مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ساۋاتلىرى

قۇددۇس

	ئومومى بايان 1. مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش دىگەن نىمە؟ كېسەللىك ۋە زەخمىلىنىشنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ، ئۇنداق بولغان ئىكەن ئوخشاشلا مېيىپلىقنىڭمۇ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش دىگىنىمىز دائىم كۆرۇلىدىغان مېيىپلىقنىڭ سەۋەبى مەسىلەن: ئېرسىيەت، يېتىلىش، تاشقى زەخمىلىنىش، كېسەللىك، موھىت، قىلمىش قاتارلىق خەتەرلىك ئامىللارغا قارىتا ئۈنۈملۈك ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى ۋە ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان كېسەللىك ۋە زەخمىلىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ ياكى ئازايتىپ، زەخمىلىنىش ۋە كېسەللىكتىن كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىقنى چەكلەپ ۋە ئەكسىگە قايتۇرۇش ھەمدە مېيىپلىق يۈز بەرگەندىن كېيىن مېيىپلىقنىڭ مېيىپلىق توسالغۇسىغا ئۆزگىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى كۆرسىتىدۇ. 2. مېيىپلىق بىزدىن قانچىلىك يىراقلىقتا؟ تۇرمۇش، ئۈگىنىش، خىزمەت ۋە ئىجتىمائى پائالىيەت جەريانىدا بىر قىسىم كىشىلەردە تۇرلۈك ئىقتىدار توسالغۇسى مەۋجۇت بولىدۇ. مەسىلەن: پۇت – قول ھەرىكەت توسالغۇسى، ئاڭلاش – سۆزلەش توسالغۇسى، روھى كەيپىيات توسالغۇسى، ئەقلى ئىقتىدار توسالغۇسى، كۆرۈش قۇۋۋىتى توسالغۇسى قاتارلىقلار. 2006- يىلى 2- قېتىملىق مەملىكەتلىك مېيىپلاردىن نۇسخا ئېلىپ تەكشۇرۇش نەتىجىسىگە ئاساسلانغاندا، ئېلىمىزدە 82 مىليون 960 مىڭ مېيىپ بار بولۇپ، ئومومى نوپۇسنىڭ ٪6.34 نى تەشكىل قىلىدۇ،  يەنى ھەر 16 كىشىنىڭ ئىچىدە بىر نەپەر مېيىپ بار دىگەنلىك. ئىنسان بىر ئۆمۈر ھاياتىدا تۇرلۈك تۈمەن مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىللارغا يولىقىشى مۇمكىن. بىر قىسىم ئامىللاردىن ساقلانغىلى بولىدۇ، بىر قىسىملىرى بولسا ئوبىكتىپ مۇقەررەر بولىدۇ. ئالدىنقىسى مەسىلەن: ئىرسىيەت، يېتىلىش كەمتۈكلىكى، تاساددىپى زەخمىلىنىش، كېسەللىك، موھىت، ھەرىكەت قاتارلىق ئامىللار سەۋەبىدىن مېيىپلىنىشنى كۆرسىتىدۇ. كېيىنكىسى بولسا نوپۇسنىڭ قېرىلىشىشى تۈپەيلىدىن فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارنىڭ چىكىنىشى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان ئىقتىدار توسالغۇسىنى كۆرسىتىدۇ. لېكىن بىز مەيلى قانداق چارە – تەدبىرنى قوللانمايلى مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش مەسىلىسى نۆۋەتتە پۈتۈن دۇنيادا يەنىلا ئوموميۈزلۈك ھەل قىلىنغىنى يوق. خەلقئارادا مېيىپلىق نىسبىتىنى ٪15-٪10 ئەتراپىغا يەتسە بولىدۇ دەپ قارىلىدۇ. سانائەتلىشىش ۋە شەھەرلىشىش قەدىمىنىڭ تىزلىشىشى، ئاھالىنىڭ يۆتكىلىشى، ئىنسانلارنىڭ خىزمەت رىتىمىنىڭ تىزلىشىشى شۇنداقلا ئىشلەپچىقىرىش ئاۋارىيىسى، قاتناش ئاۋارىيىسى ۋە موھىت بۇلغۇنىشى قاتارلىق ئىجتىمائى موھىت ئامىلىنىڭ تەسىرى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى مېيىپلىنىشنىڭ يۈز بېرىش خەتىرىنى ئۆستۇرۋېتىدۇ. مېيىپلىق پۈتۈن دۇنيانىڭ ھەر قايسى بۇلۇڭ پۇچقاقلىرىغا تارقالغان، مەيلى تەرەققى تاپقان ئەللەر بولسۇن ياكى تەرەققىي قىلىۋاتقان ئەللەر بولسۇن ھەممىسىدىلا مېيىپلار بار. ھەر قايسى دۆلەتلەردە پەقەت مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىش نىسبىتىنىڭ يۇقىرى – تۆۋەنلىك پەرقىلا مەۋجۇت، مېيىپ بولۇش – بولماسلىق پەرقى يوق. ئوخشىمىغان ياش قاتلىمىدىكىلەر ئوخشاش بولمىغان مېيىپلىنىش خەتىرىگە يولىقىدۇ، شۇڭىلاشقا مېيىپلىق ھەر بىر كىشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك، مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا چوقۇم «ئۆزىمىزدىن باشلىشىمىز لازىم». 3. نىمە ئۈچۈن مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشى ۋە تەرەققىي قىلىشىدىن ساقلانغىلى ۋە ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ دەيمىز؟ ئىنسانلار گەرچە يۈز بېرىش مۇمكىنچىلكى بولغان مېيپىلىنىشتىن خالىي بولالمىسىمۇ، لېكىن مېيىپلىنىشنىڭ يۈز بېرىشى ۋە تەرەققىي قىلىشىنىڭ ئالدىنى ئالالايدۇ ۋە كونتىرول قىلالايدۇ. دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتىنىڭ كۆرسىتىشىچە، ھازىرقى تېخنىكىنى قوللىنىش ئارقىلىق ئەڭ كەمىدە ٪50 مېيىپلىقنى كونتىرول قىلغىلى ياكى يۈز بېرىشىنى كېچىكتۇرگىلى بولىدىكەن. ئېلىمىز پىلانلىق ئېممونىتلاشنى يولغا قويغاندىن كېيىن، مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان توت تۈرلۈك يۇقۇملۇق كېسەللىك (يۇلۇن سۈر ماددا ياللۇغى، قىزىل، بوغما، كۆكيوتەل) نىڭ يۈز بېرىش نىسبىتى زور ھەجىمدە تۆۋەنلەپ، بالىلار ۋە ئۆسمۈرلەر ئارىسىدا بۇ كېسەللىكلەر تۈپەيلىدىن كۆرۇلىدىغان مېيىپلىق نىسبىتى ئازايدى.  ئېلىمىز يەنە ئۈزلۈكسىز تۇردە ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك، مىكرو ئىلمىنىتلار كەملىكى، ۋىتامىن A كەملىكى، يود كەملىك سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىقنى ئازايتتى. سۈپەتلىك تۇغۇپ سۈپەتلىك تەربىيلەش تەشەببۇسى تۇغما مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىش نىسبىتىنى تۆۋەنلىتىدۇ. مېڭە ئاتوپلىكسىيىسى بىمارلىرىنى بالدۇر بايقاپ ساغلاملىق ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئارقىلىق ٪90  دىن كۆپرەكلىرى تۇرمۇشتا ئۆزىنىڭ ھاجىتىدىن چىقالايدىغان بولۇپ، مېيىپلىقتىن ساقلانغىلى ياكى مېيىپلىق تەسىرىنى ئازايتقىلى بولىدۇ. مېڭە پارالىچ بالىلارغا بالدۇر ئارلاشقاندا، يېرىمىدىن كۆپرەك بالىلارنىڭ ئىقتىدارىنى كۆرىنەرلىك ياخشىلىغىلى بولىدۇ. سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئارقىلىق مېيىپلىقنىڭ 2- دەرىجىلىك ۋە 3- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى كۈچەيتكىلى شۇنداقلا تېخىمۇ كۆپ مېيىپلارنىڭ سالامەتلىكىنى ئوخشىمىغان دەرىجىدە ئەسلىگە كەلتۇرگىلى بولىدۇ. شۇڭىلاشقا، مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشى ۋە تەرەققىي قىلىشىنى كونتىرول قىلغىلى ۋە ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ دەيمىز، ئەمەلىيەتمۇ بۇ نوقتىنى ئىسپاتلىغان. 