ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقىدا زۆرۈر بولغان تىنىش بەلگىلىرى

“”

22 تېما	59 يازما	445 جۇغلانما

ئاتىكەم بۇ تېمىنى تەستىقلىغان، ۋاقتى: 2017-2-23 17:09

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 708

يازما سانى:

تىللا:

386

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

20 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-5

ئۇچۇر

لىفىت

ساھىبخان

ۋاقتى: 2017-2-23 16:15:45 | ئايرىم كۆرۈش ئىنكاس مۇكاپاتى

|ئوڭ تىزىش |كۆرۈش شەكلى

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقىدا زۆرۈر بولغان تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئىشلىتىلىش ئورنى توغرىسىدا

1. تىنىش بەلگىلىرى ھەققىدە ئومۇمىي چۈشەنچە

يېزىق تىلىدا ئوي-پىكىرنى توغرا ۋە ئېنىق ئىپادىلەش ئۈچۈن يېزىقنىڭ قوشۇمچە ۋاسىتىسى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدىغان بەلگىلەر تىنىش بەلگىلىرى دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ «تىنىش» سۆزىگە «بەلگە» سۆزىنىڭ قوشۇلۇشى بىلەن كېلىپ چىققان بولۇپ، ئۇ ئەدەبىي يېزىق تىلىنىڭ كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم تەركىبىي قىسمى ھېسابلىنىدۇ.

ئۇيغۇر تىلىدىكى تىنىش بەلگىلىرى باشقا تىللاردىكى تىنىش بەلگىلىرىگە ئوخشاش ئۇزاق تارىخىي دەۋرلەردىن بۇيان شەكىللىنىش، تەرەققىي قىلىش، قېلىپلىشىش ۋە بىرلىككە كېلىشتىن ئىبارەت جەريانلارنى بېسىپ ئۆتتى. ئۇ بىزنىڭ ئۇزاق تارىخىي دەۋرلەر جەريانىدا مەيدانغا كەلگەن مەدەنىي مىراسلىرىمىزدا ئوخشىمىغان دەرىجىدە ئۆز ئىپادىسىنى تاپقان. بۈگۈنكى كۈندە، ئۇيغۇر يېزىقىدا دۇنيادىكى باشقا تاۋۇشلۇق يېزىقلاردا قوللىنىلىدىغان بەلگىلەر بىلەن ئاساسەن ئوخشاش بولغان 12 خىل تىنىش بەلگىسى تىلىمىزنىڭ ئەمەلىي قوللىنىلىش ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن بىرلىككە كەلتۈرۈلدى.

2. تىنىش بەلگىسىنى بەلگىلەشتىكى پىرىنسىپلار

تىنىش بەلگىسى ئومۇمەن يازما نۇتۇقتىكى تىنىش ۋە توختاشلارغا ۋەكىللىك قىلىدىغان بەلگىلەردىن ئىبارەت. لېكىن، تىنىش بەلگىسىنى يازما نۇتۇقتىكى تىنغان ۋە توختىغان ئورۇنغا قويۇلىدىغان بەلگە، دەپ قاراش تازا يېتەرلىك بولمايدۇ.چۈنكى، جانلىق تىلدا تىنىش بولمىغان ئورۇنلاردىمۇ جۈملە قۇرۇلمىسى ۋە مەنە زۆرۈرىيىتىدىن تىنىش بەلگىسى زۆرۈر بولۇپ قالىدۇ. شۇڭا، تىنىش بەلگىسىنى قوللىنىشتا تونۇشنى بىرلىككە كەلتۈرۈپ، يازما نۇتۇقنى ساغلاملاشتۇرۇش ئۈچۈن، تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇلارنى قوللىنىش قائىدىلىرىنى بەلگىلەپ چىقىشتا مۇئەييەن پىرىنسىپ بولۇشى كېرەك. تىنىش بەلگىلىرىنى توغرا قوللىنىشنى كاپالەتلەندۈرۈشتە ئومۇمەن تۆۋەندىكى پىرىنسىپلار قوللىنىلىدۇ:

