ئەدەبىي تىلىنى تەرەققىي قىلدۇرايلى

iptihar2014

	يەرلىك شىۋە تىل، دىئالىكىتلارغا ھۆرمەت قىلىپ ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنى تەرەققىي قىلدۇرايلى ئەھەد موھىدىن كارۋانى مەن مەيلى ئالىي مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان چاغلىرىم بولسۇن، مەيلى خىزمەت قىلىۋاتقان چاغلىرىم بولسۇن ۋە ياكى شىنجاڭنىڭ ھەر قايسى جايلىرىنى ساياھەت قىلغان چاغلىرىم بولسۇن، بىر قىسىم ئۇيغۇرلىرىمىزنىڭ ئۆزىنىڭ يورتنىڭ ئولۇغلاپ، چوڭ بىلىپ بىرىنىچى ئورۇنغا قويۇپ ئۆزگە يۇرتنىڭ يەرلىك شىۋىسىنى ۋە يەرلىك دېئالىكىتلىرىنى كەمستىۋاتقان زاڭلىق قىلىۋاتقان، كۆزگە ئىلمەيۋاتقان، تۆۋەن ئورۇنغا قويۇۋاتقان گەپ-سۆزلىرىنى ۋە ئىش- ھەرىكەتلىرىنى ئاڭلاپ ۋە كۆرۈپ تۇلىمۇ ئازاپلاندىم، تۇلىمۇ ئەپسۇسلاندىم، تۇلىمۇ غەزەپلەندىم.ھەتتا ئۆتەپ تىشىپ شۇ يورتتىكى خەلىقلەرنىڭ غۇرۇر-ۋىجدانىغا تىگىدىغان ئۇچىغا چىققان يورتۋازلىق مېنى تۇلىمۇ ھەيران قالدۇردى. تالاي قېتىم توۋا دېدىم بىز ئۇيغۇرلار دېگەن ئاجايىپ بىر مىللەت ئىكەنمىز دەپ چوڭقۇر ئەپسۇسلىنىش ئىچىدە ئويلىنىپ قالدىم. ئۇيغۇر ئەدەبىي تىل بولسا يەرلىك شىۋە تىل ۋە دىئالىكىت ئاساسىدا شەكىللەنگەن، بېيىغان، مۇكەممەللەشكەن ۋە تەرەققىي قىلغان. بەزى يازغۇچى شائىرلىرىمىز يەرلىك شىۋە تىل ۋە دىئالىكىتلاردىن پايدىلىنىپ ئۆزىنىڭ شېئىرلىرىنىڭ ، ئەسەرلىرىنىڭ تاۋالاپ چىققان، بىيتقان تىلى ئىنتايىن ياخشى بولغان شېئىر-داستانلارنى، ھېكايە، پوۋىست، رومانلارنى يىزىپ چىققان. مەسىلەن: تىيىپچان ئىلىيوف شېئر يازغاندا بىر بوغۇم ئارتۇق بولۇپ قالغان يەنى چىرايلىق دېسىمۇ ئىككى بوغۇم، سەت دېسىمۇ ئىككى بوغۇم، كۆركەم دېسىمۇ ئىككى بوغۇم قالغان. ئاخىرى خوتەن دىئالىكىتلىرىدا «ئۇز»دېگەن بىر بوغۇملۇق سۆزنى ئىشلەتكەن.شۇنداق قىلىپ بۇ قىينچىلىقتىن قوتۇلۇپ قالغان. بىز تۆۋەندە ئەدەبىي تىل، ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىل، يەرلىك شىۋە تىل، دىئالىكىت توغرۇلۇق توختۇلۇپ ئۆتەيلى. ئەدەبىي تىلى دېگىنىمىز – بىر مىللەتنىڭ بارلىق ئەزالىرى ئۈچۈن چۈشىنىشلىك بولغان، شۇ مىللەت تىلىنىڭ ئومۇمىي ئالاھىدىلىكىنى ئەكس ئەتتۈرۇپ بىرەلەيدىغان، بەلگىلىك قائىدە- قانۇنىيەتلەرگە ئىگە، قىلىپلاشقان تىلدۇر. ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىل دېگىنىمىز- ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەلۇم قانۇنىيەت بۇيىچە پىشىقلانغان ۋە قىلىپلاشتۇرۇلغان، ئۇيغۇر مىللىتى ئۈچۈن ئورتاق ئالاقە قۇرالى بولۇپ خىزمەت قىلىۋاتقان تىلىدۇر. دىئالىكىت دېگىنىمىز- بىر مىللىي ئورتاق تىلىنىڭ ئوخشاش بولمىغان رايونلاردا قوللىنىدىغان، مەلۇم جەھەتتىن ئۆز-ئارا پەرقلىنىپ تۇرىدىغان رايۇن خاراكتىرلىك تارماق تىلىدۇر. شىۋە دېگىنىمىز- بىر دىئالىكىت ئىچىدىكى رايۇنلارنىڭ بىر-بىرىدىن مەلۇم جەھەتتىن پەرقلىنىدىغان يەرلىك تىلىدۇر. ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەركىزى دىئالىكىت، خوتەن دىئالىكىتى، لوپنۇر دىئالىكىتى دەپ ئۈچ دىئالىكىت  بۆلىنىدۇ.«مەدەنىيەت بوستاننى» پروگراممىسنىڭ رىياسەتچىسى ئابلەت ئابدۇرېھىم ئولۇغ تىلشۇناس مىرسۇلتان ئوسمانوفىتىن ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر تىلى ئۈچ دىئالىكىتىقا بولۇشىدىكى سەۋەپنى سورىغاندا ئۇ «قىلىمىز» دېگەن سۆز مەركىزى دىئالىكىتتا «قيلىمىز»خوتەن دىئالىكىتتا «قىلىتمىز» لوپنۇر دىئالىكىتتا «قىلادۇرمىز» دەپ ھازىرىقى زامان ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئۈچ دىئالىكتقا بۆلۈشىدىكى ئىلىمىي ئاساسىنى يەنى«قىلىمىز»دېگەن ئورتاق ئەدەبىي تىلىنى قىلىپلاشتۇرۇشىدىكى ئىلىمىي ئاساسىنى ئۇتتۇرىغا قويىدۇ. يەرلىك شىۋە ۋە دىئالىكىت ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ تەرەققىياتىغا ئىجابىي تەسىر  كۆرسەتسە كۆرسىتىدىكى ھەرگىزمۇ سەلىبى تەسىر كۆرسەتمەيدۇ. يەرلىك شىۋە ۋە دىئالىكىتنى چەتكە قېقىش، كەمستىش، دەپسەندە قىلىش ئانا تىلىمىزنى چەتكە قېقىش، كەمستىش، دەپسەندە قىلىشتىن ئىبارەت. ئەگەر يەرلىك شىۋە تىل، دىئالىكىت بولمىسا ، ئۇيغۇر ھازىرىقى پاساھەتلىك، كۆپ ئىپادىلىك، مۇكەممەل، رەڭدار تىلىمىزمۇ بولمىغان بۇلاتتى. چۈنكى يەرلىك شىۋە تىلى، دىئالىكىت ئانا تىلىمىز ئۇيغۇر تىلىمىزنىڭ جان-جىگىرى، يۈرەك پارىسى ئەمەسمۇ؟

