ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە پەندۈ نەسھەت كەڭ ساي مۇنازۈرە مۇنبۈرۈ

查看完整版本: [-- ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە --]

كەڭ ساي مۇنازۈرە مۇنبۈرۈ -> پەندۈ نەسھەت -> ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە [打印本页]

登录 -> 注册 -> 回复主题 -> 发表主题

<< 1 2 >> Pages: ( 2 total )

omer

2010-11-14 08:13

ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە

ېاپتۇرۈ: نەزۈرە مۇھەممەد سالۈھ

       ېۆلۈم – ېۈنساننۈڭ بۈلۈش ېېڭۈ ۋە قۇدرۈتۈدۈن ھالقۈغان، ېۈنسان قارشۈ تۇرالمايدۈغان، ېۆزگەرتەلمەيدۈغان ېوبۈكتپ مۇقەررەرلۈك. ېۆلۈم – ېادەم ېەلەيھۈسسالام ۋە ېۇنۈڭ ېەۋلادلۈرۈنۈڭ يەر يۈزۈدۈكۈ ھاياتلۈق مەنزۈلۈنۈڭ ېاخۈرقۈ پەللۈسۈ. ېۆلۈم ېادەملەرنۈ قەسۈرلەردۈن قەبرۈلەرگە، يورۇق دۇنيادۈن زۇلمەت قاراڭغۇلۇققا يۆتكەيدۈغان ۋەھۈمۈلۈك سۈر. ېۆلۈم ھاياتلۈق جۈملۈسۈگە ېۇرۇلغان چېكۈت. بۇ چېكۈتنۈڭ كەينۈگە ېۈلاھۈ ھۆكۈم بۈلەن ھايات – مامات ھەقۈقەتلۈرۈ يوشۇرۇنغان. ېۆلۈم ېەزەلدۈن ېۈنسانۈيەتنۈڭ ېېڭۈ ۋە تەپەككۇرۈدا ، دۈنلارنۈڭ ېېتۈقاد - ېەقۈدۈلۈرۈدە ، پەلسەپە ېۈلمۈ تەتقۈقاتۈدا چوڭقۇر ېۈزۈنۈ قالدۇرۇپ كەلدۈ. ېۆلۈمگە يۈز تۇتقان ېادەمنۈڭ ھاياتنۈڭ قۈممۈتۈنۈ ھېس قۈلۈشۈ پەقەتلا بۈر ېۈپتۈداېۈي تۇيغۇ. ھالبۇكۈ بۇ تۇيغۇنۈڭ كەينۈدە جاۋاب بېرۈشنۈ كۈتۈپ تۇرغان تېخۈمۇ ماھۈيەتلۈك سوېاللار بار.
       ېۆلۈم ۋەھۈمۈسۈ قەلبۈمۈزگە سايە تاشلۈغاندا بۈز شۇنداق دەيمۈز.ېۆلۈم پۈتۈنلەي يوقۈلۈشمۇ؟ ېەجەبا ېۈنسان ۋە ېۇنۈڭ ھاياتلۈق ھېكايۈسۈ مۇشۇ دۇنيادۈلا ېاخۈرلۈشامدۇ؟ ياخشۈلار ېەجۈرۈگە لايۈق مۇكاپاتقا ېېرۈشەلمۈگەن، مەزلۇملار ېەنتۈنۈ ېالالمۈغان ، يامانلار جازاسۈنۈ تارتماي،ېەكسۈچە خاتۈرجەم ياشاپ ېۆتكەن ھالەتتە ھاياتنۈڭ ېاياقلۈشۈشۈ ېەقۈلگە سۈغامدۇ؟ ياكۈ ېاللاھ قۇرېان كەرۈمدە كاپۈرلار تۈلۈدۈن ېېيتقان «بۈزنۈڭ مۇشۇ دۇنيادۈكۈ ھاياتۈمۈزدۈن باشقا ھايات يوقتۇر، بۈز ېۆلۈمۈز ۋە تۈرۈلۈمۈز (يەنۈ بۈر تەرەپتۈن ېۆلۈپ قايتا تۈرۈلمەيمۈز) » (سۈرە مۆېمۈنۇن 37-ېايەت) دېگەندۈكۈدەك بولامدۇ؟ ېۆلۈمنۈ ېۈزۈل  - كېسۈل ھالاكەت دەپ چۈشەنگەن كۈشۈلەر قاراڭغۇلۇق ، چۈشكۈنلۈك پاتقۈقۈغا پاتتۈ. ېۆزۈنۈ «روھۈيەت تەربۈيۈچۈسۈ» دەپ ېاتاپ، پۈتۈن ھاياتۈدا كۈشۈلەرنۈ غەم – قايغۇنۈ چۆرۈۋېتۈپ خۇشال ياشاشقا ، چۈشكۈنلەشمەسلۈككە ېۈندۈگەن دالۈ كارنۈكتەك تالاي بۈچارۈلەر ېۆزۈنۈ ېۆلتۈرۈۋېلۈشنۈ بارلۈق مەنۈسۈزلۈكتۈن قۇتۇلۇشنۈڭ بۈردۈنبۈر يولۈ قۈلۈپ تاللۈۋالدۈ. ھالبۇكۈ پەيلاسوپلار، دوختۇرلار بۈر ېۆمۈر ېۈزدۈنۈپمۇ بۈلەلمۈگەن نەرسۈنۈ ېۈمان بۈلەن دۈلۈ يورۇغان مۆمۈن خاتۈرجەملۈك ېۈچۈدە بۈلۈۋالدۈ.
       ېۈنسان بۈكاردۈن بۈكار يارۈتۈلمۈغان. ېۇنۈڭ يارۈلۈشۈ، ياشۈشۈ، ېۆلۈشۈ ۋە ېۆلۈمدۈن كېيۈنكۈ يېشۈمۈدە چوڭقۇر ھېكمەت ۋە ېۇلۇغ مەقسەت بار. ېۈسلام ېەقۈدۈسۈگە سۈڭۈپ كەتكەن ېۆلۈم ۋە ېاخۈرەت ھاياتۈ مۇكەممەل سېستۈما ۋە كۈچلۈك پەلسەپۈۋۈ مەنتۈقە ھاسۈل قۈلغان. ېۈسلام سايۈسۈ ېاستۈدۈكۈ ېۆلۈم، قەبرە ھاياتۈ، قۈيامەتنۈڭ ېالامەتلۈرۈ،قۈيامەت كۈنۈنۈڭ ېەھۋاللۈرۈ، جەننەت نېمەتلۈرۈ، دوزاخ ېاۋازۈ – مانا بۇلارنۈڭ ھەر بۈرۈ ېۈبرەت ۋە ھېكمەت شولۈلۈرۈ پارلۈغان مۇپەسسەل ېۈلۈم. قاراپ بېقۈڭ! بۈگۈنكۈ ېادەم ھاياتۈ دۇنيانۈ ېۆزۈنۈڭ ېەڭ چوڭ غېمۈ ۋە ېاخۈرقۈ نۈشانۈ قۈلۈۋالدۈ. دۇنياغا بولغان زۈيادە ھېرۈسمەنلۈك ېازراقمۇ بوش قويمۈغان ھالدا ېۇنۈڭ نەپسۈنۈ ېۈگۈلەپ كەتتۈ.ېۆلۈم ۋە قۈيامەت ېۇنۈڭغا تولۈمۇ يۈراقتۈكۈ ېۈشتەك بۈلۈندۈ. «كۈشۈلەرگە ېۇلارنۈڭ (ېەمەللۈرۈدۈن) ھېساب ېېلۈنۈدۈغان ۋاقتۈ (يەنۈ قۈيامەت)  يېقۈنلاشتۈ . ھالبۇكۈ ېۇلار غەپلەتتۈدۇر، (قۈيامەت توغرۈلۈق ېويلۈنۈشتۈن) يۈز ېۆرۈمەكتۈدۇر.» (سۈرە ېەنبۈيا 1-ېايەت)
       ېۆلۈمدۈن سوزۇلغان ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈدۈن ھايات ھەقۈقەتلۈرۈ چاقنايدۇ. ېۇلۇغ ېاللاھ ھەربۈرۈمۈزنۈ ېۆلۈم ۋە ېاخۈرەت ھەققۈدە سوراش ، سۆزلەش ، تەپەككۇر قۈلۈش ۋە بۈلۈش بەختۈدۈن نېسۈۋۈدار قۈلغاي! ېاللاھتاېالا بۈزنۈ قۈيامەت كۈنۈدۈكۈ ېېغۈر ھېسابتۈن ېۈلگۈرۈ دۇنيادا ېۆزۈدۈن ھېساب ېالۈدۈغان ، تەقۋادارلۈق ۋە ياخشۈ ېۈشلارنۈ ېاخۈرەتلۈك سەپەرنۈڭ ېوزۇقۈ قۈلغان ساېادەتمەنلەردۈن بولۇشقا مۇيەسسەر قۈلغاي!

ېۆلۈمدۈن باشلانغان ھاياتلۈق

       «سۈلەردۈن قايسۈڭلارنۈڭ ېەمۈلۈ ېەڭ ياخشۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ سۈناش ېۈچۈن ېاللاھ ېۆلۈمنۈ ۋە تۈرۈكلۈكنۈ ياراتتۈ» ( سۈرە مۈلۈك 2-ېايەت) «ېاللاھنۈ قانداقمۇ ېۈنكار قۈلۈسۈلەركۈ، جانسۈز ېۈدۈڭلار، ېاللاھ سۈلەرگە جان بەردۈ (يەنۈ ېاتاڭلارنۈڭ پۇشتۈدا ، ېاناڭلارنۈڭ قارنۈدا ېابۈ مەنۈي ېۈدۈڭلار) كېيۈن (ېەجۈلۈڭلار توشقاندا) ېاللاھ جېنۈڭلارنۈ ېالۈدۇ، ېاندۈن كېيۈن تۈرۈلدۈرۈدۇ،ېاندۈن كېيۈن ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈغا (ھېساب بېرۈش ېۈچۈن) قايتۇرۈلۈسۈلەر» (سۈرە بەقەرە 28-ېايەت) ھەق بۈلەن باتۈلنۈ، ھۈدايەت بۈلەن گۇمراھلۈقنۈ ېايرۈغۇچۈ قۇرېاننۈڭ يۇقۈرۈقۈ ېايەتلۈرۈ ھەقۈقەت ېۈزدۈگۈچۈلەر ېۈچۈن يېتەرلۈكتۇر. قۇرېان كەرۈم بۈزگە شۇنداق دەيدۇ: ېۆلۈم ھاياتلۈقنۈڭ خاتۈمۈسۈ ېەمەس ، بەلكۈ ېاخۈرەتتۈكۈ يېڭۈ بۈر ھاياتنۈڭ مۇقەددۈمۈسۈ. ېۈنسان پەقەت دۇنيا ھاياتۈ ېۈچۈنلا يارۈتۈلمۈغان، بەلكۈ تېخۈمۇ ېېسۈل ۋە مەڭگۈلۈك ھايات ېۇنۈڭ قارارگاھۈ. ېۆلۈم ېۈنساننۈڭ پۈتۈنلەي يوقۈلۈشۈدۈن دېرەك بەرمەيدۇ. ېەكسۈچە ېۈنسان ېۆلۈم ېارقۈلۈق بۈر باسقۇچتۈن يەنە بۈر باسقۇچقا، چەكلۈك ھاياتتۈن چەكسۈز ھاياتقا يۆتكۈلۈدۇ. ېاللاھتاېالا دۇنيانۈ ېاخۈرەتنۈڭ ېېكۈنزارلۈقۈ قۈلۈپ ياراتتۈ. ېۈنسان ھامان يوقۈلۈدۈغان بۇ فانۈي دۇنيادا ېاخۈرەتتۈكۈ ھاياتۈ ېۈچۈن قۈلغان تەييارلۈقۈدۈن ېۈمتۈھان بېرۈۋاتقان كۈشۈدۇر، ېۇ ھاياتتۈكۈ ېەمەللۈرۈ بۈلەن گويا ېېتۈزغا ېۇرۇق سېلۈۋاتقان دېھقانغا ېوخشايدۇ.ېۇنۈڭ ھوسۇلۈنۈ ېاخۈرەتتە يۈغۈۋالۈدۇ. شۇڭا سەلەف ېالۈملۈرۈنۈڭ كۈتابلۈرۈدۈكۈ بۈر ھېكمەت مۇسۇلمانلار ېەقۈدۈسۈدۈكۈ ېۆلۈمنۈ ېەكس ېەتتۈرۈپ بۈرۈدۇ. «سۈلەر مەڭگۈگە يارۈتۈلدۈڭلار، سۈلەر ېۆلۈم ېارقۈلۈق پەقەت بۈر يۇرتتۈن يەنە بۈر يۇرتقا يۆتكۈلۈسۈلەر».
       ېۆلۈم روھنۈڭ تەندۈن ېايرۈلۈپ چۈقۈپ كېتۈشۈدۇر، قۈيامەت كۈنۈ ېاللاھنۈڭ تۈرۈلدۈرۈشۈ ېارقۈلۈق روھ يەنە تەنگە قايتۈپ كېلۈدۇ. ھاياتلۈقتۈن ېۆلۈمگە، ېۆلۈمدۈن ھاياتلۈققا باشلانغان يول – ېاللاھنۈڭ ېادەم بالۈلۈرۈغا پۈتكەن تەقدۈر-قۈسمۈتۈدۇر. ېۇنۈڭدا ېاللاھنۈڭ قۇدرۈتۈ، رەھمۈتۈ، ېادالۈتۈ شۇنداقلا غەيپ ېۈلمۈ ېايان بولۈدۇ. «ھەربۈر جان ېۆلۈمنۈڭ تەمۈنۈ تېتۈغۇچۈدۇر» (سۈرە ېەنبۈيا 35-ېايەت) ېاللاھتاېالا ېۈنسانغا ھاياتۈ دۇنيادا چەكلۈك نەرسۈلەرنۈ  ۋە ۋاقتۈ – ساېۈتۈ ېېنۈق ېەجەلنۈ بېكۈتكەن. ېۈنسان ېۆزۈنۈڭ قەيەردە، قاچان، قانداق سەۋەبلەر بۈلەن ېۆلۈشۈنۈ بۈلمەيدۇ. بۇ ېاللاھنۈڭ ېۆزۈگە خاس غەيۈپ ېۈلمۈ داېۈرۈسۈدۈكۈ ېۈشتۇر. ېەنەس ېۈبنۈ مالۈك رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن : ېاللاھتاېالا بالۈغا قورساقتۈكۈ چېغۈدۈلا بۈر پەرۈشتۈنۈ مۇېەككەل قۈلۈدۇ، پەرۈشتە: ېۈ رەببۈم، بۇ ېابۈ مەنۈدۇر. ېۈ رەببۈم بۇ ېۇيۇل قاندۇر. ېۈ رەببۈم ، بۇ بۈر پارچە گۆشتۇر دەيدۇ. ېاللاھتاېالا ېۇنۈڭ ۋۇجۇدۈنۈ تولۇق ياراتماقچۈ بولغاندا پەرۈشتە : «بۇ بالا ېوغۇلمۇ قۈزمۇ؟ ساڭا ېاسۈيلۈق قۈلامدۇ، ېۈتاېەت قۈلامدۇ؟ ېۇنۈڭ رۈزقۈ ۋە ېۆمرۈ قانچۈلۈك بولۈدۇ؟ دەپ ېاللاھتۈن سورايدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن يۇقاردۈكۈلەر بالا ېانۈسۈنۈڭ قورسۈقۈ چېغۈدۈلا پېشانۈسۈگە پۈتۈلۈدۇ.» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېۈنسان مەيلۈ كېسەل بۈلەن ېۆلگەن، ياكۈ سۇغا غەرق بولۇپ، ېوتتا كۆيۈپ ۋە ياكۈ باشقا تۈرلۈك ھادۈسۈلەر سەۋەبۈ بۈلەن ېۆلگەن بولسۇن، ېاللۈبۇرۇن لەۋھۇلمەھپۇزغا يېزۈلۈپ، ېۈنسان تەقدۈرۈگە پۈتۈۋېتۈلگەن ېەجەل بۈلەن ېۆلگەن بولۈدۇ. «ھېچ كۈشۈ ېاللاھنۈڭ ېۈزنۈسۈز ېۆلمەيدۇ، ېاللاھ ھەر ېادەمنۈڭ ېەجۈلۈنۈ پۈتۈۋەتكەن» (سۈرە ېال ېۈمران 145-ېايەت)  ھاياتلۈق ۋە ېۆلۈم تەڭدۈشۈ يوق بۈر ېاللاھنۈڭ ېۈلكۈدە. مانا بۇ ېاللاھنۈڭ 99 گۈزەل ېۈسۈملۈرۈ ېارۈسۈدۈكۈ «المچي» ھاياتلۈق بەرگۈچۈ، تۈرۈلدۈرگۈچۈ  بۈلەن «المميت» جان ېالغۇچۈ، ېۆلتۈرگۈچۈ سۈپۈتۈنۈڭ مەنۈسۈدۇر. ېاللاھ تاېالانۈڭ رەھمۈتۈ چەكسۈز، ېەنە شۇلارنۈڭ بۈرۈ ېۈنساننۈڭ ېەجەل ساېۈتۈنۈ ېۇنۈڭدۈن مەخپۈي قالدۇرغانلۈقۈ. پەيلاسوپ ھېكۈم مۇنداق دېگەن: «ېەگەر قاچان ېۈلۈشۈمنۈ بۈلگەن بولسام، ېاللۈبۇرۇن ېەقلۈمدۈن ېاداشقان بولاتتۈم. ېاللاھتاېالا بەندۈلۈرۈگە رەھمەت يۈزۈسۈدۈن غەپلەت ۋە تۈگۈمەس ېارزۇ-ھەۋەسلەرنۈ ېاتا قۈپتۇ. ېەگەر ېۇنداق بولمۈغۈنۈدا ېادەمگە يېگۈنۈ زەھەر، كۈيگۈنۈ كېپەن بولغان، زېمۈنمۇ مۇنچە ېاۋات بولمۈغان بولاتتۈ».
