قەشقەرنىڭ قىسقىچە تارىخى

alipbay

	كاشىغەر شەھرىن بىلىڭ گۇمنامىنىڭ يايلاغىدۇر دىلكۇشا ئىشرەت پەزا ھەر سەبىزارى كاشىغەر                                     كاشىغەر شەھرى ئۇيغۇرنىڭ ماركىسى

babur-7

	قەشقەر3يىل تۇرغان  ،  ئۇ يەگە بەك بارغۇم كىلىدۇ  .

YAZR

	ئاللاھ  خالىسا  چۇقۇم بارىمەن  كاشىغەرگە

salman888

	YAZR يوللىغان ۋاقتى  2013-3-8 10:00 PM ئاللاھ  خالىسا  چۇقۇم بارىمەن  كاشىغەرگە ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، كەلسىڭىز ئۇچۇر قىلىڭ، ئالدىڭىزغا چىقىمىز .

YAZR

	salman888 يوللىغان ۋاقتى  2013-3-8 10:04 PM ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، كەلسىڭىز ئۇچۇر قىلىڭ، ئالدىڭىزغ ... ۋائەلەيكۇم ئەسسالام ،  بېرىش نىسىپ بولسا چۇقۇم ئۇچۇر قىلىمەن ،  بۇ سۆزلىرىڭىزدىن سۆيۈندۈم قېرىندىشىم .

سار

	رەخمەت

yawaat0998

	ھېيگاھ جامەسى مەدەنىيەت ئىنقىلابىدا چېقىلىپ كېتىش گىردابىغا بېرىپ قېلىشقا تاس قالغان، يەنى قىزىل شۇمتەكلەر تۆت كونىنىڭ بىرى دىگەن داپقا ئۇسسۇل ئويناپ، مەسچىتىنىڭ گۈمبىزىنى چېقىشقا باشلىغاندا، ۋالى مەھكىمىسىدىن سادا چىقمايدۇ، بىرەيلەن شىنجاڭ ھەربىي رايۇنىغا ئىلتىماس ئەكىرىپ: «بۇ دىگەن دۆلەت دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان ئورۇن، چېقىشقا بولمايدۇ، چېقىشقا ئۇرۇنغانلارنى توسۇشۇپ بەرسەڭلار» دەپ ئىلتىماس سۇنغاندا ئەسكەرلەر كېلىپ قوغداپ قالغانلىقىنى بىر گۇۋاھچى خاتىرە قىلىپ قالدۇرغان.

xajarim

	ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن بۇ يۇرۇتقا.

