قولىدىكى كىتابنى يىرتىپ- يىرتىپ ئاسمانغا ئاتتى، ئاپئاق قەغەزلەر سىنىپ ئىچىدە كېپىنەكتەك ئۇچۇشقا باشلىدى.
ئەپەندىم ئۈستەلنى تەكرار مۇشتلاپمۇ مالىمانچىلىقنى بېسىقتۇرالمىدى. ئۇنىڭ كۆزلىرى كۆزەينىكىنىڭ ئۈستىدىن قالايمىقانچىلىقنىڭ كېلىپ چىخىش سەۋەبىنى كۆزەتمەكتە ئىدى. گو چيۇشېڭ ئەپەندىمنىڭ ھەرىكىتىنى دوراپ ھەدەپ ئۇنىڭ چىشىغا تېگەتتى. يېشى ئەللىكتىن ھالقىغان ئەپەندىم مەجنۇن كەبى ۋايسىدى. گو چيۇشېڭ قولىنى ئەپەندىمنىڭ قۇلىقىغا تەگكۈزۈۋېدى، ئەپەندىم شاققىدە ئۆرۈلۈپ ئۇنىڭ قولىنى تۇتۇۋالدى.
ـــ كىتابنى يادلا!ـــ دېدى ئەپەندىم سۈرلۈك قىياپەتتە.
گو چيۇشېڭ مۇنبەردە قولىنى ساڭگىلىتىپ ئۆرە تۇراتتى، ئوزايىدىن ناھايىتى رايىش قىياپەتتە تۇرغاندەك كۆرۈنگىنى بىلەن، چىرايىنى ھەر قىسما پۈرۈشتۈرۈپ شەيتانلىق قىلاتتى. ئۇ كالپۇكىنى پۈرۈشتۈرۈپ ئۇچلۇق ھالەتكە كەلتۈردى، ئاندىن بىر كۆزىنى  قىسىپ ئاغزىنى قىيسايتتى، ئارقىدىن چىشىنى چىشلەپ تۇرۇپ قۇلىقىنى لىك- لىك مىدىراتتى.
ـــ كىتابنى يادلا!ـــ دېدى ئەپەندىم غەزەب بىلەن.
ـــ چوڭ ئانام چوڭ، كىچىك ئانام كىچىك، چوڭ ئانام كىچىك ئانامنى ئالدىغا سېلىپ قوغلىدى . . . ـــ دېدى گو چيۇشېڭ.
پاراققىدە كۈلكە كۆتۈرۈلدى. ئەپەندىم قولى بىلەن پارتىغا تايىنىپ ئورنىدىن دەس تۇردى. ئاپئاق ساقاللىرىنى تىترىتىپ تۇرۇپ: «ھەي ماڭقۇرتلار! ماڭقۇرتنى تەربىيەلەپ ئادەم قىلماق تەسكەندە!» دەپ غۇدۇڭشىدى.
ئەپەندىم پالاقنى قولىغا ئالدى- دە، گو چيۇشېڭنىڭ بىر قولىنى تارتىپ ئەكېلىپ پارتىغا باستى. ھۇ ماڭقۇرت! پاق- پاق! ئۇ قولىدىكى پالاق بىلەن گو چيۇشېڭنىڭ ئالقىنىغا زەرب بىلەن ئۇراتتى. گو چيۇشېڭ چىرقىرىۋەتتى. ئەپەندىم گو چيۇشېڭغا لاپپىدە قارىدى، قارىدى- يۇ، پالاقنى ئېگىز كۆتۈرگەن قولى بوشلۇقتا قېتىپ قالدى. گو چيۇشېڭنىڭ چىرايىغا ئالدىراپ باش ئەگمەيدىغان ساياق پىرولتارلاردىلا بولىدىغان بىر خىل ئىپادە تېپىپ چىقتى؛ كۆمۈردەك قاپقارا كۆزلىرىدىن ئۆچمەنلىك، قەيسەرلىك نۇرلىرى چاقنىدى. ئەپەندىم گۈنسىز كۆزلىرىنى گو چيۇشېڭدىن ئېلىپ قېچىپ، پالاقنى ئېگىز كۆتۈرگەن قولىنى تولىمۇ كۈچسىز ھالدا پەسكە چۈشۈرۈۋالدى. بىر نېمىلەرنى دەپ غۇدۇراپ قويۇپ كۆزەينىكىنى ئېلىپ قەلەي قاپقا سالدى- دە، بىر پارچە كۆك لاتىغا يۆگەپ قوينىغا تىقتى، سى ماكۇنى قورقۇتقان لەنىتى پالاقنى ئەسلىتىدىغان زاكۇن تايىقىنىمۇ قوينىغا سالدى. تەقەي دوپپىسىنى بېشىدىن ئېلىپ ئاۋۋال گو چيۇشېڭغا، ئاندىن سىنىپتىكى ھەممەيلەنگە يۈزلىنىپ بىرنى تازىم قىلىۋېتىپ، كىشىنىڭ تۇرۇپ ئىچىنى ئاغرىتىدىغان، تۇرۇپ بىزارلىقىنى قوزغايدىغان بىچارە ئاھاڭدا: «غوجىلىرىم، كەمىنە چىن ئېر دېگەن ئۆلۈمتۈك قېرى ھالىغا چۇشلۇق ئىش قىلماي ئاچچىقىڭلارنى كەلتۈرۈپ قويدى. غوجىلىرىم، كەمىنە قېرىنى كەچۈرۈۋېتەرسىلەر!» دېدى- دە، قول باغلاپ تۇرۇپ يۇقىرى- تۆۋەنگە بىر نەچچىنى ئېرغاڭلىۋەتكەندىن كېيىن گەۋدىسىنى قىسماقتەك ئېگىپ، ئۇششاق قەدەملىرى بىلەن يېنىك دەسسىگىنىچە سىنىپتىن چىقىپ كەتتى. سىنىپنىڭ تېشىدىن ئۇنىڭ ئەزمىلىك بىلەن يۆتەلگەن ئاۋازى ئاڭلاندى.
بىرىنچى سائەتلىك دەرس ئەنە شۇ تەرىزدە ئاياغلاشتى.
ئىككىنچى سائەتلىك دەرس مۇزىكا دەرسى ئىدى.
ناھىيەدىن كەلگەن جى چيوڭجى ئىسىملىك ئايال مۇئەللىم زاكۇن تايىقى بىلەن دوسكىغا تېخى بايىلا بور بىلەن يېزىپ قويغان «مۇزىكا» دېگەن يوغان خەتنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ جاراڭلىق ئاۋازدا: «بۇ سائەتتە بىز مۇزىكا دەرسى ئۆتىمىز. لېكىن دەرسلىك كىتاب يوق، دەرسلىك كىتاب دېگەن ماۋۇ، ماۋۇ، ماۋۇ يەردە ـــ ئۇ بېشى، مەيدىسى ۋە قورسىقىنى كۆرسەتتى» دېدى. ئاندىن كەينىگە ئۆرۈلۈپ دوسكىغا خەت يېزىۋېتىپ: «مۇزىكا نۇرغۇن مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. نەي چېلىش، غىجەك چېلىش، ناخشىغا غىڭشىش، چاڭچىلە ئېيتىش ۋاھاكازالارنىڭ ھەممىسىنى مۇزىكا دېسەك بولۇۋېرىدۇ. ھازىر بىلمەيسىلەر، كەلگۈسىدە بىلىپ قالىسىلەر. ناخشا ئېيتىش مۇزىكىنىڭ ئەڭ مۇھىم بىر تۈرى، شۇنداقلا ئۇنى بىزنىڭ مۇنۇ چەت، خىلۋەت مەكتىپىمىزنىڭ مۇزىكا دەرسىنىڭ مۇھىم مەزمۇنى دېسەكمۇ بولىدۇ. بۈگۈن بىز بىر ناخشىنى ئۆگىنىمىز» دېدى ۋە دوسكىغا تاقىلدىتىپ خەت يېزىشقا باشلىدى. دەرىزىنىڭ سىرتىدا سوزۇلۇپ ياتقان كەڭ دالىدا مەكتەپتە ئوقۇش ھوقۇقى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ئەكسىلئىنقىلابچىنىڭ ئوغلى سى مالياڭ بىلەن خائىننىڭ قىزى شا زاۋخۇا قويلىرىنى ھەيدىگىنىچە بىز تەرەپكە تەشۋىش ئىلىكىدە قاراپ تۇراتتى. ئۇلار تىزىغىچە كېلىدىغان ياپيېشىل چۆپلۈك ئارىسىدا ئۆرە تۇراتتى؛ ئۇلارنىڭ كەينىدە غوللىرى توم، يۇپۇرمىقى قالتىس يوغىنىغان، ساپسېرىق ئېچىلىپ كەتكەن ئون نەچچە تۈپ ئاپتاپپەرەس بار ئىدى. ئاپتاپپەرەسنىڭ لىگەندەك يوغان ساپسېرىق يۈزى تولىمۇ مەيۈس كۆرۈنەتتى، مېنىڭ كۆڭلۈم ئۇنىڭدىن ئۆتە مەيۈس ئىدى. كۆزۈمنىڭ قۇيرۇقىدا قاراڭغۇدا چاقناۋاتقان ئاشۇ كۆزلەرگە قاراپ كۆزلىرىمگە لىققىدە ياش تولدى. مەن سۆگەتنىڭ توم بادرىسىدىن ياسالغان دەرىزىنى دەڭسىمەكتە ئىدىم، خىيالىمدا ئۆزۈمنى تۇمۇچۇققا ئايلىنىپ سىنىپتىن ئۇچۇپ چىقىپ ئىيۇن ئېيىنىڭ چۈشتىن كېيىنكى ئاپتىپىغا راسا قانغان، كۆكپىت بىلەن خانقىز مىژ- مىژ ئولىشىۋالغان ئاپتاپپەرەسكە قونغان ھالەتتە تەسەۋۋۇر قىلاتتىم.
ـــ بۈگۈن ئۆگەنمەكچى بولغان ناخشىنىڭ ئىسىمى «ئاياللار ئازادلىقى ناخشىسى»،ـــ مۇئەللىم شۇنداق دېگەچ ئىڭىشىپ دوسكىنىڭ ئاستىنقى گىرۋىكىگە ئاخىرقى بىر نەچچە مىسرا ناخشا تېكىستىنى تېز- تېز يازدى. مۇئەللىمنىڭ يۇپيۇمىلاق ساغرىسى بايتالنىڭ ساغرىسىدەك تومپىيىپ چىققانىدى. قۇيرۇقىغا پەي قادالغان بىر تال يا ئوقى يېنىمدىن ۋىژژىدە ئۇچۇپ ئۆتكەن پېتى بېرىپ مۇئەللىمنىڭ كاسىسىغا گۇچچىدە سانجىلدى. سىنىپتا ئەسەبىيلەرچە كۈلكە كۆتۈرۈلدى. كەينىمدە ئولتۇرىدىغان ئوقياچى دىڭ جىنگوۋ بامبۇكتا ياسىغان ئوقياسىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ كۆز- كۆز قىلدى- دە، يەنە شۇ ھامان تىقىۋالدى. مۇئەللىم كاسىسىدىكى يا ئوقىنى سۇغۇرۇپ ئالدى- دە، مۇنداقلا بىر قاراپ قويۇپ كۈلۈپ كەتتى، ئۇنى بىر ئېتىۋېدى پارتىغا سانجىلىپ قالدى.
ـــ ماھارىتىڭ بولىدىكەن- ھە!ـــ مۇئەللىم تولىمۇ ۋەزمىن ئاھاڭدا شۇنداق دەپ قولىدىكى زاكۇن تايىقىنى قويدى، يۇيۇلۇۋېرىپ ئۆڭۈپ كەتكەن ھەربىيچە چاپىنىنى سېلىپ پارتىغا ئارتتى. چاپىنىنى سېلىشى بىلەن تەڭ ئۇنىڭ پەشلىرى ئاق، ئۆرۈمە ياقىلىق كالتە يەڭ كوپتىسى نامايان بولدى. كوپتىسىنىڭ پېشىنى ئىشتىنىنىڭ ئىچىگە تىقىۋالغان بولۇپ، بېلىنى قېرى كالىنىڭ خۇرۇمىدىن ئىشلەنگەن كەڭ كەمەر بىلەن باغلىۋالغانىدى. ئىشلەتكىنىگە بەك ئۇزۇن بولغاچقىمىكىن، كەمەر قارىداپ پارقىرايدىغان بولۇپ كەتكەنىدى. ئۇنىڭ بېلى ناھايىتى ئىنچىكە، كۆكسى تىككىدە كۆتۈرۈلۈپ تۇراتتى، كاسىسى بەكلا تولغانىدى. ئۇ ئاستىغا يۇيۇلۇۋېرىپ ئاقىرىپ كەتكەن دەريادەك كەڭ ھەربىيچە ئىشتان، پۇتىغا ھازىر ئەڭ مودا بولۇۋاتقان «خۇيلى» ماركىلىق ئاق رەڭلىك لۆم- لۆم چۇخەي كىيىۋالغانىدى. ئۇ شۇنچىلىك پاكىز، رەتلىك ياسىنىۋالغان ئىدىكى، يەنىمۇ جەزبىدار كۆرۈنۈش ئۈچۈن كۆز ئالدىمىزدىلا كەمىرىنى يەنە بىر ئىزما چىڭىتتى. ئۇنىڭ چېھرىدىن كۈلۈمسىرەش كەتمەيتتى، شۇنچىلىك جەزبىدار ئىدىكى بەجايىكى ئاق تۈلكىنىڭ ئۆزىلا ئىدى؛ ئۇنىڭ چېھرىدە ئويناۋاتقان كۈلۈمسىرەش چاقماق تېزلىكىدە يوقالدى- دە، چىرايى ئوۋغا ئېتىلغان ئاق تۈلكىدەك رەھىمسىز تۈس ئالدى.
ـــ بايا چىن ئېر ئەپەندىنى تېرىكتۈرۈپ سىنىپتىن چىقىرىۋېتىشتىڭ، ھەرقايسىڭ قالتىسكەنسەن- ھە!ـــ مۇئەللىم مەسخىرە ئاھاڭىدا شۇنداق دېگەچ بايا پارتىغا سانجپ قويغان ئوقنى ئالدى- دە، ئۈچ تال بارمىقى بىلەن پىرقىرىتىپ تۇرۇپ گېپىنى داۋام قىلدى،ـــ ماۋۇ ئوقنى ئاتقان سىرلىق ئوقياچى لى گۇڭمۇ ياكى خۇا روڭمۇ؟ قېنى، ئالدىغا چىقىپ ئۆزۈڭنى بىر مەلۇم قىلىۋەتمەمسەن!ـــ ئۇنىڭ كۆمۈردەك قاپقارا، چىرايلىق كۆزلىرى سوغۇق نەزەر بىلەن سىنىپنى تېنتىپ چىقتى. ھېچكىم ئورنىدىن تۇرمىدى. مۇئەللىم زاكۇن تايىقىنى قولىغا ئېلىپ پارتىغا ۋاققىدە بىرنى سالدى.
ـــ ھەرقايسىڭنى ئاگاھلاندۇرۇپ قوياي،ـــ دېدى ئۇ،ـــ مېنىڭ دەرسىمدە ماۋۇنىڭدەك قاملاشمىغان ئويۇن ئوينايدىغانلىرىڭنى پاختىغا يۆگەپ ئاناڭنىڭ قولىغا تاپشۇرۇپ بېرىمەن.
ـــ مۇئەللىم، مېنىڭ ئانام ئاللىقاچان يەرنىڭ تېگىگە كىرىپ كەتكەن!ـــ ۋارقىرىدى ۋۇ يۈنيۈ.
ـــ كىمنىڭ ئانىسى يەرنىڭ تېگىگە كىرىپ كەتتى؟ـــ دەپ سورىدى مۇئەللىم،ـــ تۇرە ئورنۇڭدىن.
ۋۇ يۈنيۈ تولىمۇ پەرۋاسىز ھالدا ئورنىدىن دەس تۇردى.
ـــ چىقە ئالدىغا،ـــ دېدى مۇئەللىم،ـــ سېنى ئوبدان بىر كۆرۈپ باقاي.
ۋۇ يۈنيۈ تاز كاللىسنى يېپىش ئۈچۈن كىيىۋالغان، ئۇ يىلدىن بۇ يىلغا بېشىدىن ئالمايدىغان ـــ كېچىسى ئۇخلىغاندىمۇ، دەرياغا سۇ چۆمۈلگەندىمۇ بېشىدىن ئالمايمىش ـــ مايلىشىپ كەتكەن شاپاق دوپپىسىنى كىيگەن پېتى كۆرەڭ قىياپەتتە مۇنبەر ئالدىغا كەلدى.
ـــ ئىسىمىڭ نېمە؟ـــ سورىدى مۇئەللىم مۇلايىم ئاۋازدا كۈلۈپ تۇرۇپ.
ۋۇ يۈنيۈ قەھرىمانلاردەك بىر قىياپەتتە ئىسىمىنى مەلۇم قىلدى.
ـــ ساۋاقداشلار،ـــ دېدى مۇئەللىم،ـــ مېنىڭ فامىلەم جى، ئىسىمىم چيوڭجى. ئاتا- ئانامدىن كىچىكىمدىلا يىتىم قالغان، ئەخلەت دۆۋىسى ئارىسىدا ئويناپ چوڭ بولغان، يەتتە ياشقا كىرگەندە بىر سېرىك ئۆمىكىگە ئەگىشىپ شەھەرمۇ شەھەر ئايلىنىپ، ھەر قىسىما جېدەلخور لۈكچەكلەر بىلەن تونۇشقان؛ ئۇچار موتسىكلېت، دارۋازلىق، خەنجەر يۇتۇش، ئوت پۈۋلەشنى ئۆگەنگەن. كېيىن كەسىپ ئۆزگەرتىپ ياۋايى ھايۋانلارنى كۆندۈرۈشنى مەشق قىلغان؛ دەسلىپىدە ئىت، ئاندىن مايمۇن، ئۇنىڭ كەينىدىن ئىت ئېيىقى، ئەڭ ئاخىرىدا يولۋاس كۆندۈرۈشنى ئۆگەنگەن. ئىتنى قەپەزگە سولاپ، مايمۇننى خادىغا ياماشتۇرۇپ، ئىت ئېيىقىنى موتسېكلىت مىندۈرۈپ، يولۋاسنى موللاق ئاتقۇزۇپ ئوينىغان. 17 يېشىمدا ئىنقىلابىي قوشۇنغا قاتنىشىپ، بەدىنىمنىڭ قىلىچتا ئۆتمە- تۆشۈك بولۇپ كېتىشىگىمۇ پەرۋا قىلماي دۈشمەنلەر بىلەن تىغمۇ تىغ ئېلىشقان. 20 يېشىمدا خۇا دوڭ ھەربىي ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇپ، توپ ئويناش، رەسىم سىزىش، ناخشا ئېيتىش، ئۇسسۇل ئويناشنى ئۆگەنگەن. 25 يېشىمدا ج خ ئىدارىسى رازۋېدچىكلار بۆلۈمىنىڭ باشلىقى ما شېڭلى بىلەن توي قىلغان. ئۇستا جانباز ئېرىممۇ جانبازلىقتا مەن بىلەن تۇتۇشۇپ ماڭا ئاران تەڭ كەلگەن. ھىم! ھەرقايسىڭ مېنى پو ئېتىۋاتىدۇ دەپ قېلىشتىڭما؟ ئۇ قولىنى كۆتۈرۈپ بېشىدىكى شەپكىسىنى ئالدى. ئۇنىڭ ئاپتاپتا كۆيگەن يۈزلىرى تولىمۇ ساغلام، ئىنقىلابىي ئىدى. تىككىدە كۆتۈرۈلۈپ تۇرىدىغان كۆكسى كۆزنى قاماشتۇرۇپ كوپتىسىنىڭ تۈگمىسى ئارىسىدىن بۆرتۈپ چىققانىدى. بۇرۇنى ئىلىپتەك تۈز، لەۋلىرى نېپىز ۋە قەھرلىك ئىدى، چىشلىرى سەدەپتەك ئاپئاق ئىدى.
ـــ پېقىر جى چيوڭجى يولۋاستىنمۇ قورقمايمەن،ـــ ئۇ ۋۇ يۈنيۈگە مەنسىتمەسلىك نەزەرى بىلەن تىكىلىپ يۇمشاق تەلەپپۇزدا گېپىنى داۋام قىلدى،ـــ ئەجىبا سەن سولتەكتىن قورقۇپ قالارمەنمۇ؟ـــ ئۇ شۇنداق دېگەچ زاكۇن تايىقى بىلەن ۋۇ يۈنيۈنىڭ شەپكىسىنى جىيىدىكىدىن ئىلىپلا بېشىدىن ئالدى. ئۇنىڭ ۋۇ يۈنيۈنىڭ شەپكىسىنى ئېلىشى سېكونت ئىچىدە تاماملاندى. ۋۇ يۈنيۈ سېسىق بەرەڭگىنى ئەسلىتىدىغان تاز كاللىسىنى قولى بىلەن چاڭگاللىۋالدى. چىرايىدىكى بايامقى ئۆكتەملىك ھەش- پەش دېگۈچە غايىپ بولۇپ، ئورنىنى ھاماقەتلەرچە بىر خىل ئىپادە ئىگىلىدى. ئۇ بېشىنى چاڭگاللاپ تاز كاللىسىنى يۇشۇرۇپ تۇرىدىغان سېسىق لاتىسىنى ئىزدەشكە باشلىدى. مۇئەللىم قولىدىكى زاكۇن تايىقىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ ئەپچىللىك بىلەن ئايلاندۇرۇپ، ۋۇ يۈنيۈنىڭ شەپكىسىنى بوشلۇقتا خېلىغىچە پىرقىراتتى. مۇئەللىمنىڭ شەپكىنى ئەپچىللىك بىلەن پىرقىرىتىشىنى كۆرگەن ۋۇ يۈنيۈنىڭ جان- پېنى چىقىپلا كەتتى. مۇئەللىم قولىنى بىر ئىرغىتىپلا شەپكىنى ئاسمانغا ئاتتى، ئاندىن تولىمۇ ئەپچىللىك بىلەن شەپكىنى يەنە زاكۇن تايىقىنىڭ ئۇچىغا ئىلىپ داۋاملىق پىرقىرىتىشقا باشلىدى. شەپكىنىڭ پىرقىرىشىغا قاراۋېرىپ كۆزلىرىم تورلىشىپلا كەتتى. مۇئەللىم شەپكىنى يەنە ئاسمانغا ئاتتى. شەپكە بوشلۇقتا تازا پىرقىراپ پەسكە چۈشۈۋاتقاندا ئۇ زاكۇن تايىقىنى بىر چۆرۈپلا كۆرۈمسىز، سېسىق پۇراپ تۇرىدىغان قاسماق شەپكىنى ۋۇ يۈنيۈنىڭ ئالدىغا تاشلىدى.
ـــ قاسماق شەپكەڭنى كىيىپ ئورنۇڭغا بېرىپ قىسىپ ئولتۇر،ـــ دېدى ئۇ بىزارلىق ئىلىكىدە،ـــ مەن يېگەن تۇز سەنلەر يېگەن ئۇندىنمۇ جىق. مەن ماڭغان كۆۋرۈك سەنلەر ماڭغان يولدىنمۇ ئۇزۇن.
ئۇ پارتىدىن ھېلىقى يا ئوقىنى ئالدى- دە، نەزەرىنى پەسكە ئاغدۇرۇپ تولىمۇ سۆرۈن ئاۋازدا دېدى:
ـــ سەن، بۇ ئوقنى ئاتقان دەل سەن! ئوقيانى ئەكەل!
دىڭ جىنگوۋ ئالاقزادىلىك ئىلىكىدە چاچراپ ئورنىدىن تۇرۇپ مۇنبەر ئالدىغا كەلدى- دە، ئوقيانى رايىشلىق بىلەن پارتىغا قويدى.
ـــ جايىڭغا بېرىپ ئولتۇر!ـــ مۇئەللىم ئوقيانى قولىغا ئېلىپ تارتىپ بېقىپ دېدى،ـــ ئوقيانىڭ دەستىسىگە ئىشلەتكەن قۇمۇش بەك يۇمشاقكەن، كىرىچىمۇ تازا قاملاشماپتۇ! كىرىچىغا كالىنىڭ سىڭىرىنى ئىشلەتسەڭ ياخشى بولىدۇ،ـــ مۇئەللىم ئۇچىغا پەي قادالغان ھېلىقى يا ئوقىنى كىرىچقا سېلىپ بوشقىنە تارتتى- دە، دىڭ جىنگوۋنىڭ كاللىسىنى قارىغا ئالدى. دىڭ جىنگوۋ غىپپىدە پارتىنىڭ ئاستىغا كىرىۋالدى. بىر تال چىۋىن دەرىزىدىن چۈشكەن يورۇقلۇقتا گىڭىلداپ ئۇچۇپ يۈرەتتى. مۇئەللىم ئاشۇ چىۋىننى پەم بىلەن قارىغا ئالدى، كىرىچنىڭ ۋىڭ قىلىشى بىلەن تەڭ ئوق بارغان پېتى چىۋىنگە تەگدى.
ـــ بۇرۇنى كۆپكەندىن يەنە قايسىڭ بار؟ـــ دېدى مۇئەللىم.
سىنىپ ئىچى يەرگە يىڭنە چۈشسە ئاڭلانغۇدەك دەرىجىدە تىمتاسلىققا چۆمدى. مۇئەللىم تاتلىققىنا بىرنى جىلمىيىپ قويۇۋېدى، ئىڭىكىدە كىشىنىڭ ھەۋىسىنى كەلتۈرگۈدەك چىرايلىق زىناق پەيدا بولدى.
ـــ ئەمدى دەرسنى رەسمىي باشلايمىز، مەن ئاۋۋال ناخشىنىڭ تېكىستىنى بىر ئوقۇپ بېرەي- ھە!ـــ دېدى مۇئەللىم.
ـــ كونا جەمئىيەت گويا سۈيى قۇرۇپ كەتكەن، تېگىگە يەتكىلى بولمايدىغان قاپقاراڭغۇ قۇدۇق، قۇدۇقنىڭ ئاستىدا پۇقرالىرىمىز باستۇرۇغلۇق، ئاياللار ئەڭ تېگىدە، ئەڭ- ئەڭ ئاستىدا.
ـــ يېڭى جەمئىيەت گويا بېشىمىزدا پارلاپ تۇرغان قۇياش، ئۇنىڭ ئالتۇن نۇرلىرى دېھقانلىرىمىزنى يورۇتماقتا، ئاياللار ئازادلىقى پارتلىدى، پارتلاپ جاھاننى زىلزىلىگە سالدى.