       مۆمۈنگە شۇ نۇقتا ېايان بولۈشۈ كېرەككۈ، ېاللاھ ھاياتنۈ تۈپتۈز داغدام يول ېەمەس، تۈرلۈك زۈيان-زەخمەت، بالايۈ-ېاپەت، ېەزۈيەتكە تولغان سۈناق مەيدانۈ قۈلۈپ ياراتقان. ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېوتتا كۆيدۈرۈلۈشۈ، مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ قورقۇنچ ۋە سەپەر بۈلەن سۈنۈلۈشۈ، يۈسۈپ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۆز ھەمراھۈ تەرۈپۈدۈن سېتۈۋۈتلۈشۈ، مۇھەممەت ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇشرۈك ۋە كۇففارلار بۈلەن كۈرەش قۈلۈپ ھۈجرەت قۈلۈشۈ ېاللاھنۈڭ ېەنە شۇ قانۇنۈيەتلۈرۈگە ماس كەچمۈشلەردۇر. قۇرېاننۈڭ قۇياشتەك روشەن ېايەتلۈرۈ، پەيغەمبەرلەر، سالۈھلارنۈڭ ھايات يوللۈرۈ بۇ نۇقتۈنۈ دەلۈللەپ تۇرۈدۇ. «بۈز سۈلەرنۈ بۈرېاز قورقۇنچ بۈلەن، بۈرېاز قەھەتچۈلۈك بۈلەن ۋە ماللۈرۈڭلارغا، جانلۈرۈڭلارغا، بالۈلۈرۈڭلارغا، زۈراېەتلۈرۈڭلارغا يېتۈدۈغان زۈيان بۈلەن چوقۇم سۈنايمۈز. (بېشۈغا كەلگەن مۇسۈبەت، زۈيان - زەخمەتلەرگە) سەۋر قۈلغۇچۈلارغا (جەننەت بۈلەن) خۇش خەۋەر بەرگۈن» (سۈرە بەقەرە 155-ېايەت) ېاللاھنۈڭ ېۇشبۇ ېايۈتۈ دۈلۈغا سۈڭگەن مۆمۈن كېسەل بولسا ېاللاھنۈڭ شۈپالۈقۈدۈن ېۈمۈد ېۈزمەيدۇ. ېېغۈرچۈلۈقتا قالسا نۈجاتلۈقتۈن ېۈمۈد ېۈزمەيدۇ. گۇناھ قۈلسا ېاللاھنۈڭ مەغپۈرەت – كەچۇرۈمۈدۈن ېۈمۈد ېۈزمەيدۇ. شۇڭا ېۈسلام شەرۈېۈتۈدە ېۆزۈنۈ ېۆلتۈرۋېلۈش ھارام قۈلۈنغان. شۇنداقلا ېۆلۈمنۈ ېارزۇ قۈلۈش، ېۆلۈمنۈ تۈلەشمۇ چەكلەنگەن. بۇ ھەقتە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېېنۈق قۈلۈپ، مۇنداق دۈگەن: «سۈلەردۈن ھېچكۈم ېۆزۈگە يەتكەن ېەزۈيەت تۈپەيلۈ ېۆلۈمنۈ ېارزۇ قۈلمۈسۇن، ېەگەر ھەقۈقەتەن قاتتۈق ېېغۈرچۈلۈقتا قېلۈپ تۈلۈمەكچۈ بولسا، مۇنداق دۈسۇن: ېۈ ېاللاھ ېەگەر ھايات ياشاش مەن ېۈچۈن ياخشۈ بولسا، مېنۈ ھايات قالدۇرغۈن، ېەگەر ېۆلۈم مەن ېۈچۈن ياخشۈ بولسا جېنۈمنۈ ېالغۈن.» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). «سۈلەردۈن ھېچكۈم ېۆز ېۆلۈمۈنۈ تۈلۈمسۇن، ېەگەر ېۇ توغرا يولدۈكۈ ېادەم بولسا ېۆمرۈنۈڭ ېۇزۇن بولۈشۈ بۈلەن ياخشۈلۈقلۈرۈمۇ كۆپۈيۈشۈ مۇمكۈن. ېەگەر ېۇ ېادەم يامان ېۈش قۈلغۇچۈ بولسا، ېۆمرۈنۈڭ ېۇزۇن بولۈشۈ بۈلەن تەۋبە قۈلۈپ توغرا يولغا قايتۈشۈ مۇمكۈن.» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان)  بەزۈ كۈشۈلەرنۈڭ ېاللاھنۈڭ سۈنۈقۈ بولغان تۈرلۈك خاپۈلۈقلارغا دۇچ كەلگەندە، «بۇنداق قۈينالغۇچە ېۆلۈپلا كەتسەم بوپتۈكەن» دۈگەندەك ېاچچۈقۈدا ېېيتقان سۆزلۈرۈمۇ رەسۇلۇللاھ چەكلۈگەن قۈلمۈش قاتارۈغا كۈرۈدۇ.
       ېۈنسان نەپسۈگە ېېغۈر تۇيۇلۈدۈغان، مۇېمۈن سەۋۈر بۈلەن، كاپۈر قورقۇنچ بۈلەن يۈزلۈنۈدۈغان ېۆلۈمنۈ قۇرېاندا مۇسۈبەت دەپ ېاتۈغان. ېەمما ېۈنساننۈڭ ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈشتۈن غەپلەتتە قېلۈشۈ تېخۈمۇ چوڭ مۇسۈبەتتۇر. چۈنكۈ ېۆلۈمنۈ ېۇنتۈغان، ېۆلۈم ھەققۈدە ېويلانمۈغان ېادەمدە ېۆلۈمگە تەييارلۈقمۇ بولمايدۇ. قەلبۈ ېاللاھنۈڭ زۈكرۈدۈن خالۈ، ېۈككۈ قولۈ قۇرۇق ھالدا ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈغا بارغان ېادەم ھەقۈقەتەن زۈيان تارتقۇچۈدۇر. ېۈبنۈ ېۈمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: مەن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ قېشۈدا ېۈدۈم، ېەنسارلاردۈن بۈركۈشۈ «ېۈ رسۇلۇللاھ كۈشۈلەرنۈڭ ېەڭ ېەقۈللۈقۈ ۋە ھۆرمەتلۈكۈ كۈم؟ دەپ سورۈۋۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام : ېۆلۈمنۈ ېەڭ كۆپ ياد ېەتكەن ۋە ېۇنۈڭغا پۇختا تەييارلۈق قۈلغان  ېادەم ېەڭ ېەقۈللۈق ېادەمدۇر، شۇنداق ېادەم بۇ دۇنيانۈڭ ېۈززۈتۈنۈ ۋە ېاخۈرەتنۈڭ بەختۈنۈ قولغا كەلتۈرگەن ھالدا ېۇ دۇنياغا سەپەر قۈلۈدۇ.» دەپ جاۋاب بەردۈ. (ېۈبنۈ ماجە رۈۋايەت قۈلغان)  پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۈممۈتۈگە مۇنداق تەلۈم بۈرەتتۈ: «سۈلەرنۈ دۇنيا لەززەتلۈرۈگە غەرق بولۇپ كۈتۈشتۈن توسقۇچۈ ېۆلۈمنۈ كۆپ ياد ېېتۈڭلار» (ېۈبنۈ ماجە رۈۋايەت قۈلغان) شۇنداق ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈش بۈلەن تاشتەك قېتۈپ كەتكەن قەلۈبلەر يۇمشايدۇ، دۇنيا نېمەتلۈرۈگە بېشۈچۈلاپ چۆكۈپ كەتكەن غاپۈللار ېويغۈنۈدۇ، گۇناھ ، ھارام ېۈشلار ېۈچۈن بېسۈلغان قەدەملەر كەينۈگە يانۈدۇ.ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈش كۈشۈنۈ ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا ھۈساپ بۈرۈشتۈن ېۈلگۈرۈ بۇ دۇنيادا ېۆزۈدۈن ھۈساپ ېېلۈشقا چاقۈرۈدۇ. بۇ چاقۈرۈق بۈلەن ېۈنسان جەننەتنۈڭ دەرۋازۈسۈنۈ قېقۈشقا ناېۈل بولۈدۇ.ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا رۈۋايەت قۈلغان بۈر ھەدۈستە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر كۈچە-كۈدۈزدە ېۆلۈمنۈ 21 قېتۈم ياد ېەتكەن (بۇنۈڭدا سان مەقسەت ېەمەس، بەلكۈ ياد ېېتۈشنۈڭ كۆپلۈكۈگە تېمسال قۈلۈنغان) كۈشۈنۈڭ قۈيامەت كۈنۈدە شېھۈتلار بۈلەن بۈللە توپلۈنۈدۈغانلۈقۈنۈ بايان قۈلغان. بۇ تەۋسۈيېلەر ېۆلۈمنۈ كۆز ېوڭۈدا تۇتۇشنۈڭ بەندۈنۈڭ ېۈمانۈ، ېەخلاقۈ، ېەمەللۈرۈنۈ تۈزەشتۈكۈ پەزل-ھېكمۈتۈ سەۋەبۈدۈن ېېيتۈلغان.
