ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستانغا قاراتقان ئىستىراتېگىيىسى
شىنجاڭ خەلق رادىئو ئىستانسىسى خەۋەرلەر تورى: يېقىندا، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى زۇڭتۇڭ ئوبامانىڭ ئافغانىستاندا تۇرۇشلۇق ئەسكەر سانىنى كۆپەيتىش ئىستىراتېگىيىسىنى باھالاپ، ئافغانىستان ئۇرۇشىغا دائىر ھەر قايسى تەرەپلەرنىڭ سانلىق ئۇچۇرلىرىنى توپلاپ، ئەسكەر كۆپەيتىش ئىستىراتېگىيىسىنى قايسى جەھەتلەردە تۈزىتىش توغرىسىدا پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا قويماقچى بولدى. بۇنىڭدىن ئىلگىرى، ئامېرىكا، ئەنگىلىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىكى ئاخبارات ۋاستىلىرى ئافغانىستان ھۆكۈمىتىنىڭ تالىبانلار قاتارلىق ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر بىلەن قايتا سۆھبەت ئېلىپ بارغانلىقى توغرىسىدا خەۋەر بەرگەنىدى. بۇ-- ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستان دائىرىلىرى بىلەن تالىبانلارنىڭ تىنچلىق سۆھبىتىنى ئىلگىرى سۈرۈش سالمىقىنى ئاشۇرۇشتەك ئىستىراتېگىيىلىك ئويلىنىشىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بەردى.
بۇلتۇر، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئافغانىستان ۋە پاكىستان توغرىسىدىكى يېڭى ئىستىراتېگىيىسى ۋە ئافغانىستاندا تۇرۇشلۇق ئەسكەر سانىنى كۆپەيتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلغاندىن بۇيان، ھەربىي ئىشلار جەھەتتە، تالىبانلارغا زەربە بېرىش-- ئىزچىل ھالدا، ئافغانىستاننى مۇقىملاشتۇرۇشتىكى ئالدىنقى شەرت بولۇپ كەلدى. ئەمما، بۇ يىل 6- ئايدا، ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستاندا تۇرۇشلۇق قىسمىنىڭ قوماندانى ئالمىشىپ، پېتىر روئىس قوماندانلىق ۋەزىپىسىگە ئولتۇرغاندىن بۇيان، ئامېرىكا ئارمىيىسى ئافغانىستاندا ھەربىي جەھەتتە زەربە بېرىش بىلەن سۆھبەت ئېلىپ بېرىش ۋە ئۆزىگە تارتىشنى تەڭ قوللىنىپ كەلدى. بىر جەھەتتىن، ئامېرىكا ئارمىيىسى تالىبانلارغا زەربە بېرىش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، ئالاھىدە جەڭ قىلىش ۋە نۇقتىلىق تازىلاش قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق، تالىبانلارنىڭ كاتتىباشلىرىنى قوغلاپ يوقاتسا؛ يەنە بىر تەرەپتىن، ئافغانىستان ھۆكۈمىتى بىلەن تالىبانلار ئارىسىدىكى ئوخشاش بولمىغان مەزھەپلەرنىڭ ئۇچرىشىشىنى يوشۇرۇن قوللاپ، ئافغانىستان مەسىلىسىنى سىياسىي يول ئارقىلىق ھەل قىلىش ۋە ئامېرىكا ئارمىيىسىنىڭ ئافغانىستاندىن چېكىنىپ چىقىشى ئۈچۈن تەييارلىق كۆردى.
ئامېرىكا دۆلەت ئىچىدە، ئافغانىستاندىكى قالايمىقانچىلىقنى بېسىقتۇرۇش ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك بولمىغانلىقتىن، تالىبانلار قارىماققا "زەربە بەرگەنسېرى كۆپىيىۋاتقاندەك" قىلاتتى. جامائەتچىلىك ئافغانىستان پاتقىقىدىن قانداق قۇتۇلۇش توغرىسىدا مۇزاكىرە ئېلىپ بېرىشقا باشلىدى. بۇنىڭدىكى بىر خىل قاراش-- تالىبانلارنى پارچىلاپ، ئۇلارنىڭ ئافغانىستان سىياسىي مۇساپىسىگە سىڭىپ كىرىشىنى قولغا كەلتۈرۈشتىن ئىبارەت ئىدى. بەزى خەۋەرلەرگە قارىغاندا، ئامېرىكا بىر مەھەل تالىبانلارنىڭ كاتتىباشلىرىنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ خەلقئارالىق تېررورچىلار تىزىملىكىدىن چىقىرىۋېتىشنى ئويلاشقانىدى. ئەمما، بۇنىڭدىكى ئالدىنقى شەرت-- تالىبانلار چوقۇم بازا تەشكىلاتى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئۈزگەنلىكى توغرىسىدا ۋەدە بېرىشى كېرەك ئەلۋەتتە. بۇنىڭدا، ھەر قانداق رادىكال تەشكىلاتنىڭ ئافغانىستان زىمىنىدىن پايدىلىنىپ، باشقا دۆلەتلەرگە ھوجۇم قوزغىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
