غەربىي-جەنۇپتىكى نۇرلۇق مەرۋايىت ---يەكەن
2007-يىلدىكى يىڭى شەھەر
\XCe22x] ئۈچ ئۆلچەملىك لاھىيە رەسىمى
گۈزەل يەكەن دەرياسى ۋادىسى كەچلىك مەنزىرىسى
KX ,S يەكەن دەريا سىنىڭ قاش قارايغان ۋاقىتتىكى مەنزىرىسى
<\rT%f}3^ قايناق مۇقام مەدەنىيەت ئارامگاھى qeV fE_<
3]}D`Qs6 +h|`/ &, جوڭگۇ خەرتسىنىڭ غەربىي جەنۇبىغا قارايدىغان بولساق،جەنوپتىن شىمالغا قاراپ 1H?
u Qy
يىلان باغرى سوزۇلغان،زىمىنى ،ئىككى دەريا ھاۋزىسغا يىيلغان بىرپارچە بوستانلىق كۆزىمىزگە چېلىقدۇ،مانا 7zXvnxYE
بۇ بىرملىيۇن220مىڭ نوپۇس، 33مىڭ كىۋادرات كېلومتىردىن ئاتۇق زىمننى ئۆزئىچىگە ئالغان، CGW.I$u ئاپتۇنۇم رايۇنمىزدىكى ئەڭ چوڭ بوستانلىق، ۋە تاۋار ئاشلىق تېرقچىلىق رايۇنى--- يەكەن بوستانلقىدۇر،بۇ بوستانلىق يېقىن ئەتراپتىكى جايلاردىن -يەكەن پوسكام قاغىلىق،مەكىت قاتارلىق جايلارنى ئۆزئىچىگە ئالىدۇ، بۇ تېمىدا مەزكۇر بوستانلقىنىڭ مەكىزى،ئاپتۇنۇم رايۇنمىزدىكى ئەڭ چوڭ ناھىيە V#2+"(7h
،قەدىمىكى ئاستانە،تارىخي مەشھور ساياھەت شەھىرى،جوڭگۇ مۇنەۋۋەر پاختا بازىسى ، بادام يۇرتى-----يەكەن ناھيىسىنى تونۇشتۇرماقچىمەن:
!JHL\M>A5
پىيادىلەر بىرنجى سودا كوچىسى
{f/~1G[M H%qsjB^ -ئالاھىدە جۇغراپيىلىك ئورنى،ۋە نوپۇس ئەھۋالى: q6McG HT يەكەن ناھىيىسى قارا قۇرۇم تېغىنىڭ شى؛مالىي ئېتىكىگە، پامىر ئېگىزلىكى باغرىغا، R1adWBD>
تەكلىماكان قۇملۇقىنىڭ غەربىي چېتىگە جايلاشقان. شەرق تەرىپى مەكىت ناھىيىسى بىلەن، شەرقىي جەنۇب 2e+UM$
تەرىپى پوسكام ناھىيىسى، قاغىلىق ناھىيىسى بىلەن، غەرب تەرىپى يېڭىسار ناھىيىسى، ئاقتۇ ناھىيىسى بىلەن، Z3"%`*Tmq-
غەربىي جەنۇب تەرىپى تاشقۇرغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ، شىمالى تەرىپى يوپۇرغا، %".HaI]
مارالبېشى بىلەن تۇتىشىدۇ. جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 190 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكىچە بولغان xK *b1CB
كەڭلىكى 56 كىلومېتىر. ئومۇمىي يەر مەيدانى 8195.69 كۋادرات كىلومېتىر. قارمىقىدا 8مەيدان، 7 بازار، yr)G]K[/
22 يېزا، 15-ئىجتىمائى رايون، 493كەنت ئاھالە كومىتېتى بار. تەۋەسىدە ئاپتون رايونلۇق تۈرمە باشقۇرۇش dP9qSwTa
ئىدارىسىنىڭ پەيلۇ ئەمگەك بىلەن ئۆزگەرتىش دېھقانچىلىق مەيدانى بار. ناھىيە بازىرىنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى u1J0$
بىلەن بولغان ئارىلىقى 1449 كىلومېتىر. 2008-يىلنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي نوپۇسى758مىڭ 178 بولۇپ، "@e3EX7h
ئۇيغۇرلار 95.02% نى، خەنزۇلار 4.10% نى، باشقا مىللەتلەر 0.88% نى، تەشكىل قىلىدۇ 6dq(T_eG
*>Ns_su7W
.-مۇقام ئارامگاھ مەيدانى
ئىككى مىڭ يىلدىن ئارتۇق تارىخى ئەھۋالى:
j$M h+5 
ئالتۇن مازار
يەكەن دىيارى ئۆزنىڭ قەدىمى، مىللىي پۇرىقىنىڭ كۈچلۇكىلىكى، يات مەدەنيەت dPW#C5dm