ناملىق ئەسىرى توغرىسىدا

ئوسمانجان مۇھەممەت

نىكۇلاي سىپاركىس(-1965) ئامېرىكىلىق مەشھۇر بازارلىق كىتاب يازغۇچىسى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەسەرلىرى ئوتتۇز بەش خىل تىكلغا تەرجىمە قىلىنىپ، پۈتۈن يەر شارىدا سېتىلىش مىقتارى قىرىق بەش مىليۇن نۇسخىدىن ئېشىپ كەتكەن.ئۇنىڭ ئامېرىكىدا«مۇھەببەت ھېكايىسى شاھى»دېدگەن نامى بار. ئۇ 1985-يىلىدىن باشلاپ يېزىقچىلىققا كىرىشكەن . ئۇ ھازىرغا قەدەر «ئاخىرقى ناخشا»، «ئايرىلىش خېتى»، «رودان ئارىلىدىكى مۇھەببەت»، «تاللاش»، «تىلتۇمار»، «شىشە ئىچىدىكى خەت»، «مۇھەببەت رىشتىسى باغلابغان خاتىرە»، «مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت»، «قۇتقۇزۇش»، «چىغىر يول»، «ھىماتچى»، «توي مۇراسىمى»، «سادىق مۇرت»، «بىركۆرۈپ ئاشىق بولۇش»، «پاناھ جاي» قاتارلىق ېومانلارنى يازغان. بۇ رومانلار ئىچىدە «ئاخىرقى ناخشا» بىلەن «مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت» دېگەن رومان ۋەكىللىك ئەسەردۇر.

«مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت» دېگەن بۇ روماندا لاڭدون ئون يەتتە ياش چېغىدا ئۇنىڭ كىشىلىك ھاياتىدا مەڭگۈلۈك ئۆزگۈرۈش بولىدۇ.لاڭدون كات كىچىك بارازدىكى ئەڭ باي ئادەمنىڭ يالغۇز ئوغلى، ئۇ قەبرىستانلىقتا سۇدا پىشۇرۇلغان يەر ياڭىقىنى يىيىشكە ئامراق، شۇڭا ئۇمۇ باشقىلارنىڭ نەزەرىدە ئەسكى بالىغا ئايلىنىپ قالىدۇ. چۈنكى ئۇ مىلاد ئويۇنىنى قويۇشقا قاتنىشىش ئۈچۈن شۇ يەردىكى پوپنىڭ قىزى جېم سالىۋان بىلەن ئاستا-ئاستا تونىشىدۇ، جېمنىڭ سەمىمىلىكى، سەداقەتمەنلىكى، پاك ۋە كىشىلىك ھاياتنى سۆيۈشى ھەر كۈنى لاڭدوننى تەسىرلەندۈرىدۇ، ئۆزگەرتىدۇ. ئۇلار ئادەمنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان مۇھەببەت تورىغا چۈشۈپ قالىدۇ. ئەمما بۇ ئەسكى بالا بىلەن بۇ كۈل قىزنىڭ ھېسسىيات دۇلدۇلى سۆيگۈ تۇپرىقىدا ئوڭۇشلۇق چاپالمايدۇ، جېمنىڭ ئاتىسىنىڭ توسقۇنلىقى، جېمنىڭ پات-پاتلا ھۇشىدىن كېتىشى لاڭدوننى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. بۇ كونا مۇھەببەت ھېكايىسىدەك قىلسىمۇ، چوڭقۇر يېڭى مەزمۇننى ئۆزىگە مۇجەسسەملەشتۈرگەن؛ ئادەتتىكى ئاچچىق تۇنجى مۇھەببەتتەك قىلسىمۇ، يارىتىلغان سۆيگۈ مۇھىتى ئادەمنى ھوزۇرلاندۇرىدۇ.

شىمالىي كارولىنانىڭ بوفۇت دېگەن كىچىك بازاردىكى ئەسكى بالا لاڭدون كات بىلەن ياۋاش قىز بالا جېم سالىۋان بىللە چوڭ بولغان بولسىمۇ، ئۇلار كىچىكىدىن تارتىپلا تال ۋىچىقنى ئات ئېتىپ ئوينىمىغان، ئۇلار باشلانغۇچ مەكتەپتىن ئوتتۇرا مەكتەپكىچە ساۋاقداش بولۇپ ئوقۇغان بولسىمۇ، ئائىلىۋى ئارقا كۆرۈنۈش، نەسەپ زىددىيىتى، خاراكتېر پەرقى تۈپەيلىدىن يات كىشىلەردەك ئۆتىدۇ، ئەمما ئۇلار تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنى پۈتتۈرىدىغان يىلى تاللاپ ئوقۇيدىغان بىر دەرس سەۋەبىدىن قوشنىلىرىنىڭ ھەيران قېلىشى، دوستلىرىنىڭ مەسخىرە قىلىشى بىلەن سىرداش دوستلاردىن بولۇپ قالىدۇ، ئۇلار بىر-بىرى بىلەن مۇھەببەتلىشىدۇ، ئۇلار سۆيگۈ شارابىنى قېنىپ ئىچىۋاتقان پەيىتتە جېمنىڭ ھاياتى ئاخىرقى باسقۇچقا بېرىپ قالىدۇ. بۇ ھەسرەتلىك مۇھەببەت ھېكايىسى بولۇپ، ئادەمنى ئازابلايدۇ ياكى يىغلىتىپ تاشلايدۇ، ئەمما بىز بۇ ئەسەرنى ئوقۇغان دەملىرىمىزدە تۇنجى مۇھەببەتنىڭ ساپ ۋە گۈزەللىكىگە مەپتۇن بولۇپ، ھېكايە ۋەقەلىكىدىن ھەسرەتلىنىپلا قالماي يەنە تۇرمۇشنىڭ چىن مەنىسىنىمۇ سېزىمىز، ئاپتور بىزگە سۆيگۈ لىباسىغا يوشۇرۇنغان مەنالارنى، كىشىلىك ھاياتنىڭ قىممىتىنى، ئادىمىيلىكنىڭ يېتىلىشىنى، مېھرى-مۇھەببەتنىڭ مۇھىملىقىنى قايتىدىن بايقاش، چىن سۆيگۈنىڭ مەنىسىنى بىلىش قاتارلىقلارنى يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.

كىشىلىك ھاياتنىڭ قىممىتى. شۈبھىسىزكى، بۇ ئىنسانلارنىڭ ھەم كونا ھەم يېڭى تېمىسى، بىز كىشىلىك  ھاياتنىڭ مەنىسىگە قانداق قارايمىز، كىشىلىك ھايات ئېتىقادى بىلەن كىشىلىك ھايات خيالىغا قانداق ئىتائەت قىلىمىز، كىشىلىك ھاياتتىكى پايدا-زىيانغا قانداق مۇئامىلە قىلىمىز، كىشىلىك ھاياتنىڭ جاپا-مۇشەققەتلىرى بىلەن راھەت-پاراغەتلىرىگە قانداق يۈزلىنىمىز؟ جېمنىڭ قىسقا ئەمما مەنىلىك ھاياتى بىزگە بۇلارنى ئەڭ ياخشى چۈشەندۈرۈپ بەردى.

ئادىمىيلىكنىڭ يېتىلىشى. بۇ تېما پۈتۈن ئەسەرگە سىڭدۈرۈلگەن بولۇپ، باش قەھرىماننىڭ ئاساسلىق مۇھەببەت لېنىيىسى بىلەن بىر بىرىنى تولۇقلايدۇ، زەردار ئائىلىنىڭ ئون يەتتە ياشلىق بەگزادىسى لاڭدون يېشىنىڭ ئاىسي باسقۇچىدا تۇرىدۇ؛ ئۇ ئۆگىنىشكە كۆڭۈل قويمايدۇ، تۇرمۇشتا لاغايلاپ يۈرۈيدۇ، ئەمما ئۇنىڭ ھاياتىدا جېمنىڭ پەيدا بولۇشى ھەممە نەرسىنى ئۆزگەرتىۋېتىدۇ، ئۇنىڭ جېمغا بولغان سەمىمىيلىكى، ئىنتىلىشى ئۇنى چەتكە قېقىشىدىن ھوزۇرلىنىشقا، ھوزۇرلىنىشىدىن تەسىرلەندۈرۈشكە يېتەكلەيدۇ، ئاخىرى تەرەققىي قىلىپ سۆيگۈ قەسىرىگە باشلاپ بارىدۇ، جېمنىڭ بۇنداق ھېسسىياتى ئۇنىڭ كىشىلىك ھايات سەھنىسىدىكى بۇرۇلۇش كۈيلىرىنى ياڭرىتىدۇ، جېمنىڭ ھەمدەم بولۇشى ۋە تەسىرلەندۈرۈشى بىلەن لاڭدون ئاسىيلىقتىن دىلغول بولۇشقا، دىلغول بولۇشتىن چوڭقۇر ئويلىنىشقا ئۆتۈدۇ، ئاخىرى تەدرىجىي پىشىپ يېتىلىش جەريانلىرىنى بېشىدىن ئۆتكۈزىدۇ، شۇنىڭ بىلەن ئۇ بالىلىق دەۋرىدىن ئەرەنلىك دەۋرىگە ئۆتىدۇ.

مېھرى-مۇھەببەتنىڭ ئەھمىيىتى. بۇ تارماق لېنىيە ئەكس تەرەپتىن ئىپادىلەش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئاپتورنىڭ ئۆزگىچە خاراكتېرىنى تولۇق نامايان قىلدۇ، جېم ئاتا-بالا ئىككەيلەننىڭ ئائىلىسى نامرات بولسىمۇ، قويۇق مېھرى-مۇھەببەت بىلەن تولىدۇ. لاڭدون ئاتا-بالا ئىككەيلەننىڭ تۇرمۇشى باياشات بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ مۇناسىۋىتى سۇس بولۇپ، خۇددى بىر يولدا كېتىۋاتقان يولۇچىلارغا ئوخشايدۇ، ئاخىرى جېم لاڭدون ئاتا-بالا ئىككەيلەننى ياراشتۇرىدۇ، ئۇلارنىڭ ئۇزۇندىن بۇيان ئۇنتۇلۇپ كەتكەن مېھرى-مۇھەبەت رېشتىسنى قايتىدىن تۇتاشتۇرىدۇ. ھېكايىنىڭ راۋاجى مۇشۇ يەرگە كەلگەندە ۋەقەلىكنىڭ ئۆزىدىن مەلۇم بولىدۇ. نۆۋەتتىكى ماددىلىشىش، سودىلىشىش پۇرىقى بارغانسېرى قويۇقلىشىۋاتقان دەۋردە بىز ئىجتىمائىي ئەخلاق بىلەن ئائىلە مەسئۇلىيىتىنى قانداق ئۆلچەيمىز، كەسىپ بىلەن ئائىلىنىڭ مۇناسىۋىتىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىمىز، بىپەرۋا قارالغان مۇھەببەت كەلتۈرۈپ چىقارغان توسالغۇ بىلەن ئەپسۇسلىنىشنى قانداق تۈگىتىمىز دېگەن مەسىلىلەر ئادەمنى چوڭقۇر ئويلاندۇرىدۇ.

چىن مۇھەببەتنىڭ مەنىسى. بۇ رومان «مۇھەببەت»نى باش تېما قىلغان بولۇپ، بىزگە «مۇھەببەت»نىڭ ئىككى پاراللېل لېنىيىسىنى نامايان قىلىپ بېرىدۇ، ئەر-ئايال باش قەھرىمانلار ئوتتۇرىسىدىكى مۇھەببەت بىلەن ئايال باش قەھرىماننىڭ خالىس، ئۇلۇغ مۇھەببىتىنى بايان قىلىپ بېرىدۇ، بۇ ئىككى لېنىيە بىر بىرىگە زىت كەلمەيدۇ، قىز-يىگىت ئوتتۇرىسىدىكى مۇھەببەتنىڭ ساپلىقىنى، گۈزەللىكىنى تەسۋىرلەيدۇ ھەم ئۇلۇغ ھەم چىن مۇھەببەتنىڭ مەنىسىنى شەرھىيلەيدۇ.

«مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت» دېگەن بۇ رومان نەشىر قىلىنىشى بىلەنلا زىلزىلە پەيدا قىلدى، كىشىلەر رومانغا مۇجەسسەملەشكەن چوڭقۇر مەنىدىن ھوزۇرلىنىپلا قالماي، يەنە ھېكايىدە يارىتىلغان مۇھەببەت مۇھىتىدىنمۇ قاتتىق تەسىرلىنىدۇ.

ھېكايە ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 50- يىللىرى كىچىك بىر بازاردا يۈز بەرگەن، ئاپتور ئۆز تۇرمۇشىدىن ئىلھام ئېلىپ يازغان. ئايال باش قەھرىماننىڭ پىروتوىتى ئاپتورنىڭ ھەدىسىنىڭ پىرىتوتىدۇر.ئۇزاق يىللار بىلەن يېزا بازارنىڭ پۇرىقى ھېكايىگە سىرلىق ھەم ئۇنتۇلغۇسىز تۈس بەرگەن. خۇددى «ئۇنىۋېرسال سەنئەت گېزىتى»دە تەسۋىرلەنگەندەك: «بۇرۇنقى دەۋرلەردە دۇنيا ھازىرقىدىنمۇ بەك سۆيۈملۈك ئىدى»، ئۇ چاغدا شىمالىي كارولىنا شىتاتىدىكى بوفۇت بازىرى، ئاياللارنىڭ ئۇچىسىدىكى كىيىم-كېچەكلىرى، ئەرلەرنىڭ بېشىدىكى شىلەپە…ئەنە شۇنداق ئارقا كۆرۈنۈشدە يۈز بەرگەن مۇھەببەت ھېكايىسى تەبىئىي ھالدا ئۆزگىچە سېھرىي كۈچكە ئىگە بولۇپ، ياشانغان كىشىلەر ھېكايىدىن ئۆزىنىڭ ياشلىق باھارىنىڭ ئىزنالىرىنى تاپالايدۇ. ئۆزىنىڭ ئۆتمۈشىنى، كونا چۈشىنى قايتىدىن سېزەلەيدۇ، بەرنا يىگىت-قىزلار ئاتا-ئانىلىرىنىڭ گۈزەل چاغلىرىنى ھەيران بولغىنىچە ھېس قىلالايدۇ. ئۇلار ئوتتۇرىسىدىكى ساپ مۇھەببەتكە شاھىد بولالايدۇ، شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ھېكايىنى ئوقۇپ، سۇس ھەسرەت بىلەن قويۇق ئادىمىگەرچىلىك كەيپىياتىغا غەرق بولۇپ، ئۆز يۈرىكى بىلەن مۇھەببەتنىڭ قىسقا ھاياتىنى سېزىپ يېتىدۇ.

روماندا بايان قىلىنغان ھېكايىلەر نۇرغۇن قاراشلار بىلەن خاراكتېرلەنگەن، ئاپتورنىڭ ئىجادىيەت ئىلھامى چىن تۇرمۇشىتىن كەلگەن، بەلكى ئاپتورنىڭ ھەدىسى روماندىكى ئايال باش قەھرىماننىڭ پىرىتوتىتى قىلىنغان، سىپاككېس بۇرۇن سەمىمىيلىك بىلەن: «بۇ ئىنتايىن ئىندۇۋېدىئاللىققا ئىگە ھېكايە، مەن نۇرغۇن يازغۇچىلاردەك ئۆز تۇرمۇشۇمدا يۈز بەرگەن ئىشلارنى ئوقۇرمەنلەرگە نامايان قىلدىم، ئەسىردىكى باش قەھرىمان جېم سالىۋان ھەدەمنى پىرىتوتىت قىلغان. ئۇ ئىنتايىن ئاق كۆڭۈل ئىنسان ئىدى، بۇ كىتاب مېنىڭ ئۇنى خاتىرلىشىمنىڭ بىردىنبىر ئۇسۇلى بولدى» دەيدۇ. بەلكىم ئۇ ئاپتورنىڭ جىمى ھېسسىياتىنى بايان قىلىشىنىڭ سەۋەبى بولۇشى مۇمكىن، ئەسەرنىڭ ۋەقەلىكى ئادەتتىكىدەكرەك بولسىمۇ، تىلى ئادەمنى قاتتىق تەسىرلەندۈرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن ئىچكى دۇنيارىمىزنىڭ تېرەن جايلىرىدىكى مەلۇم ئەڭ مېھرىبان نەرسىلەر بىلەن ئۈزۈكسىز ئۇچرىشىپ، ئورتاق ھېسسىياتىمىزنى قوزغايدۇ.

«مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت» كونا ھەم لاتاپەتلىك رومانتىك بىر رومان. سىپاككېس ئاجايىپ كۈچلۈك يېزىقچىلىق قابىلىيىتى بىلەن كىشىنى قاتتىق ھاياجانلاندۇرىدىغان مۇھەببەت ھېكايىسىنى بايان قىلىدۇ، مەيلى يېشىمىز چوڭ ياكى كىچىك بولسۇن ياكى بىز قەيەردە بولايلى، بۇ روماننى ۋاراقلىشىمىز بىلەنلا رومانغا مۇجەسسەملەشكەن كونا تىنىق بىلەن ئادىمىگەرچىلىك تۇيغۇسىدىن تەسىرلىنىمىز، سىپاككېسنىڭ يېتەكلىشى بىلەن ئەسەردىكى باش قەھرىمان بىلەن بىللە زېھنىنىڭ پىشىپ يېتىلىشىنى، ھېسسىياتنىڭ يۈكسىلىشىنى يەنە ئادىمىيلىكنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشىنى بېشىمىزدىن ئۆتكۈزىمىز.

مەن بۇ كىتاپنى شىنجاڭ خەلىق نەشرىياتىنىڭ ھاۋالىسى بىلەن «مۇھەببىتىڭنى قويۇپ كەت» دېگەن بۇ روماننى زور قىزىقىش ھەم ئىشتىياق بىلەن تەرجىمە قىلىپ چىقتىم. بۇ تەرجىمە ئەسىرى پات ئارىدا كەڭ ئوقۇرمەنلەر بىلەن يۈز كۆرۈشكىدى. ئەسەردىكى مۇھەببەت ھېكايىسى ئەدەمنىڭ يۈرەك تارىسىنى چېكىدۇ:« مۇھەببەت سەۋرىچان ھەم مېھرىبان بولىدۇ، مەڭگۈ ھەسەتخورلۇق قىلمايدۇ؛ مۇھەببەت بولسىلا مەڭگۈ ھاكاۋۇرلۇق، ئەدەپسىزلىك، شەخسىيەتسىزلىك بولمايدۇ، ھۇجۇم بولمايدۇ ۋە غەزەپمۇ بولمايدۇ؛مۇھەببەت سېنى باشقىلارنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن ناخۇش قىلمايدۇ، ئەمما ھەقىقىي قىياپەتىنى ئاشكارىلاش ئارقىلىق سېنى سۆيۈندۈرىدۇ؛ ئىزچىل تۈردە ئەپۇ قىلىش، ئىشىنىش، ئۈمىدۋار بولۇش، يەنە سەۋرىچان بولۇش ئۈچۈن تەييار تۇرىدۇ؛ ئوقۇرمەنلەرنى ئەسەردىن ئالدىن زوقلانسۇن دەپ ئەسەرنىڭ مۇقەددىمە قىسىمى بىلەن ئەڭ ئاخىرقى بابىنى ماقالىنىڭ ئاخىرىغا قوشۇمچە قىلدىم.»

مۇقەدىمە

مەن ئون يەتتە ياشقا كىرگەن يىلىم ھاياتىمدا مەڭگۈلۈك ئۆزگۈرۈش بولغانىدى.

مەن بۇ گېپىمنىڭ كىشىلەرنى بۇرۇقتۇم قىلىدىغانلىقىنى بىلەتتىم. شۇڭا كىشىلەر ماڭا ھەيرەت نەزەرلىرى بىلەن قاراشقان بولىشى مۈمكىنىدى، مەن ئۇ چاغدا قانداق كونا ئىشلىرىم بارلىقىنى بىلمىسەممۇ، ئارتۇقچە چۈشەندۈرۈشنى خالىمايتتىم. مەن بۇ يەردە ھاياتىمنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەك ۋاقتىنى ئۆتكۈزدۈم؛ ئۆتمۈشتىكى ئىشلار ئادەمنىڭ ئىرادىسىگە باقمىغاچقا ئۇ ئىشلارنى زىنھار تىلغا ئالغۇم يوق ئىدى. ئۇ ئىشلارنى ئىككى-ئۈچ ئېغىز گەپ بىلەن قانداق يىغىنچاقلىغىلى بولىدۇ، قىسقا گەپلەر بىلەن كىشىلەرگە ئۇ ئىشلارنىڭ سەۋەبىنى قانداق چۈشەندۈرگىلى بولىدۇ، يەنە كېلىپ باشقىلارنىڭ ھېسسىياتىنى ئاشكارىلاشقا كىم چىداپ قۇلاق سالىدۇ؟ ئارىدىن قىرىق باھار-كۈز ئۆتۈپ كەتتى، مەن بىلەن بالىلىق چاغلىرىمدا تونۇشقان، ھېلىھەم مۇشۇ بازاردا تۇرىۋاتقان پۇقرالار مېنىڭ جىمغور مېجەزىمگە كۆنۈشۈپ قالغانىدى. مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا مېنىڭ ھىكايەم ئۇلارنىڭ ھېكايىسىى ئىدى، چۈنكى بىز دېگۈدەكلا ئاشۇ ئۆتمۈشتىكى ئىشلارنى ئۆز بېشىمىزدىن كەچۈرگەن كىشىلەر ئىدۇق.

ئەمما مەن ھېكايىنىڭ مەركىزىگە ئەڭ يېقىن ئىدىم.

مەن بۇ يىل ئەللىك يەتتە ياشقا كىردىم. شۇنداق بولسىمۇ ئۆتمۈشتىكى ئىشلار ھېلىھەم ئازدۇر-كۆپتۇر بولسىمۇ تۈنۈگۈن يۈز بەرگەندەكلا كۆز ئالدىمدا نامايان بولىدۇ. ئاشۇ يىلى يۈز بەرگەن جىمى ئىش ھەمىشە كۆز ئالدىمدا زاھىر بولىدۇ، ۋۇجۇدۇمدا دەرت-ئەلەم بىلەن شادـــخۇراملىق ئارىلىشىپ كەتكەن ئاجايىپ بىر خىل تۇيغۇ پەيدا قىلىدۇ. مەن بەزىدە راستىنلا ۋاقىت ئارقىسىغا يېنىپ جىمى دەرت- ئەلەملىرىمنى، قايغۇ-ھەسرەتلىرىمنى ئېلىپ كەتسىكەن دەپ كېتىمەن. ئەمما مەن ھەقىقەتەن شۇنداق بولسا شاد- خۇراملىقىمنىڭمۇ ئاشۇ دەرت-ئەلەملىرىمگە قوشۇلۇپ كېتىدىغانلىقىنىمۇ بىلىمەن. شۇنىڭ بىلەن مەن خىيالىمدا پەيدا بولغان ھەر بىر ئەسلىمىگە نىسبەتەن دېگۈدەكلا ئۆزۈمنى تولىمۇ تەمكىن تۇتىمەن، مەن ئۇ خىياللارنىڭ مېنى قايەرلەرگە ئېلىپ بارىدىغانلىقىغا رائىشلارچە بوي سۇنىمەن. مەن ئۆزۈمنى تىزگىنلىيەلمەيمەن، ئۆزۈمگە ئىگە بولالمايمەن.

يېڭى ئەسىر ئالمىشىشنىڭ ھارپا يىلى-ئاخىرقى يىلى، 12-ئاپرىل. مەن ئۆيدىن چىقىپ ئەتراپقا قارىدىم. ئاسماننى قويۇق قارا بۇلۇت قاپلىغانىدى. مەن كوچىدا لەرزان قەدەم تاشلاپ ماڭدىم، ئەمما مەن كورنۇس گۈللىرى بىلەن كاككۇك گۈللىرىنىڭ بەس-بەس بىلەن رەڭ تالىشىپ ئېچىلىۋاتقانلىقىنى كۆردۈم. شۇنىڭ بىلەن مەن بوغماق چاپىنىمنىڭ سېرىتمىسىنى سەل ئېچىپ قويدۇم. ھاۋا تېخى سالقىن بولسىمۇ، يەنە بىر قانچە ھەپتىدىن كېيىن راھەتلىك ھاۋا رايىنىڭ يېتىپ كېلىدىغانلىقىنى، تۇتۇق ھاۋا رايىنىڭ بۇ يەردىن غايىپ بولىدىغانلىقىنى، شىمالى كارولىنانىڭ جاھاندىكى ئەڭ گۈزەل بىر جايغا ئايلىنىدىغانلىقىنى بىلەتتىم.

مەن راھەتلەنگىنىمچە تىنىۋالدىم، ئۆتمۈشتىكى ئىشلار يەنە كۆڭۈل بېتىمدە نامايان بولدى. مەن كۆزلىرىمنى يۇمىۋالغان بولساممۇ، ۋاقىتنىڭ خۇددى تەتۈر مېڭىۋاتقان سائەتتەك چىكىلداپ، ئاستا تەتۈر ئايلىنىۋاتقانلىقىنى كۆردۈم. مەن گويا باشقىلارنىڭ كۆزى ئارقىلىق ياشلىق دەۋرىمنىڭ قايتىپ كەلگەنلىكىنى كۆرگەندەك بولدۇم؛ ئۇچتەك ئاقارغان ئاپئاق چاچلىرىمنىڭ قوڭۇررەڭگە ئايلانغانلىقىنى كۆردۈم، كۆزۈمنىڭ قۇيرۇقلىرىدىكى قورۇقلارنىڭ خېلى تۈگەپ قالغانلىقىنى، پۇت-  قوللىرىمغا ماغدۇر كىرىپ قالغانلىقىنى سەزدىم. يىللار مېنىڭ مەئىشەت يوللىرىمنى ئاستا-ئاستا سۇسلاشتۇردى، پاك- غۇبارسىزلىقىم، سەبىلىكىم ۋۇجۇدۇمغا يېڭىباشتىن قايتىپ كەلدى. جىمى ئىش ئەينى يىللىرىدىكىدەك ئىدى!

ئەتراپىمدىكى دۇنيادىمۇ ماڭا ئوخشاش ئۆزگۈرۈش بولدى: يوللار تارايدى، بەزى يول بۆلەكلىرى ھېلىھەم قارىماي ئىدى؛ ئېتىزلارنىڭ ئورنىنى شەھەر ئەتراپىدىكى قۇرۇلۇشلار ئالدى؛ كوچىدىكى كىشىلەر قىستاڭچىلىقتا باشلىرىنى ئۇياق-بۇياققا پۇلاڭلاتتى، كىشىلەر سىۋېرلىنى بولكاخانىسى بىلەن پاركال قاسساپ دۇكىنى ئالدىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقاندا دېگۈدەكلا ۋىترىناغا قارىشاتتى، ئەرلەر بېشىغا شىلەپە، ئاياللار ئۇچىسىغا مۇراسىم كىيىمى كېيىۋېلىشقانىدى. كوچىنىڭ شىمال تەرىپىگە جايلاشقان سوت مەھكىمىسىنىڭ بىناسىدىكى- سائەت مۇنارىدىكى سائەت سايراشقا باشلىدى…

مەن كۆزلىرىمنى ئاچتىم، جىمى نەرسە شۇلارغا ئەگىشىپ قارار تاپتى. مەن شۇ ئەسنادا پاكلىنىش چىركاۋىنىڭ سىرتىدا ئۆرە تۇرغىنىمچە چىركاۋنىڭ چوققا تېمىغا قارىدىم، شۇنىڭ بىلەن مەن ئۆزۈمنىڭ قايسى دەۋرىدە، قەيەردە تۇرىۋاتقانلىقىمنى بىلدىم.

مېنىڭ ئىسىمىم  لاڭدون كات بولۇپ، بۇ يىل ئون يەتتە ياشقا كىردىم.

مەن تۆۋەندە ئۆزۈمنىڭ بېشىدىن ئۆتكەن ھېكايىنى بايان قىلىمەن، مەن بۇ ھېكايىنى ئەينەن بايان قىلىش ئۈچۈن ئەھدە قىلدىم.

سىلەر بۇ ھېكايىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن دەسلەپتە كۈلۈشىڭلار، كېيىن يىغلىشىڭلار مۇمكىن-شۇڭا ھەرقايسىڭلار نېمىشقا بىزنىڭ سەمىمىزگە سالمىدىڭ دېمەڭلار.

13

 (روماننىڭ خاتىمە قىسىمى)

مەن ئون يەتتە ياشقا كىرگەن يىلىم كىشىلىك ھاياتىمدا مەڭگۈلۈك ئۆزگىرىش بولدى.

    مەن قىرىق يىلدىن كېيىن بوفۇت بازىرىنىڭ رەستىلىرىدىن ئاستا كېتىۋاتقاچ ئىختىيارسىزلا بۇرۇنقى ئىشلارنى ئويلاپ قالدىم. شۇ يىلى يۈز بەرگەن جىمى ئىش تېخى تۈنۈگۈنلا يۈز بەرگەندەك كۆز ئالدىمدا نامايان بولاتتى.

    جېم مېنىڭ توي قىلىش تەكلىپىمگە قوشۇلغاندىن كېيىن بىزنىڭ قانداق ئۈنلۈك يىغىلىغانلىقىمىز؛ خېگبوت بىلەن ئاتا-ئانامنى قانداق قايىل قىلغانلىقىم، ئۇلارغا قىلماقچى بولغان ئىشىلىرىمنى قانداق چۈشەندۈرگەنلىكىم ھېلىھەم ئېسىمدە. ئۇلار بىردەك قارشى تۇردى، بولۇپمۇ ئۇلار جېمنىڭ مېنىڭ توي قىلىش تەكلىپىمگە قوشۇلغانلىقىنى بىلگەندىن كېيىن تېخىمۇ قارشى تۇردى. ئۇلار ئەھۋالنى چۈشەنمەي مېنى جېمغا ھېسداشلىق قىلىۋاتىدۇ دەپ چۈشىنىپ  قالغانىدى. مەن شۇڭا ئۇلارغا بۇنداق قىلىشىم تامامەن ئۆزۈم ئۈچۈن ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈشۈم كېرەكىدى.

    مەن ئۇنى سۆيەتتىم، ئۇنىڭغا بولغان مۇھەببىتىم دېڭىزدىنمۇ چوڭقۇر ئىدى. ئۇ سالامەتمۇ-ئەمەسمۇ، ئۆمۈرلۈك بىرگە ئۆتەلەمدۇق- يوق بۇنىڭ بىلەن پەرۋايىم پەلەك ئىدى. مەن پەقەت يۈرىكىمگە ئىتائەت قىلىپ دورۇس ئىش قىلدىممۇ-يوق دېگەن مەسىلىگە كۆڭۈل بۆلەتتىم. مەن كۆڭلۈمدە بۇ پەرۋەردىگار ماڭا تۇنجى قېتىم بىۋاستە قىلىشىمنى تاپىلىغان ئىش دەپ ئويلىدىم، يەنە كېلىپ مەن ئۆزۈمنىڭ نىزەمبوللا ئۇنىڭ ئىرادىسىگە مۇخالىپ ئىش قىلمايدىغانلىقىمنى بىلەتتىم.