1. قۇرۇلما پىرىنسىپى. بۇ پىرىنسىپ مەلۇم بىر تىنىش بەلگىسىنىڭ قويۇلۇش - قويۇلماسلىقىنى سىنتاكسىسلىق قۇرۇلمىنىڭ ئالاھىدىلىكىگە قاراپ بەلگىلەش دېگەندىن ئىبارەت. يەنى جانلىق تىلدىكى تىنىشنىڭ قۇرۇلما بىلەن مەنە جەھەتتىكى مۇناسىۋىتىنىڭ بار - يوقلىقىغا قاراپ بەلگىلەش پىرىنسىپىدۇر. مەسىلەن، جۈملىدىكى تەڭداش تەركىبلەرنىڭ ئارىلىشىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن، ئەڭ ئۈستۈنكى قاتلامدىكى تەڭداش تەركىبلەر ئارىسىغا چېكىتلىك پەش «؛» قويۇش، ئۇنىڭدىن تۆۋەن تەركىبلەر ئارىسىغا پەش «،» قويۇش؛ كۆچۈرمە جۈملىلەر بىلەن ئاپتور سۆزىنىڭ ئارىلىشىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن، ئۇنى قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىش، گۇمان، ئىزاھ، شەرھ سۈپىتىدە ئېيتىلغان تەركىبلەرنى تىرناق ئىچىگە ئېلىش، مۇستەقىل تەركىبلەرنى پەش بىلەن ئايرىش قاتارلىق قائىدىلەر ئومۇمەن قۇرۇلما پىرىنسىپى بويىچە بېكىتىلگەن.

2. مەنە پىرىنسىپى. بۇ پىرىنسىپ مەلۇم سىنتاكسىسلىق قۇرۇلمىنىڭ ياكى مەلۇم سىنتاكسىسلىق قۇرۇلمىدا كەلگەن ئايرىم سۆز- ئىبارىلەرنىڭ مەنە، رولى جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكلىرىنى كۆزدە تۇتۇشقا قارىتىلغان. مەسىلەن، جۈملىلەرنىڭ بايان، سوئال، ئۈندەش ۋە چاقىرىق مەنىسىدە ئېيتىلىشى، ئايرىم سۆزلەرنىڭ ئەسلىي لېكسىكىلىق مەنىدە ئەمەس، كۆچمە مەنىدە ئىشلىتىلىشى ۋە شۇنىڭغا ئاساسەن ئالدىنقىلىرىغا چېكىت، سوراق، ئۈندەش بەلگىلىرىنى قوللىنىش، كېيىنكىسىگە قوش تىرناق قوللىنىش قاتارلىقلار.

3. ئىنتوناتسىيە پىرىنسىپى. بۇ پىرىنسىپ ئوخشاش بىر قۇرۇلمىدىكى، ئوخشاش بىر تۈزۈلۈشتىكى جۈملىنىڭ جانلىق تىلدىكى ئىنتوناتسىيە ئۆزگىرىشىنى يېزىقتا تىنىش بەلگىسى ئارقىلىق گەۋدىلەندۈرۈش دېگەندىن ئىبارەت. مەسىلەن، بىرخىل جۈملىنى ئوخشىمىغان پىكىر شارائىتىگە قويۇپ، ئوخشىمىغان مەزمۇننى ئىپادە قىلىش، شۇ ئارقىلىق ئەسلىدىكى بايان جۈملىنى سوراق جۈملىگە، سوراق جۈملىنى ئۈندەش ياكى بۇيرۇق جۈملىگە ئۆزگەرتىپ يېزىش ئىنتوناتسىيە پىرىنسىپى بويىچە بەلگىلەنگەن.

3. تىنىش بەلگىلىرىنىڭ ئەھمىيىتى ۋە رولى

كىشىلىك جەمئىيىتىدە پىكىرلىشىشنىڭ ۋاسىتىسى بولغان تىلنىڭ ئىككى خىل ئىپادە شەكلى بولىدۇ، ئۇنىڭ بىرى، جانلىق تىل (ئېغىز تىلى)، يەنە بىرى، يېزىق تىلى. تىلنىڭ بۇ ئىككى خىل ئىپادە شەكلىنىڭ رولى، خىزمىتى ئوخشاش بولسىمۇ، لېكىن قوللىنىش شارائىتى ۋە دائىرىسى بىر- بىرىگە ئوخشىمايدۇ، يەنى ئۇلارنىڭ ئۆزىگە خاس ئىشلىتىش ئورۇنلىرى ۋە ئالاھىدىلىكلىرى بولىدۇ.