       ېۈنسان ھاياتۈدا خۇشاللۈق بۈلەن خاپۈلۈق، بەخۈت بۈلەن بەخۈتسۈزلۈك ېالمۈشۈپ تۇرۈدۇ. ېەگەر ېۈنسانغا قاتتۈقلۈق يەتسە ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈش بۈلەن دۇنيا مۇسۈبەتلۈرۈ ېۇنۈڭغا يەڭگۈل تۇيۇلۈدۇ. ېەگەر ېۇنۈڭغا خۇشاللۈق نۈسۈپ بولسا، ېۆلۈمنۈ ېېسۈگە ېېلۈش بۈلەن دۇنيا پاراغەتلۈرۈگە مەغرۇرلۈنۈپ كەتمەيدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۈممۈتۈگە تەۋسۈيە قۈلغان ېۆلۈمنۈ كۆپ ياد ېېتۈش ھەر بۈر مۇېمۈن خۇلۇقلۈنۈشقا تېگۈشلۈك پەزۈلەتتۇر. شۇڭا بۈز پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ۋە رەسۇلۇللاھنۈڭ سۇننۈتۈگە ېەگەشكەن ساھابۈلار، تابۈېۈنلار ۋە سەلەف – سالۈھلارنۈڭ ھەربۈر نەپۈسۈدە، ېولتۇرۇپ قۇپۇشلۈرۈدا ېۆلۈمنۈ كۆز ېوڭۈدا تۇتقانلۈقۈدەك خۈسلۈتۈدۈن ېۈسلام دۈنۈنۈڭ شۇ چاغلاردۈكۈ نۇسرۈتۈنۈڭ سۈرۈنۈ چۈشەنگەندەك بولۈمۈز. خەلۈپە ېۈمەر ېۈبنۈ ېابدۇلېەزۈز ھەر ېاخشۈمۈ ېۆلۈمالارنۈ يۈغۈپ، ېۆلۈم، قۈيامەت، ېاخۈرەت ېەھۋاللۈرۈ ھەققۈدە ېۈلمۈ سۆھبەت ېېلۈپ باراتتۈ. سۆھبەتنۈڭ ېاخۈرۈ يۈغا-زارە بۈلەن ېاياغلۈشاتتۈ، سۈرتتۈن بۈرەرسۈ كۈرۈپ قالسا ېۇلارنۈڭ ھالۈغا قاراپ بۇ يەردە بۈرەر مۇسۈبەت بولۇپ، جۈنازا ېالدۈدا ېوخشايدۇ دەپ قالاتتۈ. ېالۈم ېۈبراھۈم تەيمۈ مۇنداق دەيتتۈ: ېۈككۈ نەرسە مۈنۈ دۇنيا لەززەتلۈرۈ بۈلەن ھۇزۇرلۈنۈشتۈن توساپ تۇرۈدۇ. بۈرۈ، ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈش  يەنە بۈرۈ، قۈيامەت كۈنۈ ېاللاھنۈڭ ھۇزۇرۈدا ھۈساپ بۈرۈش ېۈچۈن تۇرۇش. رەبۈېۈ ېۈبنۈ ھەيسەم ېۆز ھويلۈسۈغا بۈر قەبرە قېزۈپ ھەر كۈنۈ بۈر نەچچە قېتۈم قەبرۈگە كۈرۈپ يېتۈپ چۈقاتتۈ، ېۇ بۇنۈ ھەرداېۈم ېۆلۈمنۈ ېەستۈن چۈقارماسلۈق ېۈچۈن قۈلغانلۈقۈنۈ ېېيتپ: « ېۆلۈمنۈ ېەسلەپ تۇرۇش قەلبۈمدۈن بۈر ساېەت كۆتۈرۈلۈدۈكەن، دۇنيا ۋە ېاخۈرەتلۈك بەختۈم بوزۇلۈدۇ» دەيتتۈ. يەزۈد رەقاشۈ داېۈم مۇنداق دەيتتۈ: «ېۈ ېادەملەر، سۈلەر يۈغلۈمامسۈلەر، كۈمنۈ ېۆلۈم تاپسا ، قەبرە ېۇنۈڭ ېۆيۈ بولۈدۇ. توپا ېۇنۈڭ سېلۈنچۈسۈ بولۈدۇ. قۇرت-قوڭغۇزلار ېۇنۈڭ ھەمراھۈ بولۈدۇ. مۇشۇ ېېغۈر ېەھۋالدا ېۈنسان يەنە ېەڭ چوڭ قورقۇنۇچنۈ – قۈيامەتنۈ ساقلايدۇ! ېۈسۈت، ېۇنۈڭ ھالۈغا»، دۈگۈنۈچە يۈغلاپ ھۇشۈدۈن كۈتەتتۈ. ېۆلۈمالار ېۆلۈمنۈ كۆز ېوڭۈدا تۇتقان كۈشۈنۈڭ مۇنداق ېۈچ تۈرلۈك پايدۈغا ېېرۈشۈدۈغانلۈقۈنۈ ېەسلۈتۈدۇ. 1- تەۋبۈگە ېالدۈرايدۇ. 2- قەلب خاتۈرجەملۈكۈگە ېۈرۈشۈدۇ. 3-ېۈبادەتلۈرۈگە ېۈخلاس ۋە تەقۋالۈقنۈ ھەمراھ قۈلۈدۇ. ېۆلۈمنۈ ېۇنتۇغان ېادەم مۇنداق ېۈچ تۈرلۈك زۈيان تارتۈدۇ. 1- تەۋبۈنۈ كۈچۈكتۈرۈدۇ. 2-قاناېەت ۋە سەۋرۈدۈن مەھرۇم قالۈدۇ. 3- ھايات دۈگەن ېۇزۇن، كېيۈن قۈلۈۋالارمەن، ېېتۈۋالارمەن دۈگەن شەيتاننۈڭ ۋەسۋەسۈ بۈلەن ېۈبادەتكە ھۇرۇنلۇق قۈلۈدۇ.
       مەشھۇر مۇفەسسۈر ېالۈم ېۈبنۈ كەسۈر «تەفسۈر ېۈبنۈ كەسۈر» ناملۈق كۈتابۈدا «ېاللاھ كۈمنۈ ھۈدايەت قۈلماقچۈ بولسا كۆكسۈنۈ  ېۈسلام ېۈچۈن ېاچۈدۇ» (سۈرە ېەنېام 125-ېايەت) ېايۈتۈ ھەققۈدۈكۈ شەرھۈدە ېوخشاش مەزمۇندۈكۈ مۇنداق ېۈككۈ ھەدۈسنۈ كەلتۈرگەن. ېابدۇللاھ ېۈبنۈ مەسېۇد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېاللاھ كۈمنۈ ھۈدايەت قۈلماقچۈ بولسا كۆكسۈنۈ  ېۈسلام ېۈچۈن ېاچۈدۇ» ېايۈتۈنۈ ېوقۇدۈ. ساھابۈلەر «ېۈ رەسۇلۇللاھ، كۆكسۈنۈ ېېچۈش قانداق بولۈدۇ؟» دەپ سورۈۋۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېۇ قەلبكە سېلۈنۈدۈغان نۇردۇر» دەپ جاۋاب بەردۈ. ېۇلار «ېۈ رەسۇلۇللاھ، ېۇنۈڭ بۈلگۈلۈ بولۈدۈغان ېالامۈتۈ بارمۇ؟» دۈيۈشتۈ، رەسۇلۇللاھ ، «ھەېە، بار، ېۇ ېالامەت بولسا كۈشۈنۈڭ ېاخۈرەتنۈ مەقسەت قۈلۈشۈ، ھايات زۈننەتلۈرۈگە بېرۈلۈپ كەتمەسلۈكۈ، ېۆلۈشتۈن ېۈلگۈرۈ ېۆلۈمگە ېوبدان تەيارلۈق قۈلۈشۈدۇ» دۈدۈ. تابۈېۈنلاردۈن بولغان مەشھۇر ېالۈم ھەسەن بەسرۈ مۇنداق دەيدۇ: بۇ دۇنيادا ېۆزۈگە ھېساپ تۇرغۇزغانلار مۇېمۈنلەردۇر، دۇنيادا ېۆزۈدۈن ھېساپ ېالغان كۈشۈگە قۈيامەت كۈنۈ ھېساپ ېاسان بولۈدۇ. قۈيامەت كۈنۈدۈكۈ ېېغۈر ھېساپ دۇنيادا ېۆزۈدۈن ھېساپ ېالماي ېۈش قۈلغانلارغا كۈلۈدۇ».