تەسىرىدە بۇلغانمىغانلىقى،مۇھىمى تارىختىا بىر قانچە قېىمى ئاستانە بولغانقىدەك تارىخى رىياللىقى بىلەن k :(SCHf
باشقا ئۇيغۇر يۇرىتلىرىدىن پەرقىنىلىنىپ تۇرىدۇ، ئەزىم دەريا- يەكەن دەياسى بۇ مۇنبەت بوستانلىقنى &PR5q7
سۇغىرىش ۋەزىپىسىنىى ئۈسىتگە ئالغان . .p<:II:
6
2005.يىلى مۇقام خەلقئارا مەدنىيەت مىراسى تىزىىملىكگە كىرگۇزۇلدى ، مۇقامنىڭ ئەسلى يۇرتى بولغان u(z$fG:g
يەكەن تۇنجى قىتىمىلىق مۇقام بايرىمىدا مۇتەخىەسىسلەرنى تەكلىپ قىلىپ ئاماننىساخاننىڭ يەكەن قارا kYzIp
سۇدىكى تۇرالغىسىنى قايتىدىن بەرپا قىلدى، ھەم پاكىتلارغا ئاساسەن ئاماننىساخاننىڭ يەركەن قارسۇ ef8s<5"4
يىزا شاپتۇل كەنىتىدە تۇغۇلغانلىقى جاركارلانىدى، "M<8UE \n
1500-يىللاردايەكەننىڭ تارىختىكى«ساكرائول» دېگەن نامى «ياركەنىت»(دەيا بويىدىكى شەھەر ui<N[
دېگەن مەنىدە) دەپ ئۆزگەرتىلگەن، بۇندىن 2000يىل بۇرۇن يەركەن بىر شەھەر دۆلىتى-ساكرائولنىڭ p)KheLiZ
پايتەختى ئىدى، بۇ ۋاقىتتا يەركەن ئەتراپىدا تېخى باشقا يۇرىتلار شەكىللەنمىگنلىكى تارىخى تەزكىرلەردە 5#HW2"7
يىزىلغان، xs{3pkTYD
ئاماننىساخان قەبرىگاھى $h+1u$po ~8PZ5;g
يەكەن كوناشەھەر ئالتۇنلۇق تارىخى مەدەنىيەت مەيدانى ~uj#4>3T /
kF) y%&q/tk
يەكەن غەربىي يۇرتتىكى قەدىمىي دۆلەت. شەرقىي خەن سۇلالىسىنىڭ جەنۋۇ 5 - يىلى (29 - يىلى) خېشى AuvkecuIh
بۈيۈك سانغۇنى دۇروڭ يەكەن خانلىقىنىڭ تەيىنلىنىپ خىزمەت كۆرسەتكەن، پەزىلەتلىك خان بولغان. تاڭ &agWaf1%a
سۇلالىسى دەۋرىدە سۇلى تۇتۇق مەھكىمىسىگە قارىغان. سۇڭ سۇلالىسى دەۋرىدە قارىخانىيلار خاندانلىقىغا 'K$[^V
قارىغان. كېيىن غەربىي لياۋ سۇلالىسىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان. يۈەن سۇلالىسى دەۋرىدە چاغاتاي خانلىقىغا h){0rX@:&
قارىغان. مىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇدۇن دۆلىتىگە قارىغان. چىڭ سۇلالىسىنىڭ گۇاڭشۈ 9 - يىلى ( 1883 C/q'=:H;
- يىلى) يەكەن بىۋاستىە قاراشلىق ئايمىقى تەسىس قىلىنغان. گۇاڭشۈ 28 - يىلى (1902 - يىلى) دەرىجىسىنى b(,M1.[qt
كۆتۈرۈپ يەكەن مەھكىمىسى قىلىنىپ، سارىقول، مارالبېشى ئايمىقى ۋە قاغىلىق، گۇما ناھىيىلىرىنى باشقۇرغان. +! ]zA4x
مىنگو 2 - يىلى ( 1913 - يىلى) يەكەن ناھىيىسى قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن. مىنگو 18 - يىلى (1929 - يىلى) :,3C 0T3r
يەكەن، زەرەپشان دەپ ئىككى ناھىيىگە ئايرىلغان. مىنگو 32 - يىلى (1943 - يىلى) يەنە قوشۇۋېلىپ، Q0)#8Rcm
بىر ناھىيە قىلىنغان. يەكەندە 10 - مەمۇرىي رايون تەسىس قىلىنىپ، يەكەن، قاغىلىق، پوسكام، مەكىت 4 G'nmllB`]
ناھىيىنى باشقۇرغان. 1949 - يىلىدىن 1956 - يىلىغىچە يەكەن ۋالىي مەھكىمىسى تۇرۇشلۇق جاي بولغان. z{8bvuE
1956 - يىلى يەكەن ۋالىي مەھكىمىسى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغاندى كېيىن، يەكەن ناھىيىسى تا ھازىرغىچە )Oq|amvC
