ئۇيغۇر ماكانى-ئەزىزانە قەشقەر
(چاتما سۈرەتلەر-6 )
قەشقەر شەھرىنىڭ شەرقى شىمالىغا بەش كىلومېتىر كېلىدىغان جايدا «ھەزرەت» دەپ ئاتىلىدىغان بىر كەنت بولۇپ، جوڭگو ۋە چەتئەللەرگە داڭلىق ئاپپاق خوجا مازىرى مۇشۇ يەرگە جايلاشقان.
چۈشەندۈرگۈچىنىڭ ئېيتىشىچە، ئىسلام بىناكارلىق ئۇسلۇبىدىكى بۇ قەدىمىي ئىمارەت 1640-يىلى بىنا قىلىنغان بولۇپ، قەشقەردىكى «خوجىلار ھاكىمىيىتى» نىڭ پادىشاھى، ئاق تاغلىقلار رەھبىرى ئاپپاق خوجا (ئەسلى ئىسمى ھىدايىتوللا ئىشان) ۋە ئونىڭ جەمەتىدىكىلەردىن 72 كىشى مۇشۇ مازارغا دەپنە قىلىنغان ئىكەن. چىڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھى چيەنلوڭ خاننىڭ «ئىپارخان» ئىسىملىك خانىشىمۇ مۇشۇ جايغا دەپنە قىلىنغان بولغاچقا، بۇ مازار «ئىپارخان قەبرىگاھى» دەپمۇ ئاتىلىدىكەن.
ئاپپاق خوجا مازىرىنىڭ ئومۇمى كۆلىمى 72 مۇ بولۇپ، دەرۋازىدىن كىرگەندىن كېيىن چاسا شەكىللىك ناھايتى چوڭ بىر ھويلىسى بار ئىكەن. ئاپپاق خوجا مازىرىنىڭ ئاساسى گەۋدىسى بولغان قەبرىگاھ پۈتۈنلەي خام خىش ۋە گەج بىلەن ياسالغان، شىنجاڭدىكى ئەڭ چوڭ گۈمبەز شەكىللىك قۇرۇلۇش بولۇپ، ئۇزۇنلىقى 35 مېتىر، كەڭلىكى 29 مېتىر، ئىگىزلىكى 27 مېتىر كېلىدىكەن. قەبرىگاھنىڭ تۆت بۈرجىكىدىكى مازار تېمىغا گىرەلەشتۈرۈپ ياسالغان چوڭ مۇنارلار، قەبرىگاھ ئىشىكىنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى قەدىمىي ئۇسلۇبتا بېزەلگەن نەقىشلەر، گۈمبەزنىڭ ئۈستىدىكى قۇياش نۇرىدا پارقىراپ تۇرغان قەدىمىي كاھىشلار، بۇ مازارگاھنى ئاجايىپ كۆركەم ۋە ھەيۋەتلىك كۆرسىتىدىكەن. بۇ جاينى كۆرگەن كىشىلەر ئەينى زاماندىكى ئۇيغۇر مىمارچىلىقىنىڭ ئېسىل ھۈنەر-سەنئېتىگە قايىل بولماي تۇرالمايدىكەن. قەبرىگاھ ئىچىدە ئۈستى يۇپۇق بىلەن يېپىلغان چوڭ-كىچىك قەبرىلەر قاتار تىزىلىپ تۇرۇپتۇ. ئىپارخان 35 يېشىدا بېيجىڭدە ۋاپات بولغاندىن كېيىن، چيەنلوڭ خان مەخسۇس تاۋۇت ھارۋىسى ياسىتىپ، ئىپارخاننىڭ جەسىدىنى بېيجىڭدىن يۇرتى قەشقەرگە يەتكۈزۈپ قويغان ئىكەن. بۇ تاۋۇت ھارۋىسى ھازىرمۇ قەبرىگاھ ئىچىدە مۇكەممەل ساقلىنىپ تۇرۇپتۇ.
بىز بۇ يەرگەكەلگەن ۋاقتىمىزدا، بىر ئاپتۇبۇستا جوڭگولۇق، چەتئەللىك ساياھەتچىلەرمۇ كەلگەن ئىكەن. بىز بۇيەردىكى ئۇيغۇر چۈشەندۈرگۈچىلەرنىڭ راۋان خەنزۇ تىلى ۋە ئېنگىلىز تىلى بىلەن جوڭگولۇق، چەتئەللىك ساياھەتچىلەرگە ئاپپاق خوجا مازىرىنىڭ تارىخىنى چۈشەندۈرۈۋاتقانلىقىنى كۆردۈق. قەبرىگاھنىڭ ئالدىدىكى كەڭرى كەتكەن گۈللۈكلەردە رەڭگارەڭ ئەترە گۈللەرپورەكلەپ ئېچىلىپ كېتىپتۇ. گۈللۈكنىڭ نېرى تەرىپىدە ساياھەتچىلەر ئۈچۈن تەييارلاپ قويۇلغان تۆگە ۋە ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ ئەنئەنىۋىي كىيىملىرى بولۇپ، بەزى ساياھەتچىلەر تۆگىگە مىنىپ، بەزىلىرى ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ كىيىملىرىنى كىيىپ خاتىرە ئۈچۈن سۈرەتكە چۈشۈۋالىدىكەن.
بىز قەبرىگاھتىن چىقىپ، خۇددى بۆك-باراقسان ئورمانلىققا ئوخشايدىغان بۇ مەنزىرىلىك جاينى ئارىلاپ چىقتۇق. بۇ يەردە يەنە 1873-يىلى ياسالغان بىر جامە مەسچىتى بولۇپ، ھويلا، پىشايۋان ۋە گۈمبەز شەكىللىك ئىچكىركى مەسچىتتىن ئىبارەت ئۈچ قىسىمدىن تەركىپ تاپقان ئىكەن. مەسچىتنىڭ پىشايۋىنىدا 62 دانە تۈۋرۈك بولۇپ، ھەربىر تۈۋرۈكنى بىردىن ئۇستا ئۆز ھۈنىرىگە ئاساسەن ياسىغان بولغاچقا، تۈۋرۈكتىكى گۈل نۇسخىلىرى ۋە نەقىشلەر بىر-بىرىدىن پەرقلىنىپ تۇرىدىكەن.
تۆۋەندە ئاپپاق خوجا مازىرىنى ساياھەت قىلىش جەريانىدا تارتىلغان بىر قىسىم سۈرەتلەرنى تورداشلارنىڭ ھۇزۇرلىنىشىغا سۇندۇم.
يوللىغان ۋاقتى 2014-9-12 12:32:31 AM