       ېاللاھقا ۋە ېاخۈرەتكە ېۈمان ېېيتقان، تەقۋادارلۈقنۈ ېۆز خۇلقۈ قۈلغان مۆېمۈنگە نۈسبەتەن ېۆلۈم قورقۇنۇچلۇق، دەھشەتلۈك ېەمەس. چۈنكۈ ېۆلۈم ېۇنۈ پەرۋەردۈگارۈغا مۇلاقات بولۇشقا يەتكۈزۈدۈغان بۈكەت، ېۇنۈ كۈتۈپ تۇرغۈنۈ ېاللاھنۈڭ سالۈھ بەندۈلۈرۈگە تەييارلۈغان كاتتا ېەجۈر – مۇكاپاتۈ، ېۆلۈشمۇ، قېرۈشمۇ،ېازاپمۇ بولمۈغان جەننەتتە مەڭگۈ ياشاش. ېەمما ېاللاھنۈ ۋە ېاخۈرەت كۈنۈنۈ ياد ېۈتۈشتۈن يۈز ېۆرۈگەن ېادەم ېۈچۈن ېۆلۈم مۇسۈبەتلەر ېۈچۈدۈكۈ ېەڭ دەھشەتلۈك مۇسۈبەت، ېۇنۈ كۈتۈپ تۇرغۈنۈ يامان ېەمەللەرنۈڭ جازاسۈ، تېنۈ ېوتتۈن پۈچۈلغان كۈيۈمنۈ كۈيۈپ، جېنۈ يۈرۈڭ ېارلاش قايناقسۇ بۈلەن سۇغۈرۈلۈدۈغان دەۋزەختە قاتتۈق ېازاپنۈ تېتۈغان، خار ھالدا مەڭگۈ قېلۈشتۇر. ېۈمام ېەلۈ ېۈبنۈ ېەبۈ تالۈپ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ مۇنداق دۈگەن: «ېۆلۈم مۆېمۈن ېۈچۈن مەينەت، كۈر كۈيۈمنۈ سېلۈۋېتۈپ، ېەڭ ېۈسۈل كۈيۈمنۈ كۈيۈش، تەنھا غېرۈپ كەپۈسۈدۈن ھەشەمەتلۈك، كۆڭۈلنۈ خوش قۈلۈدۈغان تۇرالغۇغا كۆچۈشتۇر. كاپۈر ېۈچۈن ېۆلۈم ېۈسۈل كۈيۈمنۈ سېلۈپ تاشلاپ ېەڭ ناچار، مەينەت جەندۈنۈ كۈيۈش، يارۇ –بۇرادەرلۈرۈ بۈلەن ېاۋاتلاشقان ېۆيدۈن غېرۈپ كەپۈگە، دەھشەتلۈك ېازاپقا كۆچۈشتۇر.» شۇڭا ېۆلۈمنۈ يامان كۆرۈش مۆېمۈننۈڭ خۇلقۈ ېەمەس. ېۇبادە ېۈبنۈ سامۈت رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلنۈدۇكۈ ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن:«كۈمكۈ ېاللاھقا مۇلاقات بۇلۇشنۈ ياقتۇرۈدۈكەن، ېاللاھ ېۇنۈڭغا مۇلاقات بولۇشنۈ ياتقۇرۈدۇ، كۈمكۈ ېاللاھقا مۇلاقات بۇلۇشنۈ ياقتۇرمايدۈكەن، ېاللاھمۇ ېۇ ېادەمگە مۇلاقات بولۇشنۈ يامان كۆۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان) ېۆلۈم ېۈنسان ېۈچۈن يېتەرلۈك ۋەز-نەسۈھەتتۇر. پەقەت كور قەلۈبلەرلا ېۇنۈڭدۈن ېۈبرەت ېالمايدۇ. ېۆلۈم ېۈنسانغا يۈڭۈ مەڭگۈلۈك ھاياتنۈڭ ېۈشۈكۈنۈ ېېچۈپ بۈرۈدۇ. ېۈنسان بۇ دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈ بۈلەن ېۇنۈ نېمەتلۈك ياكۈ ېاپەتلۈك ھاياتقا ېايلاندۇرۈدۇ.

ېۆلۇم بوسوغۇسۈدا

       «ېۆلۈمنۈڭ سەكرۈتۈ ھەقۈقەتنۈ ېېلۈپ كەلدۈ» (سۈرە قاف 19-ېايەت) «راستلا جان ھەلقۇمغا يەتكەندە (بۇ كېسەلگە) كۈم ېۈلاج قۈلالايدۇ دۈيۈلۈدۇ. (سەكراتتا ياتقان ېادەم) بۇنۈڭ (دۇنيادۈن) ېايرۈلۈش ېۈكەنلۈكۈنۈ جەزمەن بۈلۈدۇ.(سەكراتنۈڭ قاتتۈقلۈقۈدۈن) پاچاق پاچاققا كۈرۈشۈپ كېتۈدۇ.» (سۈرە قۈيامەت 26-27-28-29-ېايەتلەر)
       يۇقۈرۈقۈ ېايەتلەرنۈ تۈلۈ بۈلەنلا ېەمەس، دۈلۈ بۈلەن زۈكۈر قۈلۈپ ېوقۇغان كۈشۈگە ېۆلۈم سەكرۈتۈنۈڭ دەھشۈتۈ يۈتەرلۈك ېەمەسمۇ؟ ېۆلۈمالار ېۆلۈم سەكرۈتۈنۈڭ قاتتۈقلۈقۈنۈڭ ېۈنساننۈ مۈڭ قېتۈم قېلۈچ بۈلەن چاپقان، ھەرە بۈلەن ھەرۈدۈگەندۈنمۇ ېازاپلۈق ېۈكەنلۈكۈنۈ، ېۈنساننۈڭ تومۇر-تومۇرلۈرۈنۈڭ سەكرات ېازاۋۈنۈ تېتۈيدۈغانلۈقۈنۈ تۈرلۈك نەقۈللەر بۈلەن بايان قۈلۈدۇ. شەھر ېۈبنۈ ھۇۋشەب رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۆلۈمنۈڭ قاتتۈقلۈقۈ ھەققۈدە سۇرالغاندا مۇنداق دۈگەن: ېەڭ ېاسان ېۆلۈم يۇڭنۈڭ ېۈچۈدۈن بۇدۇشقاق تۈكەننۈ تارتۈپ چۈقارغانغا ېوخشايدۇ، ھەرقانچە قۈلسۈمۇ تارتۈپ چۈقۈرۈلغان بۇدۇشقاققا ھامان يۇڭ يېپۈشقان بولۈدۇغۇ؟!. شۇڭا نۇرغۇن كۈشۈلەر ېاسانلۈق تۈلەشتۈن غەپلەتتە قالغان ېۆلۈم سەكرۈتۈدۈن پەيغەمبەر – ېەنبۈيالار ناھايتتۈ كۆپ پاناھ تۈلەيتتۈ. رەسۇلۇللاھ ھەرداېۈم «ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، ماڭا ېۆلۈم سەكرۈتۈنۈ ېاسانلاشتۇرۇپ بەرگۈن» دەپ دۇېا قۈلاتتۈ. ېاېۈشە رەزۈياللاھۇ ېەنھا رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ۋاپات بولۇش ېالدۈدۈكۈ كېسەللۈك ھالۈتۈدە ياتقاندا يېنۈغا بۈر قاچا سۇ قويۇلغان ېۈدۈ، رەسۇلۇللاھ مۇبارەك قولۈنۈ سۇغا تۈقۈپ ، ېاندۈن ېۇنۈڭ بۈلەن يۈزۈنۈ سۈپايتتۈ ۋە «بۈر ېاللاھتۈن باشقا ېۈلاھ يوق، ېۆلۈمنۈڭ سەكرۈتۈ ھەقتۇر» دۈدۈ، ېاندۈن قولۈنۈ سوزۇپ «ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا» دۈگۈنۈچە قولۈ چۈشۈپ كۈتۈپ، نەپەستۈن قالدۈ.