4. ئېلىمىزدە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا قانداق تەدبىرلەر قوللىنىلغان؟ ئېلىمىز ھۆكۈمىتى مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىگە ئىزچىل كۆڭۈل بولۇپ كېلىۋاتىدۇ. بىرىنجى تۇرلۈك قانۇن قائىدە تۈزۈپ چىقىلدى. قانۇن قائىدىلەردە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇش كېرەك دەپ ئېنىق بېكىتىلدى. «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى مېيىپلارنىڭ ھوقوق مەنپەئەتىنى كاپالەتلەندۇرۇش قانۇنى» دا "دۆلەت مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى پىلانلىق قانات يايدۇرىدۇ، مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا بولغان رەھبەرلىكنى كۈچەيتىپ، سۈپەتلىك تۇغۇپ، سۈپەتلىك تەربىيىلەش ۋە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش بىلىملىرىنى تەشۋىق قىلىپ ئوموملاشتۇرىدۇ. ئىرسىيەت، كېسەللىك، دورىدىن زەھەرلىنىش، ھادىسە، ئاپەت خەۋىپى، موھىت بۇلغىنىشى ۋە باشقا جەھەتتىكى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان  ئامىللارغا قارىتا قانۇن، قائىدە تۈزۈپ چىقىپ، جەمئىيەتنىڭ كۈچىنى ئۇيۇشتۇرۇپ ۋە سەپەرۋەر قىلىپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، مېيىپلىق يۈز بېرىشى ۋە ئاينىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەيدۇ» دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى نىكاھ قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئانا – بالىلارنىڭ ھوقوق مەنپەئەتىنى كاپالەتلەندۇرۇش قانۇنى»، «يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش قانۇنى»، «موھىت ئاسراش قانۇنى»، «زەھەر چەكلەش قانۇنى»، «تاشيول قاتناش بىخەتەرلىك قانۇنى» قاتارلىق قانۇنلاردىمۇ مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا دائىر مەزمۇنلار بار. ئىككىنجى تارماقلارنى ماسلاشتۇرۇپ، تەشۋىقات تەربىيە كۈچەيتىلدى. سەھىيە، قاتناش، موھىت ئاسراش قاتارلىق تارماقلار مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ئالاقىدار بەلگىلىمە تۈزۈملەرنى ئۈزلۈكسىز مۇكەممەللەشتۇرۇپ، تەشۋىقات تەربىيە پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇپ، پۈتۈن جەمئىيەت قاتناشقان مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش مۇداپىئە سېپىنى شەكىللەندۈرۈش ئارقىلىق، ئومومىي خەلىققە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ھەممە كىشىنىڭ مەسئۇلىيىتى بارلىقىنى، شەخىس، ئائىلە، جەمئىيەت ھەر قايسى تەرەپنىڭ قىلچىمۇ بوشاشماستىن چىڭ تۇتۇپ، مۇشۇ خىزمەت ئۈچۈن تۆھپە قوشۇپ كۈچ چىقىرىشقا سەپەرۋەر قىلىدۇ. ئۈچىنجى موھىم نوقتىنى چىڭ تۇتۇپ ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىلدى. پىلانلىق تۇغۇت، پىلانلىق ئىممونىتلاش، يۇقۇملۇق كېسەللىكنى كونتىرول قىلىش، دەسلەپكى سەھىيە ساقلىقنى ساقلاش بولۇپمۇ ئانا – بالىلار ساغلاملىقى شۇنداقلا ئوزۇقلىنىش، بىخەتەر ئىچىملىك سۇ ۋە موھىت تازلىقىنى ياخشىلاش قاتارلىقلار زور كۈچ بىلەن يولغا قويۇلغانلىقتىن، ئېلىمىزدە نوپۇسىنىڭ ئۆلۈش نىسبىتىنى كۆرىنەرلىك تۆۋەنلىدى. ئوتتۇرىچە مولچەر ئۆمرى بىر قەدەر يۇقىرى سەۋىيىگە يەتتى. بالىلارغا قارىتا پىلانلىق ئىممونىتلاش يولغا قويۇلغانلىقتىن، بىر قىسىم مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان يۇقۇملۇق كېسەللىكلەر ئاللىقاچان ئۈنۈملۈك كونتىرول قىلىندى ياكى كۆرىنەرلىك ئازايدى، بۇنىڭ بىلەن مۇناسىپ تۈردىكى مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىش نىسبىتى كۆرىنەرلىك تۆۋەنلىدى.

قۇددۇس

	5. ئەتراپىمىزدىكى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىللار قايسىلار؟ ئەتراپىمىزدىكى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىللار ئۈچ تۈرلۈك: 1) ئېرسىيەت ۋە يېتىلىش ئامىلى؛ 2) موھىت ۋە قىلمىش ئامىلى؛ 3) زەخمىلىنىش ۋە كېسەللىك ئامىلى. بۇ ئۈچ خىل ئامىل ئۆز ئارا گىرەلىشىپ تەسىر كۆرسىتىپ مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. مېيىپلىق تۇغما مېيىپلىق ۋە تۇغۇلغاندىن كېيىنكى مېيىپلىققا بۆلىنىدۇ. دائىم كۆرىلىدىغان تۇغما مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىللار ئاساسلىقى يېقىن تۇققانلار ئارا توي قىلىش، ئىرسىيەت ئامىلى، ھامىلىنىڭ يېتىلىش كەمتۈكلىكى، ئاتا – ئانىسىنىڭ زەھەرلىك چېكىملىك، تاماكا، ھاراققا خۇمار بولۇپ قېلىشى قاتارلىق ناچار ئادەتلىرى، ھامىلدارلىق مەزگىلىدە مەلۇم كېسەللىكلەرگە گېرىپتار بولۇش، مۇۋاپىق بولمىغان دورا ئىستىمال قىلىش، يەڭگىش جەريانىدا ھامىلىگە ئوكسىگىن يېتىشمەسلىك، زەخمىلىنىش قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. تۇغۇلغاندىن كېينكى مېيىپلىق دىگىنىمىز ئېرىشمە خارەكتىرلىك مېيىپلىقنى كۆرسىتىدۇ. تۇغۇلغاندىن كېيىنكى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق ئامىللار يۇقۇملۇق كېسەللىكلەر ۋە يۇقۇمسىز كېسەللىكلەر مەسىلەن: B تىپلىق مېڭە ياللۇغى، قىزىل، دىئابىت، يۇقىرى قان بېسىم، روھى كېسەللىكلەر قاتارلىقلار؛ تاساددىپىي زەخمىلىنىشمۇ مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. مەسىلەن: قاتناش ھادىسىسى، ئىش ئۈستىدە زەخمىلىنىش، رادىئاتسىيە ۋە باشقا زەخمىلىنىش قاتارلىقلار. 6. ئېلىمىزدە مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىش ئالاھىدىلىگى نىمە؟ 