شائىر، يازغۇچى، تەتقىقاتچى ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر (ئۆتكۈر - ئۇنىڭ ئەدەبىي تەخەللۇسى) 1923 - يىل 7 - ئايدا قۇمۇل شەھىرىدە سودىگەر ئائىلىسىدە تۇغۇلغان، ئاتا - ئانىسىدىن كىچىك چېغىدىلا يېتىم قېلىپ، دادىسىنىڭ دوستى، مەرىپەتپەرۋەر سودىگەر ئوسمان ھاجى ئائىلىسىدە چوڭ بولغان، دەسلەپ قۇمۇلدا دىنىي مەكتەپتە ئوقۇپ ساۋاتىنى چىقارغان ۋە خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى، ئۇيغۇر كلاسسىك ئەدەبىياتى بىلەن تونۇشقان. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ئۇرۇش مالىمانچىلىقى ۋە تۇرمۇش ئېھتىياجى تەپەيلىدىن ئائىلىسىدىكىلەر بىلەن بىللە قۇمۇلدىن ئايرىلىپ، ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ گەنسۇنىڭ جيۇچۈەن ۋىلايىتىگە ۋە ئاقسۇنىڭ ئۇپتۇرپان ناھىيسىگە كۆچۈپ بارغان، ئۇچتۇرپاندا پەننىي مەكتەپكە كىرىپ ئوقۇغان. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر 1936 - يىلى ئۈرۈمچىگە بېرىپ ئۆلكىلىك 1 - گىمنازىيىگە ئوقۇشقا كىرگەن، 1939 - يىلى بۇ مەكتەپنى پۈتتۈرۈپ، سابىق ئۆلكىلىك ئىنىستىتۇتىغا ئوقۇشقا ئۆتكەن، 1942 - يىلى ئوقۇشنى تاماملاپ، ئۆلكىلىك قىزلار مەكتىپىدە ئوقۇتقۇچىلىق قىلغان، 1945 - يىلدىن 1949 - يىلغىچە مەتبۇئات ئورۇنلىرىدا ئىشلىگەن. v
>cE59('0  
v]Q_  
      ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ئازادلىقتىن كېيىن، خېلى يىللارغىچە تەرجىمانلىق، تەتقىقات، ئوقۇتقۇچىلىق بىلەن شۇغۇللانغان، ئۇ، 70 - يىللارنىڭ ئاخىرلىرىدىن باشلاپ، ئاپتونۇم رايۇنلۇق ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى مىللەتلەر ئەدەبىيات ئىنىستىتۇتىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك تەتقىقاتچىسى بولۇپ ئىشلەپ كەلگەن. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر 1995 - يىل 10 - ئاينىڭ 5 - كۈنى ئۈرۈمچىدە 72 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتكەن. |>fS"u  
5Yibv6:3a  
     ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ئەدەبىيات ساھەسىگە 1940 - يىللىرى شېئىرىيەت ئارقىلىق كىرىپ كەلگەن. ئۇ، شۇنىڭدىن تارتىپ ھازىرغىچە ئىزچىل تۈردە شېئىر ئىجادىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ، بۇ ساھەدە ناھايتى چوڭ مۇۋەپپەقىيەتلەرنى قولغا كەلتۈرگەن ھەم ئۇيغۇر ھازىرقى زامان شېئىرىيىتىنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكى ۋەكىللىرىنىڭ بىرىگە ئايلانغان. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنىڭ <تاڭ شاماللىرى>، < ياخشى>، <مەن ئاق بايراق ئەمەس> قاتارلىق شېئىرلىرى؛ <ئۇلۇغ ئانا ھەققىدە چۆچەك>، <قەشقەر كېچىسى> قاتارلىق داستانلىرى ھازىرقى زامان شېئىرىيىتىمىزدە ئالاھىدە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. ئۇنىڭ شېئىرلىرىدا ئىلگىرى سۈرۈلگەن ئىدىيە ناھايىتى چوڭقۇر، قوللىنىلغان بەدىئىي تىل ۋە ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەر پاساھەتلىك، ھېسايات بىلەن ئوبراز ناھايتى ياخشى ماسلاشتۇرۇلغان. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر شېئىرىيەتتە كلاسسىك شېئىرىيىتىمىزنىڭ ئېسىل ئەنئەنىسىگە ۋارىسلىق قىلغان بولۇپ، ئۇنىڭ ئارۇز ۋەزنىدە يازغان غەزەللىرى ھازىرقى زامان غەزەلچىلىكىمىزنىڭ نەمۇنىلىرىدىن بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر يەنە نەسر ئىجادىيىتى بىلەنمۇ شۇغۇللىنىپ، <دېڭىزدىن سادا>، <باش ئەگىم>، <شېئىر ۋە شائىر>، <قاشتېشىغا مەدھىيە> قاتارلىق ئېسىل نەسرلەرنى يازغان. ydFhw}1>  
tJF~Xv2L!  
      ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنىڭ كېيىنكى يىللاردىكى ئىجادىيىتىدە رومانچىلىق ئالاھىدە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. ئۇ، 80 - يىللاردىن تارتىپ بەدىئىي ئىجادىيەتتىكى يۈكسەڭ تالانتىنى تارىخىي رومان ئىجادىيىتىگە قارىتىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ 20 -، 30 -، 40 - يىللاردىكى ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى، ئىنقىلابىي كۈرەشلىرىنى يورۇتۇپ بېرىدىغان <ئىز> ۋە <ئويغانغان زېمىن> رومانلىرىنى يازدى. بۇ رومانلار ئۇيغۇر ھازىرقى زامان ئەدەبىياتى تارىخىدا ئەڭ ياخشى تارىخىي رومانلار ھېسابلىنىدۇ. D$!p+Q  

G#n)|p  
      ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر يەنە داڭلىق، نوپۇزلۇق ئەدەبىيات تەتقىقاتچىسى. ئۇ، <قۇتادغۇبىلىك> ھەققىدە چوڭقۇر، سىستېمىلىق تەتقىقات ئېلىپ بېرىپ <ئۇيغۇر خەلقىنىڭ Ⅺ ئەسىردە ئۆتكەن ئۇلۇغ مۇتەپەككۇر شائىرى - يۈسۈپ خاس ھاجىپ>، <يۈسۈپ خاس ھاجىپ ۋە ئۇيغۇر ئەدەبىياتى>، <ئۇلۇغ مۇتەپپەككۇر، شائىر يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ ئىدىيۋى سىستېمىسى توغرىسىدا> قاتارلىق ماقالىلەرنى يازغان. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر 1986 - يىلى ئامېرىكىنىڭ لوس - ئانژېلېس شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلگەن خەلقئارالىق ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا <>قۇتادغۇبىلىك< تەتقىقاتى جۇڭگودا> ناملىق ماقالىسىنى ئوقۇپ قىزغىن قارشى ئېلىنغان ۋە يۇقىرى باھاغا ئېرىشكەن. ئۇنىڭ <ئۇيغۇر شېئىرىيىتىدىكى ئارۇز ۋەزنى توغرىسىدا>، <ئۇيغۇر شېئىرىيىتىدە رۇبائىيچىلىق>، <ئۇيغۇر ئەدەبىياتى بىلەن تاتار ئەدەبىياتىنىڭ ئۆز ئارا تەسىرى توغرىسىدا>، <ئابدۇخالىق ئۇيغۇر شېئىرلىرىنىڭ بەدىئىي ۋە ئىجتىمائىي قىممىتى توغرىسىدا> قاتارلىق ماقالىلىرىنىڭمۇ ئىلمىي قىممىتى يۇقىرى. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر يەنە <تۈركىي تىللار دىۋانى>، <قۇتادغۇبىلىك> قاتارلىق مۇھىم كلاسسىك ئەسەرلەرنى تۆھپە قوشقان. }Z$G=;3#  
+ d)~;I$  
      ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنىڭ ھازىرغىچە نەشر قىلىنغان ئەسەرلىرىدىن <يۈرەك مۇڭلىرى> (1946 - يىل، لەنجۇ)، <تارىم بويلىرى> (1948 - يىل، تەڭرىتاغ نەشرىياتى) ناملىق شېئىر توپلاملىرى، <قەشقەر كېچىسى> (1980 - يىل،  خەلق نەشرىياتى) ناملىق داستانى، <ئۆمۈر مەنزىللىرى> (1985 - يىل،  ياشلار - ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى) ناملىق شېئىرلار - نەسرلەر توپلىمى، <ئىز> (1985 - يىل،  خەلق نەشرىياتى)، <ئويغانغان زېمىن> (ئىككى قىسىم، 1988 -، 1994 - يىل،  خەلق نەشرىياتى) ناملىق رومانلىرى بار. Cspm\F  
7tO$'q*h  
      ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ھايات ۋاقتىدا تەتقىقاتچى، جۇڭگو يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭ ئەزاسى، جۇڭگو ئاز سانلىق مىللەتلەر ئەدەبىياتى تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ ئەزاسى، ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭ پەخرىي دائىمىي ھەيئەت ئەزاسى، ئۇيغۇر كلاسسىك ئەدەبىياتى ئىلمىي تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ ۋە <قۇتادغۇبىلىك> ئىلمىي تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ دائىمىي ھەيئەت ئەزاسى ئىدى. NcMq
>n  

ئابدۇرىھىم ئۆتكۈر غەزەللىرى

UNLNY,P/!)     KK3xz*W0   1968 - يىل - 15 - فېۋرال. ئۈرۈمچى z"C(#Y56 x   jY6=+9Jz5   ئىنساننىڭ ئاجىزلىغى ئا.ت.ئۆتكۈر ئىلاھا ھىكمىتىڭ كۆپتۇر بىلەي دەپمۇ بىلەلمەيمەن.    -#M~NbI,   ئۆزىڭدىن بولمىسا رەھمەت ئۆزۈم يىغلاپ كۈلەلمەيمەن، 1gK3=Ys   كۈلەرمەن دەپ ئۈمۈت قىلسام قالارمەن گاھىدا يىغلاپ. TUYl>  تۇرۇپ بىردەم بۇلۇر ئىشنى ماراپ تۇرسام كۆرەلمەيمەن.    Jm,X~Si     #IA(*oM   ئۆزۈم قىلدىم ئۆزۈم بىلدىم دىگەن بىرلا جاھالەتتە . b  ئۈزۈڭدىن بولمىسا رەھمەت بازاردىنمۇ كېلەلمەيمەن. z`7C)p:   بېرىىپ كەلدىم بىرلا ھەرەم ،مەككە مەدىنەمگە. +ANIm^@   ئۆزۈڭ بىلدۈرمىسەڭ يا رەب ئۆزۈمنى ھەم بىلەلمەيمەن. ^K[tO54   `g1~ya(MC   ئەجەپ ئاجىز ئىكەن بەندە ،جېنى بولغان بىلەن تەندە. u`nn {C4D"   ئۆزۈڭ يەتكۈزمىسەڭ يا رەب باراي دەپمۇ بارالمايمەن. -^"?a]B   تېنىمنىڭ ساقلىقى بىلسەم،سىنىڭ پەزلى كەرەمىڭدۇر. H;L&G|[   ئۆزۈڭدىن بولمىسا ساقلىق ،تېنىمنى ساق ئېتەلمەيمەن.   G\AQql(f4   ئۆزۈڭنىڭ قۇدرىتى بىلەن كۆزۈم ئاچتىم بۇ ئالەمگە.    `t2! M\)   ئۆزۈڭ ئەپكەتمىسەڭ يا رەب ،كېتەي دەپمۇ كېتەلمەيمەن.    >p:fWQ6                  ئارمان نىمە _9 O'   C(+BrIS*   بولمىسا جانىم ئارا ئىشقىڭ ماڭا بۇ جان نېمە؟ O,6!`\ND   سادىغاڭ بولسۇن بۇ جان، سەندىن بۆلەك جانان نېمە؟ "VCr^'   _xs Ycw~)   كۈلمىسە جۇشقۇن خىيالىم ئاسمىنىدا ئاپتىپىڭ، UGgi)   مەن ئۈچۈن ئالەم نېمەيۇ؟ گۆر نېمە؟ بوستان نېمە؟ 4(IP   k]sT'}[n   ھىچ تېگىشمەس بىر كۈنۈڭنى دەۋرى - دەۋرانغا كۆڭۈل، 'M /&bu r   بولمىسا ۋەسلىڭ نەسىۋى ماڭا مىڭ دەۋران نېمە؟ A/aQpEb%   ^f]pK&MAmN   ئۆتتى باشتىن شۇنچە يىللار قالدۇرۇپ ماڭلايدا ئىز، x$I>e   بولسا سەندىن بىر خەۋەر، ئۆمرۈم ئۈچۈن پۇشمان نېمە؟ {D< ?.'   UPF=X)!M   تەلمۈرۈپ شۇنچە يولۇڭغا ئاقتى كۆزنىڭ نۇرلىرى، 3.Kdz}   چاڭلىرىڭنى تۇتىيا قىلسام ئىدىم، ئىمكان نېمە؟ /.bwwj_;   *uR'eXW   گۈلنى ھەر تاڭدا كۆرۈپ بۇلبۇل يەنە قىلماي شۈكۈر، pDQ,v"   شۇنچە نالە ئەيلىسە، ئۇ نېمدېگەن نادان نېمە؟ s]UeDZ  IZLX[ y   كاشكى مەن ئۆمرۈمدە بىر كۆرسەم سېنى ئاي يۈزلۇكۇم ، /FY_LM   جان بېرىپ ئۆلسەم شۇ دەم ، دۇنيا ئارا ئارمان نېمە؟ hrK^oa_[W   t[Q\T0E   ئاھ ئۇرۇپ ئۆتكۈر ئادا بولدى قەلەندەردەك كىزىپ، r>\.b{wI   يوقمىدۇر شۇنچە جاھاندا دەردكە بىر دەرمان نېمە؟ cxV3Vrx@A   gqd#rj tfz   1948 - يىلى 12 - ئاپرېل، ئۈرۈمچى KV 2X[1   gC_U7aw   ` fXcW)   ~Q5HM                    قەلبىم باھار V!p;ME   pB`<4+"9   ئوت بىلەن كۆيمەكنى ئۆز جانىمغا قىلدىم ئىختىيار، ^  ئىختىيار قىلماس ئىدىم، ھوشۇمنى ئالدى بىر نىگار. x\WKsc   '0+-Hit?   بىر نىگار كىم، لۇتپى ئەيلەپ تەنگە جان بەرگەن ئۆزى، q-'zZ#   ھەم يەنە خەنجەر بىلەن باغرىمنى قىلدى لالىزار. *=rl<?tX   Onao'sjY   مىڭ شۈكۈر دەيمەن بۇڭا، يوقتۇر پۇشايمانىم مېنىڭ، Ad[-YT   كى قىزىلگۈلنىڭمۇ ھۆسنى ھەم بۇيى، ھەم خارى بار. YC{od5a   &12. |   گەر تىكەنلىك دەپ گۈلىدىن كەچسە بۇلبۇل بىر نەپەس، +NQw^!0qy   تاپماس ئەردى بۇ جاھاندا قاغىدەكمۇ ئېتىبار. +]G;_/[2   s<:J(gD   چىقمىغاي ھەرگىز دىلىمدىن يار سېلىپ قويغان كۆيۈك، @<_4Nb   چۈنكى شۇ دەرد بىرلە كۆڭلۈم ھەم يارا ھەم بەختىيار. 2!A/] :[F   Hly$ Wm   ھىچ سىغىشماس تەنۇ جانىم ئەمدى بىدەردلىك بىلەن، J}BS/Tr}=   يۈرگىچە بىدەرد ياشاپ ، پەرۋانە بولماق ئىپتىخار. }JS?42CTaV   {C [7V{4(%   مەيلى مۆلدۈر، تاش - بورانلار ياغدۇرۇپ تۇرسۇن پەلەك، "[76>\'H   ئەل بىلەن بىللە يۈرۈپ دەرمەن ھەمىشە يارى - يار. dLLF #N   )]'?yS"   مەيلى جىسمىمنى زىمىستان ئەيلىسۇن دەۋران ئىشى، E }UlQq   يار خىيالى بىرلە قەلبىمدە ياشار مەڭگۈ باھار. tJc9R2   6tVB}UKs   1949 - يىل 2 - ئاۋغۇست. ئۈچتۇرپان ))<3+^S0V\   fDf:J ec`[   UW!!!       مەنبە: « ئۆمۈر مەنزىللىرى » M(xd:Fa?   [/xw5rO%   sJ,:[   :be BiO   [/  سەجدىگاھىمغا Z8Qmj5'[   4 QD.'+L        qhc3 oRe   Mz_*`lRN   بىلەمسەن، دىلرەبا ھۆسنۈڭنى ئاختۇرغان نىگاھىمدۇر، Y;G+jC8    بۇ گۈلدۈرماما - چاقماقلار مېنىڭ پەريادى ئاھىمدۇر. $ba3dqbCW   @#x h)"}   ئۆزۈڭنى ئوت بىلەن تاۋلا دىگەچ سەن سۆيگۈ سۇلتانى، *%bQp   قەيەردە يانسا بىر يالقۇن، شۇ يالقۇن بارىگاھىمدۇر. ;b-Y$<   u6j\@U6I   ئاداشسام زۇلمىتى دەشتتە، تىڭىرقاپ نالە چەكمەسمەن، 9q(*'rA m   جامالىڭ شولىسى پارلاق ئۈمىد بەخش سۈبھىگاھىمدۇر. RX3P%xZ   8bd&XieE   مەلامەت، تەنە - تۆھمەتتىن، رەقىبتىن قىلمىدىم پەرۋا، Wz',>&a   دىلىمغا ئورنىغان ئىشقىڭ نىجاتكار باشپاناھىمدۇر. $)8b)Tb   (pJ-_w'G   سېنى ئويلاش بىلەن كۆڭلۈم تاپۇر ھەر جايدا مىڭ لەززەت، XR3=Y0YDf   خىيالىڭ كۈندۈزى ئاپتاپ، كېچەلەر كۆكتە ماھىمدۇر. {]ie|>'=C   @ W[LA<   ئەگەر رەشىك ئەيلىسە مەيلى ئەرەب يۇرتىدىكى كەئبە، oP vk ^H   مۇشۇ تۇپراق - ئانا تۇپراق مۇقەددەس سەجدىگاھىمدۇر. 9O1#%   av~dH=&=   كۆڭۈل مۈلكىدە جاي يوقتۇر سېنىڭدىن ئۆزگىگە مۇتلەق، FyY  قەسەميادىم ئۈچۈن مىسكىن مېنىڭ ئۆلمەس گۇۋاھىمدۇر.