توقسۇ خەلقىنىڭ داپ ياساش ھۈنىرى

yipek-yoli

	توقسۇ ناھىيەسى قەدىمدە يىپەك يولىدىكى مۇھىم بىر بازار بولۇش سۈپىتى بىلەن، تۈرلۈك مەدەنىيەت - سەنئەت ئامىللىرى ئۆزئارا ئۇچراشقان ھەم شەكىللەنگەن. چالغۇ ئەسۋابلارنى ياساش ھۈنەر–سەنئىتى ئەنە مەدەنىيەتلەر ئىچىدىكى ئالاھىدە جۇلالىنىپ تۇرىدىغان قىممەتلىك بايلىقتۇر. سەنئەتخۇمار توقسۇ خەلقى ئۆز مەنىۋى تۇرمۇشىنى تېخىمۇ رەڭدارلىققا ئىگە قىلىش ئۈچۈن، تۈرلۈك چالغۇ ئەسۋابلار ياساشنى ئىزچىل داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەن. داپ ئەنە شۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرى. داپ - سوقما مىللىي چالغۇ بولۇپ، ئۇيغۇرلار ئارىسىدا كەڭ ئومۇملاشقان، ئۇزۇن تارىخىي ئەنئەنىگە ئىگە خەلق چالغۇسى. ئۇ دۇمباق تىپىدىن تەرەققىي قىلغان، ئۆزى يۇمىلاق (چەمبەر شەكىللىك) قەدىمىي چالغۇ. ئاۋازى جۇشقۇن، ئۆزى يەڭگىل، ئېلىپ يۈرۈشكە، چېلىشقا ئەپلىك بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ، قول ئالقىنى ۋە بارماقلار بىلەن ئۇرۇپ چېلىنىدىغان، ئويغۇر مۇزىكىسىدا كەم بولسا بولمايدىغان چالغۇ ھېسابلىنىدۇ.   داپنىڭ گەردىشى ئاساسەن ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىدا ياسىلىدۇ. يۈزلۈكى ئات، يىلان، ئۆچكە تېرىسىدىن ياسىلىدۇ. مەخسۇس يىلان تېرىسى ئىشلىتىلگەنلىرىنىڭ ئىقتىدارى تېخىمۇ يۇقىرى بولىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، چوڭ-كىچىك بولىدۇ. ئادەتتە، گەردىشىنىڭ دىيامېتىرى 20 دىن 60 سانتىمىتېرغىچە، گەردىشىنىڭ قېلىنلىقى بىر سانتىمېتىر ئەتراپىدا، ئېگىزلىكى بەش - ئالتە سانتىمېتىرغىچە بولىدۇ. گەردىشى ئىچىگە نۇرغۇنلىغان مىس ۋە تۆمۈردىن ئۇششاق ياسالغان ھالقىلار ئورنىتىلىدۇ. بۇ ھالقىلار مۇزىكا ئۇرۇنلىغاندا ئاجايىپ شىلدىرلاپ، قوشۇمچە ئاۋاز چىقىرىپ بېرىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، <<چوڭ داپ>>، <<نەغمە دېپى>>، <<مەشرەپ دېپى>>قاتارلىق تۈرلەرگە بۆلۈنىدۇ. داپ يەنە ئۇيغۇر ئوركىستېرلىرىدا ئىنتايىن مۇھىم چالغۇ بولۇپ، يېتەكچىلىك رول ئوينايدۇ. داپنى يەككە چېلىشقا ھەم باشقا چالغۇلار بىلەن تەڭكەش قىلىپ چېلىشقا بۇلىدۇ.   داپ يۇمىلاق شەكىللىك ياغاچتىن ئېگىپ، يۈزىگە تېرە كېرىپ ياسىلىدىغان چالغۇ بولۇپ، دەسلەپتە ئۇنى يۈزلۈكىگە قوي، ئات، ئېشەك تېرىسىنى كېرىپ ياسىغان، تەدرىجىي ئۇنىڭ نەملىكتىن ياكى سوغۇقتىن ئاۋازى ئاجىزلاپ كېتىدىغانلىقى ئۈچۈن ئېشەك، ئات، يىلان تېرىسىنى كېرىپ ياساش ئارقىلىق بۇ مەسىلىنى ھەل قىلغان. گەردىشىنى ياساشتا دەسلەپتە قوتور تېرەك (خەلق تىلىدا ھاڭگا تېرەك) ياغىچىنى چەمبەرسىمان ئۇيۇپ ياسىغان. تەدرىجىي ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىنى تېخنىكىلىق ھالدا ئېگىپ ئۇلاپ، چەمبەر شەكلىگە كەلتۈرۈپ ياسىغان ھەم مۇشۇ ئۇسۇل ئومۇملاشقان.   