جانلىق تىلدا جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ ئىشلىتىلىشى شۇ سۆزلەرنىڭ ئايرىم ھالدا ئىشلىتىلىشىگە قارىغاندا بىر مۇنچە ئۆزگىرىشلەرنى ھاسىل قىلغان بولىدۇ، يەنى جانلىق تىلدا جۈملىدىكى سۆزلەر ئۇرغۇ، ئىنتوناتسىيە، پائۇزا ۋە باشقا جەھەتلەردىكى ئۆزگىرىشلەر ئارقىلىق ئېيتماقچى بولغان ئوي-پىكىرلەر چۈشىنىشلىك، تەسىرلىك ئىپادىلىنىدۇ. جانلىق تىلدا ئۇرغۇسىز، ئىنتوناتسىيەىسىز ۋە پائۇزىسىز سۆز ۋە جۈملىلەر چۈشىنىكسىز، زېرىكەرلىك بىر نەرسىگە ئايلىنىپ قالىدۇ. دېمەك، ئېغىز تىلىدىكى جۈملىلەر ئۆزىگە خاس ئىنتوناتسىيە، پائۇزا ۋە ئۇرغۇغا ئىگە بولغانلىقى ئۈچۈن، ئۇلار تەسىرلىك، چۈشىنىشلىك بولۇپ ئاڭلىنىدۇ. يېزىق تىلىدا بۇخىل خۇسۇسىيەتلەر تۈرلۈك تىنىش بەلگىلىرى ئارقىلىق ئىپادە قىلىنىدۇ. ئەگەر ئېغىزتىلىدا يۇقىرىقى ئالامەتلەرسىز نۇتۇق يۈرگۈزۈلسە، بۇ خىل نۇتۇقنىڭ تەسىرسىز، چۈشىنىكسىز، ئۈنۈمسىز بولۇپ قالىدىغانلىقى تەبىئىي ئەھۋال. مەسىلەن:

ئۇ توغاچشاپتۇل يېدى.

ئۇ توغاچ، شاپتۇل يېدى.

تىنىش بەلگىلىرى ئوي - پىكىرنى توغرا، ئېنىق، چۈشىنىشلىك ئىپادىلەشتە، جۈملە ۋە جۈملە بۆلەكلىرىنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتى ھەمدە ئۇلارنىڭ مەزمۇن ھەم شەكىل جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكلىرىنى كۆرسىتىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. شۇڭا، يېزىقى مەلۇم دەرىجىدە قېلىپلاشقان بىزگە ئوخشاش مىللەتلەر ئۆزىنىڭ يېزىق تىلىدا تىنىش بەلگىلىرىنى قوللىنىشنىڭ بەلگىلىك قائىدە-قانۇنىيەتلىرىگە ئەمەل قىلىدۇ. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ئۇيغۇر تىلىنىڭ گىرامماتىكىلىق قائىدە - قانۇنىيەتلەر ئاساسىدىكى بىر قەدەر مۇكەممەل بولغان تىنىش بەلگىلىرى قوللىنىلىشقا باشلىغان بولسىمۇ، لېكىن تىنىش بەلگىلىرىنى ئىشلىتىشتە يەنىلا بەزى مەسىلىلەر ساقلانماقتا. بۇ تىل تەتقىقاتىدىكى نۆۋەتتىكى مۇھىم مەسىلىلەردىن بىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئىشلىتىلىش قائىدىلىرى شۇ مىللەتنىڭ تىلىدىكى جۈملە، جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتى، مەزمۇنى، شۇنىڭدەك جانلىق تىلدىكى ئۇرغۇ، پائۇزا، ئىنتوناتسىيە ۋە باشقا جەھەتلەردىكى ئالاھىدىلىكلەرنى ئاساس قىلىشى كېرەك. ئەگەر بۇ ئالاھىدىلىكلەرنى ئاساس قىلماي ھەر كىم ئۆزى خالىغانچە ئىش تۇتىدىغان بولسا، يېزىق تىلىدا قالايمىقانچىلىقلار كېلىپ چىقىدۇ. مەسىلەن، بىرەر جۈملىدە كەلگەن تىنىش بەلگىسىنىڭ ئورنىنى ئالماشتۇرۇپ قويىدىغان بولساق، جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ مۇناسىۋىتىدىمۇ، سىنتاكسىسلىق ۋەزىپىلىرىدىمۇ، جۈملىنىڭ مەزمۇنىدىمۇتۈپلۈك ئۆزگىرىش يۈز بېرىدۇ. مەسىلەن:

ئوقۇتقۇچى ئابدۇللا (جۈملە ئاخىرلاشمىدى - سىنتاكسىسلىق بىرىكمە بولدى).

ئابدۇللا - ئوقۇتقۇچى (بۇئىگە -خەۋەرلىك مۇناسىۋەتتىكى ئاياغلاشقان جۈملە).

دېمەك، تىنىش بەلگىلىرىنى توغرا ئىشلىتىش، بىرەر شەخس ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۇنىڭ يېزىقچىلىق ئىقتىدارى ۋە مەدەنىيەت سەۋىيەسىدىن دېرەك بېرىدىغان ئاساسىي بەلگىلەرنىڭ بىرى. شۇنىڭ ئۈچۈن، تىلىمىزنىڭ فونېتىكا، لېكسىكا، گىرامماتىكا ۋە ئىستىلىستىكىسىغا ئائىت بىلىملەرنى ئۆگىنىش، تەكشۈرۈپ-تەتقىق قىلىش بىلەن ئۇنى قېلىپلاشتۇرۇش قانچىلىك زۆرۈر بولسا، تىل قائىدىلىرىمىزنىڭ تەركىبىي قىسىملىرىنىڭ بىرى بولغان تىنىش بەلگىلىرىنى پۇختا بىلىش ۋە ئۇنى قېلىپلاشتۇرۇش ئىشىمۇ شۇنچىلىك مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە زور ئىش ھېسابلىنىدۇ.

تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئىشلىتىلىش قائىدىلىرى شۇ مىللەتنىڭ تىلىدىكى جۈملە ۋە جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى، مەزمۇنىنى، شۇنىڭدەك، ئېغىز تىلىدىكى ئىنتوناتسىيە، پائۇزا،ئۇرغۇ ۋە باشقا جەھەتلەردىكى ئالاھىدىلىكلىرىنى ئاساس قىلىش لازىم. مانا بۇ، تىنىش بەلگىلىرىنى تۇراقلاشتۇرۇش ۋە ئۇنى قوللىنىشتا ئەمەل قىلىشقا تېگىشلىك مۇھىم ھەم تۈپ پىرىنسىپتۇر.

4. تىنىش بەلگىلىرىنى قوللىنىش قائىدىلىرى

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدا قوللىنىلىۋاتقان تىنىش بەلگىلىرى تۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت:

1. چېكىت (.)، 2. سوئال بەلگىسى (؟)، 3. ئۈندەش بەلگىسى (!)، 4. پەش (،)، 5. چېكىتلىك پەش (؛)، 6. قوش چېكىت (

، 7. قوش تىرناق («»)، 8. يالاڭ تىرناق (‹ ›)، 9. تىرناق ( ( ) )، 10. سىزىقچە (-)، 11. سىزىق (ــ)، 12. كۆپ چېكىت (...) يۇقىرقىلاردىن باشقا چوڭ تىرناق ([ ]) ۋە قوش پەش قاتارلىقلارمۇ بولۇپ، تۆۋەندە كۆپرەك ئىشلىتىلىدىغان ۋە بىرقەدەر ئومۇملاشقان تىنىش بەلگىلىرىنىڭ ئىشلىتىلىشى ئۈستىدە توختىلىمىز:

چېكىت (.) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

1. ئاياغلاشقان مەلۇم بىر ئوي - پىكىرنى بىلدۈرىدىغان بايان جۈملىلەر (ئاددىي ۋە قوشما جۈملىلەر)نىڭ ئاخىرىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن:

بۇ كىتابنى ئابدۇرېھىمدىن ئارىيەت ئالدىم.

ساۋاقداشلار، بۈگۈن كەچتە ھەممىمىز چوڭ زالغا يىغىنغا باردىكەنمىز.

شۇنىڭغا قەتئىي ئىشىنىشىمىز لازىمكى، كوممۇنىزم چوقۇم ئەمەلگە ئاشىدۇ.

2. سىلىق (تۆۋەن) ئاھاڭ بىلەن ئېيتىلغان ئۈندەش ۋە بۇيرۇق جۈملىلەردىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن:

بارلىق كۈچ - قۇۋۋىتىمىز ۋە ئەقىل- پاراسىتىمىزنى ئۆگىنىشكە قارىتايلى.

بۇيرۇق دەرھال ئىجرا قىلىنسۇن. رەيھانگۈلنى دەرھال چاقىرىپ كەل.

3. رەت - تەرتىپنى بىلدۈرىدىغان قاتار سانلاردىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن:

ئوبراز تۆۋەندىكىچە:

1. قايتا كۆرسىتىش ئاساسىدا يارىتىلغان ئوبراز؛

2. لىرىك ھېسسياتنى ئىپادىلەش ئاساسىدا يارىتىلغان ئوبراز؛

3. تىپىك ئوبراز؛

4. سىمۋوللۇق ئوبراز.

4. قىسقارتىپ يېزىلغان ئىسىم بىلەن فامىلىنىڭ ئارىسىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن:

ك. ماركس

ۋ. ئى. لېنىن

ت. ئېلىيېف

ل. مۇتەللىپ

ئا. ت. ئۆتكۈر

5. يىل، ئاي ۋە كۈن رەقەم بىلەن ئىپادىلەنگەندە، ئۇلارنىڭ ئارىسىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن:

27. 3. 2009

بۇ يازمىنى يىقىندا زىيارەت قىلغانلار : كۆرۈنىشى باش رەسىم ھالىتى تىزىملىك ھالىتى

ساقلاش0 ھەمبەھر قېزىلما0 قوللاش0 قارشى0 ئۈندىدارغا

ئەمەتجان زۇنۇن ئارتۇچ

چ چ : 2536190268 . يانفۇن : 15699088894

ئىنكاس

مېھرىيە

“”

3 تېما	437 يازما	2427 جۇغلانما

ئالاھىدە باشقۇرغۇچى

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 680

يازما سانى:

437

تىللا:

1364

تۆھپە:

352

جەۋھەر يازما:

توردا:

83 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-13

ئۇچۇر

6^#

ۋاقتى: 2017-3-9 11:46:08 | ئايرىم كۆرۈش

ئەھمىيەتلىك تېمىدىن بىرنى ئېلىپ كەپسىز ، ھارمىغايسىز ، ھەممىمىز كۆڭۈل بولدىغان مەسىللەركەن ، شەخسەن ئۆزەممۇ بۇ ھەقتە ئىزدەنسەم بولغۇدەك .

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

22 تېما	59 يازما	445 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 708

يازما سانى:

تىللا:

386

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

20 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-5

ئۇچۇر

5^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2017-2-23 19:02:13 | ئايرىم كۆرۈش

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئارتۇچ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2017-2-23 19:09

ئۇيغۇر قەبىلىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ قوشۇلۇشى
دىلار (狄 ):
1. قىزىل دىلار (赤翟，赤狄)
2. ئاق دىلار (白翟，白狄)
3. ئۇزۇن دىلار (长翟，长狄)
قاڭقىللارنىڭ ئالتە چوڭ قەبىلىسى(高车六部):
1. دىلار (狄)
2. ئۇيغۇرلار (袁纥)
3. قوغۇرسۇ (斛律)
4. چاپىش (斛批)
5. قىرغىزلار (护骨)
6. ئىل تېكىن (异奇斤)
قاڭقىللارنىڭ 12 ئۇرۇقى (高车十二姓) :
1. چىپولى (泣伏利)
2. تېلى (吐卢)
3. ئىجان (乙旃)
4. تارلان (大连)
5. قوغا (窟贺)
6. تاربوقان (大薄干)
7. ئايرون (阿仑)
8. بايان (莫允)
9. ئېركىن (侯分)
10. بۆركلى (副伏罗)
11. قىئوي (乞袁)
12. يۇسۇپى (石叔沛)

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ تۇغلا دەرياسىنىڭ شىمالى تەرىپىدىكىلەر:

1. بۆگۈ (بارغۇت)

2. توڭرا

3. ئۇيغۇر

4. بايىرقۇ

5. بۆركلى

6.موچۇر

7. تۇرگىت

8. ئىزگىل

9. قۇن

10. قوغۇرسۇ

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ ئىۋېرغۇلنىڭ غەرىبى، ئاگنىنىڭ شىمالىدىكى ئاق تاغ (تەڭرىتېغى) نى بويلاپ ئۇرۇنلاشقانلىرى:

11. چىبنى

12. بۇرۇچ

13. ئازلا

14. سۇبۇ

15. ناخ (ناگە)

16. ئوغۇز

17. قىرغىز

18. ئېرتوش (ئىجان)

19. ئۇنقۇ

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ ئالتۇن ترغنىڭ (ئالتاي تېغى) غەرىبى جەنۇپ تەرەپلىرىگە ئۇرۇنلاشقانلىرى:

20. سىر-تاردۇش

21. جىلار (جەرۇق)

22. زاباندېرلار

23. داچى

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ كانگىيىنىڭ (سەمەرقەنت) شىمالىدىن ئىدىل (ۋولگا) دەرياسى بويلىرىغا ئۇرۇنلاشقانلىرى:

   24. ئادىز (ئاتىئېز)

   25. خازار (ھازار)

   26. بۇلغار
   27. پەچەنەك

   28. ئارال دېڭىزىلىقلار

   29. گەبىش (چەبىش)

   30. خېچاسۇ

   31. بايىرۋىكتا

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ كاسپى دېڭىزىنىڭ شەرقى ۋە غەرىبى تەرەپلىرىگە ئۇرۇنلاشقانلىرى:

   32. سۇغناق (سارىغۇر)

   33. ساسكىت

   34. مۇككىرىپ (مۇكشاس)

   35. ساخە (چېركىس)

تېلې قەبىلىلىرىنىڭرىمنىڭ شەرىقىدىكى جايلارغا ئۇرۇنلاشقانلىرى:

36. ئىنقۇ

37. ئەلەن (ئالاس)

38. باشقىرت

39. قۇتقۇر

تېلې قەبىلىلىرىنىڭ شىمالى دېڭىزنىڭ جەنۇبى تەرەپلىرىگە ئۇرۇنلاشقانلىرى:

40. دۇبۇ (تۇبول)

ئۇيغۇرلارنىڭ ئىچكى توققۇز قەبىلىسى (ياكى توققۇز ئۇيغۇرلار):

   1. ياغلاقار (ئوپۇرغۇر)

   2. ئۇتۇرقار (قۇرتارغار)

   3. دېرىمار (كۈرەبىر)

   4. بايىرسېق (بۇقاسقىر)

   5.ئابدال

   6. قاسار

   7. قوغۇرسۇ

   8. ئۇۋۇغار (ئاۋۇچاگ)

   9. ئاياۋىر (سابار)

ئۇيغۇرلارنىڭ تاشقى توققۇز قەبىلىسى (ياكى توققۇز ئوغۇزلار)

1. ئۇيغۇر (خۇيخې)

2. بارغوت (بۆگۈ)

3. قون (غۇن)

4. بايىرقۇ

5. توڭرا

6. ئىزگىل

7. چۆبە (قىبئار)

8. باسمىل

9. قارلۇق

كىيىن ئاتئېز قەبىلىسىنىڭ قۇشۇلۇشى بىلەن يەنە ئون ئۇيغۇر دەپمۇ ئاتالغان.

مەنبە :    ئالىم بىز بىلوگىدىن ئېلىندى. http://www.alimbiz.net/

ئەمەتجان زۇنۇن ئارتۇچ

چ چ : 2536190268 . يانفۇن : 15699088894

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

22 تېما	59 يازما	445 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 708

يازما سانى:

تىللا:

386

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

20 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-5

ئۇچۇر

يەر

ئىگىسى| ۋاقتى: 2017-2-23 18:46:50 | ئايرىم كۆرۈش

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئارتۇچ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2017-2-23 18:48

تەڭرىتاغ تورى»نىڭ 2016-يىلى 2-ئاينىڭ19- كۈنىدىكى خەۋەرىگە ۋە باشقا خەۋەرلەرگە قاراغاندا، ھازىر شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىمىزدا قۇرۇلغان شەھەرلەر 28 گە يەتكەن.
1-ئاپتونۇم رايونىمىزغا بىۋاستە قاراشلىق ۋىلايەت دەرىجىلىك شەھەردىن 4 شەھەر بار. ئۇلار:
ئۈرۈمچى شەھەرى (乌鲁木齐市)
قاراماي شەھەرى (克拉玛依市)
تۇرپان شەھەرى (吐鲁番市)
قومۇل شەھەرى (哈密市) دىن ئىبارەت.
2-ئاپتونۇم رايونىمىزدىكى ناھىيە دەرىجىلىك شەھەردىن 15 شەھەر بار. ئۇلار:
قەشقەر شەھەرى (喀什市)
ئاقسۇ شەھەرى (阿克苏市)
خوتەن شەھەرى (和田市)
ئاتۇش شەھەرى (阿图什市)
بورتالا شەھەرى (博乐市)
سانجى شەھەرى (昌吉市)
فۇكاڭ شەھەرى (阜康市)
كورلا شەھەرى (库尔勒市)
غۇلجا شەھەرى (伊宁市)
كۈيتۇن شەھەرى (奎屯市)
چۆچەك شەھەرى (塔城市)
شىخۇ شەھەرى (乌苏市)
ئالتاي شەھەرى (阿勒泰市)
ئالاتاۋ شەھەرى (阿拉山口市)
قورغاس شەھەرى (霍尔果斯市) دىن ئىبارەت
3-شىنجاڭ ئىشلەپچىقىرىش قۇرۇلۇش بىڭتۋەنىدىكى ئاپتونۇم رايونغا بىۋاستە قاراشلىق ناھىيە دەرىجىلىك شەھەردىن 9 شەھەر بار. ئۇلار:
شىخەنزەشەھەرى (石河子市)
ۋۇجاچۈي شەھرى (五家渠市)
ئارال شەھەرى (阿拉尔市)
تۇمشۇق شەھەرى (图木舒克市)
بىتۈن شەھەرى (北屯市)
باشئەگىم شەھەرى (铁门关市)
قوشئۆكۈز شەھەرى (双河市)
كۆكدالا شەھەرى (可克达拉市)
قۇرۇمقاش شەھەرى (昆玉市) دىن ئىبارەت.