    مەن ئاراڭلاردىكى بەزىلەرنىڭ مېنى چۈشەنمەي، قىلغان ئىشلىرىمنى پەقەت ئىچ  ئاغرىتىش، ھېسداشلىق قىلىشتىن بولغان دەپ سېزىدىغانلىقىنى بىلەتتىم. بۇ دۇنيادىن بىزار بولغان بەزى ھەسەتخورلار مەندىن گۇمانلىنىشى مۇمكىن ئىدى، چۈنكى مەن جېمنىڭ پات ئارىدا بۇ دۇنيادىن كېتىدىغانلىقىنى بىلگەچكە مۇشۇنداق قىلدىم. شۇڭا مېنىڭ ئارتۇقچە مەجبۇرىيەت بىلەن مەسئۇلىيەتنى ئۈستۈمگە ئېلىشىم ھاجەتسىز ئىدى. مەن يۇقىرىقى ئىككى مەسىلىگە تامامەن ئىنكار جاۋاب بەردىم. كەلگۈسىدە قانداق ئىش يۈز بېرىشىدىن قەتئىينەزەر مەن جېمنى نىكاھىمغا ئالمىسام بولمايىتتى. مەن پەرۋەردىگاردىن تىلىگەن مۆجىزىلىرىم تۇيۇقسىز ئىجابەت بولۇپ قالغان تەقدىردىمۇ، يەنىلا جېمنى نىكاھىمغا ئالاتتىم. مەن ئۇنىڭغا توي قىلىش تەكلىپىنى قويغان چاغدىلا بۇ نۇقتىنى بىلگەنىدىم، بۈگۈنمۇ بۇنىڭدىن زىنھار، زىنھار گۇمانلانمايمەن.

    جېم مەن پەقەت ياخشى كۆرىدىغان قىز ئەمەس ئىدى، شۇ يىلى ئۇ بۈگۈنكى مېنى ياراتتى، ئۇنىڭ ياردەم قولى ماڭا كىشىلەرگە ياردەم قىلىشنىڭ خۇشاللىق، ئەھمىيەتلىك ئىش ئىكەنلىكىنى ئۆگەتتى، ئۇ ئۆزىنىڭ سەۋرىچانلىقى، مېھرىبانلىقى بىلەن  ماڭا تۇرمۇشنىڭ چىن مەنىسىنى چۈشەندۈردى، ئۇ كېسەللىك نامايان قىلغان كەڭ قورساقلىققا، ئۈمىدۋارلىققا، مەن شاھىد بولغان ئەڭ چۈشىنىكسىز ئىشلارغا يۈزلەندى.

    مەن جېم بىلەن تويىمىزنى پاكلىنىش دىنى چىركاۋىدا ئۆتكۈزدۇق، ئاتام ئوغۇل قولدىشىم بولۇپ يېنىمدا تۇردى، بۇ جېمنىڭ ھەيدەكچىلىك قىلىشى بىلەن ۋۇجۇتقا چىققان يەنە بىر ئىش ئىدى، جەنۇبتا ئاتا- بالىنىڭ قەلبى بىر تۇتاش، قەلبداش بولۇش ئەسلىدىنلا بار ئەنئەنە ئىدى، ئەمما جېم مېنىڭ تۇرمۇشۇمغا كىرىشىدىن ئىلگىرى مەن بۇ ئەنئەنىنىڭ ئەھمىيىتىنىڭ قەيەردىلىكىنى تونۇپ يەتمىگەنىدىم. جېم بىز ئاتا-بالا ئىككەيلەن ئارىسىدىكى ئايرىمىچىلىقنى يوقاتتى، ئۇ مەلۇم جەھەتتە ئائىلىمىزدىكى ئارازچىلىقنى تۈگەتتى، شۇنىڭ بىلەن مەن ئاتامنىڭ جېم بىلەن قىلغان شۇ ئىشلىرىم ئۈچۈن مەڭگۈ ئىشەنچلىك ئادەم ئىكەنلىكىنى بىلدىم. ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ بىز ئاتا-بالا ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتمۇ بارغانسېرى قويۇقلاشتى، تاكى ئاتام ئالەمدىن ئۆتكىچە شۇنداق بولدى.

    جېم ماڭا يەنە ئەپۇ قىلىشنىڭ قىممىتىنى ۋە مېنى باشقىدىن ئادەم قىلىشنىڭ قۇدرىتىنى تونۇتتى. ئېرىك بىلەن ماگېرىت ئۇنىڭ ئۆيىگە بارغان كۈنى مەن بۇنى بىلىپ يەتكەنىدىم. جېم ئاقكۆڭۈل ئىدى، ئۇ «ئىنجىل» ئەھكۋاملىرىغا ئەمەل قىلدى، تەقۋادارلىق بىلەن ياشىدى.

    ئۇ جېم تام ساندوننىڭ پەرىشتىسىنى نىجات تاپقۇزۇپلا قالماي يەنە بىز كۆپچىلىكنىڭ پەرىشتەلىرىنىمۇ قۇتۇلدۇرۇۋالغانىدى.

    1959 – يىلى 12 – مارت، مەن جېم بىلەن توي قىلدىم. خۇددى جېمنىڭ ئارزۇ قىلغىنىدەك چىركاۋ مېھمانلار بىلەن تولۇپ كەتتى، ۋاراڭ-چۇرۇڭ، كۈلكە-چاقچاق چىركاۋنى بىر ئالدى، چىركاۋغا ئىككى يۈز نەچچە مېھمان كىردى، قالغان مېھمانلار سىرتتا كۈتۈپ تۇردى، ۋاقىت قىس بولغاچقا توي ئىشلىرىمىزنى ئالدىن ئورۇنلاشتۇرالمىدۇق. ئەمما جامائەت بىزگە مەدەت بېرىش ئۈچۈن ئۆيلىرىدىن چىقىشىپ چىركاۋغا كېلىشتى، شۇنىڭ بىلەن بۇ كۈن ئۆزگىچە بىر كۈنگە ئايلاندى. مەن جمى تونۇش چىرايلارنى كۆردۈم، كاببۇ خانقىز، ئېرىك، ماگېرىت، ئېددى، سارى، كېللى، ئانجۇلا ھەتتا لۇۋېر بىلەن ئۇنىڭ مومىسىنى كۆردۈم. سورۇنغا كىرىش مۇزىكىسى ياڭرىغاندا سورۇندىكى مېھمانلار شىۋىرلاشقا باشلىدى، جېم ئاجىزلاپ ئىككى ھەپتە ئورنىدىن تۇرالمىسىمۇ، يەنىلا چىركاۋنىڭ كارىدورىدا چىداپ ماڭدى، ئاتام ئۇنى ماڭا تاپىلاپ تاپشۇردى.

ـــ لاڭدون، بۇ مەن ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم،ـــ دېدى جېم،ـــ ئېسىڭدىمۇ، بۇ مېنىڭ خىيالىمنىڭ بىر قىسمى.

    بۇ ئىشنى قىلماق تەسرەك بولسىمۇ، مەن يەنىلا ماقۇل دەپ بېشىمنى لىڭشىتتىم، ئۇنىڭ ئېتىقادىدىن قاتتىق ھەيران قالدىم.

    مەن جېمنىڭ ئاشۇ كۈنى تىياتىرخانىدا كەيگەن سەھنە كىيىمىنى توي كىيىمى ئورنىدا كەيگەنلىكىنى بىلەتتىم، توي مۇراسىمى سەل جىددىي ئورۇنلاشتۇرۇلغاچقا بۇ ئاق مۇراسىم كىيىمى بىردىنبىر كىيىم بولۇپ قالغانىدى. ئەمما مەن بۇ مۇراسىم كىيىمىنىڭ ئۇنىڭغا بۇرۇنقىدىنمۇ چوڭ كېلىپ قالغانلىقىنى بىلدىم. بۇ چاغدا مەن ئاتام بىلەن دىنىي رايوندىكى جامائەت ئالدىدا جېمنىڭ مۇراسىم كىيىمى كىيگەن سىياقىنى خىيال قىلدىم. شۇ ئەسنادا ئاتام قولىنى مۆرۈمگە قويۇپ تۇرۇپ:

    ـــ ئوغلۇم، مەن سەندىن پەخرىلىنىۋاتىمەن،ـــ دېدى.

    مەن بېشىمنى لىڭشىتتىم.

    ـــ ئاتا مەنمۇ سىزدىن پەخرىلىنىمەن.

    بۇ مېنىڭ تۇنجى قېتىم ئاتامغا دېگەن كۆڭلۈمدىكى گەپ ئىدى.

    توي ناۋاسى ياڭرىغاندا ئالدىنقى رەتتە ئولتۇرغان ئاپام قولياغلىقى بىلەن كۆز ياشلىرىنى سۈرتتى، ئىشىك ئېچىلىشى بىلەنلا مەن جېمنى كۆردۈم. ئۇ چاقلىق ئورۇندۇقتا ئولتۇرغانىدى، بىر سېستىرا ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇپ كېلىۋاتاتتى، ئۇ پۈتۈن جاسارىتىنى ئىشقا  سېلىپ، ئاتىسىنىڭ يۆلىشى بىلەن ئىرغاڭلىغىنىچە ئۆرە تۇردى، كېيىن ئاتا-بالا ئىككەيلەن ئاستا يۈرۈپ كەلدى، مېھمانلار ئۇلارغا ھەيران بولغىنىچە قاراشتى. ئۇلار مېڭىپ يولنىڭ يېرىمىغا كەلگەندە جېم بەرداشلىق بېرەلمىگەندەك بولدى. شۇنىڭ بىلەن ئاتا-بالا ئىككەيلەن قەدىمىنى توختاتتى، جېم ھۆمىدەپ كەتتى، شۇ ئەسنادا جېم ئۈچۈن مەن بەرداشلىق بېرەلمىدىم. ۋاقىت ئاران ئون نەچچە سېكونت ئۆتكەن بولسىمۇ، ماڭا بەك ئۇزۇندەك تۇيۇلۇپ كەتتى. نىھايەت، جېم بېشىنى يېنىككىنە لىڭشىتتى، شۇنىڭ بىلەن ئاتا-بالا ئىككەيلەن يەنە ئالدىغا قاراپ ماڭدى، قەلبىمدە يەنە پەخرىلىنىش تۇيغۇسى پەيدا بولۇشقا باشلىدى. مەيلى كىم بولسۇن بۇ مېڭىش بەسى مۈشكۈل بىر بۆلەك يول بولۇشى مۇمكىن ئىدى.

    ئادەم ئۆمرىدە ئۇنتۇشى تەس بولغان بىر بۆلەك يول بولۇشى مۇمكىنىدى.

    سېستىرا چاقلىق ئورۇندۇقنى ئىتتىرگىنىچە ئالدىدا كېتىۋاتاتتى، جېم بىلەن ئۇنىڭ ئاتىسى تەستە ماڭا قاراپ كېلىۋاتاتتى، ئۇلار ئاخىرى يېنىمغا كەلدى، جامائەت ھەم ھەيران بولدى ھەم خۇش بولدى، راھەتلەنگىنىچە نەپەسلەندى، ھەممىسى كېلىشىۋالغاندەكلا چاۋاك چېلىشتى، سېستىرا چاقلىق ئورۇندۇقنى توختاتقاندىن كېيىن جېم چاقلىق ئورۇندۇققا چىقىپ ئولتۇردى، ئۇ قاتتىق چارچىغاندەك كۆرۈنەتتى، مەن ئۇنىڭ يېنىدا يۈكۈنۈپ ئولتۇردۇم، ئاتاممۇ يۈكىنىپ ئولتۇردى.

    خېگبوت جېمنىڭ مەڭزىگە سۆيۈپ قويدى، «ئىنجىل»نى تۇتۇپ توي مۇراسىمىغا رىياسەتچىلىك قىلىش ئۈچۈن تەرەددۇتلەندى. ئۇ ئادىللىق بىلەن ھۆكۈمەت ئىشىنى بېجىرىۋاتقاندەك، جېمنىڭ ئاتىسى بولۇش سالاھىيىتىنى چۆرۈپ تاشلىغاندەك قىلاتتى، ئۇ مۇشۇنداق ئۆزگەرگەندىلا ئاندىن ھېسسىياتىنى يوشۇرالايىتتى، ئەمما ئۇ يەنىلا ئالدىمىزدا ئۆرە تۇردى، مەن ئۇنىڭ ئىچكى دۇنياسىدا بولۇۋاتقان تىركىشىشنى كۆرۈپ يەتتىم، ئۇ كۆز ئەينىكىنىڭ گەردىشىنى بۇرنىنىڭ ئىگىرىگە كۆتۈرۈپ قويۇپ، «ئىنجىل»نى ۋاراقلىدى، جېم بىلەن ئىككىمىزگە قارىدى، ئۇ ئېگىزدە تۇرۇپ بىزگە قاراۋاتاتتى، دەرۋەقە بىز تۆۋەن يەردە ئىدۇق، ئىش تامامەن ئۇنىڭ ئويلىغىنىدەك بولدى، ئۇ بىزنىڭ ئالدىمىزدا بىردەم تۇردى، سەل گاڭگىرىغاندەك بولدى، كېيىن ئۇمۇ ھەيران بولغىنىچە ئولتۇردى، جېم كۈلگىنىچە ئاتامنىڭ قولىنى تۇتتى، كېيىن يەنە مېنىڭ قولۇمنى تۇتتى، شۇنداق قىلىپ بىز ئۈچەيلەن قوللىرىمىزنى تۇتۇشتۇق.

    خېگبوت ئەنئەنە بويىچە مۇراسىمنى باشلىدى، ئۇ كېيىن جېم ماڭا يازغان خەتنى ئوقۇدى، مەن ئەسلىدە خېگبوت جېمنىڭ سالامەتلىكىنى نەزەردە تۇتۇپ بىزگە شۇ زامان قەسەم قىلدۇرىدۇ دەپ ئويلىغانىدىم، ئەمما ئۇ بىزنى ھەيران قالدۇردى، ئۇ جېم بىلەن ماڭا قارىدى، دىنىي رايوندىكىلەرگە قارىدى، كېيىن يەنە بىزگە قارىدى، مۇۋاپىق گەپ- سۆز ئىزدەۋاتقاندەك قىلاتتى.

