مۇقام ھەققىدە چۈشەنچە
مۇقام MUKAM-ئەرەبچە مەقام شەكلىدە بولۇپ، ئۇنىڭ لۇغەت مەنىسى <جاي>،<ئىستىقامەت ئورنى>،<دەرىجە>،<قانۇن>،<قېلىپ>،<ئاھاڭ>،<مۇزىكا>،<پەدە>،<مۇقەددىمە>قاتارلىقلاردىن ئىبارەت.
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مۇقام دېگەن بۇ سۆز ئاساسلىقى<چوڭ تىپتىكى يۈرۈشلەشكەن مۇزىكا>ئەسىرىنى كۆرسىتىدۇ.
10-13-ئەسىر يازما مەنبەلىرىدىن مەلۇم بولۇشىچە مۇقام ئاتالغۇسى لاد ئۇيۇشمىلىرى بىلەن بىر قاتاردا مۇزىكا ئەسەرلىرىنىڭ مۇزىكا ئانسامبىللىرىدىكى باشلىنىدىغان پەدىسى دېگەن مەنىنى ئىپادىلگەن.
13-15-ئەسىرلەردىكى رىسالىلەردە بولسا مۇقام ئاتالغۇسى <پەدە>دېگەن سۆزگە مەنداش ئىكەنلىكى كۆرسىتىلگەن.
مۇقام دېگىنىمىز ــــ تۈرلۈك ناخشا - كۈي - ئاھاڭلارنىڭ مۇزىكا ئەسۋابلىرىدا باشلىنىدىغان پەدىسى . مۇئەييەن لاد <پەدە،باسقۇچ> تاۋۇشلىرى ۋە ئۇنىڭغا ماس كېلىدىغان مۇزىكا ئەسەرلىرىنىڭ مۇجەسسىمى دېگەندىن ئىبارەت.
ئىككىنجى تۈرلۈك قىلىپ ئېيتقاندا ، مۇقام دېگىنىمىز بىر يۈرۈش ناخشا ، مۇزىكا(مەرغۇل)ۋە ئۇسسۇلدىن قۇرۇلغان كلاسسىك مۇزىكا ئەسەرلىرىنىڭ بىر پەدىگە ئۇيۇشسىشى دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. ئادەتتە مۇقەددىمە بىلەن شۆبىسىنى ئايرىم قىلىپ ئېيتقاندا مۇقام چۈشەنچىسىنى بېرىدۇ.
دېمەك: ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆزگىچە مەدەنىيەت تىل مۇھىتتىكى مۇقام دېگەن بۇ سۆز ھازىر ئەدەبىيات، مۇزىكا ، ئۇسسۇل ، داستان، تىياتىر ، ھەتتا مىللەتنى تونۇش ، دىنىي ئېتقاد قاتارلىق تۈرلۈك سەنئەت تەركىبلىرىنى ۋە مەدەنىيەت مەنىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مەدەنىيەتنىڭ مىقدارى سەنئەت ژانىرىنىڭ تار مەنە دائىرسىدىن ئاللىقاچان ناھايىتى كۆپ ئېشىپ كەتتى.
مەنبە: شىنجاڭ سەنئىتى ژورنىلى
تۇرسۇنجان ساۋۇت ئۇدمىش