نۆۋەتتە، ئامېرىكا ئافغانىستان ھۆكۈمىتى بىلەن تالىبانلارنىڭ تىنچلىق سۆھبىتى ئېلىپ بېرىشىنى ئىلگىرى سۈرمەكتە. بۇ-- ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستان مەسىلىسىگە تاقابىل تۇرۇشتىكى تەخىرسىزلىك تۇيغۇسىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ. بۇ يىلنىڭ ئاخىرلىرى، ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئافغانىستان يېڭى ئىستىراتېگىيىسى توغرىسىدىكى باھالاش نەتىجىسى ئېلان قىلىنىدۇ. بۇنىڭدىن ئىلگىرى، باشقا نەتىجىلەرنىڭ قولغا كەلتۈرۈلۈشى مۇمكىن ئەمەس. شۇنداق ئەھۋالدا، تىنچلىق سۆھبىتى ئېلىپ بېرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش-- زور سىياسىي نەتىجە ھىساپلىنىشى مۇمكىن. بۇنىڭدىن باشقا، ئامېرىكا زۇڭتۇڭى ئوباما كېلەر يىلى 7- ئايدىن باشلاپ، ئەسكەر چېكىندۈرۈش توغرىسىدا ئېنىق ۋەدە بەرگەن بولۇپ، بۇنىڭ ئۈچۈن، پېتىر روئىس بالدۇرراق چارە- ئامال ئويلىشى ۋە كۆپرەك چارە- ئامال تېپىشى كېرەك ئىدى. بۇنىڭدىكى چارە- ئاماللارنىڭ بىرى-- تىنچلىق سۆھبىتى ئېلىپ بېرىشنى ئىلگىرى سۈرۈشتىن ئىبارەت. ئىككىنچىسى-- پات ئارىدا ئۆتكۈزۈلىدىغان شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدىي تەشكىلاتى لىسبون باشلىقلار ئۇچرىشىشىدا، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدىي تەشكىلاتىغا ئەزا دۆلەتلەرگە ئافغانىستان زۇڭتۇڭى كارزائى ئوتتۇرىغا قويغان 2014- يىلى، ئافغانىستان ھۆكۈمىتىگە كونترول قىلىش ھوقوقىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش توغرىسىدىكى چاقىرىقنى مۇزاكىرە قىلىش تەكلىپىنى بېرىشتىن ئىبارەت. بۇ-- ئامېرىكا ئۈچۈن يەنە 3 يىل ۋاقىتنى قولغا كەلتۈرۈپ، كېلەر يىلى 7- ئايدا ئەسكەر چېكىندۈرۈشنى بىر ئاز بولسىمۇ سۇسلاشتۇرىدۇ. يېقىندا كارزائى مۇنۇلارنى بىلدۈردى: "ئافغانىستان ھۆكۈمىتى تالىبانلار بىلەن بىرەسمىي ئۇچرىشىپ باققانىدى. تالىبانلارمۇ بۇنداق ئۇچرىشىشقا قوشۇلۇش بىلەن بىر ۋاقىتتا، تالىبانلارنىڭ قارشىلىق كۆرسىتىشتىن ۋاز كېچىپ، سىياسىي مۇساپىگە دەرھال قەدەم باسمىسىمۇ، بازا تەشكىلاتى بىلەن چەك- چېگرىسىنى ئېنىق ئايرىيدىغانلىقى توغرىسىدا ئۇچۇر تارقاتتى. تالىبان رەھبەرلىك قاتلىمىدىكىلەر سىياسىي ھوقوقنى قايتا قولغا ئالسا، باشقا دۆلەتلەرنىڭ ئىشلىرىغا قەتئىي ئارىلاشمايدىغانلىقى شۇنداقلا ھەر قانداق ئادەمنىڭ ئافغانىستان زىمىنىدا بۇنداق قىلىشىغا يول قويمايدىغانلىقىنى كۆپ قېتىم تەكىتلىدى. تالىبانلار دۈچ كەلگەن ئەمەلىي ئەھۋاللارنى تەھلىل قىلغاندا، سۆھبەت ئېلىپ بېرىش-- تالىبانلارنىڭ تازىلىنىش بېسىمىنى يىنىكلىتىپ، ئۇلارغا دەم ئېلىش پۇرسىتى يارىتىپ بېرىدۇ."
ئەلۋەتتە، تىنچلىق سۆھبىتىدە يەنە زور ئېنىقسىزلىقلار بار. بىر تەرەپتىن، ئامېرىكا ئافغانىستاننىڭ ھازىرقى تىنچلىق سۆھبىتىدىن زور ئۈمىد كۈتمەيدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە، دۆلەت ئىچىدىكى سىياسىي ئويلىنىشلار بار. يەنە بىر تەرەپتىن، تارىخىي تەجرىبىلەردىن قارىغاندا، بىر تەرەپتىن ئۇرۇش قىلىپ، بىر تەرەپتىن سۆھبەت ئېلىپ بېرىش-- تالىبانلار ئىزچىل قوللىنىپ كەلگەن تاكتىكا ھىساپلىنىدۇ. تالىبانلار بۇنىڭلىق بىلەن، چەتئەل قىسىملىرىنى ئافغانىستان زىمىنىدىن قوغلاپ چىقىرىش نىشانىدىن ۋاز كەچمەيدۇ. تالىبانلارنىڭ ئالىي داھىيسى ئۆمەر ھازىرغىچە، تىنچلىق سۆھبىتى توغرىسىدا ھىچقاندا پوزىتسىيە بىلدۈرگىنى يوق.
شۇنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە بولىدۇكى، ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستانغا قاراتقان ئىستىراتېگىيىسى-- قايتا ئويلىنىش ۋە قايتا باھالاشتىكى مۇھىم نۇقتىغا بېرىپ قالدى. زەربە بېرىش دائىرىسىنى كىچىكلىتىپ، ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستاندىن چېكىنىپ چىقىشىنى ئاساسقا ئىگە قىلىش ئۈچۈن، ئامېرىكىنىڭ ئافغانىستانغا قاراتقان ئىستىراتېگىيىسى يەنە بىر قېتىم ئومۇمىيۈزلۈك "قالايمىقانچىلىقنى بېسىقتۇرۇش"تىن، نىشانى ئېنىق بولغان "تېررورلۇققا قارشى تۇرۇش"قا ئۆزگەرتىلدى.