2006- يىلىدىكى 2- قېتىملىق مەملىكەتلىك مېيىپلاردىن نۇسخا ئېلىپ تەكشۇرۇش نەتىجىسى بىلەن 1987- يىلىدىكى 1- قېتىملىق مەملىكەتلىك مېيىپلاردىن نۇسخا ئېلىپ تەكشۇرۇش نەتىجىسىنى ئۆز ئارا سېلىشتۇرغاندا مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشىدە تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە تۈرلۈك ئۆزگىرىش بولغان. بىرىنجى مېيىپلىقنىڭ تۈرىدە ئۆزگىرىش بولغان. پۇت قول مېيىپلىقى ۋە روھىي مېيىپلىق زور ھەجىمدە ئۆسكەن. ئەكسىنچە سۆزلەش - ئاڭلاش ئىقتىدارى مېيىپلىرى ۋە ئەقلىي ئىقتىدار مېيىپلىرىنىڭ نىسبىتى زور ھەجىمدە تۆۋەنلىگەن. ئىككىنجى. مېيىپلىق ئامىلىدا تۇغۇلغاندىن كېيىنكى مېيىپلىق ئاساسى ئورۇندا تۇرغان، يۇقۇمسىز كېسەللىك مېيىپلىقى خېلى زور سالماقنى ئىگىلىگەن. تۈرلۈك مېيىپلىق ئىچىدە تۇغما مېيىپلىقنىڭ ئىگىلىگەن نىسبىتى ٪10 گىمۇ يەتمەيدۇ، تۇغۇلغاندىن كېيىنكى مېيىپلىق بولسا ٪75 دىن كۆپرەكنى ئىگىلەيدۇ. ئەكسىنچە تۇغۇلغاندىن كېيىنكى مېيىپلىق ئىچىدە يۇقۇمسىز كېسەللىك كەلتۈرۈپ چىقارغان مېيىپلىقنىڭ نىسبىتى خېلى زور سالماقتا بولۇپ، ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ بۇ خىل ئەھۋال تېخىمۇ گەۋدىلىك بولغان. ئۈچىنجى، مېيىپلىق ۋە مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىللارنىڭ تارقىلىشى بىر قەدەر زور بولغان.  رايۇن پەرقى، شەھەر – يېزا پەرقى ۋە جىنىس پەرقى ئالاھىدىلىكىگە ئىگە. توتىنجى: ئوخشىمىغان ياشلىقلار ئوخشىمىغان مېيىپلىق خەتىرىگە دۇچ كېلىدىغان بولۇپ، قاراتمىلىق ھالدا نوقتىلىق قىلىپ ئالدىنى ئېلىش زۆرۈر. 7. نىمە ئۈچۈن «كەم كۈتىسىز موھىت» قۇرۇپ چىقىش تەكىتلىنىدۇ؟ «كەم كۈتىسىز موھىت» بەرپا قىلىشىنى تەكىتلەش مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى موھىم مەسىلە. 1) «زىيادە نامرات موھىت» بىر تۈرلۈك مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان موھىتىنى كۆرسىتىدۇ. نامراتلىق ۋە مېيىپلىق ئىلگىرى - كېيىنلىك ئايرىلمايدۇ، خۇددى دەسلەپتە تۇخۇم پەيدا بولغانمۇ ياكى توخۇمۇ؟ دىگەندىكىدەك بىر قەدىمىي ھەم جاۋاپ بېرىش قىيىن بولغان مەسىلە. نامراتلىق __ مېيىپلىقتا ئاسان كېلىپ چىقىدىغان نەتىجە بولۇپلا قالماستىن بەلكى يەنە مېيىپلىقنى ئىلگىرى سۈرىدىغان ئامىلدىن ئىبارەت. نامرات رايۇنلارنىڭ نامراتلىقتىن قۇتۇلىشىغا ياردەم بېرىشتە ئىقتىسادى قۇرۇلىشىنى كۈچەيتىپ، جەمئىيەتنى تەرەققىي قىلدۇرۇپ، مەدەنىيەت، مائارىپ ۋە تۇرمۇش، سەھىيە سۈپىتىنى ئۆستۇرگەندە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. 2) "يۇقىرى خەتەرلىك خىزمەت موھىتى"  كەسپى خارەكتىرلىك مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق ئامىلدۇر. مەسىلەن: زىيانلىق خېمىيىلىك ماددىلاردىن زەھەرلىنىش؛ چاڭ – توزاڭ كەلتۈرۈپ چىقارغان «سىلتىسىيلىق ئۆپكە» قاتارلىق نەپەس سېستىمىسى كېسەللىگى؛ قول ھۇنەرۋەرچىلىگىدىكى تەكرار مەشغۇلات ياكى بېسىم ئارتىپ كېتىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان سوزۇلما خارەكتىرلىك مۇسكۇل – بوغۇم كېسەللىگى ياكى ئىش ئۈستىدە زەخمىلىنىش قاتارلىقلار. شۇڭىلاشقا ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرى ئۆلچەملىك، بىخەتەر بولغان ئىشلەپچىقىرىش موھىتى ۋە تەرتىۋىنى تۇرغۇزۇپ چىقىپ، كەسپى كېسەللىكنىڭ يۈز بېرىشىنى ئازايتىشى كېرەك؛ 3) «ئېغىر پىسخىك بېسىملىق موھىت» پىسخىكا، روھىي كېسەللىكلىرىنىڭ كېلىپ چىقىشىدىكى ئاساسلىق ئامىل. ئۈگىنىش، خىزمەت جەريانىدىكى ئۇزۇن مۇددەتلىك ئېغىر بېسىم  تەسىرىدىن نىرۋا ئارام تاپالماي روھىيەت كېسەللىكلىرىنىڭ كېلىپ چىقىشىدىكى ئاساسلىق ئامىل بولۇپ قالىدۇ. شۇڭىلاشقا، ئوقۇغۇچىلارغا، ئىشخانىلاردىكى خىزمەتچى خادىملارغا قارىتا پىسخىكىلىق يېتەكلەش ئېلىپ بېرىش ئارقىلىق پىسخىكىسىدىن مەسىلە چىقىشىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. 8. ئۈچ دەرىجە بويىچە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش دىگەن نىمە؟ نۆۋەتتە خەلقئارادا ۋە ئېلىمىزدە مېيىپلىققا قارىتا ئۈچ دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللىنىلىدۇ. بىرىنجى دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش؛  مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان زەخمىلىنىش ۋە كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئۈنۈملۈك ئېلىشتۇر. پىلانلىق ئېممونىتلاش، مەسلىھەت بېرىپ يېتەكلەش، جىنسى كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ساغلام تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تاللاش، مۇۋاپىق ھەرىكەت ۋە روھىيەت ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش، بىخەتەرلىك قوغدىنىش قاتارلىق تەدبىرلەر ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. 2-  دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش. زەخمىلىنىش ۋە كېسەللىك يۈز بەرگەندىن كېيىن توسالغۇ ياكى مېيىپلىقنىڭ كېلىپ چىقىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى كۆرسىتىدۇ. بالدۇر بايقاپ دىئاگونۇز قويۇش، قەرەللىك تەكشۈرۈتۈش، خەتەرلىك ئامىللارنى كونتىرول قىلىش، ناچار تۇرمۇش ئادىتىنى ئۆزگەرتىش، ئاكتىپ داۋالىنىش، سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش بويىچە بالدۇر داۋالاش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىش ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. ئۈچ دەرىجە بويىچە ئالدىنى ئېلىش. مېيىپلانغاندىن كېيىن تېخىمۇ ئېغىر توسالغۇ يۈز بېرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى كۆرسىتىدىغان بولۇپ، سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مەشىقى قىلىش، قوشۇمچە سايمانلارنى ئىشلىتىش، ساغلاملىق بويىچە مەسلىھەت بېرىش، قوللاش خارەكتېرىدىكى داۋالاش ۋە پەرۋىش قىلىش قاتارلىق تەدبىرلەر ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. ئاممىباب قىلىپ ئېيتقاندا: 1- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش دىگەنلىك كېسەل بولماسلىق، زەخمىلەنمەسلىكنى كۆرسىتىدۇ؛ 2- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش كېسەل بولسىمۇ مېيىپ بولماسلىقنى كۆرسىتىدۇ. 3- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش مېيىپ بولسىمۇ تۈرلۈك چارە – ئاماللارنى قوللىنىپ توسالغۇ بولماسلىق ياكى توسالغۇنى يېنىكلىتىشنى كۆرسىتىدۇ. تۆۋەندە يۇقىرى قان بېسىمى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان مېيىپلىقنىڭ قانداق ئالدىنى ئېلىشتىن مىسال كەلتۈرۈش ئارقىلىق ئۈچ دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىشقا ئىزاھات بېرىمىز. ساغلام تۇرمۇش ئادىتى ياكى باشقا ئالدىنى تەدبىرى ئارقىلىق يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىكىگە گىرىپتار بولماسلىق. بۇ 1- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىشنى كۆرسىتىدۇ. ئەگەر يۇقىرى قان بېسىمىغا گىرىپتار بولغاندا قان بېسىمىنى ئۆلچىتىش، ئۇزاق مۇددەت ئىلمى دورا ئىستىمال قىلىپ، مىڭىگە قان چۈشۈش ياكى مېڭە قان نوكچىسى پەيدا بولۇشتىن كېلىپ چىقىدىغان يارتا پالەچلىكنىڭ يۈز بېرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، بۇ 2- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىشتۇر. ئەگەر يارتا پالەچلىك يۈز بەرسە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ئىقتىدار مەشىقى، قوشۇمچە سايمان سەپلىتىش، توسالغۇسىز موھىت يارىتىش، پىسخىك جەھەتتىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش، كەسپى جەھەتتىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش، جەمئىيەتتە ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق تەدبىرلەرنى بالدۇر قوللىنىش ئارقىلىق يارتا پالەچلىك ئېلىپ كېلىدىغان توسالغۇنىڭ تەسىرىنى ئازايتىش ياكى كونتىرول قىلىپ، بىمارنىڭ مۇستەققىل تۇرمۇش كەچۇرۇش ئىقتىدارى ۋە ۋە ئىجتىمائى تۇرمۇشقا قاتنىشىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈپ، مەجرۇھ بولماسلىق ياكى مەجرۇھلۇق دەرىجىسىنى يېنىكلىتىش بولۇپ، بۇ 3- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىشتۇر. 9. مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا نىمە ئۈچۈن بالدۇر بولۇش كېرەك دەيمىز؟ بىز دائىم «ئاز كۈچ بىلەن كۆپ ئىش قىلىش» دەيمىز. مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىمۇ ئەگەر «بالدۇر» نى تۇتۇشقا ئەھمىيەت بەرسەك مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشى ياكى تەرەققىي قىلىپ كېتىشىنىڭ  ئۈنۈملۈك ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. بۇ يەردە ئېيتىلغان «بالدۇر» دىگەنلىك: بىرىنجى. 1- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەشنى تەكىتلەش. دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتىنىڭ سىتاتىستىكىسىغا ئاساسلانغاندا، تەرەققىي قىلىۋاتقان ئەللەردىكى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىۋاتقان ئاساسلىق ئامىل ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك، يۇقۇملۇق كېسەللىك، تۇغۇتتىن ئىلگىرىكى تەكشۈرۈتۈش ساقلىقنى ساقلاشنىڭ يېتەرسىزلىگى ۋە تۈرلۈك ھادىسە بولۇپ، يۇقارقى ئامىللاردىن كېلىپ چىققان مېيىپلىق ئومومىي مېيىپلىقنىڭ ٪70 دىن كۆپرەگىنى تەشكىل قىلىدۇ، بۇنىڭدىن 1- دەرىجىلىك ئالدىنى ئېلىشنىڭ نەقەدەر زۆرۈرلىگىنى كۆرىۋىلىشقا بولىدۇ. ئىككىنجى بالدۇر بايقاش. ئاللىقاچان يۈز بەرگەن، مېيىپ بولۇپ قالىدىغان يارىدارلارغا قارىتا مۇمكىن قەدەر بالدۇر بايقاپ بالدۇر دىئاگونوز قويۇش، ئاكتىپ داۋالاش ۋە مەشىقلەندۇرۇش ئارقىلىق مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشىدىن مۇمكىن قەدەر ساقلىنىش كېرەك. ئۈچىنجى بالدۇر ئارلىشىش. ناۋادا مېيىپلىنىش يۈز بەرگەندە چوقۇم سالامەتلىگىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش داۋالىشىنى بالدۇر ئېلىپ بېرىپ، ساقلىنىپ قالغان قىسمەن ئىقتىدارلىرىنى قوزغىتىپ، مۇمكىن قەدەر توسالغۇ بولماسلىق ياكى توسالغۇنىڭ دەرىجىسىنى تۆۋەنلىتىش ئارقىلىق بىمارنىڭ تۇرمۇش، ئۈگىنىش، خىزمەت سۇپىتىنى، ئائىلە تۇرمۇشى ۋە ئىجتىمائىي پائالىيەتكە قاتنىشىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈش كېرەك.

قۇددۇس

	10. نىمە ئۈچۈن ئىنسانلار ئۆمۈر بويى مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك دەيمىز؟ ھەر بىر كىشى ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈشنى ھەمدە ساغلام، بەخىتلىك تۇرمۇش كەچۈرۈشنى ئارزۇ قىلىدۇ، شۇڭلاشقا مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەر بىر كىشىنىڭ بىر ئۆمۈر ھاياتىغا سىڭىشكەن بولۇپ، ئائىلىنىڭ ھەر بىر ئەزاسىنى قاپلىغان بولىدۇ. ئوخشىمىغان ياشلىقلاردا مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشى ۋە تۈرى ئوخشاش بولمايدۇ. تۇغما مېيىپلىق ئاساسلىق بوۋاق، ئۆسمۈرلۈك ۋاقتىغا مەركەزلەشكەن بولىدۇ. تەلىم تەربىيە قوبۇل قىلىش باسقۇچىدا ئاساسلىقى يۇقۇملۇق كېسەللىك سەۋەبىدىكى مېيىپلىنىش ۋە زەخمىلىنىش، يارلىنىش سەۋەبىدىكى مېيىپلىنىشنىڭ  ئالدىنى ئېلىش كېرەك. خىزمەت قىلىش باسقۇچىدا ئاساسلىقى زەخمىلىنىش، يارلىنىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك. ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ تەدىرىجى ھالدا يۇقۇمسىز كېسەللىك سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدىغان  مېيىپلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش لازىم. ياشانغانلاردا بولسا ئاساسلىقى چېكىنىش خارەكتىردىكى كېسەللىكتىن كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك. ئىنسان ئۆمرىدە ئوخشىمىغان ياش باسقۇچىنى باشتىن ئۆتكۈزىدۇ. ھەر بىر ئائىلىدە ئوخشىمىغان ياش باسقۇچىدىكى ئائىلە ئەزالىرى بولىدۇ. شۇڭىلاشقا مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ياش قۇرۇلمىسى ۋە مېيىپلىنىشنىڭ خارەكتىرى شۇنداقلا مېيىپلىنىشىنىڭ خەتەرلىك ئامىللىرى قاتارلىقلارغا بىرلەشتۈرۈپ مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىش كېرەك، بۇنىڭ يادروسى مېيىپلىقنىڭ مەڭگۈلۈك ئالدىنى ئېلىشتىن ئىبارەت. 11. مەھەللىدە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنى قانداق قانات يايدۇرۇش كېرەك؟ ھەر بىر كىشى، ھەر بىر ئائىلە مۇئەييەن مەھەللىدە ياشايدۇ. مەھەللە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتىنىڭ ئاساسىي ۋە موھىم بازىسى. مەھەللىدە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق ئامىللارغا قارىتا ئالدىنى ئېلىش، ساقلىقنى ساقلاش، داۋالاش، ساغلاملىقنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى قانات يايدۇرۇشقا؛ مېيىپلىقنىڭ يۈز بېرىشى، تەرەققى قىلىش  جەريانىغا ئۇنۈملۈك ئارلىشىش ۋە كونتىرول قىلىشقا؛ ھەر قايسى تۇرمۇش باسقۇچىدا مېيىپلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە  ئازايتىشقا پايدىلىق. مەھەللىدە مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئاساسلىقى تۆۋەندىكى خىزمەتنى ياخشى ئىشلەش كېرەك. 1) دۆلىتىمىز تۈزىگەن ئالاقىدار قانۇن، قائىدىلەرگە ئاساسەن «ئالدىنى ئېلىش ئاساس» دىگەن سىتىراتىگىيىلىك فاڭجىننى ئىزچىللاشتۇرۇپ ئەمەلىيلەشتۈرۈش؛ 2) خىزمەت سېستىمىسىنى تۈزۈپ چىقىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئىجتىمائىلاشقان خىزمەت ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، كۆپ تارماقلارنىڭ زىچ ماسلىشىشىنى قولغا كەلتۈرۈش. 3) ئۆز جايىنىڭ ئەمەلىيىتىگە بىرلەشتۈرۈپ، ئۆز ئادىمىگە قاراپ پەرىقلىق مۇئامىلە قىلىپ بىر قىسىم موھىم  بولغان ئالدىنى ئېلىش قۇرۇلىشىنى قانات يايدۇرۇش. مەسىلەن: ئىرسىيەت خارەكتىرلىك مېيىپلىق ۋە تۇغما كەمتۈكلىكنى ئازايتىش؛ يۇقۇملۇق كېسەللىك، مېڭە قان تومۇر كېسەللىكى، دىئابىت قاتارلىق كېسەللىك سەۋەبىدىن مېيىپلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە تۆۋەنلىتىش؛ ئىلمىي مۇۋاپىق دورا ئىشلىتىپ، دورىنىڭ تەسىرىدىن مېيىپلىنىشنى تۆۋەنلىتىش؛ ھاۋا، سۇ مەنبىئەسى، گىئولوگىيىلىك بۇلغىنىشنى كونتىرول قىلىپ، موھىت ئامىلى سەۋەبىدىن مېيىپلىنىشنى ئازايتىش؛ ھادىسە سەۋەبلىك مېيىپلىنىشنى كونتىرول قىلىش ۋە تۆۋەنلىتىش؛ 4) مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش خىزمىتى بىلەن سەھىيە داۋالاش خىزمىتىنى زىچ بىرلەشتۈرۈپ، ئاممىنىڭ ساغلاملىق سەۋىيىسىنى ئۆستۇرۈش؛ 5) ساغلاملىق تەربىيىسىنى قانات يايدۇرۇپ، مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش بىلىملىرىنى ئوموملاشتۇرۇپ، ئاممىنىڭ مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئېڭى ۋە بىلىم سەۋىيىسىنى ئۆستۇرۇش؛ 6) مەۋقەنى دۆلەت ئەھۋالىغا قويۇپ، مەھەللىنىڭ ئەھۋالىغا ماسلىشىپ، ئۈنۈملۈك بولغان ئالدىنى ئېلىش تەدبىرىنى قوللىنىش؛ 12. قانداق قىلغاندا ساغلام بوۋاق تۇققىلى بولىدۇ؟ ھەر بىر ئائىلە بوۋىقىنىڭ ساغلام تۇغىلىشىنى ئۇمىد قىلىدۇ، ئۇنداقتا بوۋاقنىڭ ساغلام تۇغۇلىشى ئۈچۈن نىمىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك؟ 1) نىكاھتىن بۇرۇنقى تەكشۈرۈتۈش ۋە سۈپەتلىك تۇغۇپ سۈپەتلىك تەربىيلەشتىن مەسلىھەت ئېلىش كېرەك. ئەر ياكى ئايالنىڭ  جەمەتىدە ئىرسىيەت كېسەللىك تارىخى بولسا مەسىلەن: ئىرسىيەت خارەكتىرلىك گالۋاڭلىق، ئاتا – ئانىسىدا ئېغىر دەرىجىدىكى يۈرەك، جىگەر، بۆرەك كېسەللىكلىرى بولسا، نىكاھدىن ئىلگىرى ئالاقىدار مۇتەخەسىسلەردىن مەسلىھەت ئېلىپ تۇغما كېسەللىك سەۋەپلىك كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىقتىن ساقلىنىش كېرەك. 2) ھامىلدارلىق مەزگىلىدىكى ساقلىقنى ساقلاشنى كۈچەيتىش كېرەك. ھامىلدار ئايالنىڭ يېتەرلىك ۋە تەكشى ئوزۇقلىنىشقا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك. يۇقىرى ئاقسىللىق، تۆۋەن مايلىق يىمەكلىكنى كۆپرەك ئىستىمال قىلىشى لازىم. مەسىلەن: سۈت، قارا گوش، تۇخۇم قاتارلىقلار. كۆپ خىل ۋىتامىن مول بولغان يىمەكلىك مەسىلەن: سەۋزە، يېشىل كوكتات، مىۋە – چىۋە قاتارلىقلار. مۇۋاپىق مىقداردا تەركىۋىدە كالتىسىي، تۆمۈر، سىنىك، يود ۋە مىكرو ئىلمىنىتلار مول بولغان يىمەكلىكنى مەسىلەن: تۇخۇم تۈرىدىكى، پۇرچاق تۈرىدىكى، دانلىق زىرائەت، لامىنارىيە قاتارلىقلارنى ئىستىمال قىلىپ تولۇقلىشى كېرەك. 3) تۇغۇتتىن ئىلگىرى قەرەللىك تەكشۈرۈتۈش كېرەك. تۇغۇتتىن ئىلگىرى B تىپلىق ئۇلتۇرا ئاۋاز دولقۇنى ئاپپاراتىدا تەكشۈرۈش ئارقىلىق بالا ھەمرىيىنىڭ ئورنى، ھامىلە ۋاقتى ۋە كۆپ گىزەك ئىكەنلىگىنى ئېنىقلىغىلى بولىدۇ. ھەمدە باش سۈيىنىڭ مىقدارىنى بىر قەدەر توغرا ھېساپلاپ چىقىپ، ئۆزى يەڭگىيەلەيدىغان ياكى ئوپراتسىيە ئارقىلىق يەڭگىشى كېرەكلىكىگە ھۆكۈم قىلىپ، بىنورمال تۇغۇت سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدىغان ھامىلىنىڭ زەخمىلىشىدىن ساقلانغىلى بولىدۇ. ھامىلدارلىق مەزگىلىدە B تىپلىق ئاپپاراتتا 1-2 قېتىم تەكشۈرتسىلا بولىدۇ، زورۇرىيىتى بولمىسا ھامىلدارلىق مەزگىلىدە  B تىپلىق ئاپپاراتقا تەكرار چۇشۇشنىڭ ھاجىتى يوق، چۇنكى ھامىلىنىڭ مەلۇم بىر ئەزاسىغا بىر قەدەر ئۇزۇن نۇر چۇشۇرۇش ھامىلىگە زىيانلىق. 4) دورىنىڭ ئەكىس تەسىرىدىن ئىمكان قەدەر ساقلىنىش كېرەك. كۆپلىگەن دورىلار بالا ھەمرىيى ئارقىلىق ھامىلە تېنىگە كىرىپ، ھامىلىگە ناچار تەسىر يەتكۇزىدۇ. شۇڭىلاشقا، ھامىلدار بولغاندىن كېيىن ھەرگىزمۇ ئۆز مەيلىچە دورا ئىشلەتمەسلىك كېرەك. ئاغرىپ قالغاندا چوقۇم دوختۇردىن دورا ئىشلىتىش ياكى ئىشلەتمەسلىك ياكى دورىسىز داۋالىنىش ئۇسۇلى ھەققىدە مەسلىھەت سوراش كېرەك. مەلۇم كېسەلگە گىرىپتار بولغاندا مەسىلەن: قالقانسىمان بەز ھورمونىنىڭ ئىقتىدارى ئېشىپ كېتىش كېسەللىكىگە گىرىپتار بولغان ھامىلدار ئاياللار ھامىلدارلىقنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىدە چوقۇم دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە ئىشلىتىدىغان دورا ۋە دورا مىقدارىنى تەڭشىشى كېرەك. 5) تەن سالامەتلىكىنى ئاسراشقا دىققەت قىلىپ كېسەل بولماسلىق ياكى ئاز كېسەل بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇش كېرەك. ناۋادا ھامىلدار مەزگىلدە ئانىغا يەلتاشما (سوغان) چىقىپ قالسا ئۇ ھالدا يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقنىڭ تۇغما يۈرەك كېسىلى ياكى توشقان كالپۇك ۋە باشقا غەيرىلىك بولىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭىلاشقا ھامىلدار ئايالنىڭ سالامەتلىكىنى ئاسراش ئىنتايىن موھىم. 