قەشقەر ۋىلايىتىگە قارىغان
- دەۋرىيلىك تارىخى، ئۇزۇنغا سوزۇلغان-ھاكمىيەت ئۆزگىرىشى: F3y9@dA] يەكەن ئامباللىرىنىڭ يىلنامىسى #QS`_TlKk
يەكەندە 1910 - يىلدىن 1949 - يىلغاچە جەمئى 21 نەپەر ئامبال ئۆتكەن . ئۇلارنىڭ يىلنامىسى s%vis{2
تۆۋەندىكىچە: C>ICu*PW
ئامبال بولغان ۋاختى f- K+]aZ)
1. ليۇ رىنشەن 1910 --------------- 1915 خەنزۇ مىللىتىدىن [ZNtCnv
2. لۇ چىچاڭ 1915 ------------- 1924 خەنزۇ مىللىتىدىن O;+ maY^l
3 . لى ...... 1924 ------------- 1926 خەنزۇ مىللىتىدىن *2ZjE!A
4 . دۈەن ..... 1926 ------------ 1927 خەنزۇ مىللىتىدىن To\QjP-
5 . چىڭ چىرىن 1927------------- 1929 خەنزۇ مىللىتىدىن Ka'=o?'B5
6. ليۇ شىڭۋۇ 1929--------------1931 خەنزۇ مىللىتىدىن Wt*cIZ
7.ياڭ ....... 1931--------------1933 خەنزۇ مىللىتىدىن ISzqEi
8.ئەلەم ئاخۇن 1933------------- 3 ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر ! :Y:pu0
9.باي ئاخۇن ئېزىز 1933 ----------- 1934 كۇچادىن، ئۇيغۇر /RG:W0=K
10.ئابدۇكىرىمخان 1934 ------------4 ئاي قەشقەردىن، ئۇيغۇر &r[`>B{tP
11.ئەھمەت رىھىم 1934 -----------1937 يېڭىساردىن،ئۇيغۇر gK+4
C
12.ئىمىن بەگھاجى 1937 -------- 1 ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر -fM1nH&
13. سالىھ ئەلەم 1937 ----------- 4 ئاي يەكەندىن،ئۇيغۇر FK^p")i
14. ئىبراھىم 1937 --------- 1938 تۇرپاندىن، ئۇيغۇر gx-2v|pZ
15.باقىرجان 1938 --------1940 قەشقەردىن،ئۆزبەك
_Mi5g_
16.ۋېن جىن 1940 ---------1942 شىبە مىللىتىدىن Cw~q4A6'
17. چى ...... 1942-------- 1943 خەنزۇ مىللىتىدىن W4t;{b
18.دەي چىچىڭ 1943---------- 1947 خەنزۇ مىللىتىدىن 'Oxy$U
19. ئابلاجان 1947 ---------- 1ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر
]yV!
20. ئابدۇرېشىت يۇسۇپ 1948 --------1949 يەكەندىن ،ئۇيغۇر =WyDp97@+
21. مۇھەممەت ھەسەن 1949 ----------1950 يەكەندىن، ئۇيغۇر LhN|1f:9:
........................................... 9/9j+5}+
(پايدىلانما : شىنجاڭ تارىخ ماتىرىياللىرى،39-قىسم) b}\N;D.{
O8^A5,2@3>
:{{F *FM;
مەشھۇرئاستانىدىن، ئادەتتىكى ناھىيە دەرىجىسىگىچە: CJtcn_.F
y~(h>gi,x
تەقىلدى ئوردا قوۋۋۇقى PYQ;``~x مىلادىي1514 - يىلى تۇغلۇق تۆمۇرنىڭ 8- ئەۋلاد نەۋرىسى سەئىدخان دوغلاد قەبىلىسىنىڭ Mc@e0
6- ئەۋلاد باشلىقى ئابابەكرى دوغلادنىڭ ھۆكۇمرانلىق ئورنىنى ئىگىلىدى ۋە 1514-يىلى 9- vx\r!]
ئاينىڭ 3-كۈنى قاش قارايغان ۋاقىتتا خاندانلىق قۇرۇلغانلقىنى جاكارلىدى، ھەمدە ئۆزىنى ysJQb~2q
موغۇلىستاننىڭ «چوڭ خانى» دەپ ئېلان قىلدى؛ پايتەختى يەكەن بولدى،تارىختا« $': E\*ICb
ياركەنىد سەئىدىيەخانلىقى» دەپ ئاتالدى. سەئىدخان تۇغلۇق تۆمۇرخاننىڭ 8 - ئەۋلادى #:jHp44J
بولۇپ تامامەن ئۇيغۇرلىشىپ، ئۇيغۇر ئېتنوگرافىيىسىگە تەئەللۇق بولۇپ كەتكەن ۋە ئىسلام ]E7F/O/.