داپنىڭ گەردىشىگە يەنە باشقا سازلارغا ئوخشاش خاس ھالدا ئۇستىخان ياكى سۇلياۋدىن نەپس نەقىش، گۈللەر چىقىرىلىپ، داپنىڭ شەكىل جەھەتتىكى گۈزەللىكى ئاشۇرۇلغان.   داپ- سوقما مىللىي چالغۇ بولۇپ، ئۇيغۇرلار ئارىسىدا كەڭ ئومۇملاشقان، ئۇزۇن تارىخىي ئەنئەنىگە ئىگە خەلق چالغۇسى. ئۇ دۇمباق تىپىدىن تەرەققىي قىلغان، ئۆزى يۇمىلاق (چەمبەر شەكىللىك) قەدىمىي چالغۇ. ئاۋازى جۇشقۇن، ئۆزى يەڭگىل، ئېلىپ يۈرۈشكە، چېلىشقا ئەپلىك بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ، قول ئالقىنى ۋە بارماقلار بىلەن ئۇرۇپ چېلىنىدىغان، ئويغۇر مۇزىكىسىدا كەم بولسا بولمايدىغان چالغۇ ھېسابلىنىدۇ.   داپنىڭ گەردىشى ئاساسەن ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىدا ياسىلىدۇ. يۈزلۈكى ئات، يىلان، ئۆچكە تېرىسىدىن ياسىلىدۇ. مەخسۇس يىلان تېرىسى ئىشلىتىلگەنلىرىنىڭ ئىقتىدارى تېخىمۇ يۇقىرى بولىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، چوڭ-كىچىك بولىدۇ. ئادەتتە، گەردىشىنىڭ دىيامېتىرى 20 دىن 60 سانتىمىتېرغىچە، گەردىشىنىڭ قېلىنلىقى بىر سانتىمېتىر ئەتراپىدا، ئېگىزلىكى بەش - ئالتە سانتىمېتىرغىچە بولىدۇ. گەردىشى ئىچىگە نۇرغۇنلىغان مىس ۋە تۆمۈردىن ئۇششاق ياسالغان ھالقىلار ئورنىتىلىدۇ. بۇ ھالقىلار مۇزىكا ئۇرۇنلىغاندا ئاجايىپ شىلدىرلاپ، قوشۇمچە ئاۋاز چىقىرىپ بېرىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، <<چوڭ داپ>>، <<نەغمە دېپى>>، <<مەشرەپ دېپى>> قاتارلىق تۈرلەرگە بۆلۈنىدۇ.   داپ يەنە ئۇيغۇر ئوركىستېرلىرىدا ئىنتايىن مۇھىم چالغۇ بولۇپ، يېتەكچىلىك رول ئوينايدۇ. داپنى يەككە چېلىشقا ھەم باشقا چالغۇلار بىلەن تەڭكەش قىلىپ چېلىشقا بولىدۇ.   داپ يۇمىلاق شەكىللىك ياغاچتىن ئېگىپ، يۈزىگە تېرە كېرىپ ياسىلىدىغان چالغۇ بولۇپ، دەسلەپتە ئۇنى يۈزلۈكىگە قوي، ئات، ئېشەك تېرىسىنى كېرىپ ياسىغان، تەدرىجىي ئۇنىڭ نەملىكتىن ياكى سوغۇقتىن ئاۋازى ئاجىزلاپ كېتىدىغانلىقى ئۈچۈن ئېشەك، ئات، يىلان تېرىسىنى كېرىپ ياساش ئارقىلىق بۇ مەسىلىنى ھەل قىلغان. گەردىشىنى ياساشتا دەسلەپتە قوتور تېرەك (خەلق تىلىدا ھاڭگا تېرەك) ياغىچىنى چەمبەرسىمان ئۇيۇپ ياسىغان. تەدرىجىي ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىنى تېخنىكىلىق ھالدا ئېگىپ ئۇلاپ، چەمبەر شەكلىگە كەلتۈرۈپ ياسىغان ھەم مۇشۇ ئۇسۇل ئومۇملاشقان.   داپنىڭ گەردىشىگە يەنە باشقا سازلارغا ئوخشاش خاس ھالدا ئۇستىخان ياكى سۇلياۋدىن نەپس نەقىش، گۈللەر چىقىرىلىپ، داپنىڭ شەكىل جەھەتتىكى گۈزەللىكى ئاشۇرۇلغان. مەنبە : تەڭرىتاغ تورى