13. يېقىن تۇققانلارنىڭ توي قىلىشىنىڭ خەتىرى قايسىلار؟ دۆلىتىمىز نىكاھ قانۇنىنىڭ 6- ماددىسىدا: «بىۋاستە قانداش ياكى ئۈچ ئەۋلات ئىچىدىكى قانداش ئۇرۇق – تۇققانلارنىڭ توي قىلىشى چەكلىنىدۇ» دەپ بەلگىلەنگەن.  بۇ سۈپەتلىك تۇغۇش پىرىنسىپىغا ئۇيغۇن، چۇنكى يېقىن تۇققانلار ئۆز ئارا توي قىلغاندا تۇغما مېيىپ بالىنىڭ تۇغۇلۇش مۇمكىنچىلىكى بىر قەدەر يۇقىرى بولىدۇ. ئادەم تېنىدىكى ئىرسىيەت  گېنى ئەر – ئايال ئىككى تەرەپتىن كېلىدۇ. ئېرسىيەت گېنى ئەۋلادمۇ – ئەۋلاد تىك يۆلۈنۈشتە يەتكۈزىلىدۇ. ناۋادا ئەر _ خوتۇن بىر تەرەپتە ياكى ھەر ئىككى تەرەپتە مەلۇم بىر خىل كېسەللىك ئىرسىيەت گېنى بولسا، ئوخشاشلا بۇ ئىرسىيەت گېنى ئەۋلادمۇ ئەۋلاد تارقىلىدۇ. يېقىن ئۇرۇق – تۇققانلار توي قىلغاندا ئەر – خوتۇن ئىككى تەرەپ ئوخشاش بىر ئەجدادتىن بولغانلىقى ئۈچۈن، ئورتاقلىققا ئىگە گېن بىر قەدەر كۆپ بولىدۇ – دە، بۇنىڭ بىلەن مەلۇم بىر خىل ئىرسىيەت كېسەللىكلىرى قايتىدىن ئۇچرىشىپ، بۇ خىل ئىرسىي كېسەللىكنىڭ كۆرىلىشى ۋە داۋاملىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. سىتاتىستىكىغا ئاساسلانغاندا، يېقىن تۇققانلار ئارا توي قىلغانلارنىڭ ئەۋلاتلىرى ئىچىدە، تۈرلۈك تۇغما كېسەللىكلەرنىڭ يۈز بېرىش نىسبىتىنى كۆرىنەرلىك يۇقىرى بولىدىكەن. تۇغما ئىرسىي كېسەللىكلىككە گىرىپتار بولغان كىشىلەر ئارىسىدا ئاتا – ئانىسى يېقىن ئۇرۇق تۇققان بولغانلار ٪37.5 نى ئىگىلەيدۇ. يېقىن ئۇرۇق – تۇققانلار توي قىلغانلاردىن تۇغۇلغان بوۋاقلارنىڭ تۇغما مېيىپلىق كېسەلگە گىرىپتار بولۇش نىسبىتى ٪41.6  بولىدۇ. مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا يېقىن تۇققانلارنىڭ توي قىلىشىدىن قەتئى ساقلىنىش كېرەك. 14. كېسەل سەۋەبىدىن مېيىپلىنىشتىن قانداق ساقلىنىش كېرەك؟ ئىنسانلار گىرىپتار بولىدىغان كېسەللىك ئادەتتە يۇقۇملۇق كېسەل ۋە يۇقۇمسىز كېسەل دەپ ئىككى تۈرلۈك بولىدۇ. دائىم كۆرىلىدىغان مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان يۇقۇملۇق كېسەللىك: يۇلۇن سۈر ماددا ياللۇغى يەنى بالىلار پارالىچ كېسەللىكى ئىنسانلارغا ئىنتايىن تونۇشلۇق بولۇپ، مۇسكۇللارنىڭ يىگىلىشى، بەدەننىڭ غەلىتىلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛ B تىپلىق مىڭە ياللۇغى، تارقىلىشچان مىڭە يۇلۇن پەردە ياللۇغى مېڭە ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىپ، سۆزلىيەلمەسلىك، قېتىپ قېلىش تىپىدىكى پالەچلىك، ئەقلى ئىقتىدارى توسالغۇغا ئۇچراش، روھى بىنورماللىق قاتارلىق ئەھۋاللار كۆرىلىدۇ؛ تراخوما بىر خىل يۇقۇملۇق كېسەل بولۇپ، كۆرۈش قۇۋۋىتىگە تەسىر يەتكۇزىدۇ، ئېغىر بولغاندا قارغۇ بولۇپ قالىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە كۆپلىگەن يۇقۇملۇق كېسەل مەسىلەن: ماخاۋ، قىزىل، جىددى قاناش خارەكتىرلىك بىرىكترۇگۈچى پەردە ياللۇغى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئاچقۇچ ئاسان يۇقۇملىنىدىغان كىشىلەر توپىنىڭ ئىممونىت ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇش. ئاساسلىق تەدبىرى: بەدەن چېنىقتۇرۇش، ئوزۇقلىنىشىنى كۈچەيتىش، ۋاكسىنا ئەملىتىش، كېسەلگە قارشى تۇرۇش ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇپ، يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ھۇجۇمىدىن ساقلىنىشدىن ئىبارەت. يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئۈچ موھىم ھالقا: _ يۇقۇم مەنبىئەسىنى يوقىتىش، يۇقۇم يولىنى ئۈزۈپ تاشلاش ۋە ئاسان يۇقۇملىنىدىغان كىشىلەر توپىنى قوغداش. دائىم كۆرىلىدىغان مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان يۇقۇمسىز كېسەل مەسىلەن: يۇقىرى قان بېسىمى يارتا پالەچلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛ دىئابىت بولسا كۆرۈش قۇۋۋىتى مېيىپلىقى ياكى پۇت – قولنىڭ كېسىۋېتىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛ پاركىنسون كېسىلى بەدەن ھەرىكەت توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا ياشانغانلاردىكى دىۋەڭلىك كېسىلى ئەقلىي قابىلىيىتىنىڭ تۆۋەنلەپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. يۇقۇمسىز كېسەلدىن كېلىپ چىقىدىغان مېيىپلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئالدى بىلەن سالامەتلىكىنى ئاسراش ئېڭىنى تۇرغۇزۇش، خوشال – خورام، خۇشخۇي كەيپىياتنى ساقلاش؛ ئۇنىڭدىن باشقا ئىلمى ئوزۇقلىنىش، ھەر كۈنى يېتەرلىك مىقداردا ئاقسىل، ۋىتامىن قوبۇل قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىش، ئېنىرگىيىسى تۆۋەن، تۇز – قەنىت تەركىۋى تۆۋەن يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلىش؛ ھەر كۈنى مۇۋاپىق مىقداردا بەدەن چېنىقتۇرۇش مەسىلەن: ئاستا يۈگۈرۈش، سۇ ئۈزۈش، سەيلە قىلىش قاتارلىقلار. ھاراق – تاماكا، زەھەرلىك چېكىملىكنى تاشلاش، دورىغا تايىنىۋالىدىغان يامان ئادەتنى ئۆزگەرتىش؛ ناۋادا بىنورمال بولۇپ قالسا ياكى كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۇلگەندە تىزدىن دوختۇرخانىغا بېرىپ دىئاگونوز قويغۇزۇپ داۋالىنىش ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش؛ دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە قان بېسىمى، قان شېكىرى، قان مېيى قاتارلىقلارنى تەكشۇرتۇپ تۇرۇش؛ قەرەللىك تۈردە مۇۋاپىق دورا ئىستىمال قىلىپ كېسەللىك ۋە مېيىپلىنىشنىڭ يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش؛

قۇددۇس