توقماق

	ئورۇنلۇق تەشەببۇس.كىرەكلىك تاشنىڭ ئېغىرى يوق.ھەممىدىن يامىنى تاشنىڭ يوقلىغى ياكى بارىنىڭ يوقاپ كېتىشى.

zulpukar

	يەرلىك شىۋە بولسا، شۇ يەردىكى خەلقنىڭ بۇرۇندىن قوللىنىپ كېلۋاتقان ئاتالغۇلىرىدۇر.. ئۇنى كەمسىتىشكە ھەرگىز بولمايدۇ.......... مەسىلەن:  بىز تەرەپلەرنىڭ بىرقىىسم يېزىلىردا،  يەر ھەيدەپ كەلدۇق دەيدۇ،،، يەنە بەزى يەرلەردە  يەر ئاغدۇرۇپ كەلدۇق دەيدۇ، يەنە بىرقىسىم جايلىردا يەرگە قوش سېلىپ كەلدۇق دەيدۇ......... بىرقىسىم كىشىلەر دەيدۇكى..... يەرنىمۇ ھەيدەمدۇ... ئۇنى ئاغدۇردۇق دەيمىز ..... يەنە بىرقىسىم كىشىلەر دەيدۇكى.. يەرنىمۇ ئاغدۇردۇق دەمدۇ... قوش سېلىپ كەلدۇق دەيدۇ..... مانا مۇشۇنداق بىر- بىرىنىڭ يەرلىك ئاتالغۇلىرغا ئۆكتە قوپىۋاتقان، شۇنىڭ بىلەن زاڭلىق قىلىپ ئۇ كىشىلەرنى كەمسىتۋاتقان........ ئەڭ ئاددىسى........  بۇرۇن مەن چوڭ بولسام   بىزنى بېقىپ چوڭ قىلغان، ئاتا- ئانىمىزدىكى   ئاتا نى  ئاتام دەيتۇق.......  ھازىر دادام دىيىش ئۇمىمىيلىشىپ كەتتى.. بىرەسى ئاتام دىسە  ئاتام  ئاتام ئاتام  دەپ قايتا- قايتا تەھرارلاپ ئۇنى زاڭلىق قىلىشىدىغان بوپ قاپتۇ.......   شۇنىڭ بىلەن مەكتەپتە ئوقىۋاتقان پەرزەنتلەرمۇ تەببىيلا  دادام دەيدىغان بوپتۇ.......   ئاتام دىسە مەتو ھىساپلىنامىش....

مەھزۇن

	مۇنۇ ماقالە ياخشى يېزىلىپتۇ، لېكىن مەن يەنە ئازراق كېڭەيتىپ يازغۇدەك بوشلۇق بار دەپ قارايمەن، ئۇيغۇر تىلىمىزنىڭ سۆزلۈك ئادىتى ۋە چۈشەنچىلىرىنىڭ قىلىپلىشىشىدا ئەدەبىي تىلىمىز ۋە كىلاسسىك ئەدەبىياتىمىزنىڭ تۆھپىسىنى نەزەردىن ساقىت قىلماسلىق لازىم، شېۋىلىرىمىز بىزنىڭ بايلىقىمىز، بىر سۆزنىڭ ئارتۇق بولۇشى تىلىمىزنىڭ ھۆسنىنى بىر ھەسسە زىيادە قىلىدۇ...

alsar

	يىپەك يولى ساداسىدا كۆپ ئاڭلايمەن  :ناخشىنى ئالامەت ئوقۇدۇڭ دەپ....ناخشىنى ئەسلى ئەدەبىي تىلدا ناخشا ئېيتىش دەيمىزغۇ ....كىتاپنى ئوقۇيمىز...ناخشىنى ئېيتىمىز مەخمۇت سۇلايمان كۆپ ئىشلىتىدۇ بۇ گەپنى....

sahar007

	ياخشى يېزىلغان تېمىكەن

سەنسىز886

	ماڭىمۇ قاراقاشنىڭ شىۋىسى شۇنداق چىرايلىق ئاڭلىنىدۇ جۇمۇ

adip0903

	زادى ياخشى پىكىر،‹ئاپا›سۆزىنى مەركىزى دىئالىكىت تا ‹ئانا›دەپ تۇغقان ئانىسىغا قارىتا دەيدۇ ئەمما خوتەن كېرىيە دىئالىكىتتا يەڭگىسىنى ياكى ھاممىسىنى ‹ئاپا›دەيدۇ ،مەركىزى دىئالىكىت ئاپپاي سۆزىگە ئوخشاش

tumaris01

	باشقا  ۋىلايەتتىكىلەر  خوتەن دىئالىكتىنى  مەسخىرە  قىلسا  بەك ئاچچىقىم  كېلەتتى     ،