ئېتىقادچىسىغا ئايلانغان ئادەم ئىدى .VIV ئەسىرنىڭ 40 - يىللىرىغا كەلگەندە، چاغاتاي +ndaL
hj'
دۆلىتىنىڭ غەربىي تەرىپىدە - ماۋرا ئۇننەھرى قىسمىدا تۇركى ئەمىرلەرنىڭ يەنى مۇسۇلمانلار ?U%QG5/>
گوروھىنىڭ تۇلۇق غەلبىگە ئېرىشكەنلىكى دۆلەتنىڭ شەرقي تەرىپىدە - شىنجاڭ قىسمىدا موڭغۇل E{`kaWmC&~
ئەمىرلىرىنىڭ ئۆزلىرىنىڭ خانلىرىنى تەخىتكە چىقىرىش ئارزۇسىنى قوزغىدى، بۇ فېئودال ?fiIwF)
پادىشاھلىق ئەنئەنىسى ئۆز رولىنى يوقاتمىغان دەۋرنىڭ تەلىپى ئىدى . ئىستىبداتلىق ۋە ]99|KQ
تاكتىكىلىق خارەكتېرگە ئىگە بولغان بۇ دەۋر تەلىپىنى ئالدى بىلەن تارىختا 306 يىل ھۆكۇمران 'g6\CZw(#
ئورۇندا تۇرۇپ كەلگەن «ماڭلاي سۈيە» <ئەڭ ئالدىنقى ۋىلايەت> ؛ ،دوغلاد <مۇڭغۇلچە 6O|@xvg
«ئاقساق» دىگەن مەنىنى بىلدۇرىدۇ> ۋە تارىختا داڭلىق بولغان ئۇيغۇر ئەۋلادى بايدار
8k2?}/+
خاننىڭ ئوغلى پولاتچى بەگ قاتارلىقلار سىزىپ، ھەممىدىن بۇرۇن شىنجاڭدا تەڭرى تېغىنىڭ %]Fd[pzF
جەنۇبىدا، يەتتەسۇ، ئېلى ۋادىلىرىدا ۋە ئىسسىق كۆلنىڭ جەنۇبىدا ئەمەلگە ئاشۇردى .پولاتچى \}+_Fo/
بەگ بەگلەرنىڭ بېگى دېگەن مەنىدە بۇلۇپ شۇچاغدا شىنجاڭدىكى ئەڭ كۇچلۇك بەگ ئىدى Z.c'Hs+;
. شەرقتە تېزلىكتە بىرلىككە كەلگەن بىر ھاكىمىيەت تىكلەنسە، غەرىپتىكى مۇسۇلمان خانلىرى Mh~q//
بۇ ئەھۋالدىن پايدىلىنىپ كىتىشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا ئۇ چاغاتاي خانلىرىدىن بىرى بولغان U GD2
تۇۋاخاننىڭ ئوغلى ئىمىل خوجىنى<شەرقي مۇسۇلمان تارىخچىلىرى ئىمام خوجا دەپ ئاتىشىدۇ> \@WDV
بۇخارادىن ئېلىپ كىلىپ، چاغاتاي خانلىقى ۋە دوغلاد خانلىقىغا تەۋە چوڭ ئەمەلدار، ئاقسا :Uz| 3gq
قاللارنى «ئالمالىق» قا يىغىپ، تۇركىي خەلقلەر ئەنئەنىسى بويىچە ئىمىل خوجىنى ئاق كىگىزدە nv GF2(;l
ئولتۇرغۇزۇپ، ئۇنىڭغا «بەيئەت» قىلدى . نەتىجىدە ئۇ شىنجاڭ تارىخىدا ئۆتكەن ئىسەن بۇقاخان pSoiH<33
ئىككىنچى دىگەن ئۇنۋان بىلەن مەشھۇر بولغان ھۆكۇمرانغا ئايلاندى، ئەپسۇسكى ئۇ 1340 - dOa+(fMe
يىلى دۇنيادىن ئۆتتى، شۇنىڭدىن كىيىن شىنجاڭدا خانلىق تالىشىش كۆرىشى سەككىز يىل داۋام "/)#O~
قىلدى .بۇنىڭغا خاتىمە بېرىش ئۈچۈن يەنى بولاچى بەگ 1348 - يىلى ئىمىل خوجىنىڭ ئوغلى dpJ_r>NI
تۇغلۇق تۆمۇرنى مۇزداۋان ئارقىلىق مۇڭغۇليىدىن ئاقسۇغا ئېلىپ كېلىپ، دادىسىنىڭ ئورنىغا خان wE[]6\
_x1
قىلىپ تىكلىدى، تۇغلۇق تۆمۇر بۇچاغدا 18 ياشتا ئىدى. تۇغلۇق تۆمۇر ھاكىمىيىتىنىڭ تۆتىنچى يىلى 1cxrH+N
مەۋلانە ئەرشىدىن ئاتلىق ئىسلام ئالىملىرىنىڭ دەۋەت قىلىشى بىلەن ئىمان ئېيتىپ مۇسۇلمان ! _f9NK