	15. ئائىلىدە تاساددىپىي مېيىپلىنىشتىن قانداق ساقلىنىش كېرەك؟ ئائىلىدە تاساددىپىي زەخمىلىنىشتىن ئۆلۈپ كېتىدىغان ئېچىنىشلىق مىساللار ئىنتايىن كۆپ. بۇنىڭدىكى ھالقىلىق مەسىلە كىشىلەر دائىم ئائىلىدىكى خەتەرلىك ئامىللارغا سەل قارىغانلىقتىن كېلىپ چىققان. ئائىلىدە بىر قانچە جايغا بولغان بىخەتەرلىك قوغداشنى كۈچەيتىش كېرەك. 1). بالكون ۋە دەرىزە. مەسىلەن: بالىلار بالكونغا چىقىپ كوچا مەنزىرىسىنى تاماشا قىلغاندا ئېھتىياسىزلىقتىن بالكوندىن چۈشۈپ كېتىش ئەھۋالى؛ ھەتتا قۇرامىغا يەتكەن كىشىلەرمۇ بالكوندا كىيىم – كېچەكلەرنى يېيىۋاتقاندا ياكى دەرىزە ئەينەكلىرىنى سۇرتىۋاتقاندا بەدەننى سىرتقا زىيادە چىقارغانلىقتىن تەڭپۇڭلۇقنى يوقۇتۇپ قويۇپ بالكوندىن ياكى دەرىزە تەكچىسىدىن دوملاپ چۈشۈپ كېتىدىغان ئەھۋاللار؛ شۇڭىلاشقا بالكون ۋە دەرىزە «ھادىسە كۆپ يۈز بېرىدىغان رايۇن» بولۇپ، ھەر بىر ئائىلدە نوقتىلىق مۇھاپىزەت قىلىنىدىغان جاي ھېساپلىنىدۇ. بولۇپمۇ كىچىك بالا بار ئۆيدە ھەرگىزمۇ سەل قاراشقا بولمايدۇ. 2). ئاشخانا. ئاشخانا ئوت مەنبىئەسى، يەنى «ئوتتىن مۇداپىئەلىنىشتىكى نوقتىلىق رايۇن».  مەسىلەن: كىرسىن،  بېنزىن قاتارلىق ئاسان ئوت ئالىدىغان بويۇملارنى ھەرگىزمۇ ئاشخانا ئۆيگە قويۇشقا بولمايدۇ. گاز ئوچاقتا تاماق ئېتىپ شورپا قايناتقاندا يېنىدا ئادەم بولۇش، ھەرگىزمۇ ئايرىلماسلىق، تېشىپ چىققان شورپىنىڭ ئوتنى ئۆچۈرۈپ قويۇپ گاز چىقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك، ئۇنداق بولمىغاندا ۋاقىت ئۇزانغانسىرى زەھەرلىنىش كېلىپ چىقىدۇ، ناۋادا ئوتقا يولۇقسا پارتىلاپ ئوت ئاپىتىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. 3). ئىشىك ئالدى – كەينىدىكى تاشيول، كۆل بويى، دەريا ئېقىن قىرغاقلىرى. بالىلارنىڭ قىزىقىشى ئىنتايىن كۈچلۈك بولىدۇ. تاشيول، كۆل بويى، دەريا ئېقىن قىرغاقلىرىدا ئويناشنى ياخشى كۆرىدۇ، ھەتتا بۇنداق جايلاردا سەكرەپ قىيغىتىشىپ، چېلىشىدۇ. بۇ ئىنتايىن خەتەرلىك. بۇ جايلارغا بولغان بىخەتەرلىك ئالدىنى ئېلىشنى كۈچەيتىش، تاساددىپىي زەخمىلىشنىڭ يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش كېرەك. 4). تاماكا چېكىدىغانلارنىڭ ئۆپچورىسى. ھەر يىلى مۇئەييەن ساندىكى ئائىلىدە تاماكا چەككۈچىلەرنىڭ ئېھتىياتسىزلىقىدىن ئوت ئاپىتى كېلىپ چىقىدۇ. بىر قىسىم كىشىلەر كارۋاتتا يېتىپ تاماكا چېكىشنى ياخشى كۆرىدۇ، دىققەت قىلمىغاندا ئاسانلا ئوت ئاپىتىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، شۇڭىلاشقا بۇ خىل ئەھۋالنىڭ ئالدىنى ئېلىش زۆرۈر. 5). ئائىلىدىكى توك مەنبىئەلىرى. ئائىلىدە خىلمۇ خىل ئائىلە ئېلىكتىر سايمانلىرى كۆپ بولىدۇ، شۇڭىلاشقا ھەر بىر ئائىلە ئەزاسىدا بىخەتەر توك ئىشلىتىش ئېڭىنى كۈچەيتىش كېرەك. بىخەتەر توك ئىشلىتىش ساۋاتلىرىنى ئۈگىنىپ، توك سوقىۋېتىش ۋە توكتىن كېلىپ چىقىدىغان ئوت ئاپىتىدىن ساقلىنىش لازىم. 16. ئۆسمۈر بالىلارنىڭ قاتناش ھادىسىسىدە مېيىپلىنىشىنىڭ ئالدىنى قانداق ئېلىش كېرەك؟ ئادەم، ماشىنا، يول، موھىت ۋە باشقۇرۇش قاتارلىق جەھەتلەردىكى مەسىللەر قاتناش ھادىسىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق ئامىل. بۇنىڭ ئىچىدە ئادەم ئاساسلىق ئامىل ھېساپلىنىدۇ. بۇ يەردىكى ئادەم دىگىنىمىز ئاپتوموبىل شوپۇرى، ۋەلسىپىت ھەيدىگۈچى،  پىيادىلەرنى كۆرسىتىدۇ. ئۆسمۈر بالىلار قاتناش ھادىسىسىدە ھەممىدىن ئاسان زەخمىلىنىپ مېيىپلانغۇچى بولۇپ ھەتتا ئۆلۇپ كېتىشى مۇمكىن. ئۆسمۈر بالىلار شوخ، ھەركىتى كۆپ، ئىنكاسى تىز، لېكىن تۇرمۇش تەجرىبىسى ۋە قاتناش بىخەتەرلىك ساۋادى كەمچىل، ماتورلۇق قاتناش ۋاستىلىرىنىڭ خەتىرىگە بولغان تونۇشى يېتەرلىك ئەمەس. ئۆسمۈر بالىلار يولۇققان قاتناش ھادىسلىرى ئىچىدە يېشى كىچىك بالىلارنىڭ تۇيۇقسىز يۈگۈرۈپ چىقىشىدىن كېلىپ چىققان قاتناش ھادىسىسى كۆپرەك بولىدۇ، يېشى سەل چوڭراق بالىلار ئاساسلىق يولدا قوغلىشىپ ئوينىشىش، ماشىنىغا ئېسىلىش، يامىشىش، ۋەلسىپىت چاپتۈرۈش قاتارلىق سەۋەبىدىن قاتناش ھادىسىگە ئۇچرايدۇ. شۇڭىلاشقا شوپۇرلار ئوخشىمىغان ياشتىكى بالىلارنىڭ ئالاھىدىلىگىنى ئىگىلەپ، ئىمكان قەدەر بالدۇرراق تەدبىر قوللىنىشى كېرەك. يېشى كىچىك بالىلارنىڭ ھەركىتىنى كۈزىتىش، ئۇلارنىڭ ئويۇنچۇقلىرىنى تېرىۋىلىش ۋە باشقا نەرسىلەرنى ئېلىۋېلىش ئۈچۈن تۇيۇقسىز تاشيولغا چىقىپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، شۇنداقلا يۈگۈرۈشۈپ ئويناپ ئۆزىنى باشقۇرۇپ بولالماي تاشيولغا چىقىپ قېلىشىدىن ساقلىنىش كېرەك. يېشى سەل چوڭراق بالىلارغا قارىتا ماشىنىغاا يامىشىۋېلىش، سىرىلما يانتۇلۇقتا غالتەك تېيىلىش ياكى ۋەلسىپىت مېنىش سەۋەبىدىن ئاپتوموبىلغا سوقۈلۈپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك. ئاتا – ئانىلار، بالىلار باغچىلىرى ۋە مەكتەپلەر قاتناش ھادىسىسى سەۋەبىدىن مېيىپلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەربىيىسىنى كۈچەيتىپ، باغچا تەربىيىسىدىكى بالىلارنىڭ چوقۇم چوڭلار بىرلىكتە ماشىنىغا ئولتۇرۇشىنى ۋە چوڭلار بىلەن بىرلىكتە يولدىن ئۆتۈشىنى تەكىتلىشى كېرەك. 17. ئىش ئۈستىدە زەخمىلىنىپ مېيىپلىنىشتىن قانداق ساقلىنىش كېرەك؟ كارخانا ئىشچى – خىزمەتچىلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش ئەمگىكى جەريانىدا يۈز بەرگەن شەخسلەرنى يارلىنىشى، جىددى خارەكتىرلىك زەھەرلىنىش ھادىسلىرىنى ئىش ئۈستىدە يارلىنىش ھادىسىسى دەپ ئاتايمىز. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ئىش ئۈستىدە يارلىنىش ھادىسىسى  ئۇدا كۆپ يۈز بېرىۋاتىدۇ. ئىش ئۈستىدە يارلىنىش ھادىسلىرىنىڭ يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن تۆۋەندىكى توت تۈرلۈك خىزمەتنى ياخشى ئىشلەش كېرەك. 1) خەتەرلىك ھەرىكەتتىن ساقلىنىش كېرەك. مەسىلەن: خاتا مەشغۇلات قىلىش، بىخەتەرلىك جابدۇقلىرىنى ئىشلەتمەسلىك، خەتەرلىك ئىشلەپچىقىرىش سورىنىغا كىرگەندە بىخەتەر بولمىغان جايدا ئولتۇرۇش، يامىشىش قاتارلىقلار؛ 2) خەتەرلىك ھالەتتىن ساقلىنىش. مەسىلەن: ماشىنا ئۈسكىنىلەر بىنورمال ئايلىنىۋاتقان، قوغدىنىش، ئاگاھلاندۇرۇش جابدۇق ئۈسكۇنىلىرى كەمچىل، ئىشلەپچىقىرىش مەيدانىنىڭ موھىتى ناچار، بىخەتەر تارقاقلاشتۇرۇش يولى تار دىگەندەك. 3) شەخسىلەرنىڭ قوغدىنىش ئالدىنى ئېلىش ئىقتىدارىنى كۈچەيتىش كېرەك.  