       ھەدۈسلەر ۋە ېۆلۈمالارنۈڭ نەقۈللۈرۈدە تۈلغا ېېلۈنغۈنۈدەك ېۆلۈمنۈڭ بالاسۈ ېۈچ تۈرلۈك بولۈدۇ. بۈرۈنچۈسۈ سەكرات ېازاۋۈ بولۇپ، بۇ روھنۈڭ تەندۈن تارتۈپ چۈقۈرۈلۈش جەريانۈدۇر. ساھابۈلاردۈن ېەمرۇ ېۈبنۈ ېاس  قاتتۈق كۈسەل بولۇپ يېتۈپ قالغاندا، ېوغلۈ مۇنداق دۈگەن: ېۈ دادا ، ېۈلگۈرۈ سۈز ېەگەر مەن ېۆلۈمگە يۈزلەنگەن بۈرەر ېاقۈل ېادەمنۈ ېۇچراتسام، چۇقۇم ېۇنۈڭدۈن ېۆلۈمنۈ ماڭا سۈپەتلەپ بۈرۈشنۈ ېۈتۈنگەن بۇلاتتۈم دۈگەن ېۈدۈڭۈز. سۈز ېۆزۈڭۈز سۈپەتلۈگەن ېاشۇ ېاقۈل كۈشۈ، ماڭا ېۆلۈمنۈ سۈپەتلەپ بېرۈڭ دۈگەن. ېەمرۇ ېۈبنۈ ېاس: ېۈ ېوغلۇم، ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، ھازۈر ېۆزەمنۈ قاتتۈق قارا تاختاينۈڭ ېۈستۈدە يېتۈۋاتقاندەك، يۈڭنۈنۈڭ تۈشۈگۈدۈن نەپەس ېېلۈۋاتقاندەك، بۈرسۈ شوخۈلۈق تۈكەننۈ تاپۈنۈمدۈن كۈرگۈزۈپ، بېشۈمدۈن تارتۈپ چۈقۈرۈۋاتقاندەك سۈزۈۋاتۈمەن دەپ جاۋاب بەرگەن. ېۈمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ كەېب ېۈبنۈ ېەھبار رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن «ېۆلۈم ھەققۈدە بۈزگە سۆزلەپ بەرسەڭ » دەپ ېۆتۈندۈ. كەېب: «ېۈ ېەمۈيرۇلمۆېمۈنۈين، ېۆلۈم گۇيا تۈكەنلۈك شاخقا ېوخشايدۇ، ېۇ ېۈنساننۈڭ بەدۈنۈگە سانچۈلغاندا، ھەربۈر-ھەربۈر تومۇرلۈرۈغۈچە كۈرۈدۇ. ېاندۈن ېۇنۈ قاتتۈق تارتقاندا تۈكەنلۈك شاخ بۈلەن قۇشۇلۇپ چۈققۈنۈ چۈقۈدۇ. تۈكەن بۈلەن قالغۈنۈ قالۈدۇ»دۈدۈ. پەيغەمبەرلەر، سالۈھ بەندۈلەرنۈڭ ېۆلۈم ېالدۈدۈكۈ سەكرۈتۈ شۇنداق بولسا، ېۆلۈمنۈ يۈراق ساناپ، ېاخۈرەتتۈن غەپلەتتە ياشاۋاتقان كۈشۈلەرنۈڭ ھالۈ نۈمە بۇلار؟
       ېۈككۈنچۈ تۈرلۈك بالا سەكراتتۈكۈ كۈشۈنۈڭ جان ېالغۇچۈ پەرۈشتە ېەزراېۈلنۈ كۆرۈش بۈلەن ېۇنۈڭ سۈر- ھەيۋۈسۈدۈن قاتتۈق قورقۇنچقا قېلۈشۈدۇر. ېاللاھتاېالا مۇنداق دەيدۇ: « (ېازاب) پەرۈشتۈلۈرۈ ېۇلارنۈڭ يۈزلۈرۈگە ۋە ېارقۈلۈرۈغا ېۇرغان ھالدا ېۇلارنۈڭ جانلۈرۈنۈ ېېلۈۋاتقاندا (ېۇلارنۈڭ ھالۈ) قانداق بولۈدۇ؟» (سۈرە مۇھەممەد 27-ېايەت) سەلەف ېالۈملۈرۈنۈڭ ېەسەرلۈرۈدە ېەزراېۈلنۈڭ سەكراتتۈكۈ كافۈر – مۇناپۈققا  ناھايتتۈ قورقۇنچلۇق، بەد سۈرەتتە كۆرۈنۈدۈغانلۈقۈ، ېۈنسان زاتۈنۈڭ ېۇنۈڭغا قاراشقا تاقۈتۈ يوقلۈقۈ، شۇنداقلا مۆېمۈنگە  ېەزراېۈلنۈڭ چۈرايلۈق سۈرەتتە كۆرۈنۈدۈغانلۈقۈ ھەققۈدە بەزۈ ھەدۈسلەر كەلگەن. مانا بۇ ھەدۈسلەر جۈملۈسۈدۈن  ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېەجۈلۈ تۇشۇپ، ېەزراېۈل كەلگەندە ېۇنۈڭدۈن كۇففارلارنۈ قەبزۈ روھ قۈلغاندۈكۈ كۆرۈنۈشنۈ كۆرۈپ بېقۈشنۈ تەلەپ قۈلۈدۇ. ېەزراېۈل ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامغا: سەن مېنۈ ېۇ خۈل ھالەتتە كۆرۈشكە تاقەت قۈلالمايسەن، دەيدۇ. ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام «ياق، مەندە ېۇنچۈلۈق تاقەت بار» دەپ تۇرۋالۈدۇ، ېەزراېۈل ېۇنۈڭغا « ېەمۈسە ېارقاڭنۈ قۈلغۈن» دەپ بۈر ېازدۈن كېيۈن ېالدۈنۈ قۈلۈشنۈ ېېيتۈدۇ. ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام ېەزراېۈلنۈڭ دەھشەتلۈك تۇرقۈغا قاراپلا ھۇشۈدۈن كېتۈپ يۈقۈلۈدۇ. ھۇشۈغا كەلگەندە ېەزراېۈل ېۇنۈڭدۈن «قانداق، كۆرۋالدۈڭمۇ؟» دەپ سورايدۇ.ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام : «ېۈ ېەزراېۈل، ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، ېەگەر كۇففارلارغا ېاخۈرەت ېازابۈ بولماي سېنۈ كۆرۈشلا بولسۈمۇ، شۇ ېازاپمۇ ېۇلارغا يۈتەرلۈككەن» دەيدۇ.
       ېۈچۈنچۈسۈ، جان ېۈزۈشتۈن ېۈلگۈرۈ ھەربۈر ېادەمگە ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۈنۈڭ ېاشكارا بولۈدۈغانلۈقۈ، روھ تەندۈن ېايرۈلۈشتۈن بورۇن كافۈرغا: ېۈ ېاللاھنۈڭ دۈشمۈنۈ! سۈنۈڭ جايۈڭ دوزاخ، مۆېمۈنگە: ېۈ ېاللاھنۈڭ دوستۈ! سۈنۈڭ جايۈڭ جەننەت دۈيۈلۈدۈغانلۈقۈ. قۇرېاندا بۇنۈ دەلۈللۈگۈچۈ ېايەتلەر كەلگەن. «شۈبھۈسۈزكۈ «پەرۋەردۈگارۈمۈز ېاللاھتۇر» دۈگەنلەر، ېاندۈن توغرا يولدا بولغانلارغا پەرشتۈلەر چۈشۈپ: «قورقماڭلار، غەم قۈلماڭلار، سۈلەرگە ۋەدە قۈلۈنغان جەننەت ېۈچۈن خۇشال بولۇڭلار، بۈز دۇنيادا، ېاخۈرەتتە سۈلەرنۈڭ دوستۇڭلارمۈز،جەننەتتە سۈلەر ېۈچۈن كۆڭلۈلار تارتقان نەرسۈلەرنۈڭ ھەممۈسۈ بار، (ېۇلار) ناھايۈتۈ، مېھرۈبان (ېاللاھ) تەرۈپۈدۈن بۈرۈلگەن زۈياپەتتۇر» دەيدۇ». (سۈرە فۇسسۈلەت 30-32-ېايەتلەر)
       ھەدۈس كۈتابلۈرۈدۈمۇ بۇ ھەقتە بەزۈ سەھۈھ ھەدۈسلەر كەلگەن. سەكرات ھەقۈقەتلۈرۈنۈ بۈلۈشتە ېەنە شۇ سەھۈھ ھەدۈسلەرگە مۇراجەت قۈلۈش ېەڭ ېۈشەنچۈلۈك مەنبە ھۈسابلۈنۈدۇ. ېۇبادە ېۈبنۈ سامۈت رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈندۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: كۈمكۈ ېاللاھقا مۇلاقات بۇلۇشنۈ ياقتۇرۈدۈكەن، ېاللاھمۇ ېۇ كۈشۈگە مۇلاقات بۇلۇشنۈ ياقتۇرۈدۇ. كۈمكۈ ېاللاھقا مۇلاقات بولۇشنۈ يامان كۆرۈدۈكەن، ېاللاھ ېۇنۈڭغا مۇلاقات بولۇشنۈ يامان كۆرۈدۇ. ېاېۈشە: بۈز ېۆلۈمنۈ ھېچ ياقتۇرمايمۈز، دۈۋۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېدۈ: مۈنۈڭ دۈگۈنۈم ېۇ ېەمەس، مۆېمۈن ېادەمگە ېۆلۈم كەلگەندە، ېۇنۈڭغا ېۇلۇغ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن بولغان رازۈلۈق ۋە ېۈززەت-ھۆرمەت بۈلەن بۈشارەت بۈرۈلۈدۇ. بۇ چاغدا ېۇنۈڭغا ېۆلۈمدۈن سۈيۈملۈك نەرسە بولمايدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ ېاللاھقا مۇلاقات بولۇشنۈ ياقتۇرۈدۇ. كافۈرغا ېۆلۈم كەلگەندە، ېۇنۈڭغا ېاللاھنۈڭ ېازابۈ ۋە ېوقۇبۈتۈ بۈلەن بۈشارەت بۈرۈلۈدۇ. بۇ چاغدا ېۇنۈڭغا ېۆلۈمدۈنمۇ يامان نەرسە بولمايدۇ. ېۇ ېاللاھقا مۇلاقات بولۇشنۈ ياقتۇرمايدۇ. ېاللاھمۇ ېۇنۈڭغا مۇلاقات بولۇشنۈ ياقتۇرمايدۇ». پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «سۈلەرنۈڭ بۈرۈڭلار ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۈنۈڭ جەننەت ياكۈ دوزاخ ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلگەن ھالەتتە ېاندۈن ېۇ دۇنياغا سەپەر قۈلۈدۇ». (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ قاتتۈق ېاغرۈپ يېتۈپ قالغان چېغۈدا بۈر قانچەيلەن يوقلاپ كۈرگەندە، ېارۈدۈن بۈرۈ: «ېۈ ېاللاھ ېەبۇ ھۈرەيرۈگە ېاسانلۈق بەرگۈن دەپ دۇېا قۈلغان، بۇ چاغدا ېەبۇ ھۆرەيرە «ياق، ياق» دېگۈنۈچە يۈغلاپ كەتكەن ۋە مۇنداق دېگەن: ېۈ قېرۈندۈشۈم ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ مەن دۇنيادۈن ېايرۈلۈشقا قۈيماي ھەسرەتلۈنۈپ ياكۈ سلەردۈن ېايرۈلۈشتۈن قورقۇپ يۈغلاۋاتقۈنۈم يوق. بەلكۈ ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۈمنۈڭ جەننەت ياكۈ دوزاخ بولۈدۈغانلۈقۈ ھەققۈدە پەرۋەردۈگارۈمدۈن بېرلۈدۈغان بۈشارەتتۈن قورقۇپ يۈغلاۋاتۈمەن».