بولدى يەكەن سەئىدىيە خاندانلىقى مۇنقەرىز بولغاندىن كىيىنكى ئۇزاق بىر مەزگىللىك مالىمان |P[w==AAf
چىلىقتىن كىيىن ،يەكەنمۇ پۇتۇن شىنجاڭدىكى باشقا شەھەرلەرگە ئوخشاش ئاخىرى چىڭ سۇلالىسى /rMI"khB
نىڭ ئىلكىدە بولدى. V:qSy#e
Ci?Ss+|
Cf TfL3(J
&wie] سۇلتان سەئىدخان مەقبەرىسى jB`,u|FG چىڭ سۇلالسىدىن بۈگۈنگىچە:
5Ec6),+& چىڭ سۇلالىسى گۇاڭشۇي (1880- يىللار ) يىللىرىدىن باشلاپ ئەڭ بۇرۇن يەكەننى بىيجىڭغا
2#P*, (مەركەزگە ) بىۋاستە قارايدىغان ئۆلكە قىلىپ تەسىس قىلدى. 1911 - يىلى ئاخىرقى پادىشاھ
?$vCW|f پۇيى تەرىپىدىن پەرمان چۇشۇرىلىپ شىنجاڭ ئۆلكىسى قارىمىغىدىكى ۋىلايەتكە ئۆزگەرتىلدى ( چۇشۇرۇلدى ) .يەكەندە مەمۇرى مەھكىمە قۇرۇلۇپ ، يەكەن مەمۇرى مەھكىمە پوسكام ، قاغىلىق ،
گۇما ، يەكەن ناھىيىلىرىنىباشقۇردىغان بولدى .بۇ خىل مەمۇرى تۇزۇلۇش مىنگو دەۋرىدىمۇ داۋاملىشىپ
1918- يىلى ھۆكۇمەت دائىرلىرى ئاخىرى قاغىلىق بىلەن گۇمىنى خوتەن تەۋەسىگە ئايرىۋىتىپ ، يەكەننى ;fsZ7k4]do
ئۆلكىگە بىۋاستە قارايدىغان مەملىكەت بويىچە 1 - دەرىجىلىك ناھىيە قىلىپ ئۆزگەرتتى ، +Fuqchjq
پۇتۇن ناھىيە 18 بەگلىككە ئايرىلىپ ،ھەر بىر بەگلەكلەرگە بەگلەر تەيىنلەندى ، بۇ بەگ Gnf~u[T6
لىكلەر ئۆز بەگلىكىنى يۈز بىشى ، ئونبېشى تەيىنلەپ باشقۇردىغان بولدى . 40 يىلغا بارمىغان jNT
jSX
ۋاقىت ئىچىدە يەكەن ئۆلكە دەرىجىسىدىن ناھىيە دەرىجىسىگە چۇشۇرۇلدى ، شۇ ئارقىلىق بۇ قە L_vISy%\b
دىمىي ئاستانىنىڭ شانۇ - شاۋكىتى مەقسەتلىك يەرگە ئۇرۇلدى .لىكىن يەكەننىڭ زىمىنى كەڭ ، ]or>?{4g
بۇرۇن دۆلەت قۇرۇلغان ئاستانە شەھەر بولغاچقا ئىجتىمائى مەسىللىرى كۆپ بولۇپ ،ئۇنى بىر
pv*,gSS
ناھىيە سۇپىتىدە باشقۇرۇش قىيىن بولغاچقا ، 1927-يىلى يەكەننىڭ ئامبىلى لى ۋۇجۇ نىڭ j:5=s%S
ئىلتىماسى قىلىشى، ئۆلكە باشلىقى ياڭ زېڭشىننىڭ تەستىقلىشى بىلەن يەكەن< يىڭىشەھەر u\ #"L
ناھىيىسى > ۋە < كوناشەھەر ناھىيىسى> دەپ ئىككى ناھىيىگە ئايرىلدى . يىڭىشەھەر ناھىيىسى +,2:g}5
1- دەرىجىلىك ناھىيە ، كوناشەھەر ناھىيىسى 2- دەرىجىلىك ناھىيە قىلىپ بىكىتىلدى ، 18 بەگ -}=i 04^
لىكنىڭ 9 ئى يىڭىشەھەر ناھىيىسىگە ، 9ئى كوناشەھەر ناھىيىسىگە ئايرىپ بېرىلدى ؛ شۇندىن ?kWC}k{
باشلاپ ھۆكۇمەت مەمۇرى ئاتالمىسىدا يىڭىشەھەر <ساچى>ۋە كوناشەھەر <يىئىرچاڭ> دېگەن ZNf6;%oGG
ناھىيە ئاتالغۇلىرى پەيدا بولدى ،بۇ ئىككى سۆزنىڭ خەنزۇچىسىنىڭ ھەر ئىككىسى يەرلىكچە n1JRDw"e$$
سۆز بولۇپ يەكەننىڭ قەدىمقى نامى ساكائۇل بىلەن يەكەن - دېگەننىڭ خەنزۇچە ئاھاڭ تەرجىمىسىدۇر .