    ئۇ جامائەتنى ئېنىق ئاڭلىسۇن دەپ كىكىردىكىنى قېقىپ قويغىنىچە ئۈنلۈك سۆزلىدى، ئۇ مۇنداق دېىدى:

    ـــ مەن ئاتا بولۇش سۈپىتىم بىلەن قىزىمنى كۆيئوغلۇمنىڭ قارىشىغا تاپشۇردۇم، ئەمما مەن قىزىمنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئالالايمەنمۇ-يوق بىلمەيمەن.

    سورۇندىكىلەر شۇ زامان تىنچلاندى، خېگبوت سەۋرىچان بولۇڭ بالام دەپ ماڭا بېشىنى لىڭشىتقىنىچە ئىشارە قىلدى، جېم قولۇمنى تۇتقىنىچە ماڭا ئىشەنچ ئاتا قىلدى.

    ـــ خۇددى مەن ئۆزۈمنىڭ يۈرىكىدىن ۋاز كېچەلمىگەندەك جېمدىنمۇ ۋاز كېچەلمەيمەن، ئەمما مەن ئۇ ماڭا ئاتا قىلغان شادلىقتىن باشقا يەنە بىر ئادەمنىمۇ تەڭ بەھرىمەن قىلىمەن، بۇ مېنىڭ قولۇمدىن كېلىدۇ، پەرۋەردىگار سىلەرنى ئۆز پاناھىدا ساقلىغاي، بېشىڭلار باش، ئايىغىڭلار تاش بولغاي.

    شۇ ئەسنادا ئۇ «ئىنجىل»نى قويۇپ قويۇپ، ماڭا قول ئۇزارتتى، مەن ئۇنىڭ قولىنى سىقتىم، بىز بىر مۇكەممەللىككە ئايلاندۇق.

    شۇنداق قىلىپ بىز ئۇنىڭغا ئەگىشىپ قەسەم قىلدۇق.

    ئاتام بىلەن ئاپام ماڭا ئۆزلىرى ئالغان ئۈزۈكنى بەردى، جېممۇ ماڭا بىر تال ئۈزۈك بەردى، بىز بىر بىرىمىزگە ئۈزۈك سېلىشتۇق، خېگبوت بىزگە قارىدى، جىمى تەييارلىق پۈتكەندىن كېيىن ئۇ بىزنىڭ ئەر- خوتۇن بولغانلىقىمىزنى جاكارلىدى، مەن جېمنى بوشقىنچە سۆيۈپ قويدۇم، شۇنىڭ بىلەن ئاپام يىغلاشقا باشلىدى، مەن جېمنىڭ قولىنى تۇتقىنىمچە پەرۋەردىگار بىلەن جامائەت ئالدىدا مەيلى ئۇ ساقسىز ياكى ساغلام بولسۇن ئۇنى سۆيىمەن، ئۇنىڭغا كۆيۈنىمەن دەپ قەسەم قىلدىم، مەن ئەزەلدىن بۇنداق بەختلىك بولۇپ باقمىغانىدىم.

    بۇ مېنىڭ ئەسلىمە دۇنيارىمدىكى ئەڭ گۈزەل چاغ ئىدى.

    ھالا بۈگۈن ئارىدىن قىرىق يىل ئۆتۈپ كەتتى، شۇ كۈنى يۈز بەرگەن جىمى ئىش ھېلىھەم ئېسىمدە، بەلكىم مېنىڭ يېشىم ئاشقان، كۆرگەن-بىلگەنلىرىم كۆپەيگەن، شۇنىڭدىن كېيىن مەن يەنە باشقا بىر مەزگىللىك كىشىلىك ھاياتىمنى باشلىغان بولۇشىم مۇمكىن، ئەمما مەن كىشىلىك دۇنيا بىلەن خوشلىشىدىغان ئاداققى چاغدا ئاشۇ كۈندىكى ئەسلىمىلەرنىڭ كۆز ئالدىمدا ئاخىرقى رەت نامايان بولىدىغانلىقىنى بىلەتتىم، ھەرقايسىڭلارغا مەلۇم بولغاي، مەن ئۇنى ھېلىھەم سۆيىمەن، مەن مۇشۇ يىللاردىن بۇيان بارمىقىمدىن توي ئۈزۈكىمنى ئېلىۋەتمىدىم ھەتتا ئۈزۈكنى ئېلىۋېتىش نىيىتىدىمۇ بولۇپ باقمىدىم.

    مەن چوڭقۇر نەپەسلەندىم، باھارنىڭ ساپ ھاۋاسىدىن ھوزۇرلاندىم، بوفۇتمۇ، مەنمۇ ئۆزگەرگەن بولساقمۇ، ھاۋا يەنىلا ئۆزگەرمەي شۇ پېتىدا ئىدى، يەنىلا شۇ بالىلىق دەۋرىمدىكى ھاۋا ئىدى، مەن ئون يەتتە ياش چاغلىرىمدىكى ھاۋا ئىدى، مەن بىراقلا يەنە ئەللىك يەتتە ياشقا قايتىپ باردىم، ئەمما بۇنىڭ كارايىتى چاغلىق ئىدى، مەن تەبەسسۇم ئەيلىگىنىمچە ئاسمان قەرىگە قارىدىم. يەنە بىر ئىشنى ھەرقايسىڭلارغا دەپ قويۇشنى بىلىپ يەتتىم: توغرا، ھەقىقەتەن مۆجىزە يۈز بەردى، مەن ھازىر بۇنىڭدىن زىنھار شۈبھىلەنمەيمەن.

تەرجىمان: «شىنجاڭ ئىجىتمائى پەنلەر مۇنبىرى» ژۇرنىلىدا 

(بالىلار رومانى)

تەرجىمە قىلغۇچى: راھىلە بارات

 (بۇ رومان شىنجاڭ گۈزەل سەنئەت، فوتۇ- سۈرەت نەشرىياتى تەرىپىدىن بۇ يىل 2- ئايدا نەشر قىلىندى

سەي شىنيى كېتىدىغان بولدى

ھەممىمىز داڭقېتىپ تۇرۇپلا قالدۇق. 6- يىللىق 5- سىنىپتىكى شيا چىڭ پۈتۈن يىللىقلار، ھەتتا پۈتۈن مەكتەپ بويىچە «داڭلىق» قىزبالا ئىدى. ئۇنىڭ يۈزسىزلىكتە نامى بار ئىدى. ئۇنىڭ ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇيدىغان بىر ئوغۇل دوستىنىڭ بارلىقىنى ھەممەيلەن بىلەتتى.

شيا چىڭ سەي يىشىننىڭ قوشنىسى ئىدى. لېكىن، سىنىپ باشلىقى سەي يىشىن بىلەن يۈزسىز ئوقۇغۇچى شيا چىڭ ئىككىسى پۈتۈنلەي ئىككى دۇنيا ئىدى.

شيا چىڭ ئادەتتە بەكلا ئۆز بېشىمچى قىز ئىدى، ھېچقايسىمىز ئۇنىڭغا گەپ قىلمايتتۇق. مانا ئەمدىلىكتە ئۇ تەشەببۇسكارلىق بىلەن QQ توپىمىزغا كىرىپ، ھەممىمىزنى قورقىتىۋەتكەن ئىدى.

– مەن ئوقۇيدىغان ئوتتۇرا مەكتەپتە كونا ساۋاقداشلاردىن كىم- كىملەرنىڭ بارلىقىنى بالدۇرراق بىلىۋالاي دېگەنتىم شۇ، ھى- ھى-ھى،- شيا چىڭ ھىجىيىپ تۇرۇپ شۇنداق دېدى.

– بىزمۇ بىلمەيمىز،- مەن ئۇنىڭغا ئېھتىيات قىلىپراق شۇنداق دېدىم.

نېمىشقىكىن، شيا چىڭغا گەپ قىلساملا بۆلەكچە ھاياجانلىنىپ، جىددىيلىشىپ كېتەتتىم.

– 6- ئوتتۇرا مەكتەپتە سەي شىنيى ئوقۇپ قالارمىكىن،- دېدى تاۋ فېيرەن ئۇنىڭغا.

– جانجىگىرىڭلارنىڭ نەدە ئوقۇيدىغانلىقىنىمۇ بىلمەمسىلەر؟- سورىدى شيا چىڭ.

– قانداق دەيسىز؟- تاۋ فېيرەن ئىككىمىز تەڭلا شۇنداق دەپ سورىدۇق.

شيا چىڭ سەي يىشىننىڭ ئوتتۇرا مەكتەپنى شاڭخەيدە ئوقۇيدىغانلىقىنى، بىزنى بۇ ئىشتىن تېخى خەۋىرى بار دەپ ئويلايدىغانلىقىنى ئېيتتى.

– سىلەر بەك يېقىن ئۆتەتتىڭلارغۇ؟- دېدى شيا چىڭ.

– ھە، بىز بۇنى راستىنلا بىلمەيدىكەنمىز،- دېدىم مەن،- سىز بۇنى قانداق بىلدىڭىز؟

شيا چىڭنى بەك يالغانچى دەپ ئاڭلىغاچقا، ئۇنىڭ بىزنى ئالداۋاتقانلىقىغا جەزم قىلدىم.

شيا چىڭ سەي يىشىن ئوقۇماقچى بولغان شاڭخەيدىكى ئۇ مەكتەپنىڭ شياڭگاڭلىقلار قۇرغان بىر ئاقسۆڭەكلەر مەكتىپى ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ ئۇ مەكتەپتە ھەقسىز ئوقۇيدىغانلىقىنى، ئۇ مەكتەپتە قوش تىلدا دەرس ئۆتۈلىدىغانلىقىنى، بۇ مەكتەپتە ئوقۇغانلارنىڭ ھەممىسى كەلگۈسىدە چەت ئەلدىكى مەكتەپلەرگە ئىمتىھان بېرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ بەردى.

– مەنمۇ تېخى بايىلا ئاڭلىدىم، ئۇنىڭ ئاپىسى مېنىڭ ئاپامغا شۇنداق دەپتۇ. سەي شىنيىغا بەك ھەۋىسىم كېلىۋاتىدۇ جۇمۇ!- شيا چىڭ ئاغزىدىن شۆلگەي ئېقىپ تۇرغان بىر چىراي ئىپادىسى ئەۋەتتى.

«ئاقسۆڭەكلەر مەكتىپى بولغاندىكىن پۇلنى تازا ئالىدىغاندۇ. ئۇلار قانداقسىگە بۇ ئاتاماننى ھەقسىز ئوقۇتماقچى بولۇپ قالدىكىنە؟» مەن بۇنىڭدىن بەكلا گاڭگىراپ قالغانىدىم.

شيا چىڭ مېنى بەك «دۆتكەنسىز» دېدى. ئۇ يەنە نۇرغۇن ئاقسۆڭەكلەر مەكتىپىنىڭ مۇشۇنداق قىلىدىغانلىقىنى، ئەلا ئوقۇغان ئوقۇغۇچىلارنى قوبۇل قىلىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئوقۇتۇش سەۋىيەسىنى نامايان قىلىدىغانلىقىنى، مۇشۇنداق قىلغاندا بۇ مەكتەپكە تىزىملىتىدىغانلارنىڭ ئۈزۈلۈپ قالمايدىغانلىقىنى، مەكتەپنىڭمۇ پۇلىنى سۇدەك تاپىدىغانلىقىنى ئېيتىپ بەردى.

– ھەي ئېسىت، ئۇلارنىڭ كۆزى ماڭا چۈشمەپتۇ. ئاپامنىڭغۇ ئۇنچىۋالا جىق پۇلى يوق! – دېدى شيا چىڭ ھەسرەت بىلەن،- مېنىڭ شاڭخەيدە بەك ئوقۇغۇم بار ئىدى!

ئىككىنچى باب زېرىكىشلىك، مەنىسىز كۈنلەر

ئاتامانغا تېلېفون ئۇردۇم

ئاتامانغا تېلېفون ئۇردۇم.

-بۇنچە تېز قانداق ئۇقتۇڭ بۇ خەۋەرنى،- دېدى ئۇ.

-شيا چىڭ QQ توپىدا شۇنداق دېدى،- دېدىم مەن ئۇنىڭغا.

-ماۋۇ خوتۇننى . . .- دېدى ئاتامان.

بۇ بىزنىڭ ئارىمىزدا مودا گەپ ئىدى. بىر قېتىم بۇ گەپ ئاغزىمدىن چىقىپ كېتىپ قالدى. نەس باسقاندەك، ئاپام بۇ گەپنى ئاڭلاپ قېلىپ مېنى تىللاپ «قان قۇستۇرۇپ ئۆلتۈرۈۋەتكىلى» (قوشۇمچە: ئانام شۇ ئاچچىقىدا قان قۇسۇپ، مېنى ئۆلگۈدەك قورقۇتۇۋەتكەنىدى) تاسلا قالغانىدى.

-شيا چىڭ بۇرۇن ساڭا ئۇنچە قىلىپ كەتمەيتتىغۇ؟ تۇرۇپلا ساڭا يېقىنچىلىق كەتكىنى نېمىسى؟- دېدىم مەن زەردە بىلەن.

-ئۇ ماڭا بەك ھەۋەس قىلىدۇ، مېنىڭ شاڭخەيدە ئوقۇشۇمغا چىدىيالماي قالغان گەپ. ئۇ ھازىر ماڭا يېقىنچىلىق قىلىپ، شاڭخەيگە ئوينىغىلى بارغاندا ئىككىمىز بىللە بازار ئايلانساق دەيدۇ تېخى،- دېدى ئاتامان كۈلۈپ تۇرۇپ.

-بەك قۇۋ جۇمۇ بۇ خوتۇن!- دېدىم خۇرسىنىپ قويۇپ.

-مەنمۇ بەك تەڭقىسلىقتا قالدىم، شاڭخەيگە زادىلا بارغۇم يوق،- دېدى يەنە ئاتامان.

مەن ئۇنىڭ گېپىدىن قاتتىق ھەيران قالدىم:

-شۇنچە تەلىيىڭ كېلىۋاتسا قاچقىنىڭ نېمىسى؟ كاللاڭنىڭ سۈيى بارمۇ نېمە سېنىڭ؟

راستىنى دېسەم، ئۇنىڭغا مېنىڭمۇ ھەۋىسىم كېلىۋاتاتتى. شاڭخەيگە بارالمىساممۇ، ھىندىستانغا بارالىساممۇ مەيلىتتى! ئاتا- ئانىسىنىڭ باشقۇرۇشىدىن قۇتۇلۇش نېمە دېگەن ياخشى- ھە!

