چاقىلىق ناھىيىسى تارىم ئويمانلىقىنىڭ شەرقىي جەنۇبىي قىسمىغا جايلاشقان. شەرقىي تەرىپى گەنسۇ، چىڭخەي ئۆلكىسى بىلەن، جەنۇبىي تەرىپى شىزاڭ ئاپتونوم رايونى بىلەن، غەربىي تەرىپى چەرچەن ناھىيىسى بىلەن، شىمالىي تەرىپى لوپنۇر ناھىيىسى ۋە تۇرپان ۋىلايىتى، قۇمۇل ۋىلايىتى بىلەن تۇتىشىدۇ. شەرقتىن غەربكىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 600 كىلومېتىر. جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان كەڭلىكى 580 كىلومېتىر. ئومۇمىي كۆلىمى  202 مىڭ 300 كۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، مەملىكەت بويىچە كۆلىمى ئەڭ چوڭ ناھىيە ھېسابلىنىدۇ. چاقىلىق ناھىيىسىگە  1 رايون،  3بازار،  5 يېزا،  16 كەنت ئاھالە كومىتېتى قارايدۇ. ئۇنىڭ تەۋەسىدە ئىشلەپچىقىرىش - قۇرۇلۇش بىڭتۇەنى يېزا ئىگىلىك  2 - شىسىنىڭ  36 - تۇەنى مەيدانى ۋە ئالتۇن تاغ تەبىئىي قوغداش باشقارمىسى بار. ناھىيە بازىرى بىلەن ئۈرۈمچى شەھىرىنىڭ ئارىلىقى 913  كىلومېتىر. 1995 - يىلىنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي نوپۇسى  27 مىڭ  900 يۈز، بۇنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇرلار  38.38% نى، خەنزۇلار  56.07% نى، باشقا مىللەتلەر  5.55% نى تەشكىل قىلىدۇ. ئوتتۇرا ھېساب بىلەن ھەربىر كىلومېتىر يەرگە  0.13 ئادەم توغرا كېلىدۇ. مەملىكەت بويىچە نوپۇسىنىڭ زىچلىق دەرىجىسى ئەڭ ناھىيىدۇر.   چاقىلىق ناھىيىسى خەن سۇلالىسى دەۋرىدە پىشامشان، كرورەن خانلىقىنىڭ يېرى ئىدى. سۈي سۇلالىسى دەۋرىدە پىشامشان ۋىلايىتىگە قارىغان. تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدە بۇ يەردە شىچېڭ (تاش قەلئە) قورغىنى قۇرۇلغان. چاقىلىق قەدىمكى يىپەك يولىدىكى مۇھىم ئۆتەڭ ئىدى. چىڭ سۇلالىسىنىڭ گۇاڭشۈ 24 - يىلى ( 1898 - يىلى) تايىپ ھاكىم قويۇلغان. ئۇ شىنېڭ  ناھىيىسىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان (بۈگۈنكى لوپنۇر ناھىيىسى)، چىڭ سۇلالىسىنىڭ گۇاڭشۈ  29 - يىلى ( 1903 - يىلى) ناھىيىگە كۆتۈرۈلۈپ، نامى پىشامشان دەپ بېكىتىلىپ، ئاقسۇ ۋىلايىتى قاراشەھەر مەھكىمىسىگە قارىغان. مىنگونىڭ  9  - يىلى (1920 - يىلى) قاراشەھەر ۋىلايىتىگە ئايرىپ بېرىلگەن. يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن كورلا ۋالىي مەھكىمىسىگە ئايرىلىپ بېرىلگەن. 1959  - يىلى پىشامشان دېگەن نامى چاقىلىق دەپ ئۆزگەرتىلگەن. 1960 - يىلى بايىغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستىنىڭ باشقۇرۇشىغا ئايرىپ بېرىلدى.   يېرىنىڭ جەنۇبىي تەرىپى ئېگىز، شىمالىي تەرىپى پەس، ئالتۇنتاغ ناھىيە تەۋەسىنىڭ قاپ ئوتتۇرىسىدىن كېسىپ ئۆتىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە تاغلىق يەر  29.39% نى، چۆللۈك، قۇملۇق  57.6% نى، تۈزلەڭلىك، بوستانلىق  13.1% نى تەشكىل  قىلىدۇ.  14  ئىچكى قۇرۇقلۇق دەريا - ئېقىنى بار. يەر ئۈستىدىكى سۇ بايلىقى 370  مىليون كۇب مېتىر. ياۋايى ھايۋاناتلاردىن ياۋا قوتاز، ياۋا ئېشەك، قاڭشارلىق بۆكەن، قارا بويۇن، قارا بويۇن تۇرنا، تىبەت بۆكىنى، يىلپىز، ئۇلار قاتارلىقلار بار. ياۋايى دورا ئۆسۈملۈكلەردىن قارلەيلىسى، ياۋا ئەپيۈن گۈلى، چۈچۈكبۇيا قاتارلىقلار بار. قېزىلما بايلىقلاردىن مىس، تۆمۈر، ئالتۇن، كالىي تۇز، تاشپاختا قاتارلىقلار بار.   ئىقلىمى چوڭ قۇرۇقلۇق خاراكتېرىدىكى ئىللىق مۆتىدىل بەلۋاغنىڭ چۆل قۇرغاق ئىقلىمىغا كىرىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى 11.5℃، ئەڭ يۇقىرى بولغاندا  43.6℃ قا چىقىدۇ. ئەڭ تۆۋەن بولغاندا  - 27.2℃ قا چۈشىدۇ. يىلدا ئوتتۇرا ھېساب بىلەن  118.7 كۈن  30℃دىن يۇقىرى ئىسسىق بولىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە قۇياشنىڭ چۈشۈش ۋاقتى  3082.2 سائەت.  10℃ يىغىلما تېمپېراتۇرىسى  4353.9℃، قىروسىز مەزگىل  235 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى  17.4 مىللىمېتىر. سۇنىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە پارغا ئايلىنىش مىقدارى  2902.2 مىللىمېتىر.   بۇ ناھىيىدىن يېزا ئىگىلىك ئاساس قىلىنىدۇ. ھازىر  2200 گېكتار ( 33 مىڭ  500 مو) تېرىلغۇ يەر،  11 مىڭ  300 گېكتار ( 169 مىڭ  500 مو) تەبىئىي توغراقلىق،  1  مىليون 133 مىڭ  300  گېكتار (17  مىليون مو) ئوتلاق. 20 مىڭ گېكتار ( 300 مىڭ مو) دېھقانچىلىق قىلىشقا بولىدىغان قاقاس يەر بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن ئاشلىق، مايلىقدان، كېۋەز ئاساس قىلىنىدۇ. چارۋا كالا، قوي، ئاساس قىلىنىدۇ. سانائەت جەھەتتە ئېلېكتر قۇۋۋىتى، تاش پاختا، ئاشلىق، ماي پىششىقلاپ ئىشلەش قاتارلىق كەسىپلىرى بار. بۇنىڭ ئىچىدە تاش پاختا تۈۋرۈك كەسىپ ھېسابلىنىدۇ.   چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ ئاساس مۇئەسسەسى ئۈزلۈكسىز ياخشىلانماقتا.  315، 218 - دۆلەت تاشيولى ناھىي تەۋەسىدىن ئۆتۈپ، شىمالدىن كورلىغىچە، شەرقتىن چىڭخەي ئۆلكىسىگە، غەربتىن چەرچەنچىگە بولغان قاتناش ترانسپورت تورى شەكىللەندۈردى. سانلىق پروگراممىلىق تېلېفون پۈتۈن مەملىكەت تېلېفون تورى بىلەن تۇتاشتۇرۇلدى.   كرۇرەن قەدىمكى شەھىرى خارابىسى، مىرەن قەدىمكى قەلئە خارابىسى، قاتارلىق مەدەنىي يادىكارلىق ئىزلىرى بار، داڭلىق مەنزىرىلىك جايلاردىن ئالتۇنتاغ تەبىئىي مۇھاپىزەت راونى بار.چاقىلىق ناھىيىسى شىنجاڭدىكى  ئىچكىرىي ئۆلكىگە چىقىدىغان ئىككىنچى ئېغىزمىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مەنبە:بىلقۇت تورى ھەم ئۆزۈمنىڭ توپلىغانلىرىم   http://www.bilqut.com/madiniytimiz/show.php?itemid=46مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  