izqel

	مۇشۇ بىزلەرنى سەنئەتخۇمار مىللەت دىسە بىر خىل بوپ قالىمەن.ھىس قىلسام دۇنيادىكى ھەر قانداق مىللەتتە سەنئەت ھۈجەيرىسى بولىدىكەن.لىكىن بىزگە كەلگەندە نوقۇل سەنئەتخۇمار مىللەت دەپلا ئاتايدىكەن.ئۇندىن باشقا بىرەر خەۋەردە سەنئەتخۇمار پالانى مىللەت دەپ ئاتالغىنىنى زادىلا بىلمەيمەن. 5- ئاي مىللەتلەر ئىتىپاقلىقى ئىيى دەپ تىياتىرخانا،خەلىق مەيدانلىرىدا سەنئەتتىن خالىس ئويۇنلار قۇيۇلۇپ تۇرىدۇ.رىياسەتچىلەر دەيدۇ:ئۇيغۇرلار ئايىقى چىقىش بىلەنلا ئۇسسۇل ئوينىيالايدۇ.تىلى چىقىش بىلەن ناخشا ئىيتالايدۇ دەپ ماختايدۇ.

izqel

	بىراق ھەقىقەتەن ھۈنەرۋەن مىللەتلىكىمىز راسىت.پەخىرلىنىشكە بولىدۇ

~yilan~

	داپ ، ھەممە سازنىڭ ئەيىپىنى ياپ !

kaqvr

	داپنى ياسىماقتىن چالماق  ئاسانمىكىن دەيمەن . مۇنبەرلەردىمۇ كۆپ كۆردۈم داپ چالىدىغان سازەندىلەرنى .

Gvlmisal

	kaqvr يوللىغان ۋاقتى  2014-5-26 02:59 PM داپنى ياسىماقتىن چالماق  ئاسانمىكىن دەيمەن . مۇنبەرلەر ... ئىنكاسنىڭ قاتىلىنى يېزىپسىزغۇ جانىم؟