-بارمىساممۇ بولمىغۇدەك، بۇ ئىشتا دادام بىلەن ئانامنىڭ دېگىنى ھېساب. ئۇلار ئەسلىدە مېنى چىڭخۇا ئۇنىۋېرسىتېتى ياكى بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇتماقچى بولغان، ھازىر نىشانىنى ئۆزگەرتتى،- دېدى ئاتامان ئىچى پۇشقان ھالدا،- ئەمدى مېنى خارۋارد ياكى ئوكسفوردتا ئوقۇتقۇسى بار ئىكەن.

-پاھ، نېمە دېگەن ئۇلۇغ نىشان بۇ؟- شۇ تاپتا ئۇنىڭ ئورنىدا مەن بۇرۇقتۇم بولۇپ كېتىۋاتاتتىم.

ئاتامان شاڭخەيدىكى ھېلىقى مەكتەپنىڭ ئۆزىنى شۇ مەكتەپتە تولۇق ئوتتۇرىنى پۈتتۈرگىچە ئوقۇتىدىغانلىقىنى، نەتىجىسى ياخشى بولسا بىۋاستە دۇنيادىكى داڭلىق مەكتەپلەرگە ئىلتىماس قىلدۇرىدىغانلىقىنى ئېيتقانلىقىنى سۆزلەپ بەردى.

-بۇ گەپچىزە، داداڭ- ئاپاڭ چىڭخۇا ئۇنىۋېرسىتېتى بىلەن بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىمۇ كۆزىگە ئىلمايدىكەن- دە!

-شۇنى دېمەمسەن،- دېدى ئاتامان،- ھازىر دادام دېگەن دۆلەت ئىچىدىكى ئالىي مەكتەپلەرنى، ھەتتا چىڭخۇا ئۇنىۋېرسىتېتى بىلەن بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىمۇ كۆزگە ئىلمايدۇ. دادامنىڭ دېيىشىچە، دۇنيادىكى ئالىي مەكتەپلەرنى رەتكە تىزىپ كەلسە، چىڭخۇا ئۇنىۋېرسىتېتى بىلەن بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتى خېلى كەينىگە تىزىلىدىكەن.

-ھەي،- مەن خۇرسىنىپ قويۇپ مومامنى دوراپ گېپىمنى داۋام قىلدىم،- بۇ ئىشنى- زە، قانداق قىلىشىپ كېتەرمىز؟

چوڭلار نېمانداق ئاچكۆز كېلىدىغاندۇ؟ ھېلى ئۇنى دەيدىكەن، ھېلى بۇنى دەيدىكەن، ھەجەپ بىر!

-تۆتەيلەن بىر كۆرۈشەيلى. ئۆيۈمدىن، سىلەردىن ئايرىلىپ ناتونۇش بىر جايغا كېتىدىغانلىقىمنى ئويلىساملا كۆڭلۈم بەك يېرىم بولىدۇ،- دېدى ئاتامان.

خۇ جىڭجىڭنىڭ يىغىسى يۈرەكنى ئەزدى

ئۈچىنچى كۈنى تۆتىلىمىز تولۇق يىغىلدۇق.

ئۇ ئۈچى 37 گرادۇسلۇق قاتتىق ئىسسىققا قارىماستىن بىزنىڭ ئۆيگە ھاسىراپ- ھۆمىدىگىنىچە يېتىپ كېلىشتى.

خۇ جىڭجىڭ ھەممىدىن كېيىن كەلدى.

-ھەممىنى قىلغان سەن تۆت كۆزلۈك پولات چىش دېگەن نېمە، ھېلى ئۇ كۇرسقا، ھېلى بۇ كۇرسقا بارىمەن دېمىگەن بولساڭ، بۇرۇنلا كۆرۈشكەن بولاتتۇق!- تاۋ فېيرەن خۇ جىڭجىڭنى كۆرۈپ تۈزۈت قىلمايلا شۇنداق دېدى.

-ماڭا نېمە ئامال؟- خۇ جىڭجىڭ ئاق دەستىلىك كۆزەينىكىنى ئۈستىگە ئىتتىرىپ قويۇپ ئامالسىز قالغاندەك قىياپەتتە دېدى،- تەتىلگە چىقار- چىقمايلا ئاپام يېزىقچىلىق كۇرسى، ئولىمپىك ماتېماتىكا كۇرسى، ئېغىز تىلى كۇرسى، خەتتاتلىق كۇرسى، ئۇسسۇل كۇرسى دېگەندەكلەرگە تىزىملىتىۋېتىپتۇ. ئۇسسۇل كۇرسى يەنە تېخى مىللىي ئۇسسۇل سىنپى ۋە بالېت ئۇسسۇلى سىنىپى دەپ ئايرىلىدىكەن . . .

-ۋاي ئانامەي! ئاپاڭنىڭ پۇل بەك جىق ئوخشىمامدۇ!- دېدى تاۋ فېيرەن.

-ھەي، تەتىلگە چىقمىغان ۋاقتىمىزدىكىدىنمۇ بەك ھېرىپ كېتىۋاتىمەن،- دېدى خۇ جىڭجىڭ ئۆزىنى سافاغا تاشلاپ.

-ھە راست ئاتامان، سەن كېتىدىغان بولدۇڭما؟ بۇ نېمە ئىش ئەمدى؟- دېدى خۇ جىڭجىڭ ئاغرىنغان قىياپەتتە.

ئۇ قەددىنى رۇسلاپ نۇرلۇق كۆزلىرى بىلەن سەي يىشىنگە تىكىلدى.

شۇنىڭ بىلەن، ئاتامان ئىشنىڭ جەريانىنى ئۇنىڭغا سۆزلەپ بەردى.

سەي يىشىننىڭ گېپىنى ئاڭلاۋاتقان خۇ جىڭجىڭ تۇيۇقسىز يىغلاپ كەتتى: «ھۈ- ھۈ . . . .»

-خۇ جىڭجىڭ، نېمە بولدۇڭ؟

-يولدا بىرەرسى بوزەك قىلدىمۇ- يا؟

ئاتامان ئىككىمىز خۇ جىڭجىڭغا نېمە بولغانلىقىنى بىلەلمەي داڭقېتىپ تۇرۇپلا قالدۇق.

-ھۈ . . . ئاتامان، سەن كەتكەندىن كېيىن . . .  سېنى سېغىنىپ كەتسەم قانداق قىلىمەن . . . ھۈ- ھۈ . . .-خۇ جىڭجىڭ تولا يىغلاپ كۆزەينىكىنىمۇ ئېلىپ تاشلىدى.

يىغا كۈلكىگە ئايلاندى

خۇ جىڭجىڭ يىغىسىدىن ئۈچىلىمىزنىڭ دىمىقى ئېچىشقاندەك بولدى.

-تۆت كىشىلىك گورۇپپىمىزنىڭ تەرەپ- تەرەپكە چېچىلىپ كېتىدىغىنىنى. . . ياق، چاك- چېكىدىن بۆسۈلۈپ كېتىدىغىنىنى ئويلىسام، ياق، ئۇنداق دېمەيتتۇق. نېمە دېسەك بولار؟- دېدى تاۋ فېيرەن ئېچىنىشلىق ئاۋازدا.

ئۇنىڭ بۇ گېپىنى ئاڭلاپ ئۈچىلىمىز ئۆزىمىزنى تۇتۇۋالالماي قاقاھلاپ كۈلۈپ كېتىشتۇق.

ئەڭ ھەجىۋىي قىياپەتكە كىرىپ قالغىنى خۇ جىڭجىڭ ئىدى، ئۇنىڭ مەڭزىدە تېخىچە ياش تامچىلىرى ساقىپ تۇراتتى، بۇ ئاز كەلگەندەك كۈلكىسىنى باسالماي بۇرۇنىدىن ئىككى تال لامپۇچكا يېنىپ كەتتى. ئۇ قولى بىلەن كۆزىنى ئېتىۋالغان بولغاچقا بۇرۇنىدىن چىققان ماڭقىسىدىن ھاسىل بولغان لامپۇچكا بۇرۇنىدىن ساڭگىلاپ تۇراتتى.

-ھا- ھا- ھا!- ئۇنىڭ بۇ كۈلكىلىك قىياپىتىنى كۆرۈپ ھەممىمىز پاراققىدە كۈلۈشۈپ كەتتۇق.

خۇ جىڭجىڭ ئېسىگە كېلىپ يۈگۈرگەن پېتى ئۆيىمىزنىڭ ھاجەتخانىسىغا كىرىپ كەتتى. ئۈچىمىز ئۇنىڭ كەينىدىن قاقاھلاپ كۈلۈشكىنىمىزچە قاراپلا قالدۇق.

كۈلكىمىز ئەمدى توختىشىغا خۇ جىڭجىڭنىڭ ھاجەتخانىدا «ئاپا . . . » دەپ چىرقىرىغان ئاۋازى ئاڭلاندى.

ئۈچىمىز قاتتىق چۆچۈگىنىمىزچە شۇئان ھاجەتخانىغا كىردۇق. خۇ جىڭجىڭ كۆزەينىكىنى تاقىغىنىچە پولات چىشلىرىنى چىقىرىپ بىزگە قاراپ ھىجاراپ تۇراتتى.

-سەت بولدى، بايا كۆزەينىكىمنى تاقىمىغاچقا يەردىكى ئاۋۇ داغنى شياۋ چياڭمىكىن دەپ قاپتىمەن،- دېدى ئۇ.

بۇ گەپنى ئاڭلاپ ھەممىمىز ئۈچىيىمىز ئۈزۈلگىدەك قاقاھلاپ كۈلۈپ كېتىشتۇق.

كۈلكىمىز توختىشىغا خۇ جىڭجىڭ قاقشىغان ئاھاڭدا:

-ھەي، ئايرىلىش ھەسرىتى كۈلكەڭلەرنى يوق قىلدى- دە!- دېدى.

-بولدى قىلىشە ۋاپاسىزلار! كېتىپ قالسام سەنلەر مېنى ئەسلەپمۇ قويۇشمايدىغان ئوخشايسەن!- دېدى ئاتامان.

– ھېچقىسى يوق، سېغىنىپ كەتسەك شاڭخەيگە سېنى ئىزدەپ بارىمىز. ئىشقىلىپ، تېز پويىزغا چىقساق ئۈچ سائەتتىلا ئۆزىمىزنى شاڭخەيدە كۆرىمىز،- دېدىم مەن ئاتامانغا تەسەللىي بېرىپ.

-سەن تېز پويىزغا چىقىپ باققانمۇ؟- سورىدى تاۋ فېيرەن مەندىن.

مەن بېشىمنى لىڭشىتتىم.

سۈرئىتىنىڭ تېز بولۇش- بولماسلىقى بىلەن چاتىقىم يوق. ئىشقىلىپ، تېز پويىز ماڭا بەك يېڭى، چىرايلىق، راھەت بىلىنىدۇ،- مەن سىرلىق تەلەپپۇزدا يەنە قوشۇپ قويدۇم،- لېكىن، ئاڭلىسام تېز پويىزدا يانچۇقچى بەك جىقمىش، مەخسۇس خاتىرە كومپيۇتېر ئوغرىلايدىكەن دەيدۇ.

ھەممىمىز كېتىپ قالدۇق

خۇ جىڭجىڭ تامدىكى سائەتكە قاراپ چۆچۈگىنىدىن توۋلاپ تاشلىدى:

-ئاپلا، ۋاقىت ھەجەپ تېز ئۆتۈپ كېتىپتا! ئۆيگە قايتىپ پىيانىنو مەشق قىلمىسام بولمايدۇ!

-ھەي تۆت كۆز پولات چىش، نېرۋاڭ جايىدىمۇ- يا؟ كېلەر- كەلمەيلا ماڭىمەن دەيسەنغۇ؟- دېدى تاۋ فېيرەن دومسىيىپ.

لېكىن، ئاتامانمۇ ئۆيىگە قايتمىسا بولمايدىغانلىقىنى، ئاپىسىنىڭ بۇ يەرگە كېلىشى ئۈچۈن بىر سائەتلا ۋاقىت بەرگەنلىكىنى ئېيتتى.

ئۇ بىزگە: «ئاپام مەن شاڭخەيگە بارغاندىن كېيىن ئىنگلىز تىلى دەرسىدە يېتىشەلمەسلىكىمدىن ئەنسىرەپ مەن ئۈچۈن مەخسۇس ئىنگلىز تىلى ئائىلە ئوقۇتقۇچىسى تەكلىپ قىلىپ بەرگەن ئىدى. شۇڭا دەرسكە ئۈلگۈرۈپ بارمىسام بولمايدۇ» دېدى.

-ۋايجان، نېمانداق كەيپىمىزنى ئۇچۇرىسىلەر!- دېدى تاۋ فېيرەن بىچارىلەرچە،- ھەممەڭلار كېتەمسىلەر؟

-شۇنداق، ئافرىقا خانىشى، سەن قېپقالغىن بولمىسا!- خۇ جىڭجىڭ تاۋ فېيرەننىڭ يۈزىنى چىمدىپ قويۇپ گېپىنى داۋام قىلدى،- ئىشقىلىپ، مەن سەن ئوقۇغان ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇيمەن، ئىككىمىز پارتىداش بولۇپ قالساق ياخشى بولاتتى.

تاۋ فېيرەنمۇ كېتىدىغانلىقىنى ئېيتتى.

-ئۆيگە بېرىپ QQ رىمدا بېقىۋاتقان جانۋىرىمغا قاراپ باقاي!- دېدى تاۋ فېيرەن ماختانغان ھالدا.

-ۋاي خۇدايىم، QQ رىڭدىكى جانۋىرىڭ نېمانداق بىتەلەي، سەندەك ھورۇن نېمىنىڭ قولىغا چۈشۈپ قالغىنىنى كۆرمەمدىغان؟- دېدى ئاتامان خۇرسىنىپ.

-توغرا، ئۇ جانۋارنى ئەمدى ئاچ قويۇپ ئۆلتۈرۈپ قويمىغىن. گەرچە بىز ئادەم بولساقمۇ لېكىن جانۋارلارغا كۆڭۈل بۆلۈشنى بىلمىسەك بولمايدۇ!- خۇ جىڭجىڭ ئايىغىنى كىيىۋېتىپ، تاۋفېيرەنگە نەسىھەت قىلغان ئاھاڭدا شۇنداق دېدى.

-تولا ئەزمىلىك قىلمىساڭچۇ!- تاۋ فېيرەن نارازىلىق ئىلىكىدە خۇ جىڭجىڭنىڭ پۇتىغا دەسسىدى.

ئۇلار ئەنە شۇنداق قىيا- چىيا قىلىشىپ ئۆيۈمدىن چىقىپ كېتىشتى.