`dFq:8v
بۇ ئىككى ناھىيە تۇزۇمى 16 يىل داۋام قىلىپ .ي19458-يىلىغا كەلگەندە ، يەكەن يىڭىشەھەر ناھىيىسىنىڭ ھاكىمى يۈ يۇەنچىڭنىڭ ئىلتىماس قىلىشى، ئۆلكە باشلىقى شېڭ شېسەينىڭ تەستىقلىشى بىلەن ئىككى ناھىيە بىرلىشتۇرلۇپيەنە بىر ناھىيە قىلىنغان ؛ يىڭىشەھەر پوسكام بىلەن قوشۇلۇپ بىر بەگلىك ھېساپلىنىپ يەكەنگە FuVnk~gq
تەۋە بولۇپ پۇتۇن ناھىيە 19 بەگلىك قىلىپ تۇزۇلگەن . 1943 - يىلى شىڭ شېسەي ھاكىمىيىتى /`f^Y>4gD
ئاغدۇرلۇپ گومىنداڭ شىنجاڭدا ھۆقوق تۇتقاندىن كىيىن يەكەن ناھىيىسى يەنە قايتىدىن ۋىلايەتكە ئۆزگەرتىلدى ؛ يەكەندە يەكەن، قاغىلىق، پوسكام ، مەكىت قاتارلىق تۆت ناھىيىنى باشقۇردىغان ۋالىي مەھكىمىسى قۇرۇلۇپ پۇتۇن ۋىلايەت بويىچە گومىنداڭنىڭ < باۋ - جىيا > مەمۇرى تۇزۇمى يولغا قۇيۇلدى.بۇ خىل تۇزۇم 1949-يىلغىچە داۋام قىلدى ، لىكىن يەكەننىڭ مەمۇرى دەرىجىسى ساقلاپ قىلىنىپ ، 1956 - يىلىغا كىلگەندە يەكەن ۋىلايىتى ئۇنىڭغاقاراشلىق ناھىيىلەر بىلەن بىرگە قەشقەر ۋىلايىتىگە قوشۇۋىتىلدى ، مەمۇرى دەرىجىسىمۇ ناھىيىگە چۇشۇرۇلدى ، بۇ خىل مەمۇرى دەرىجە ھازىرغىچە داۋام قىلماقتا . IOb*GTb
=; ^%(%Y{m
ئۆزگىچەيەر تۈزۈلۈشى: }!;s.[y
?3*l{[@J
يەكەن زىمنى غەربىي جەنۇبتىن شەرقىي شىمالغا پەسىيىپ بارىدىغان ]%|GmtqZs,
يەلپۈگۈچسىمان تىنما بولۇپ، تاغلىق يەر 39.6% نى، تۈزلەڭلىك 60.4% نى ئىگىلەيدۇ. ;ado0-VQi'
تەۋەسىدە يەكەن (زەرەپشان) دەرياسى، خالاستان دەرياسى،تىزناپ، دەرياسى vY%d
قاتارلىق دەريالار بار. يىللىق ئېقىن مىقدارى 7 مىليارد 226 مىليون كۇب مېتىر (ئەمەلىيەتتە پايدىلىنلىۋاتقىنى 1 مىليارد 880 مىليون كۇب مېتىر). تۈزلەڭلىك رايونلىرىنىڭ
يەر ئاستى سۇ زاپىسى 1 مىليارد 400 مىليون كۇب مېتىر؛ 21 سۇ ئامبىرى بولۇپ، يىللىق سۇ ساقلاش مىقدارى
175 مىليون كۇبمېتىر. ياۋايى ھايۋانات بايلىقىدىن ساي تۈلكىسى، ياۋا توڭگۇز قاتارلىقلار بار.
ياۋا ئۆسۈملۈك بايلىقىدىن چۈچۈكبۇيا، چاكاندا، سوغىگۈل، قانتېپەر، يۇلغۇن، يانتاق قاتارلىقلار بار. بايقالغان 'XZ)!1N
قېزىلما بايلىقدىن مىس، تۆمۈر، قوغۇشۇن، سىنك، فوسفور، گۈڭگۈرت، گەژ، تاش پاختا، كۋارتس T?
tG~
، قاش تېشى، چىرىمتال، كۆمۈر قاتارلىقلار بار.