xopur

	مۇزىكا تارىخىمىزغا نەزەر تاشلايدىغان بولساق، چالغۇ ئەسۋابلىرىمىزنىڭ مىللىي مۇزىكا مەدەنىيىتىمىزدە مۇھىم ئورۇندا تۇرىدىغانلىقىنى ھېس قىلىمىز. ئەجدادلىرىمىز ھازىرغا قەدەر ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان چالغۇ ئەسۋابلارنىڭ تۈرى كۆپ، شەكلى ھەر خىل بولۇپ، يەللىك چالغۇ ئەسۋاب، چەكمە چالغۇ ئەسۋاب، كامانچىلىق چالغۇ ئەسۋاب، سوقما چالغۇ ئەسۋاب قاتارلىق تۆت چوڭ تۈرگە ئايرىلىدۇ. داپ قۇياش ئېتىقادچىلىقىنى ئاساس قىلىپ ياسالغان بولۇپ، قۇياشنى ئۇلۇغلاش، قۇياشقا سېغىنىشتەك سىمۋوللۇق مەنەگە ئىگە. داپ سوقما چالغۇ ئەسۋابلار تۈرىدىكى چالغۇ، قول ئالقىنى ۋە بارماقلار بىلەن ئۇرۇپ چېلىنىدىغان بولۇپ، ئۇيغۇر مۇزىكىسىدا كەم بولسا بولمايدۇ. داپنىڭ كۈچلۈك - كۈچسىز ئۇدارلىرى ئومۇمىي مۇزىكىنىڭ ئۇدارى ھەم رىتىملىرىغا ماس ھالدا تەڭكەش قىلىنىپ، پۈتۈن مۇزىكا جەريانىغا قاتناشقان سازلارنىڭ تەرتىپىنى بىرلىككە كەلتۈرەلىگەچكە، <<يېرىم دىرىژور>> دەپمۇ ئاتىلىدۇ. سەنئەتكارلارنىڭ <<داپ سازنىڭ ئەيىبىنى ياپ>> دېگىنى بىكار ئېيتىلغان ئەمەس. شۇڭا مەيلى <<ئون ئىككى مۇقام>> ياكى خەلق ئاھاڭلىرى بولسۇن، داپنىڭ يېتەكچىلىكىدە بىر پۈتۈن ئاھاڭنىڭ مۇكەممەل ئورۇندىلىنىشى ھەيران قالارلىق ئەمەس. ھازىر سەھنىلەردە چېلىنىۋاتقان داپ ئەسلىدە يەرلىك ئەلنەغمىلەردە ئىشلىتىلىپ كەلگەن بولۇپ، ھەر بىر داپنىڭ بىر - بىرىگە ئوخشىمايدىغان گەردىش ئايلانمىسى، گەردىش كەڭلىكى بولاتتى. بىز دەسلەپتە ئىشلەتكەن داپنىڭ گەردىش ئايلانمىسى 45cmبولۇپ، ئېلىپ يۈرۈشكە قولايسىز ھەم كېلەڭسىز ئىدى. كېيىنچە داپنىڭ ئاۋاز تۈسىنى ئەسلىدىكىدىنمۇ ياڭراق قىلىش، ئېلىپ يۈرۈشكە قولاي بولۇش ئۈچۈن، ئومۇمىي ئايلانمىسى 38cmقىلىپ لايىھەلەندى. بۇنداق داپ مۇزىكىغا تەڭكەش قىلىشقىلا ماس بولۇپ، ئۇسسۇلغا تازا ماس كەلمىگەچكە، كېيىنچە 38cmلىق داپ يەنىمۇ چوڭقۇر تەتقىق قىلىنىپ، گەردىش ئايلانمىسى42cmغا توغرىلاندى. بۇنىڭ بىلەن ھەم ئۇسسۇللۇق مۇزىكىلارغا ھەم خاس مۇزىكىلارغا ماس كېلىدىغان داپ مەيدانغا كەلدى. گەردىش ئايلانمىسى 42cmلىق داپ ئومۇملاشقاندىن كېيىن، داپ تېرىسىنىڭ چىدامچانلىقىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن، يىلان تېرىسى ئىشلىتىلدى. ھازىر ئىشلىتىۋاتقان 42cmلىق داپ يۇقىرىقى جەريانلاردىن كېيىن ئومۇملاشقان بولۇپ، ئۆلچەملىك داپ ھېسابلىنىدۇ.

dilnaz911

	بىلمىگەننى بىلىۋالدۇق مانا،،،،رەھمەت،،،

زەردار007

	مانا بىز توقسۇ خەلقىنىڭ قان-تەرى.........