ئىشىك يېپىلىشى بىلەن تەڭ ئۆي ئىچى بۆلەكچە جىمجىتلىشىپ قالغاندەك بولۇپ قالدى.

(داۋامى بار)

 شاكىلات تەملىك يازلىق تەتىل

(بالىلار رومانى)

تەرجىمە قىلغۇچى: راھىلە بارات

 (بۇ رومان شىنجاڭ گۈزەل سەنئەت، فوتۇ- سۈرەت نەشرىياتى تەرىپىدىن بۇ يىل 2- ئايدا نەشر قىلىندى)

«مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ» ماڭا

گەپ قىلدى

-پەنجە يۈز چىشى زومىگەر، سىز ئادەمگە پەقەتلا پەرۋا قىلىپ قويمايدىكەنسىز. نېمە ئىش قىلىۋاتىسىز؟- ئۆزىگە «مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان ياڭ زىرې QQ دا مېنى توختىماي چاقىرماقتا ئىدى.

مەن گەپ قىلىپ بولغۇچە ئۇ يەنە گېپىنى باشلىدى:

– ئوخخوي، نېمانداق كالتە نەرسە كىيىۋالدىڭىز؟

– سىز مەندىنمۇ قىسقا كىيىۋاپسىزغۇ؟-دېدىم مەن جاۋابەن.

ئۇ QQ بوشلۇقىغا چىقىرىۋالغان رەسىمىگە بىر يىلنىڭ تۆت پەسلىنىڭ ھەممىسدە كالتە ئىشتان كىيدۈرۈپ قوياتتى، تېخى بېلىنىڭ ئۈستىگە ھېچنېمە كىيدۈرمەيتتى، تۇرۇقى بەكلا مەتۇ ئىدى!

– «مور قورۇقى» ئوينىغۇڭىز بارمۇ؟- مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ مەندىن شۇنداق دەپ سورىدى.

– قانداق نەرسە ئۇ؟

– ئويۇن بولمامدۇ! مور قورۇقى ئويناشنىمۇ بىلمەمسىز؟ راستىنلا زاماننىڭ كەينىدە قاپسىز جۇمۇ!- مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ ماڭا يەنە شۆلگىيى ئېقىپ كالچاراپ تۇرغان چىراي ئىپادىسىنى ئەۋەتتى.

– ھىم، ھېچقانچىلىك ئىش ئەمەسقۇ ئۇ!- مەنمۇ تۈزۈت قىلىپ ئولتۇرمايلا ئۇنىڭغا بىر تال پىچاقنىڭ رەسىمىنى ئەۋەتىۋەتتىم- دە، ئۇنىڭ بىلەن كارىم بولمىدى.

لېكىن، ئۇ بايا دېگەن ئويۇنغا سەل قىزىقىپ قېلىۋاتاتتىم. شۇنچە دەپ كەتكۈدەك مور قورۇقى دېگەن زادى قانداق ئويۇندۇ؟

مەن سىنىپىمىزنىڭ QQ توپىغا چىقىۋالغاچقا ئۇنىڭ بىلەن كارىم بولمىغانىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە «ئافرىقا خانىشى» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان تاۋ فېيرەننى كۆرۈپ قالغانىدىم.

– ھا- ھا، تىرىشچانلىقىم ھەر ھالدا بىكارغا كەتمىدى؟- دېدى ئۇ ماڭا خۇشاللىق بىلەن.

مەن ئۇنىڭغا گاڭگىراش تۇيغۇسى چىقىپ تۇرغان چىراي ئىپادىسىدىن بىرنى ئەۋەتتىم. ئۇ بىردەمدىن كېيىن تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ قويىدىغانلىقىنى ئېيتتى.

– بىلسەم- بىلمىسەم، تورغا يېتىپلىۋالدىڭغۇ دەيمەن!- ئافرىقا خانىشى كەينىدىنلا توختىماي گەپ قىلىشقا باشلىدى.

– شۇنداق، خانئاچاڭ ئەتىگەن سەھەردىلا تورنىڭ ئالدىدا ئولتۇرۇقلۇق!- دېدىم مەن ئۇنىڭغا.

– ھەي، ئاۋۇ ئىككىسى نېمانداق تورغا چىقمايدۇ؟- تاۋ فېيرەن بەكلا ئالدىراپ كېتىۋاتاتتى.

«ئاۋۇ ئىككىسى» دېگىنى «كىملا كۆرسە قاچىدىغان تۆت كىشىلىك قىزلار گورۇپپىمىز» دىكى «ئاتامان» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان سەي يىشىن بىلەن «تۆت كۆزلۈك پولات چىش سىڭىل» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان خۇ جىڭجىڭ ئىدى.

تاۋ فېيرەن، سەي يىشىن، خۇ جىڭجىڭ تۆتىمىز ئۆزىمىزنى «تۆت كىشىلىك گورۇھ» دەپ ئاتايتتۇق، ئادەتتە قاچانلا قارىسا بىللە يۈرەتتۇق. ئوغۇللار بىزگە «كىملا كۆرسە قاچىدىغان تۆت كىشىلىك قىزلار گورۇپپىسى» دەپ ئىسىم قويۇپ قويغانىدى.

مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ ئەينى يىلىدىكى «تۆمۈر بىلەكلىك ئا توڭمۇ» ناملىق ئەسەرنىڭ ئاپتورىنىڭ تۆت كىشىلىك گۇرۇپپىمىزدىن قورقۇپ كېتىپ، ھېلىقى ئادەمنى قورقۇتىدىغان ئەسىرىنى يېزىپ چىققانلىقىنى ئاغزىدىن چۈشۈرمەيتتى.

تاۋ فېيرەن ئۇماق جانۋاردىن بىرنى بېقىۋالدى

– ساڭا بىر خوشخەۋەر ئېيتاي، مېنىڭ ئۇماق جانۋىرىمدىن بىرسى بار بولدى!- تاۋ فېيرەن قىن- قىنىغا پاتمىغان ھالدا شۇنداق دېدى- دە، كۆرەڭلىگەن ھالدا يەنە قوشۇپ قويدى،- بايا، تېخى ئون سىكونتنىڭ ئالدىدىلا بېقىۋالدىم، ھى- ھى!

– قالتىسقۇ!- دېدىم مەن مەسخىرە ئاھاڭىدا،- بۇرۇن بېقىۋاتقان پىنگىۋىنىڭ دوڭ دوڭ ئاچلىقتىن ئۆلۈپ قالغانتىغۇ؟

ئوقۇش پۈتتۈرۈش ئىمتىھانى بېرىدىغان بولغاچقا تورغا چىقالمايتتۇق، شۇڭا مەن QQ رىمدىكى جانۋىرىمنى نەۋرە سىڭلىم خې لەندوغا سوۋغا قىلىۋەتكەنىدىم. ماڭا ئوخشاش ئەھۋالغا دۇچ كەلگەن تاۋ فېيرەن بۇ ئىشقا ئېرەڭشىمىدى، QQ دىكى جانۋىرى پىنگىۋىن بىلەن كارىمۇ بولمىدى، ئاقىۋەتتە . . .

ئىشقىلىپ، ئۇنىڭ قولىغا چۈشكەن جانۋارنىڭ ھالىغا ۋاي!

-ھەي، تولا ئۆتۈپ كەتكەن ئازابلىق ئىشلارنى تەگىمىگىنە!- ئۇ ماڭا ئالايغان چىراي ئىپادىسىنى ئەۋەتتى.

ئۇ شۇنداق دېگىنى بىلەن، ئازراقمۇ كۆڭلى يېرىم بولمىغانىدى.

تاۋ فېيرەن كۆرەڭلىگەن ھالدا بىر تال QQ پۇلىنىڭ يانچۇقىدا قالغانلىقىنى، چوشقىنى باشقىلارنىڭ سوۋغا قىلغانلىقىنى ئېيتتى.

– ساڭا بىر نەرسە سوۋغا قىلغان ئادەمنىڭ كۆزى كور ئىكەن ئەمىسە،- دېدىم مەن.

يېغىرىنى تاتىلاشلىرىم بۇ يۈزى قېلىن ئافرىقا خانىشىغا ھېچ تەسىر قىلىدىغاندەك ئەمەس ئىدى. ئۇ تولىمۇ خۇشاللىق بىلەن پىنگىۋىن ئەمەس، ئۇماق جانۋاردىن بىرنى باققۇسى بارلىقىنى، لېكىن سېتىۋېلىشقا كۆزى قىيمايۋاتقانلىقىنى ئېيتتى. بەزىلەر ئۇنىڭغا تورغا تېما يوللاپ ئۇماق جانۋاردىن بىرنى تىلىسىمۇ بولىدىغانلىقىنى ئېيتىپ بەرگەنىدى.

شۇنداق قىلىپ، ئافرىقا خانىشى «ئۇماق جانۋار سوۋغا قىلىش» مۇنبىرىگە قاراپ باقماقچى بولدى، ئەگەر ئۇ يەردە بولمىسا بىرنى سېتىۋېلىشنى كۆڭلىگە پۈكتى. شۇ ئەسنادا بىرەيلەن تۇيۇقسىز MM ئىسىملىك بىر جانۋىرىنى ھەدىيە قىلىدىغانلىقىنى ئېيتتى.

– شۇنداق قىلىپ، مەن ئۇنى QQ رىمغا قېتىۋالدىم، ئۇماق جانۋىرىممۇ بار بولدى، بۇ خوشلۇقۇمغا گەپ توغرا كەلمەيدۇ جۇمۇ، ھا- ھا!- خۇشاللىقىدىن ئۇنىڭ گۈلقەقەلىرى ئېچىلىپ كەتكەنىدى.

– شۇنداق قىلىپ، تىرىشچانلىقىم ھەر ھالدا بىكارغا كەتمىدى؟- دېدىم مەن ھەسەتخورلۇقۇم قوزغىلىپ.

بالدۇرراق بىلگەن بولسام ئۇ يەرگە مەنمۇ باراتتىمكەن. كىم بىلىدۇ، ئۇماق جانۋار مەن شياڭ شىنىيىغا تېگىپ قالار بولغىيمىدىكىن تېخى!

QQ- جانۋىرى بېقىپمۇ ئىشمۇ؟ كىچىك بالىدەك خۇيىڭىز باركەن سىزنىڭ. ھازىرچۇ، ھەممە ئادەم مور قورۇقى ئوينايدۇ! – بايىدىن بېرى جىمىپ كەتكەن مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ تۇيۇقسىز يەنە پەيدا بولۇپ شۇنداق دېدى.

– قىلىقىنىڭ سەتلىكىنى، بايىدىن بېرى قىلىشقان گەپلىرىمىزنى ئوغرىلىقچە ئاڭلىۋاپسىز- دە! – دەپ تىللىدى ئافرىقا خانىشى يىرگىنىش ئىلىكىدە.

– مەن نەدە ئوغرىلىقچە ئاڭلاپتىمەن؟ ئۆزۈڭلار QQ توپىدا شۇنداق دەپ پاراڭلاشتىڭلارغۇ!- دېدى مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ ئۆزىنى ئاقلاپ.

سىنىپىمىزنىڭ QQ توپىغا ئۈسسۈپ

 كىرگەن ئادەم

QQ توپىمىزغا «پاشا بېقىش» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان ياڭ ۋېن، «قارلىغاچ» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان لى يەنكۈەن قاتارلىق نەچچەيلەن كەينى- كەينىدىن كىردى، ھەممىسى ئوغۇلبالا ئىدى. ئۇلار مور قۇرۇقلۇقى دېگەن ئويۇننى زوق- شوق بىلەن ئويناۋاتاتتى، ئاغزىدىن مۇشۇ ئويۇننىڭ گېپى چۈشمەيتتى.

«كۆكەمە» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان يەنە بىرەيلەن كېلىپ: «ھەي كۆپچىلىك، ياخشىمۇسىلەر!» دەپ قىزغىن سالام قىلدى.

مەن بۇنىڭدىن ناھايىتى غەلىتىلىك ھېس قىلدىم. بۇ بالا نەدىن كەلگەندۇ ئەمدى؟

سىنىپىمىزنىڭ QQ توپىغا ھەممەيلەن ھەقىقىي ئىسمىمىز ياكى لەقىمىمىز بىلەن چىقاتتۇق، «كۆكەمە» دەپ لەقەم قويۇۋالغان بۇنداق بالا يوق ئىدىغۇ!

– گۈزەل قىزچاق، خاتا كىرىپ قالدىڭىزمۇ قانداق؟- دېدى مانتا كاۋىسى زۇڭتۇڭ دادىللىق بىلەن.

– توغرا، سىز بىزنىڭ سىنىپتا ئوقۇمسىز؟ ئۇ 6- يىللىق بىرىنچى سىنىپنىڭ ئەزاسى ئەمەس، ئۇنى سىنىپىمىزنىڭ QQ توپىدىن ھەيدەپ چىقىرايلى! – قارلىغاچ جىددىي ئاگاھلاندۇرۇش بەردى.

– بولدى قىلىڭلار، ھەممەڭلار ئوقۇش پۈتتۈردۈڭلار، 6- يىللىق 1- سىنىپ ئەمدى مەۋجۇت ئەمەس! – دېدى كۆكەمە زەھەرخەندىلىك بىلەن.

-6- يىللىق 1- سىنىپ مەۋجۇت ئەمەس دەپ كىم شۇنداق دەيدۇ؟- دېدى مانتا كاۋىسى غەزەب بىلەن،- سىنىپىمىز QQ توپىنىڭ يېڭى ئىسىمىنى كۆرمىدىڭما؟

بۇ گەپنى ئاڭلاپ مەن دەرھال QQ توپىمىزنىڭ ئىسىمىغا قارىدىم. سىنىپىمىز QQ توپىنىڭ «6- يىللىق 1-سىنىپ گورۇھى» دېگەن ئىسىمى «مەڭگۈلۈك 6- يىللىق 1- سىنىپ» دېگەن ئىسىمغا ئالمىشىپ قالغانىدى.

– ھەي، مەن سىلەرنىڭ سىنىپىتىن كىم- كىملەرنىڭ 6- ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇيدىغانلىقىنى سوراپ باقاي دېگەنىدىم،- دېدى كۆكەمە.

دېگەندەك، ئۇ بىزنىڭ سىنىپنىڭ ئوقۇغۇچىسى ئەمەس ئىدى!

– سەن زادى كىم؟- سورىدى پاشا باققۇچى.

– مەن بىرلەشمە سىنىپتىكى شيا چىڭ بولىمەن،- دەپ جاۋاب بەردى كۆكەمە.

 (داۋامى بار)