يېقىشچان ئىقلىمى KMU4n-s"o
يەكەن ناھىيىسى مۆتىدىل بەلۋاغ قۇرغاق ئىقلىم رايونىغا كىرىدۇ. يىللىق t"
k*PA
ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى 11.4℃، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى 41.5℃، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى "iU}]e0
- 23.5℃. كۈننىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە چۈشۈش ۋاقتى 2970.0 سائەت. 10℃ جۇغلانما '@p['#\uI
تېمپېراتۇرىسى 4162.5℃، قىروسىز مەزگىلى 212 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى RnhL<
Ywu
43.2 مىللىمېتىر. سۇنىڭ يىللىق پارغا ئايلىنىش مىقدارى 2244.9 مىللىمېتىر.
c%&:6QniZ
بۇ ناھىيىدە دېھقانچىلىق ۋە باغۋەنچىلىك ،يىنىك سانائەت ئاساس قىلىنىدۇ. ھازىر 110 مىڭ گېكتار ( 1 مىليون 650 مىڭ مو) تېرىلغۇ kBYNf =
يەر، 48 مىڭ 600 گېكتار (728 مىڭ 900 مو) سۇ يۈزى، 16 مىڭ 600 گېكتار (249 مىڭ 300 مو) _C(m
ئورمان، 48 مىڭ 700 گېكتار (730 مىڭ مو) ئوتلاق بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن بۇغداي، /h*>P:i].
كۆممىقوناق، شال، كېۋەز، مايلىقدان قاتارلىقلار بار. بۇنىڭ ئىچىدە يىللىق پاختا مەھسۇلاتى 50 مىڭ $/.zm;D
توننا ( 1 مىليون دەن) دىن ئاشىدۇ. چارۋىچىلىقتا بورداقچىلىق ئاساس قىلىنىدۇ. cJ1#ge%4
.ئۇزاق تارىخي مائارىپ
يەكەن قەدىمدىنلا ئۇيغۇر مائارىپنىڭ بۆشۇكى ئىدى بۇگۈنكى يەكەننىڭ مائارىپ ئاساسىي
خېللا مۇستەھكەم
ھازىر تەۋەلكىدە: يەكەن كەسپى تېخنكا تەربىيلەش مەكتىپى(ئوتتۇرا تېخنىكومى)
، يەكەن تىببى مەكىتىپى، ئىسلام دىننى مەكتىپى،ئۇقۇتقۇچىلاربىلىم ئاشۇرۇش مەكتىپى قاتارلىق ئوتتۇرا
ئالىي تېخنىكوم بىلىم ئېلىش سورۇنلىرى بار.
،شەھەر رايۇنىدا 4يەسلى7باشلانغۇچ،8ئوتتۇرا مەكتەپ بولغاندىن سىرىت قالغان 29يىزا-بازارلار مۇكەممەل بولغان مائارىپ تەربىيە ئورۇنلىرى بىلەن قاپلانغان. &K/ya7
5C
q{XcXV
قەدىمىي شەھەر،مۇكەممەللەشكەن ئۇل ئەسىلھە:
F{eU";D
يەكەننىڭ ھازىرقى شەھەر نوپۇسى174921نەپەر ،شەھەر رايۇنى
يىڭشەھەر رايۇنى،كوناشەھەر رايۇنى،تەرەققيات رايۇنى، ۋە يىڭدىن قۇرۇلغان جەنۇبىي شەھەر ^j".
رايۇنى،قۇرلۇش ئالدىدىكى غەربىي شەھەر رايۇنىدىن ئىبارەت 5بۆلەكتىن تەركىپ تاپقان، RA G3o-
كوناشەھەر رايۇنى --- بۇ دىيار نىڭ جېنى ئالتۇنلۇق تارىخى مەدىنىيەت مەيدانى شەھەرنىڭ ئوتتۇرسىغا توغراكېلدۇ،كوناشەھەر رايۇنى ئاساسەن ئاھاللىەر رايۇنى بولۇپ يەكەن جەلىپكارلقىنىڭ نامايەندىسىدۇر،مەدەنىيەت باغچىسى بۇ دائىرە ئىچىدە.
cfcim.jB
يىڭشەھەر رايۇنى ---يېقنىقى 15يىلدا تەدرىجى پەيدا "\}@gV#r$A
بولغان بولۇپ« مۇقام يۇرتى مەدىنىيەت ئارامگاھى(مەيدانى)ۋە ناھيىنىڭ ئاساسلىق 7VMvF/ap]u
ئورگانلرىدىن تەركىپ تاپقان \8
NX
|v=
mnmP<<8C,
تەرەققىيات رايۇنى--- ئاققۇن نوپۇس،مەبلەغ W
Dg+J
سالغۇچىلارنىڭ قولىدا گۈللەنگەن.يىڭى سودا مەركىزىدۇر.
\T<$9aNb
جەنۇبىي شەھەر رايۇنى ---چىنباغ بۆلكىدىن لەنگەر ئاچالغىچە بولغان بۆلەكنى ئۆزئىچىگە ئېلىپ قۇرلماقتا بۇ جايدا، يىڭى قۇرلىۋاتقانناھيىلىك 2-دوختۇرخانا،جەنۇبى شەھەر ئوقۇتۇش باغچا رايۇنى ،تۆۋەن كىرىملكلەر ئاھالە رايۇنى،يىزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلار بازارلىرى، ۋە ئۇن زاۋۇتلىرىدىن تەدىرىجى ^}:#
گۈللەنمەكتە. 6(G?MW.