كروران دىيارىدىكى تارىخىي ئىزلارمىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
غالىب بارات ئەركمىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ يەر مەيدانى 202 مىڭ كۇۋادىرات كىلومېتىر ، تارىختا كۆنچى ، تارىم ، چەرچەن دەريالىرى ئېقىپ كېلىپ، چاقىلىق ناھىيىسى تەۋەسىدە نۇرغۇن بوستانلىقلارنى پەيدا قىلغان . زېمىنى كەڭرى ، سۈيى كۆپ بۇ ماكان ئەجدادلىرىمىزنىڭ ياشىشى ئۈچۈن مۇنبەت تۇپراق ھېسابلىناتتى . شۇڭىمۇ ئەجدادلىرىمىز چاقىلىق ناھىيىسىدە تەۋەسىدە تاش قوراللار دەۋرىدىن باشلاپ ياشاپ، كۆپلىگەن شەھەر - بازارلارنى بەرپا قىلغان ، بۇ شەھەرلەر 15 – ئەسىردىن بۇرۇن تۈرلۈك سەۋەبلەر بىلەن ۋەيران بولۇپ كەتكەچكە، 19 – ئەسىرنىڭ بېشىدىن باشلانغان قايتا گۈللەندۈرۈش داۋامىدا ھازىرقى چاقىلىق بەرپا بولغان . چاقىلىق ناھىيىسى تەۋەسىدە كروران شەھىرى ۋە شەھەر رايونى ئىزلىرى ، مىرەن كونا شەھىرى ئىزلىرى، ۋاششەھىرى ( لوپ شەھىرى ) ئىزلىرى ، شەھىرى كىتىك ، شەھىرى مەردەك ، كىچىك مىرەن ئىزلىرى ۋە لوپلۇقلارنىڭ دەريا – كۆل بويلىرىدىكى ئىزلىرى بار .مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
چاقىلىق ناھىيە بازىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئىزلارچاقىلىق ناھىيىسى ئاپتونۇم رايونىمىزدىكى تارىخى ئۇزۇن، قەدىمىي يۇرتلىرىمىزدىن بىرى . بۇ ناھىيىدىكى كروران ۋە ئۇنىڭ ئەتراپلىرىغا ئوخشاش قەدىمىي ، تەرەققىي تاپقان مەدەنىيەتلەر، شانلىق تارىخىمىزنىڭ سەمەرىسى بولۇپ قالدى. چاقىلىق ناھىيىسى تەۋەسىدە كروران قەدىمكى شەھىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئىزلاردىن باشقا كىچىك مىرەن ئىزلىرى ، مىرەن قەدىمكى شەھەر خارابىلىرى ، كىتىك ۋە مەردەك ئىزلىرى ، ۋاششەھرى كونا شەھىرى قاتارلىق ئۇزاق تارىخقا ئىگە تارىخىي ئىزلار بولغاندىن سىرت، يەنە چاقىلىق ناھىيە بازىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپلىرىدىمۇ قەدىمكى شەھەر بولغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئۇچۇرلار بار. ھازىر چاقىلىق ناھىيە بازىرى ۋە ئەتراپلىرىدا قەدىمكى خارابە ئىزلىرىنىڭ بولماسلىقى كىشىلەردە شۈبھە پەيدا قىلىدۇ ، ئەمما تارىخىي ماتىرىياللارغا ئاساسلىنىدىغان بولساق، چاقىلىق ناھىيە بازىرى ئەتراپلىرىدا ناھايىتى قەدىمىي ئىزلارنىڭ جۈملىدىن قەدىمدە شەھەرنىڭ بولغانلىقىنى بىلەلەيمىز. چاقىلىق قەدىمكى شەھىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئىزلار ھازىرقى چاقىلىق ناھىيە بازىرىنىڭ ئەتراپىنى كۆرسىتىدۇ. چاقىلىق ناھىيىسى بازىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى مەدەنىيەت ئىزلىرىدىن ھازىرقى ناھىيە بازىرى قەدىمكى شەھىرى ، ئوتۇغۇچخان قەدىمكى شەھىرى ، كۆڭلەك ئاتام خارابىسى ، تاغ ئۈستىدىكى قەلئە ۋە بىر قانچە تۇر ، تىملار بار مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