تەشۋىق تەربىيە ئارقىلىق ئىشچى – خىزمەتچىلەرنىڭ ئۆزىنى قوغداش ئېڭىنى ئۆستۈرۈش، كارخانا مەشغۇلات موھىتىنىڭ خەتەرلىك دەرىجىسىگە ئاساسەن مۇۋاپىق بولغان شەخىس قوغدىنىش بويۇملىرىنى تاللىشى كېرەك. 4) قائىدە تۈزۈملەرنى تۇرۇغۇزۇش ۋە قاتتىق ئەمەل قىلىش. باش مەنبىئەدىن باشلاپ ئىش ئۈستىدە زەخمىلىنىش ھادىسلىرىنىڭ يۈز بېرىشىنى توسۇش؛ 18. قايسى تۈردىكى كەسپىي خىزمەت موھىتىدا ئاسان  مېيىپلىنىش كېلىپ چىقىدۇ؟ ھەر بىر خىزمەتچى مۇئەييەن كەسپى خىزمەت موھىتىدا تۇرىدۇ، بىر قىسىم كەسپى خىزمەت موھىتىدا مۇئەييەن خەۋىپ يوشۇرۇنغا بولىدۇ. ئەگەر ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللانمىغاندا خىزمەتچى خادىملارنىڭ مېيىپلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. كەسپى خىزمەت موھىتىدا مېيىپلىنىش ئامىلى يەتتە تۈرلۈك. 1) خېمىيىلىك ئامىللار. مەسىلەن: زىيانلىق خېمىيىلىك ماددىلار كەلتۈرۈپ چىقارغان زەھەرلىنىش ياكى كەسپى ئۆسمە؛ 2) ئىشلەپچىقىرىش خارەكتىرلىك چاڭ – توزاڭ كەلتۈرۈپ چىقارغان ئۆپكە سېلتىسىيلىشىش قاتارلىق نەپەس يولى سېستىمىسى كېسەللىكلىرى؛  3) فېزىكىلىق ئامىللار مەسىلەن: ئېلىكترۈن ياكى غەيرى ئېلىكتىرۇن رادىئاتسىيەسى، شاۋقۇن، تىتىرەش قاتارلىقلار كەلتۈرۈپ چىقارغان كۆز كېسەللىكلىرى، گاسلىق، تىتىرەش كېسەللىكى قاتارلىقلار؛ 4) بىئولوگىيىلىك ئامىل. مەسىلەن خىزمەت جەريانىدا مىكرو ئورگانىزىم، پارازىت قۇرۇت ياكى كېسەل ئېلىپ يۈرگۈچى ئورگانىزىملار بىلەن ئۇچرىشىپ يۇقۇملىنىش قاتارلىقلار؛ 5) مىخاينىك ئامىلى. مەسىلەن: قول ھۇنەرۋەنچىلىكىدە تەكرار مەشغۇلات قىلىش ياكى زورۇقۇپ كېتىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان سوزۇلما خارەكتىرلىك مۇسكۇل، سۆڭەك كېسەللىكلىرى ياكى ئىش ئۈستىدە زەخمىلىنىش؛ 6) پىسخىكا، جەمئىيەت ئامىلى. مەسىلەن: روھى جەھەتتىن جىددىلىشىش ياكى خىزمەت ئورۇنلاشتۇرىشى مۇۋاپىق بولماسلىق كەلتۈرۈپ چىقارغان كېسەللىكلەر؛ 7) كەسپى خارەكتىرلىك سىرتقى زەخمە. 19. دائىم كۆرىلىدىغان زەھەرلىك ماددىلاردىن مېيىپلىنىش قايسىلار؟ دورا بويۇملىرى، ئىسپىرت، تۈرلۈك خەتەرلىك خېمىيىۋى ماددىلار، رادىئاكتىپلىق ماددىلار، دېھقانچىلىق دورىسى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. سترېپتومىتسىن (لىيەن مىيسۇ)، كانامىتسىن (كانا مىيسۇ)،  گېنتامىتسىن (چىڭ دامىسۇ) قاتارلىق دورىلار گاسلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئىسپىرىت ۋە تېنىچلاندۈرغۈچى دورىنى زىيادە كۆپ ئىشلىتىش سەزگۈ، تۇيغۇ، ئەقلىي ئىقتىدارنىڭ ئۆزگىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛  تالودومىد (反应停) دىگەن دورا ئىلگىرى بىر مەزگىل يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردا دۇنياۋى ئاپەت خارەكتىرىلىك پۇت – قولى قىسقا، غەيرى بولۇشنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولۇپ،  نەچچە ئون مىڭ كىشى مېيىپلانغان ئىدى. ئۆسمۈر بالىلار ئۆسۈپ يېتىلىش مەزگىلىدە مەركىزى نىرۋا قوغۇشۇندىن زەھەرلىنىشكە ئىنتايىن سەزگۈر بولىدۇ، ئاپتوموبىل قالدۇق گازىدا قوغۇشۇننىڭ مىقدارى ئىنتايىن كۆپ بولىدۇ، بالىلارنىڭ ھەر لېتىر قاندىكى قوغۇشۇننىڭ قويۇقلىقى 600 مىكروگىرام بولىشى خەتەرلىك سىگىنال. قوغۇشۇندىن زەھەرلىنىشىنىڭ ئاساسلىق ئالامىتى ئۈگىنىش ئىقتىدارى ئاجىز بولۇش، ئەقلىي ئىقتىدارى تۆۋەن بولۇش؛ كاربۇن چالا ئوكسىد(كۆمۈر گازى)دىن  زەھەرلەنگەندە چوڭ مىڭىگە ئوكسىگىن يېتىشمىسە يارتا پالەچلىك، گەپ قىلالماسلىق، قارغۇ بولۇپ قېلىش، تەكرار قوزغۇلۇشچان تۇتقاقلىق قاتارلىق كېسەللىك ئالامىتى كۆرىلىدۇ. ئارسىندىن زەھەرلەنگەندە مۈچە ئۇچى گانگېرىناسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. فېتوردىن زەھەرلەنگەندە فېتورلۇق سۆڭەك كېسىلى كۆرۈلۈپ، پۇت قول بوغۇملىرى ۋە ئۇمۇرىتقا كېسەللىكلىرى، شەكلى ئۆزگىرىش، قېتىۋېلىش قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرىلىدۇ. بىمارلار ئەمگەك ئىقتىدارىدىن ئاساسەن مەھرۇم بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە كۆپلىگەن زەھەرلىك ماددىلار مەلۇم بىر قويۇقلىققا يەتكەندە ياكى ئۇزاق مەزگىل ئۇچراشقاندا ئوخشاشلا مېيىپلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. 20. تاساددىپىي زەخمىلەنگەن بىمارلارنى قانداق يۆتكەش كېرەك؟ گىئولوگىيىلىك ئاپەت، تەنھەركەت پائالىيىتى، قاتناش ھادىسىسىدىكى تاساددىپىي زەخمىلىشتە يارىدارلارنى يۆتكەش يارىدارلارنىڭ مېيىپ بولۇش ۋە مېيىپلىق دەرىجىسىگە ھەتتا يارىدارلارنىڭ ھاياتى بىخەتەرلىكى بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك. يارىدارلارنى نەق مەيداندا جىددى بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئارقىدىن دوختۇرخانىغا ئاپىرىشتا يارىدارلارنى يۆتكەشتىن ئىبارەت بۇ جەرياننى باشتىن ئۆتكۇزىمىز. سىرتقى زەخمىدىن مېيىپ بولۇپ قالغانلىرىنىڭ تەڭدىن تولىسى يۆتكەش ئۇسۇلى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان، بولۇپمۇ ئومۇرتقىسى زەخمىلەنگەن بولسا توغرا بولمىغان يۆتكەش يۇلۇننىڭ زەخمىلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ ياكى ئېغىرلاشتۇرۋاتىدۇ. ئومۇرتقىسىنىڭ زەخمىلەنگەنلىگىدىن گۇمان قىلغاندا چوقۇم قاتتىق نوسۇلكا بىلەن 3-4 ئادەم تەڭ بىر ۋاقىتتا يۆتكەش كېرەك. بىر ئادەم يارىدارنىڭ مۇرىسى ئارقىلىق باش قىسمىنى مۇقۇملاشتۇرۇش، قالغان كىشىلەر بولسا تەرتىپ بويىچە بەدەن، ساغرا، پۇت تەرەپنى كۆتۈرۈش، چوقۇم يارىدارنى تەكشى، تۈز ھالدا نوسۇلكىغا سېلىش، ئىمكان قەدەر يارىدارنىڭ ئومۇرتقىسىنىڭ تۈز ھالىتىنى ساقلاش كېرەك.

ئارزۇ01

	پۇتۇنلەي گاس بولوپ قىلىشنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولامدۇ بىر تونۇشمنىڭ بىر قىلقى ئاڭلىمايدۇ يەنە بىر قۇلقى خلىلا ئاڭلايتى ئۇمۇ سەل ئىغرلىشىپ قاپتۇ

ئارزۇ01

	پۇتۇنلەي گاس بولوپ قىلىشنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولامدۇ بىر تونۇشمنىڭ بىر قىلقى ئاڭلىمايدۇ يەنە بىر قۇلقى خلىلا ئاڭلايتى ئۇمۇ سەل ئىغرلىشىپ قاپتۇ