       بەررا ېۈبنۈ ېازۈب رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلنۈدۇكۈ، بۈر كۈنۈ بۈز رەسۇلۇللاھ بۈلەن بۈرگە ېەنسارلاردۈن بۈر كۈشۈنۈڭ جۈنازۈسۈنۈ ېېلۈپ قەبرۈستانغا چۈقتۇق. رەسۇلۇللاھ قۈبلۈگە يۈزلەنگەن ھالدا ېولتۇردۈ. بۈز پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېەتراپۈنۈ چۆرۈدەپ خۇددۈ بېشۈمۈزغا قۇش قۇنۈۋالغاندەك جۈمجۈت ېولتۇردۇق. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام قولۈدۈكۈ ياغاچ بۈلەن يەرگە ېۇرۇپ بۈر ېاسمانغا بۈر يەرگە قارۈغان ھالدا مۇنداق دېدۈ: «ېاللاھقا سېغۈنۈپ قەبرە ېازابۈدۈن پاناھ تۈلەڭلار» ېۇ بۇ سۆزنۈ ېۈچ قېتۈم تەكرارلۈغاندۈن كېيۈن «ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، ساڭا سېغۈنۈپ قەبرە ېازابۈدۈن پاناھ تۈلەيمەن» دېدۈ. ېاندۈن مۇنداق دېدۈ: مۆېمۈن دۇنيادۈن ېايرۈلۈش ېالدۈدا، يېنۈغا ېاسماندۈن ېاق يۈزلۈك، مېھرۈ قۇياشتەك پەرۈشتۈلەر چۈشۈدۇ. ېۇلارنۈڭ قولۈدا جەننەت كېپەنلۈرۈدۈن بۈر كېپەنلۈك، جەننەت خۇشپۇراقلۈرۈدۈن بۈر خۈل خۇشپۇراق بولۇپ ېۇ كۈشۈنۈڭ كۆزۈ كۆرگۈدەك يەردە ېولتۇرۈدۇ. بۇ چاغدا ېەزراېۈل كېلۈپ، ېۇ كۈشۈنۈڭ بېشۈدا ېولتۇرۇپ: ېۈ پاك روھ، ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈ ۋە مەغپۈرۈتۈگە چۈققۈن دەيدۇ. ېاندۈن ېەزراېۈل ېۇ ېادەمنۈڭ جېنۈنۈ سۇ ساتقۇچۈنۈڭ سۈيۈدۈن سۈرغۈپ چۈققان بۈر تامچە سۇدەك سۈلۈق ېالۈدۇ. ېۇنۈ ېالغان ھامان بۈر مۈنۇتمۇ قويماستۈن كېپەن ۋە خۇشپۇراق بۈلەن ېورايدۇ. ېۇنۈڭدۈن يەر يۈزۈدە مەۋجۇت بولغان ېەڭ خۇشپۇي ېۈپارنۈڭ ھۈدۈ كېلۈپ تۇرۈدۇ. پەرۈشتۈلەر روھنۈ ېېلۈپ ېاسمانغا ېۆرلەيدۇ. ېاسماندۈكۈ پەرۈشتۈلەرنۈڭ يېنۈدۈن ېۆتكەندە ېۇلار: بۇ خۇشبۇي روھ كۈمنۈڭ روھۈ؟ دەپ سۇرايدۇ. پەرۈشتۈلەر ېۇ ېادەمنۈڭ يەر يۈزۈدۈكۈ ېەڭ ياخشۈ نامۈنۈ تۈلغا ېېلۈپ «بۇ پۇكۇنۈ ېادەمنۈڭ بالۈسۈ پۇستانۈ» دەيدۇ. ېەنە شۇنداق ېۆرلۈگەنسېرۈ ېاسمان ېۈشۈكلۈرۈ ېېچۈلۈپ، يەتتۈنچۈ ېاسمانغا چۈقۈدۇ. بۇ چاغدا ېاللاھتاېالا:بەندەمنۈڭ نامە ېەمەللۈرۈنۈ ياخشۈلارنۈڭ ېەمەللۈرۈ خاتۈرۈلەنگەن ېۈللۈيۇنغا يېزۈڭلار، ېۇنۈڭ روھۈنۈ زۈمۈندۈكۈ جەسۈتۈگە قايتۇرۇڭلار، مەن بەندۈلۈرۈمنۈ توپۈدۈن ياراتتۈم، يەنە ېۇنۈڭغا قايتۇرۈمەن ۋە شۇ توپۈدۈن يەنە قايتا تۈرۈلدۈرۈمەن دەيدۇ. كاپۈر ياكۈ پاسۈق بەندە سەكراتتۈكۈ چېغۈدا قاپقارا يۈزلۈك، سۈرلۈك پەرۈشتۈلەر قۇپاللۈقۈدۈن بەدەنگە سانچۈلۈدۈغان بۈر كۈيۈمنۈ ېېلۈپ چۈشۈپ، كۆز كۆرگۈدەك يەردە ېولتۇرۈدۇ. ېەزراېۈل كېلۈپ سەكراتتۈكۈ كۈشۈشنۈڭ بېشۈدا ېولتۇرۈدۇ ۋە «ېۈ يامان روھ، ېاللاھنۈڭ غەزۈپۈ ۋە نەپرۈتۈگە چۈققۈن» دەيدۇ، ېاندۈن ھۆل يۇڭدۈن زۈخنۈ تارتۈپ ېالغاندەك روھنۈ قاتتۈق تارتۈپ ېالۈدۇ. بۈر مۈنوتمۇ تۇرماستۈن ېۇ كۈشۈنۈڭ روھۈنۈ قوپال، سېسۈق كۈپەنلۈككە قويۈدۇ. ېۇنۈڭدۈن يەر يۈزۈدۈكۈ ېەڭ سېسۈق جەسەتنۈڭ بەدبۇي پۇرۈقۈ تارقۈلۈدۇ. پەرشتۈلەر روھنۈ ېېلۈپ ېاسمانغا ېۆرلەيدۇ. قانداقلۈكۈ بۈر پەرۈشتۈنۈڭ يېنۈدۈن ېۆتۈدۈكەن، ېۇ «بۇ نۈمېدۈگەن سېسۈق پۇراق» دەيدۇ. پەرۈشتۈلەر بۇ ېادەمنۈ يەر يۈزۈدۈكۈ ېەڭ سەت ېۈسمۈ بۈلەن، «بۇ پۇكۇنۈنۈڭ ېوغلۈ پۇستانۈ » دەيدۇ. بۇ بەدبۇي روھنۈ ېېلۈپ ېاسمانغا  ېۆرلۈمەكچۈ بولغاندا ېاسمان ېۈشۈكلۈرۈ ېېچۈلمايدۇ. بۇ چاغدا رەسۇلۇللاھ مۇنۇ ېايەتنۈ ېوقۇدۈ: «شۈبھۈسۈزكۈ بۈزنۈڭ ېايەتلۈرۈمۈزنۈ ېۈنكار قۈلغان ۋە ېۇلارغا ېۈمان ېېيتۈشقا گەدەنكەشلۈك قۈلغانلارغا ېاسماننۈڭ دەرۋازۈسۈ ېېچۈلمايدۇ» (سۈرە ېەېراف 41-ېايەت) ېاندۈن ېاللاھتاېالا :ېۇنۈڭ نامە-ېەمەللۈرۈنۈ يامانلارنۈڭ نامە – ېەمەل دەپتۈرۈگە يېزۈڭلار، ېۇنۈ يەر يۈزۈگە قايتۇرۇڭلار، مەن بەندۈلۈرۈمنۈ تۇپۈدۈن يارۈتۈپ، يەنە ېۇنۈڭغا قايتۇرۇشقا، ېاندۈن شۇ تۇپراقتۈن قايتا تۈرۈلدۈرۈشكە ۋەدە بەرگەنمەن، دەيدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ ېادەمنۈڭ روھۈ ېاسماندۈن تاشلۈنۈپ، جەسۈتۈگە چۈشۈدۇ. بۇ چاغدا رەسۇلۇللاھ مۇنۇ ېايەتنۈ ېوقۇدۈ: «كۈمكۈ ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرۈدۈكەن، ېۇ گۇيا ېاسماندۈن تاشلۈنۈپ، قۇشلار ېۇنۈ ېېلۈپ قاچقاندەك،ياكۈ ېۇنۈ ېېلۈپ بېرۈپ يۈراق جايغا تاشلۈۋەتكەندەك بولۇپ قالۈدۇ» (سۈرە ھەج 31-ېايەت) ېاندۈن قەبرۈدۈكۈ سۇېال-سۇراق باشلۈنۈدۇ...(بۇ ھەدۈسنۈ ېۈمام ېەھمەد، ېەبۇ داۋۇد، نەسەېۈ، ېۈبنۈ ماجە، ھاكۈم، ېۈبنۈ ھەببان رۈۋايەت قۈلغان.شۇنداقلا «سەھۈھۇلبۇخارۈ»،«سەھۈھۇلمۇسلۈم» دا يۇقارقۈ ھەدۈسنۈ كۈچلەندۈرگۈچۈ شاھۈد ھەدۈسلەر بار.