.چاقىلىق ناھىيە بازىرىدىكى قەدىمكى شەھەر خارابىسىچاروسىيىلىك ئېكىسپىسدىتسىيىچى پېرژىۋالىسكىي 1876 – يىلى چاقىلىققا كەلگەندە، چاقىلىق بازىرىدىكى قەدىمكى شەھەر ھەققىدە: ‹‹ھازىرقى چاقىلىق مەھەللىسىنىڭ ئەتراپىدا ئوتۇغۇچخان شەھىرى دەپ دەپ ئاتىلىدىغان بىر شەھەر خارابىسى بار ئىكەن. ھازىرمۇ ئۇنىڭ شەھەر سېپىلى ساقلىنىپ قاپتۇ، شەھەر سېپىلىنىڭ ئايلانمىسى تەخمىنەن 3 كېلومېتىر .ئېيتىشلارغا قارىغاندا سېپىلنىڭ ئەڭ ئۇزۇن تەرىپىدە بىر قەدىمكى تۇر بار ››①[1] دەپ يازغان . ئەنگىلىيىلىك ئارخىئولوگ ، دوكتۇر سىتەيىن 1906– يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدا چەرچەندىكى ۋاقتىدىلا چاقىلىقتا سېپىل دەپ ئاتىلىدىغان بىر قەدىمىي شەھەر خارابىسىنىڭ بارلىقىنى ئاڭلىغان ۋە چاقىلىققا كېلىپلا بۇ خارابىنى ئىزلىگەن ، بۇ خارابىنىڭ ئىزنالىرى شۇ ۋاقىتتىمۇ بار بولۇپ، كۆپ قىسىم جايلىرى دېھقانلارنىڭ ئېتىزلىرىغا ئايلىنىپ كەتكەن ئىكەن. ئۇنىڭ يېزىشىچە سېپىلنىڭ ئايلانمىسى 2 كېلومېتىر بولۇپ، غەربىي ۋە شىمالىي تەرەپلىرىدە سېپىل قالدۇقلىرى ساقلىنىپ قالغان. ئۇ مۇنداق دەپ يازىدۇ : ‹‹ چاقىلىق بوستانلىقىنىڭ ھازىرقى تېرىقچىلىق دائىرىسىنىڭ مەركىزىدە، يەر ئۈستىدىنلا قەدىمكى ئۆيلەرنىڭ ئىزنالىرىنى پەرق ئەتكىلى بولىدۇ ... ئۇ يەردە سېپىل بىلەن قورشالغان شەھەر خارابىسى بار ، شەكلى تۆت چاسا ، كىشىلەر ئۇنى سېپىل دەپ ئاتايدۇ. سېپىلنى شامال يالاپ ۋەيران قىلغان ، يەنە كېلىپ ئىچى سىرتىدا تېرىقچىلىق قىلىشقا قولايلىق بولسۇن ئۈچۈن بەزى جايلىرى بۇزۇلغان، شىمالدىن جەنۇبقا يېرىم ئېنگىلىز چاقىرىمىدەك ئارىلىقنى ناھايىتى ئاسانلا تاپقىلى بولىدۇ . كەڭلىك 3/1 ئېنگىلىز مىلى ، بۇ ئارىلىقتىكى سېپىلنىڭ ئىگىزلىگى 12~ 20 ئېنگىلىز چىسى . سېپىلنىڭ شىمال ۋە غەرب تەرەبلىرى ئىنتايىن ئېنىق ، جەنۇب تەرىپى تۈزلەپ ئېتىزلىققا ئايلاندۇرۇۋېتىلگەن بولسىمۇ، ئۇ يەردىن ناھايىتى تېزلىكتە چوڭ كېسەكلەر بىلەن قۇرۇلغان قەدىمكى شەھەر سېپىلىنى تاپالىدىم. بۇ سېپىللار ھازىرقى ئاھالىنى ئايرىپ تۇرىدۇ. مەن يەنە بۇ سېپىلنىڭ مەركىزىي قىسمىدىكى تۇرنى كۆردۈم ، ئۇنىڭ ئىگىزلىگى 13 ئېنگىلىز چىسى كېلىدۇ ، بىر دېھقان ئائىلىسى بىلەن تۇتۇشىدۇ، تۇرنىڭ بىر قىسمى بۇ دېھقان ئۆيىنىڭ بىر قىسمى بولغان. تۇرنىڭ ئۈستىدە كەم دىگەندىمۇ بىر يۇمۇلاق قۇرۇلۇش بولغان بولۇپ 4 ئېنگىلىز چىسى ئىگىزلىكتە ، يۇمۇلاق قۇرۇلۇشنىڭ دىيامېتىرى 12 ئېنگىلىز چىسى كېلىدۇ. ئىشلىتىلگەن كېسەكلەر ئىنتايىن مەزمۇت ، 14×10×5 .4 ئېنگىلىز سۇڭى كېلىدۇ. شەرقىدىكى يانتۇلۇقتا كېسەك بىلەن قوپۇرۇلغان، بىر تۈز قۇرۇلۇشنىڭ چېتى بولۇپ تام ئۇلىنىڭ ئىزناسى بولىشى مۈمكىن. يەر يۈزىدىن 5 ~ 6 ئېنگىلىز چىسى ئىگىز تۇرىدۇ. پۈتۈنلەي خارابىلىق ... ››2 دەپ يازغان. 