ئاڭلاشلارغا قاراغاندا، شىنجاڭدا 70دەك شەھەر قۇرۇش پىلانلانغان ئىكەن. قوشۇمچە بىر پىكىرىم شۇكى، شەھەر ناملىرىنىڭ ئۇيغۇرچە ئاتىلىشى توغرىسىدا ئىلمى ئىزدىنىشنى كۈچەيتىش كېرەك. پىكىرىمنىڭ ئەھمىيەتى بولمىسىمۇ، كىيىن قۇرۇلماقچى بولغان شەھەرلەرگە ئىسىم قويۇشتا پايدىلىنىش بولسۇن ئۈچۈن، تۆۋەندىكىلەرنى ئەسكەرتىپ قويدۇم.
قۇرۇمقاش شەھىرى، ئەسلىدە «قاراقۇرۇم شەھەرى» دەپ ئاتالغان بولسا مۇۋاپىق بولاتتى.
شىخەنزە شەھەرى، ئەسلىدە «تاشېرىق شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
قوشئۆكۈز شەھەر، ئەسلىدە «قوشغول شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
ۋۇجاچۈي شەھەرى، ئەسلىدە «بەشېرىق شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
شىخۇ شەھەرى، ئەسلىدە «قاراسۇ شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
كۈيتۈن شەھەرى، ئەسلىدە «كۆكبوز شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
بېيتۈن شەھەرى، ئەسلىدە «ئاقبوز شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.
بورتالا شەھەرى، ئەسلىدە «بوراندالا شەھەرى» دىيىلسە مۇۋاپىق بولاتتى.

ئەمەتجان زۇنۇن ئارتۇچ

چ چ : 2536190268 . يانفۇن : 15699088894

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

22 تېما	59 يازما	445 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 708

يازما سانى:

تىللا:

386

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

20 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-5

ئۇچۇر

ئورۇندۇق

ئىگىسى| ۋاقتى: 2017-2-23 18:43:46 | ئايرىم كۆرۈش

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئارتۇچ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2017-2-23 18:53

شىنجاڭدىكى ھەرقايسى شەھەر ۋىلايەتلەرنىڭ تەپسىلىي نۇپۇس ئەھۋالى
شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىنىڭ 60يىللىقى مۇۋاپىقىيەتلەردە كۆرگەزمىسىدە ئىلان قىلىنغان شىنجاڭدىكى ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ 2014يىلىدىكى نۇپۇس ئەھۋالىدا ئومۇمىي نۇپۇس 23مىلىيۇن 225مىڭ 400 ئۇيغۇرلار نىڭ نۇپۇسى 11مىلىيۇن 271مىڭ 900ئىگىلىگەن نىسبىتى 48.53%  خەنزۇلارنىڭ نۇپۇسى 8مىليون 595مىڭ 100ئگىلىگەن نىسبىتى 37.01%دەپ كۆرسىتىلگەن ؛
خەنزۇچە سۇمۇرۇغ تورى يېقىندا ئىلان قىلغان شىنجاڭنىڭ نۇپۇس ئەھۋالىغا مۇناسىۋەتلىك ماقالىدە شنجاڭدىكى ھەر قايسى شەھەر ۋىلايەتلەرنىڭ نۇپۇس قۇرۇلمىسى تۆۋەندىكىچە كۆرسىتىلگەن ؛
ئۈرۈمچى شەھىرى
نۇپۇسى 3مىلىيون 530مىڭ ،خەنزۇلارنىڭ ئىگىلىگەن نىسبىتى 74.91%,ھەرقايسى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ ئىگىلىگەن نىسبىتى 25.09%
ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستى
نۇپۇسى 3مىليون 9مىڭ 100،خەنزۇلار 1مىلىيۇن 100مىڭ ،ئىگىلىگەن نىسبىتى 36.6%ئاز سانلىق مىللەتلەر نىڭ نىسبىتى 63.4%،بۇنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇرلار 774مىڭ ،قازاقلار 634مىڭ
قەشقەر ۋىلايىتى
نۇپۇسى 4مىلىيون 448مىڭ ،ئۇيغۇرلار 4مىليون 125مىڭ ،ئىگىلىگەن نىسبىتى 91.92%خەنسۇلار 296مىڭ 907،ئىگىلىگەن نىسبىتى 6.62%،باشقا ئاز سانلىق مىللەت 1.46%.قەشقەر ۋىلايىتى شىنجاڭدىكى نۇپۇسى ئەڭ كۆپ ۋىلايەت بولۇپ ،شىنجاڭدىكى نۇپۇسى ئەڭ كۆپ ناناھىيە يەكەننىڭ نۇپۇسىلا 1مىلىيون ئەتراپىدا
خوتەن ۋىلايىتى
نۇپۇسى 2مىلىيون 258مىڭ ،ئۇيغۇرلارنىڭ نىسبىتى 96.3%،خەنزۇلار 3.5%،باشقىلار 0.2%.
ئاقسۇ ۋىلايىتى
نۇپۇسى 2مىليون 530مىڭ ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ نىسبىتى 77%,خەنزۇلارنىڭ نىسبىتى 23%
قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى
نۇپۇسى 576مىڭ 168,قىرغىزلار 154مىڭ ئۇيغۇرلار 371مىڭ ،خەنسۇلار 42مىڭ

بايىنغۇلىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى
نۇپۇسى 1مىلىيون 398مىڭ ،خەنزۇلار 778مىڭ ،نىسبىتى 55.6%،ئازسانلىق مىللەتلەر 620مىڭ نىسبىتى 44.4%،ئۇيغۇرلار 483مىڭ ،ئىگىلىگەن نىسبىتى
34.5%، موڭغۇللار 52مىڭ ئىگىلىگەن نىسبىتى 3.8%
قۇمۇل ۋىلايىتى
نۇپۇسى 616مىڭ ئازسانلىق مىللەتلەرنىڭ  نىسبىتى 31.9%
تۇرپان ۋىلايىتى
نۇپۇسى 612مىڭ ئۇيغۇرلار 474مىڭ ،نىسبىتى 72.6%،خەنزۇلار 138مىڭ نىسبىتى 21.2%خۈيزۇلار 39مىڭ ،نىسبىتى 5.9%
سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى
1مىليون 610مىڭ ،خەنزۇلار 1مىليون 26مىڭ ،ئىگىلىگەن نىسبىتى 72.6%،ئازسانلىق مىللەتلەر 386مىڭ ،نىسبىتى 27.4%،بۇنىڭ ئىچىدە خۈيزۇلار
147مىڭ 10.4%،قازاقلار 146مىڭ ،10.4%،ئۇيغۇرلار 67مىڭ نىسبىتى 4.8%
بورتالا موڭغۇل ئاپتونۇم ئوبلاستى
نۇپۇسى 490مىڭ ،ئازسانلىق مىللەتلەرنىڭ نىسبىتى 33%
قاراماي شەھىرى
نۇپۇسى 389مىڭ 794،خەنزۇلار 221مىڭ ،،نىسبىتى 74.7%،ئازسانلىق مىللەتلەر 74مىڭ796، 25.3%
ئالتاي ۋىلايىتى
نۇپۇسى 675مىڭ ،قازاقلار 353مىڭ417،نىسبىتى 52.29%،خەنزۇلار 273مىڭ 216،نىسبىتى 40.51%باشقا ئازسانلىق مىللەتلەر 48مىڭ 657،نىسبىتى 7.2%
تارباغاتاي ۋىلايىتى
نۇپۇسى 300مىڭ ،خەنزۇلار 110مىڭ نىسبىتى 33.6%،ئازسانلىق مىللەتلەر 190مىڭ 63.4%،بۇنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇرلار 77مىڭ قازاقلار 63مىڭ
شىنجاڭ ئىشلەپچىقىرىش قۇرۇلۇش بىڭتۈەنى
بىڭتۈەندە 14دىۋىزىيە176تۈەن بار بولۇپ ،ئومۇمىي نۇپۇس 273مىڭ 290،شىنجاڭ ئومۇمىي نۇپۇسنىڭ 1.8%نى  ئىگەللەيدۇ .37مىللەت بار ،ئازسانلىق مىللەتلەرنىڭ نۇپۇسى 37مىڭ 540بىڭتۈەن نۇپۇسىنىڭ 13.9%نى ئىگەللەيدۇ .

مەنبە : باغداش تورى

ئەمەتجان زۇنۇن ئارتۇچ

چ چ : 2536190268 . يانفۇن : 15699088894

ئىنكاس ئېسىل ناچار

ئاتىكەم

“”

14 تېما	2110 يازما	6412 جۇغلانما

ئالاھىدە باشقۇرغۇچى

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 162

يازما سانى:

2110

تىللا:

4287

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

271 سائەت

ئاخىرقى:

2017-4-23

ئۇچۇر

دېۋان

ۋاقتى: 2017-2-23 17:14:33 | ئايرىم كۆرۈش

ئۇيغۇر تىلى گىرامماتىكىسى  بىز ئوقۇغان چاغلاردا ئايرىم بىر پەن  ئىدى  .
تىنىش بەلگىلىرىنىڭ رولىنىڭ چوڭلىقىدىن بىر يۇمۇرمۇ چىققان  ھە  :  ھىلىقى پەش - چىكىت يوق ئۇزۇن خەتنى ئوقۇپ بولغىچە تىنالماي ئۆلۈپ قالىدىغان  .
تىمىڭىزغا  رەھمەت  ئۇستاز  !

مۇھەببەت - ئىنساننىڭ ئىرادىسىگە بويسۇنمايدىغان سىرلىق ياخشى كۆرۈش تۇيغۇ...

ئىنكاس ئېسىل ناچار