baywetqe

	قەشقەر لىرىكىسى قاسىم سىدىق ئەزىزانە قەشقەر ئۇيغۇر كەبىسى، خىزىردەك مويسىپىت بۈزرۈكۋار شەھەر. ئۈمىت يەلكەنلىرىم يەتكۈزدى ساڭا، گۈزەل ساھىلىڭغا تاشلىدىم لەڭگەر. ئانامنىڭ كۆكسىدىن ئۇرغۇغان ئوغۇز، گۈپۈلدەپ پۇرىدى دەسلەپكى دەمدە. تويۇندۇم سېنىڭ پاك ئوغۇزلىرىڭغا، پەرھاتتەك كۈچ-قۇۋۋەت سەزدىم ئۆزۈمدە. ھايال قالماستىن ئارىلىشىپ كەتتىم، ۋىسال ئىزدەۋاتقان ئوغلانلىرىڭغا. تاڭلىرى باغاشلاپ قۇياشلىرىڭنى، تۈنلىرى يېپىشتىم گۈلخانلىرىڭغا. تۈنلىرى يىپىشتىم گۈلخانلىرىڭغا، ئىشقىڭغا سادىق يىگىتلەر بىلەن. ياقتۇرۇپ قالدىم «مەردۇت»لىرىڭنى، كېلىشەلمىدىم «زاھىت»لار بىلەن. ئەزىزانە قەشقەر ئۇيغۇر كەبىسى، ياق سەن كەبە ئەمەس سەن بىر مۇئەررىخ. سەنلا بار كۆمۈلمەس ئەجدادى ئۇيغۇر، سەنلا بار كۆمۈلمەس بۇ چۈچۈك تارىخ. تاشبوران قىلسىمۇ بەدنىيەت قىسمەت، قوياشتەك نۇرلۇقسەن تاغدەك ساكىنسەن. سەن كۆپنى كۆردۆڭ، چېنىقتىڭ پىشتىڭ، قىلىچ ئالدىدىمۇ جەسۈر،تەمكىن سەن. نەزىرىڭگە قاراپ چىدالماس تۆھمەت، سەن ئۈچۈن قەدىرلىك جاندىمۇ نۇمۇس. بولغىچە نۇمۇسسىز ئاسراندى بالا، بولۇشنى خالايسەن نومۇسلۇق مەھبۇس. ئاز بەدەل بەرمىدىڭ ھاياتلىق ئۈچۈن، لېكىن قوغداپ قالدىڭ ھاي-ھاي تېرەكنى. سېنىڭ قىسمەتلىرىڭ سېنىڭ ئاھلىرىڭ، ئەجەپ ئۆرتەيدىغۇ شائىر يۈرەكنى. ئەزىزانە قەشقەر ئۇيغۇر قامۇسى، سەندە بار ئىپتىخار،سەندە بار خورلۇق. سەندە بار مۇھەببەت،سەندە بار نەپرەت، سەندە بار ئاددىلىق ھەمدە ئۇلۇغلۇق. سەندە بار غاپىللىق ھەمدە مەھكۇملۇق، لېكىن روھىڭدا يوق ھەرگىزمۇ قۇللۇق!. سۈكۈت قىلىشنىمۇ بىلىسەن بىر پەس، قانداق قىلاركىن قېنى دەپ زورلۇق. لېكىن تولغىنىدا سۈكۈتنىڭ چېكى، تۇتىسەن دۈشمەنگە ئۆلۈمدىن يوللۇق. پاك قەلب، تەبەسسۇم، سېخىيلىك-مەرتلىك، سەن ئۈچۈن مۇقەددەس ئەنئەنە- مىراس. ئۆزى ئاچ قالسىمۇ مىھماننى كۈتۈش، ئەزەل-ئەزەلدىن ئۇيغۇرغىلا خاس. بۇزەكلىك دەپ بىلسە كىمكى بۇ ئىشنى، «بوزەكلەر»دىن مۇشىت يېمىگىمۇ راسىت! ئەزىزانە قەشقەر ئۇيغۇر قامۇسى، ۋۇجۇدۇڭ يارالغان ھالال نان بىلەن. ھەرگىزمۇ قۇرمايسەن بەزمە-سەلتەنەت، قولۇڭغا تىغ ئېلىپ تۆككەن قان بىلەن. باتۇرلۇق دېمەيسەن قاراقچىلىقنى، چاقمايسەن بىراۋنىڭ دەرۋازىسىنى. تىرىكىنى ئېشەك قىپ ھارۋىغا قېتىپ، سازايى قىلمايسەن جىنازىسىنى. نۇمۇسسىز ئەمەسسەن ئەي ئۇلۇغ قامۇس، بىلىسەن شەلپەردەك قىزىرىشنى سەن. ئۆلۈمدىن ئېغىرراق كۆرىسەن مەڭگۈ، بىراۋغا چاپلىشىپ بېزىرىشنى سەن. سۆيىسەن تىنىچلىقنى،ئاسايىشلىقنى، ھەرگىز خالىمايسەن جەڭنى-نىزانى. بالىغا تىغ بېرىپ ئاتىغا سىلىپ، چىللاپلا يۈرمەيسەن بالا- قازانى. ئەزىزانە قەشقەر ئۇيغۇر قامۇسى، مىڭ قوياش نۇرى بار ۋاراقلىرىڭدا. ئىنساننىڭ ئەڭ ئۇلۇغ خۇلقى مۇجەسسەم، ئېغىشماي كۆتۈرگەن بايراقلىرىڭدا. ئەي ئۇلۇغ ئاستانە ساماۋى شەھەر، بۈگۈنكى چىھرىڭدە شاتلىق جۇلاسى. لېكىن قوينۇڭدا ئالار –ئالماي دەم، بولۇپ قالدىم مەن سەپەر شەيداسى. بۈگۈنۈڭ ھەققىدە يازدى كۆپ نەزمە، شائىر ئاتالغانلار شېرىن سۇخەنلەر. «ھالۋىنى كۆپ يېسەڭ ئەمەن تېتىيدۇ»، يازمايمەن بۇ باپتا شۇڭا غەزەللەر. كەتتىم مەن خىيالى سەپەرلىرىمگە، كېلەچىكىڭنى سوراقلاپ-ئىزدەپ. ساماۋى شەھەردىن قاناتلار ئېلىپ ، ئۇچتۇممەن ساماۋى مەنزىلنى كۆزلەپ. ئاھ،يەتتىم كۆزلىگەن مەنزىلگە تەستە، تامام تەل بولۇپتۇ بۇ جايغا ئەجدات. جەننەتتەك بىر باغدا سۆھبەت قۇرۇپتۇ، يىراق زامانلارنى ئاستا قىلىپ ياد. كۆك بۆرە تۇرۇپتۇ قارانچۇق بولۇپ، بۇ ئەنجۆمەنگە ،بۇ جەمئى نۇرغا. بوۋام ئوغۇز ئولتۇرۇپتۇ ساقىلىن سىلاپ، (يولۇقتۇم گوياكى بۇندا خىزىرغا). مەھمۇت ئولتۇرۇپتۇ گىگانىت تاغدەك، تۇرك بالىلىرىنى يېنىغا يىغىپ. ئەنە يۈسۈپ،گومنام، ئەنە نەۋايى، تۇرۇپتۇ چېھرىدىن تەبەسسۇم يېغىپ. كۆك بۆرىنىڭ كۈللى ئىپى-ئەۋلادى، بولۇپتۇ مۇبارەك ئەنجۆمەنگە جەم. تۈمەنمىڭ خىجىللىق ئىلكىدە ھەي... ھەي.... شاھانە سورۇنغا تاشلىدىم قەدەم. ئوغۇز ئوغلانلىرىنى ئالسا يەلكىگە، مەھمۇد«دىۋانى»نى سۇندى مەركىگە. نۇزوك قېنى بىلەن بۇياپ شەپەقنى، سادىر ھۆرلۈك ئىزدەپ چۈشتى بەيگىگە. ھەممەيلەن بېزىدى ئۆشبۇ سورۇننى، ۋۇجۇدىدىكى دۇرلىرى بىلەن. كۆزلىرىم قامىشىپ كەتتى شۇ ئەسنا، ساماۋى مەنزىلنىڭ نۇرلىرى بىلەن. ئەپسۇس،تۇرۇپ قالدىم خىجىلچىلىقتا، ئىلكىمدە بولسىچۇ مىسقال زەر مېنىڭ. سورىدىم ئۆزەمنى كاچاتلاپ ھەتتا، ئېيتىڭلار،ئېيتىڭلار،نەرىم ئەر مېنىڭ؟!. باغرىغا باسسىمۇ قېرىنداشلىرىم، تاپمىدىم خىجىللىق پەيلى تەسەللى. ئەي ئولۇغ جامائەت ئادەم بولغىچە، ئايىغىڭدا خاك بولساممۇ مەيلى....                       1986-يىلى 6-ئاي قەشقەردە يېزىلغان. ئىزاھ : بۇ شېئىر «ئىلى دەرياسى»ژۇرنىلىنىڭ 2012-يىللىق 4-سانىدىن ئېلىندى.تورغا يوللاشتىن بۇرۇن ئاپتۇرنىڭ ماقۇللىقى ئېلىندى. ئاپتۇر چۈشۈپ قالغان بىر مىسرانى تولۇقلىدى ۋە بەزى خاتا كەتكەن يەرلىرىنى تەھرىرلىدى.ئاپتۇر ئەسلى ئارگىنالنىڭ باشقىلار تەرىپىدىن ئۇرۇلغان ۋورد  نۇسخىسىنى ژۇرنالغا يوللاشتىن بۇرۇن ئۆزىنىڭ تەكشۈرۈپ كۆرمىگەنلىگىدىن ئەپسۇسلىنىدىغانلىغىنى بىلدۈردى. ــــ ئۇيغارتورى

ata.ata

	قەشقەرلىك بولمىساممۇ ، قەشقەردىن پەخىرلىنىمەن !