1917 – يىلى چاقىلىققا كەلگەن گومىنداڭنىڭ باج ئەمەلدارى شې بىن ‹‹ شىنجاڭغا ساياھەت ›› ناملىق قامۇسچە كىتابىدا ‹‹ چاقىلىق ئامبال مەھكىمىسىنىڭ سول يېقىدا كونا شەھەر خارابىسى بار ، ئايلانمىسى 10 نەچچە چاقىرىم ، شەھەر سېپىلى ساقلىنىپ قالغان بولۇپ ئىگىز ھەم ھەيۋەتلىك... ئېتىزلىققا ئايلىنىپ كەتكەن ››[2]3 دەپ يازغان . ئارخىئولوگ خۇاڭ ۋېنبى 1930 – ، 1957 – يىلى چاقىلىققا كەلگەن ۋە تارىخىي ئىزلارنى قېدىرىپ تەكشۈرگەن. ئۇنىڭ تەكشۈرۈشىچە چاقىلىق ناھىيە بازىرىنىڭ جەنۇبىدا، سەل شەرقىگىراق 4 .6 كىلومېتىر كېلىدىغان جايدا بىر شەھەر خارابىسى بار بولۇپ، شەھەر ئىككى قات چاسا سېپىل بىلەن ئورالغان. تاشقى قىسمىنىڭ ئايلانمىسى 720 مېتىر ، سېپىل تېمىنىڭ قېلىنلىقى 5 .1 مېتىر ، قالدۇق سېپىل تېمىنىڭ ئېگىزلىگى 1مېتىر كېلىدۇ. ئىچكى سېپىلنىڭ ئايلانمىسى 220 مېتىر ، سېپىل تېمىنىڭ قېلىنلىقى 6. 1 مېتىردىن 2 مېتىرغىچە ، قالدۇق تام ئىگىزلىگى يېرىم مېتىر. ئىچكىي سېپىلنىڭ غەربىي شىمال بۈرجۈگىدە توپا دۆڭ بار بولۇپ تېگىلا ساقلىنىپ قالغان، كۆلۈمى 9×9 كۇۋادىرات مېتىر كېلىدۇ، قالدۇق ئېگىزلىگى 3.15 مېتىر، بايلىق ئىزدىگۈچىلەر بۇ دۆڭنىمۇ قازغان. ئىچكىي شەھەرنىڭ ئىچىدە، ئىككى تەرىپىدە ئۆي بولغانلىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. غەربىي قاسنىقىدا 3 قۇر 10 دىن ئارتۇق ئۆي بولۇپ ئوتتۇرىسىدا زال بار ، زالنىڭ ئۇزۇنلىقى 2 . 9 مېتىر ، كەڭلىگى 3 . 7 مېتىر . شەرق تەرىپىدە 5 - 6 ئېغىز ئۆينىڭ ئۇلى ساقلىنىپ قالغان. شىمال تەرەپ سېپىلدا 2 مېتىر كەڭلىكتە يول بولۇپ دەرۋازىسى بولىشى مۈمكىن. سىرتقى شەھەرنىڭ غەرب ۋە شىمال تەرەپلىرىدە تاش ئۇل بولۇپ كوچا ياكى ئۆينىڭ ئۇلى بولۇشى مۈمكىن. ئىچكى ۋە تاشقى شەھەرنىڭ قۇرۇلۇشلىرىدىن قارىغاندا، ئىككى دەۋرنىڭ مەھسۇلى بولۇشى مۈمكىن. خۇاڭ ۋېنبى ئىككى جاينى قازغان بولۇپ بىرىنى بۇدخانە بولۇشى مۈمكىن دەپ قارىغان، كۆلۈمى 8. 9×2. 3 مېتىر كېلىدۇ . بۇ جاينى قازغاندا قەغەزگە يېزىلغان ئەنەتكەك يېزىقىدىكى پۈتۈكلەر ، لاي قونچاق ، تام رەسىمىنىڭ پارچىلىرى تېپىلغان. يەنە بىر قانچە ئۆي قېزىلغاندا قىزىل ، قارا ، كۈلرەڭ ساپال پارچىلىرى تېپىلغان. خۇاڭ ۋېنبى بۇ شەھەر خارابىسىنى چارقۇدۇق شەھەر خارابىسى دەپ ئاتىغان. ئارخىئولوگلار تېپىلمىلارغا ئاساسەن بۇ خارابىنى مىلادىيەنىڭ باشلىرىدىن 11 – ئەسىرگىچە گۈللەنگەن دەپ ھۆكۈم قىلىدۇ. چاقىلىق قەدىمكى شەھىرىنىڭ ئورنى شەرقىي مېردىيان 88º10'48"قا ، شىمالىي پاراللىل 38º56'9"-10" قا توغرا كېلىدۇ ، دېڭىز يۈزىدىن ئىگىزلىگى 988 مېتىر. ماتىرىياللاردا يېزىلىشىچە خۇاڭ ۋېنبى ئەپەندى بۇ شەھەر خارابىسىدىن براھمان يېزىقىدىكى ‹‹ ئابىدارما سۇترىسى ››نىڭ پارچىسى ۋە ‹‹ 150 مەدھىيەنامە ››نىڭ ئاپتورى موتورجىتنىڭ ئەسەرلىرىگە ئوخشاش بۇددا كىتابلىرىنى تاپقان.خۇاڭ ۋېنبىنىڭ تەكشۈرگىنى بىلەن پېرژىۋالىسكىنىڭ يازغانلىرىنىڭ ئارىسىدا پەرق بار ، شۇنىڭغا قارىغاندا پېرژىۋالىسكىينىڭ ئېيتقىنى ھازىرقى چاقىلىق بازىرىدىكى سېپىل (دەريا بويىغا جايلاشقان )، خۇاڭ ۋېنبى تەكشۈرگىنى ئۇنىڭ جەنۇبىغا جايلاشقان يەنە بىر شەھەر خارابىسىدۇر. جەنۇبىي شەھەر خارابىسىدىن براھمان يېزىقىدىكى پۈتۈك ۋە يۇپۇرماق ئۈستىگە پۈتۈلگەن نوم ، چۈژگۈن قوناق قاتارلىق ئۆسۈملۈك ئۇرۇقلىرى تېپىلغان. بىز بۇ ئوخشاشماسلىق ھەمدە ئارخىئولوگلارنىڭ ھازىرقى چاقىلىق بازىرى ئەتراپىدىن بايقىغانلىرىغا ئاساسەن، ھازىرقى ناھىيە بازىرىدىمۇ بۇرۇنقى ۋاقىتلاردا بىر شەھەر بولغان دەپ ئوتتۇرىغا قويىمىز ، لېكىن بۇ خارابە چاقىلىق قايتا گۈللەندۈرۈلگەندىن تارتىپ تېرىم قىلىنغانلىقتىن، خارابە ئىزى ناھاىيىتى تېزلا يوقالغان، شۇنداقتىمۇ ھازىرقى خەلق مەيدانى ئورنىدا ، بەگ مەھەللىسىدە ( تىم مەھەللىسى) ، بالىلار باغچىسى ئەتراپى ، سايباغ مەھەللىسىنىڭ شىمالى، ئۇتام ئۆستىڭى يېنى قاتارلىق جايلاردا تىم ۋە تۇرلارنىڭ بولىشى، بازار ئەتراپىدا قەدىمدە شەھەر بولغانلىقىنى ئىسپاتلاشقا يېتىدۇ ، ئارخىئولوگلارنىڭ ھازىرقى پاختا چېگىت شېركىتىنىڭ ئورنىدا قەدىمدە شەھەر بولغان دىگەن يەكۈنىمۇ بىزنىڭ قارىشىمىزنى ئىلگىرى سۈرىدۇ. بەزى كىشىلەرنىڭ ئېيتىشىغا قارىغاندا ، يېقىنقى ۋاقىتلارغىچە چاقىلىق بازىرىدا سېپىل بولغان. پىشقەدەملەرنىڭ ئەسلىشىچە سېپىل تىكەنلىك ئۆستىڭىنىڭ غەربىي ، ئىتتىپاق يولىنىڭ شەرقىي ، مەدەنىيەت يولىنىڭ شىمالىي ، كونا تىكەنلىك يېزىلىق ھۆكۈمەتنىڭ ئالدىدىكى يولنىڭ جەنۇبىي قاتارلىق جايلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىكەن. ئارخىئولوگ خۇاڭ شاۋجاڭ چاقىلىق بازىرىدىكى بۇ قەدىمكى شەھەر ھەققىدە ( 1979- يىلى تەكشۈرگەن ) ‹‹ ناھىيە بازىرىدا بىر قەدىمىي شەھەر خارابىسى بار ، ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغان . شەھەرنىڭ توپىدىن ياسالغان سېپىلىدىن كىچىككىنىلا ساقلىنىپ قالغان ، سېپىلنىڭ توپىسىغا قىزىل ساپال ئارىلاشتۇرۇلغان. قەدىمكى شەھەرنىڭ ئىچىدە كېسەكتىن قوپۇرۇلغان 4 مېتىرچە ئېگىزلىكتىكى بىر تۇر بار، بۇ ئەسلىدە شەھەرنىڭ غەربىي جەنۇبىدا ئىكەن ، سېپىلنىڭ سىرتىدا كېسەكتىن قوپۇرۇلغان چوڭ بىر قۇرۇلۇش بولۇپ ھازىر قالمىغان، ئېھتىمال تۇر بولسا كېرەك. چاقىلىقلىقلارنىڭ ئېيتىىشىچە، چەرچەنگە بارىدىغان كونا تاش يولنىڭ بويىدا ئىگىزلىگى 10 مېتىر كېلىدىغان تىم خارابىسى بار ئىكەنتۇق ›› دەپ يازىدۇ. 1876 – يىلى بۇ يەرگە كەلگەن پېرژىۋالىسكىي ، 1906 – يىلى بۇ يەرگە كەلگەن سىتەيىندىن تارتىپ 1979 – يىلى بۇ يەردە ئارخىئولوگىيىلىك تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان خۇاڭ شاۋجاڭلارغىچە، چاقىلىق ناھىيە بازىرىدا بىر شەھەر خارابىسىنىڭ بولغانلىقىنى تىلغا ئالغان ، مۇشۇلارغا ئاساسەن، ھازىرقى چاقىلىق ناھىيە بازىرىدا مىلادىيەنىڭ بېشىدىلا بىر شەھەرنىڭ بولغانلىقىدىن گۇماندا بولىشىمىزغا ئورۇن قالمايدۇ. بىز يۇقۇرىدا كۆرگىنىمىزدەك ناھىيە بازىرىدا سېپىللىق شەھەر بولغاندىن سىرت ، ئۇنىڭ جەنۇبىدا دەريا بويىدا يەنە بىر شەھەرچە بولغان . جەنۇبىدىكى شەھەرچىنى كىشىلەر ئۇتۇغۇچخان ( ئاتاخوجىخان) شەھىرى دەپ ئاتايدۇ ، بۇ شەھەرنىڭ ئىزناسى ھازىر قالمىدى ، لېكىن ئارخىئولوگىيىلىك تەكشۈرۈشلەرگە ئاساسلانغاندا مىلادىيىنىڭ بېشىدىن 11 – ئەسىرگىچە بولغان ئارىلىقتىكى شەھەر ئىكەنلىگى مەلۇم بولىدۇ .