غەربىي شەھەر رايۇنى---خانئېرىق بېھشباغ بۆلكىگەپىلانلنىپ ئۇل مۇئەسسەسە قۇرلىشى جىددىي
ئېلىپ بىرلىۋاتىدۇ، بۇيەردە يەكەن مەكىزى پويىز ئىستانسىسى، ئالىي دەرىجىلىك تاشيولنىڭ
يەكەنگە كىرىش ئېغىزى ، شاڭخەي سانائەت باغچا رايۇنى،ناھينىڭ كەلگۈسى سىياسىي
ئورگانلىرى ،مەركىزى يولۇچى توشۇش بېكىتى،2-دەرىجىلىك ماشنا بازىرى قاتارلقىلار جايلاشقان ياكى جايلشىدۇ،
يەكەن ئايرىدىرومنىڭ تۇتىشىش يولىمۇ ھەم بۇجايدىن باشلىنىدۇ.بۇ رايۇن يەكەنگە نىسبەتەن ئۈمىد، ھەم كېلەچەك ئاتاقىلدۇ، *e-A6Sh
ئاسلانباغ سانائەت رايۇنى، قۇرۇلىۋاتقان يەكەن ئايرىدورومى،پىلانلىنىپ قۇرلۇش باشلاش ئالدىدىكى
يەكەن-تاشقۇرغان دۆلەت چگىرا مەخسۇس تاشيولىنى تۈگۈن قىلىپ قۇرۇلغان، بۇجايدا بىرقىسىم ئېغىر _>9.v%5cs(
سانائەت كارخانلىرى ئورۇنلشىپ بولدى.

چارەك سانائەت رايۇنى-دۆلەتنىڭ مۇھىم تۇرقۇرۇلىشى بولغان،12-بەش يىللىق پىلاندا نۇقتىلىق قۇرۇلىدىغان -جوڭگۇ ئوتتۇرا ئاسيا تۆمۇر يولىنىڭ شىنجاڭ بېكىتىنى مەركەز قىلغان،يەكەن ئايرىدىرومىغا بىرقەدەر يېقىن، كونا <o+<H
دۆلەت يولى 314-لېنىيسىنىڭ ئۇستىگە جايلاشقان، بۇ رايۇننىڭ كىيىنلىك ئىستىقبالى زور. OtGb
>2]JXLq
ئومومەن يەكەننىڭ شەھەر ئۇل مۇئەسسەسەلىرى تەدرىجىي ياخشىلانماقتا. دۆلەت تاشيولى fH
)YFn/
315 - لىنىيىسى ۋە ئۆلكە تاشيولى 215 - لىنىيىسى ناھىيە تەۋەسىدىن ئۆتىدۇ. ناھىيە، :PtF+{N>
يېزا تاشيوللىرى تەرەپ - تەرەپكە تۇتىشىدۇ. Sr%;fq
'3<fsK=
شەھەر ئىچىدە ئاپتۇنۇم رايۇننىڭ ئوتتۇرا دولقۇن ئۇلاپ تارقىتىش ئىستانسىسى ،خەلقئارا 3"G>>nC&
قارشىلىق ئىستانسىسى قۇرۇلغان ،ناھيىلىك تېلىۋىزىيە ئىستانىسىسى ئاپتۇنۇم رايۇنمىز L5qwWvbT
دىكى ناھيە دەرىجىلىك ئەڭ چوڭ قۇۋەتتىكى ئىستانسا بولۇپ،سىمىسز تارقىتىش قۇۋىتى \mV'mZ9>
يىڭسار، مەكىت ،ئاقتۇ،پوسكام قاغىلىق ،نېفىت ،مارالبېشىنىڭ مەكتىكە يېقىن قىسمى ^`G`phd$
قاتارلىق جايلارغا تارقالغان،كۇندۇزدە سىمسز تۆت قانالدا 13سائەتتىن ئارتۇق پىروگ .N*Pl(<[
ىرامما تارقىتىدۇ،مۇھىمى بۇ ئىستانسىدا ئاپتۇنۇم رايۇنىمىزدىكى بىردىنبىر ناھيە &NSY9'N,
دەرىجىلىك تېلىۋېزىيە تەرجىمە مەكىزى تەسىس قىلنغان. A0Zt8>w
رادىئو ئىستانىسسى قسقا دولقۇندىكى ئاڭلىتىشى ۋاقىت ئۇزۇن قاپلىنىش دائىرسى ئۇزاق fm^@i;D
بولۇشتەك ئارتۇقچىلقلارغا ئېگە،ئاپپاراتى ئىشلىتىلىشكە باشلىدىغان. lRveHB&V
شەھەر رايۇنىدا ئاپتۇنۇم رايۇننىڭ «يەكەن دەريا ئېقىن باشقۇرۇش ئىدارىسى»،ۋىلايەتنىڭ :