كۆڭلەك ئاتام خارابىسى بۇ خارابىنى 1957 – يىلى تەكشۈرگەن خۇاڭ ۋېنبى 孔路克阿坦遗迹 دەپ خاتىرىلىگەن. ناھىيە بازىرىنىڭ جەنۇبىدا، 20 گرادۇس غەربكە قىيپاش توغرا كېلىدۇ ، چاقىلىق بازىرى بىلەن ئارىلىقى 10 كېلومېتىر. ئانچە ئىگىز بولمىغان قىزىل توپىلىق بىر ئىگىزلىككە جايلاشقان. توپىلىق ئىگىزلىكنىڭ شەرقىدە دەريا بولۇپ دەريا قېشىنىڭ ئىگىزلىگى 20 مېتىر كېلىدۇ. بۇ خارابە ئانچە چوڭ بولماستىن جەنۇبتىن شىمالغا 84 مېتىر ، شەرقتىن غەربكە 4. 26 مېتىر كېلىدۇ. بىر نەچچە جايدا تامنىڭ ئىزى بار. ئۇنىڭ غەربىي بۈرجۈگىدە 8. 5× 8. 5 مېتىر كۆلەمدە ، 8 .1 مېتىر ئىگىزلىكتە مۇنار خارابىسى بار . بۇ خارابىنىڭ يەر يۈزىدىن ياغاچ تارشىلار ، تام رەسىمىنىڭ قالدۇقى ، كۇچاردىن تېپىلغان يارماقلارغا ئوخشايدىغان يېزىقسىز يارماق ۋە ساپال بويۇملار تېپىلغان. بۇ خارابىدىن تېپىلغان يادىكارلىقلاردىن قارىغاندا، خارابە ئالدىنقى شەھەر بىلەن ئوخشاش بىر دەۋرنىڭ مەھسۇلى بولىشى مۈمكىن. چاقىلىق ناھىيە بازىرىدا بۇرۇن بىر قانچە يەردە تىم قاتارلىق تارىخىي ئىزلار بار ئىدى ، بۇلاردىن بىرى ھازىرقى بالىلار باغچىسىغا يېقىن بىر تۇر ( شەرقىي مېردىيان 88º9'55"-56"قا ، شىمالىي پاراللىل1' 15" 39º قا جايلاشقان ، دېڭىز يۈزىدىن ئىگىزلىگى 892مېتىر ) بار ئىدى ، بۇ تۇر 1978 – يىلىدىن بۇرۇنلا تۈزلەپ يەر قىلىنغان.بەگ مەھەللىسىدىكى تىم : تىم مەھەللىسى ئەسلىدە قۇربانبەگنىڭ مەھەللىسى دەپ ئاتىلاتتى ، كېيىنچە مۇشۇ مەھەللىدىكى تىمنى بەلگە قىلىپ تىم مەھەللىسى دەپ ئاتالغان. تىم مەھەللىسىدىكى تىم ) شەرقىي مېردىيان 88º9'10"-11"قا ، شىمالىي پاراللىل1' 43"-44" 39º قا جايلاشقان ، دېڭىز يۈزىدىن ئىگىزلىگى 895مېتىر (نىڭ يەر يۈزىدىن ئىگىزلىگى 20 مېتىردەك ، ھازىرمۇ ساقلىنىپ تۇرماقتا ، ئۇنىڭ ئايلانمىسى 87 مېتىر. تىمدا ئىشلىتىلگەن كېسەكنىڭ چوڭلىقى 40×20×10 سانتىمېتىر ، تىمنىڭ توپا قاتلاملىرىدىن ساپال بويۇملار تېپىلغان . ئاپتونۇم رايونلۇق موزېينىڭ خادىملىرى 1978 – يىلى تەكشۈرگەندە، تىمدىن ساپال چارق ۋە كىچىك مىس بويۇملار تېپىلغان. تىمنىڭ ئەتراپىدىن يەنە بۇرۇنقى زاماندىكى ئۆيلەرنىڭ ئىزنالىرىمۇ بايقالغان.ئۇتامدىكى تۇر: چاقىلىق بازىرىنىڭ 4 كېلومېتىر غەربىي جەنۇبىدا، ئۇتامنىڭ كونا ئۆستىڭىنىڭ يېنىدا، شەرقتىن غەرپكە 10 مېتىر، جەنۇبتىن شىمالغا 7 مېتىر كېلىدىغان بىر تۇر بار ئىدى. تۇرنىڭ تەكتىگە دىيامېتىرى 30 سانتىمېتىر كېلىدىغان تاش ياتقۇزۇلغان. تاشنىڭ ئۈستى ، ھەجمى 47×28×11 سانتىمېتىر كېلىدىغان كېسەك بىلەن قوپۇرۇلغان. تۇرنىڭ ئۈستى يامغۇر ۋە شامالنىڭ تەسىرىدە بۇزۇلغان بولۇپ ئىگىزلىگى 4 مېتىر كېلىدۇ. تۇرنىڭ ئەتراپىدىن ساپال بويۇملار تېپىلغان . ئۆستەڭنىڭ جەنۇبىدىن سېرىق توپا دۆۋىسى بايقالغان، بۇمۇ قۇرۇلۇشنىڭ ئىزى بولسا كېرەك ، تۇرنىڭ 7 مېتىر شەرقىدىن 5. 2×5 .2 مېتىر كېلىدىغان تۆت چاسا گەمە شەكلىدىكى ئۆي تېپىلغان. بۇ تۇرنىڭ كونكىرىت ئورنى شەرقىي مېردىيان 88º9'10"-11"قا، شىمالىي پاراللىل 39º1'43"-44"قا جايلاشقان ، دېڭىز يۈزىدىن ئىگىزلىگى 1000 مېتىر. مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مەنبە:چاقىلىق مۇنبىرىhttp://www.axinjiang.com/munbar/read.php?tid=35مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  

مەن تىخى ئەڭ چوڭ ناھىيە يەكەن دەپ ئويلايتىم .مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
بۇنىمۇ بىلىۋالدىم. بىراق نوپوسى ئەڭ كۆپ. ئەڭ ئاۋات ناھىيە-يەكەن

بىزنىڭ سانىمىز نىمانداق  ئازدو  دەيمەن ياراتقان ئىگەن ھىكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچى بۇنىڭدىمۇ  بىر ھىكمەت  باردۇ .......................؟   

مەن تېخى كۈلىمى ئەڭ چوڭ ناھىيە يەكەن دەپ ئويلايتىم . چاقىلىقنىڭ نۇپۇسى نىمە دىگەن ئاز

بىزنىڭمۇ نوپوسىمىز كۆپەيسە بولاتتى...................

قارلىق- سىز  خەن سۇلالىسىدېكى تارىخنىمۇ "پىششىق"بىلدىكەنسېز ئەمەسمۇ؟!

مەن تۇغۇلغان يېزىنىڭ نوپۇسىدىنمۇ ئاز ئىكەن!

ئانا زىمىنىمز ھەققىدە جۇغراپىيىلىك ۋە تارخى ئۇچۇر بەرگىنىڭىزگە رەھمەت!

نەقىل ئېلىش

ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 6قەۋەت tapanqa كە 2011-02-19 03:23 PMئەۋەتىلدى : مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
قارلىق- سىز  خەن سۇلالىسىدېكى تارىخنىمۇ "پىششىق"بىلدىكەنسېز ئەمەسمۇ؟! مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  

مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
 مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
كەسپىم  تارىخ تۇرسا  ئەلۋەتتە بىلىمەن ھى ھى

نەقىل ئېلىش

ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 13قەۋەت Ketikchi كە 2011-02-19 05:10 PMئەۋەتىلدى 12-قەۋەت (hazibay) نىڭ يازمىسىغا : مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
مۇكاپات ئالمىز دەپ تۇغمىسا كېرك ....... مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
تېنمىز ئاجىز بولغاشقا كېسەل جىق ....... مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
ئەمدى گەپ قىلماي مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  

مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
ئاغىزىمغا كەلدى دەپ دەۋەرمەڭ . پىلانلىق تۇغۇت دۆلەتنىڭ سىياسىتى . ئەگەر رۇخسەت قىلسا بىزنىڭمۇ كۆپلەپ تۇغقىمىز بار . چاقىلىقلارنى مۇكاپاتقا خۇشتارمىكى دەپ قالماڭ .2010-يىلى چاقىلىق ناھيىسىدىكى دېھقانلارنىڭ كىشى بېشىغا كەلگەن كىرىمى شىنىجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنى بويىچە بىرىنچىلكىكە شۇنداقلا غەربى شىمالدىكى 12ئۆلكە ئاپتۇنۇم رايۇن ئىچىدىمۇ بىرىنچىلىككە ئېرىشىتى . بۇ مەلۇمات قانداقتۇر كۆپتۇرۇپ يۇللانغان بولماستىن چاقىلىق خەلقىنىڭ چىلانچىلىق ئارقىلىق ھالال بېيغانلىقىنىڭ مەھسۇلى . ئىشەنمىسڭىز چاقىلىققا كىلىپ كۆرۈپ كىتىڭ . مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
نۇپۇس قۇرۇلمىسغا كەلسەك چاقىلىق ئەزەلدىنىلا ئۇيغۇرلار توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان ،كىروراننىڭ ۋارىسىلىرى بولغان  تىپىك لوپ مەدەنىيىتىنى (دىققەت بۇ خوتەننىڭ لوپ ئەمەس . بەلكى لوپنۇر كۆلى ۋادىسىدىكى لوپ ) مەنبەقىلغان .خوتەن -قەشقەر ئۇيغۇرلىرىنىڭ مەدەنىيتى يۇغۇرۇلغان بىر ئالاھىدە ماكاندۇر . چاقىلىق خەلقى يەنە چاقىلىق سەنمى ، چاقىلىق مەشرىپىنى ھازىرغىچە ساقلاپ يەتكۈزۈپ كەلگەن بولۇپ ئۇمۇ ئۇيغۇر مەدەنىيەت سەنئىتىدىكى سەرخىل گۈللەردۇر .مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
چاقىلىق ناھيىسىنىڭ شىنىجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنمىزدىكى ئورنى ئىنتايىن مۇھىم بولۇپ ، ئۇ ئىچكىرگە تۇتىشىدىغان ئىككىنىچى يول .(بىرىنىچىسى شىڭىشىڭيا ) . ئۇ يەنەچىڭخەي- شىزاڭ ئۆلكىلىرى بىلەن چىگرالىندۇ .مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
ئۆتمۈشتە چاقىلىق خەلقى چىگرا قوغداش ئۈچۈن كۆپ بەدەللەرنى تۆلىگەن . مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
چاقىلىق ناھيىسىنىڭ زىمىنى شۇنچە چوڭ بولىشغا قارىماي ئىكلوگىيىسى تولىمۇ ئاجىز بولۇپ ، سۈيى ئاز بولۇپ بۇ   تەبئى  نوپۇسىنڭ ئاز بولۇشى ، تەرەققىياتنى بوغۇپ قويغان .مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
يېقىنىقى ئون يىل مابەينىدە چاقىلىق خەلقى نۇرغۇن بەدەللەرنى تۆلەپ بېيىشىنىڭ دەرۋازىسىنى ئاچتى . خوتەن -چىڭخەي تۆمۈر يولىنىڭ ياسىلىشى ، چاقىلىق -ئۈرۈمچى يۇقىرى سۈرئەتلىك تاشيۇلىنىڭ ياسىلىشى كىروران ئايرۇدۇرۇمىنڭ ياسىلىشى چاقىلىقنىڭ  كەلگۈسىنى تېخمۇ پارلاق قىلغۇسى !مىسرانىم تورى ،ھازىر كۈندىلىك ئېقىم مىدارى ئۈچ يۈز مىڭدىن ھالقىغان مۇكەممەل توربەتكە ئايلاندى تور بېكىتىمىزنىڭ تەرەققىياتى مىسرانىمنى قوللىغانلارنىڭ تۆھپىسىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ مىسرانىمدىن ھەرقانداق ئىجادىي تېما كۆچۈرسىڭىز ئاپتور بىلەن مەنبە ،ئۇلىنىش ئادىرسى قاتارلىقلارنى چوقۇم قوشۇپ مېڭىڭ مودا ناخشىلارنى ئاڭلىماقچى بولسىڭىز مىسرانىم تور بېكىتى مۇزىكا سەھىپىسىگە كىرىڭ مۇھەببەت لىرىكىلىرى مىسرانىمنىڭ ئۆزگىچە خاس بىر سەھىپىسى!مەن مىسرانىم تورىنى ياخشى كۆرىمەن مىسرانىم تور بېكىتى بەك ياخشى مىسرانىمنى گۈللەندۈرۈشكە تېرىشايلى بۇ تېما مىسرانىمدىن بۇ يەرگە كۆچۈرۈپ كېلىندى. تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى مىسرانىم تورى تور ئادىرسى بۇ تېمىنى كۆچۈرۈپ ھەممە توربەتنىڭ خاسلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەڭ . ئەگەر تېمىنى ئىشلەتمەكچى بولسىڭىز ئەسلى ھەقىقىي مەنبەنى ئەسكەرتكەن ھالدا ئىشلىتىڭ مىسرانىم تورىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن مەڭگۈ تېرىشايلى  
نۇپۇس پىرسەنتى تۇغرۇلۇق ئەڭ ياخشىسى ئېغىز تاتلاشمايلى .

مەن جۇغراپىيە دەرىسىگە بەك ئامراق...............