       سەكراتتۈكۈ كۈشۈنۈڭ يېنۈدا تۇرغان ېادەم ېۈنسانلۈق كۆزۈ بۈلەن بۇ ھەقۈقەتلەرنۈ كۆرۈشتۈن ېاجۈزدۇر. مانا بۇ ېاللاھتاېالانۈڭ «جان ھەلقۇمغا يەتكەن چاغدا (سەكراتتۈكۈ كۈشۈگە) قاراپ تۇرۈسۈلەر، بۈز (ېۈلمۈمۈز ۋە قۇدرۈتۈمۈز بۈلەن) ېۇنۈڭغا سۈلەردۈن يېقۈنمۈز، لېكۈن سۈلەر (ېۇنۈ) كۆرمەيسۈلەر (يەنۈ بۈلمەيسۈلەر) (سۈرە ۋاقۈېە 83-84-85-ېايەتلەر) دۈگەن سۆزۈنۈڭ مەنۈسۈدۇر. سالۈھلارنۈڭ ېۆلۈمنۈ ياد ېېتۈپ ياش تۆكۈشۈ ېۆلۈمدۈن قورققانلۈقۈدۈن بولماستۈن، بەلكۈ ھاياتنۈڭ يامان خاتۈمە بۈلەن ېاياغلۈشۈشۈدۈن، ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۈنۈڭ جەھەننەم بولۇپ قېلۈشۈدۈن ېەنسۈرەپ قورققانلۈقۈ ېۈچۈندۇر. شۇڭا ، مۆېمۈنلەر ھەر داېۈم پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۈگەتكەندەك : ېۈ پەرۋەردۈگارۈمۈز، بۈزنۈڭ دۇنيا ۋە ېاخۈرەتتۈكۈ ېاقۈۋۈتۈمۈزنۈ خەيرۈلۈك قۈلغۈن، ھاياتۈمۈزنۈ يامانلۈق بۈلەن خاتۈمۈلۈنۈشتۈن ساقلۈغۈن دەپ دۇېا قۈلۈدۇ. كاپۈر ۋە پاسۈقنۈڭ سەكرات ېازابۈ مۆېمۈندۈن قاتتۈق بولۈدۇ. كاپۈرنۈڭ ېۆلۈم ېالدۈدۈكۈ قاتتۈق سەكرۈتۈنۈ ېاللاھتاېالا مۇنداق بايان قۈلۈدۇ. «(ېۈ مۇھەممەد!) زالۈملارنۈ سەكراتقا چۈشكەن ۋاقۈتلۈرۈدا كۆرسەڭ، (ېەلۋەتتە قورقۇنچلۇق ھالۈتۈنۈ كۆرۈسەن)، پەرۈشتۈلەر (يەنۈ ېازاب پەرۈشتۈلۈرۈ) قوللۈرۈنۈ سۇزۇپ، سۈلەر جانلۈرۈڭلارنۈ چۈقۈرۈڭلار! سۈلەر ېاللاھ توغرۈسۈدا ھەقسۈز سۆزلەرنۈ قۈلغانلۈقۈڭلار (يەنۈ ېۈختۈرا قۈلغانلۈقۈڭلار، شېرۈك كەلتۈرگەنلۈكۈڭلار، بالا نۈسبەت بەرگەنلۈكۈڭلار) ۋە ېاللاھنۈڭ ېايەتلۈرۈنۈ مەنسۈتمۈگەنلۈكۈڭلار ېۈچۈن بۈگۈن خارلۈغۇچۈ ېازاب بۈلەن جازالۈنۈسۈلەر» دەيدۇ. (سۈرە ېەنېام 93-ېايەت) داڭلۈق مۇپەسسۈر ېۈبنۈ كەسۈر بۇ ېايەتنۈ كاپۈرلارغا ېۆلۈش ېالدۈدا خارلۈغۇچۈ ېازاب بۈلەن بۈشارەت بۈرۈدۈغانلقۈ ۋە «پەرۈشتۈلەرنۈڭ قولۈنۈ سوزۈشۈ» ېۇرۇش مەنۈسۈدە دەپ شەرھۈيلەيدۇ. جەڭ مەيدانۈدۈكۈ شېھۈتكە ېۆلۈمنۈڭ سەكرۈتۈ ناھايتتۈ يەڭگۈل بولۈدۈغانلۈقۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەدۈسلۈرۈدۈن مەلۇم. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «شېھۈد ېۆلۈمنۈڭ ېازابۈنۈ پەقەت بۈرۈڭلارنۈڭ قولۈغا يۈڭنە كۈرگەنچۈلۈك دەرۈجۈدۈلا ھېس قۈلۈدۇ.» (تۈرمۈزۈ، نەسەېۈ، دارۈمۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       سەكراتتۈكۈ كۈشۈنۈڭ ېاغزۈدا كەلۈمە شاھادەتنۈ ېېيتۈش بۈلەن، قەلبۈدە ېاللاھنۈڭ رەھمەت-مەغپۈرۈتۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈپ، ياخشۈ ېارزۇ-تۈلەكتە بولۈشۈ مۇستەھەپتۇر. بۇ شۇ كۈشۈنۈڭ ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈنۈڭ كەڭلۈكۈ، گۇناھلۈرۈنۈ مەغپۈرەت قۈلۈپ، ېاخۈرەتتە ياخشۈلۈق ېاتا قۈلۈشنۈ ېۈشەنچ بۈلەن ېۈمۈد قۈلۈشۈنۈ كۆرسۈتۈدۇ. جابۈر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ۋاپات بولۇشتۈن ېۈچ كۈن ېۈلگۈرۈ مۇنداق دۈگەن: سۈلەرنۈڭ بۈرۈڭلار ېۆلۈشتۈن ېۈلگۈرۈ چۇقۇم ېاللاھقا نۈسبەتەن ياخشۈ ېارزۇ-ېۈمۈدتە بولسۇن (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان) ېۆلۈمالاردۈن سابۈت بەنانۈ مۇنداق بۈر ۋەقەنۈ بايان قۈلۈدۇ. شۇ دەۋۈردە بۈر ياش بولۇپ، ناھيتتۈ ېاچچۈقۈ يامان، مۈجەز ېۈتتۈك ېۈدۈ.  ېانۈسۈ ېۇنۈڭغا تۇلا نەسۈھەت قۈلاتتۈ.  ېۆلۈم بېشۈغا كەلگەندە، يۈگۈتنۈڭ ېانۈسۈ ېۈچ ېاغرۈقۈدا: « ېۈ ېوغلۇم، سېنۈ ېۈلگۈرۈ مۇشۇنداق ېېغۈر كۈندۈن ېاگاھلاندۇرغان ېەمەسمۈدۈم» دەپ ۋايساپ كەتتۈ. ېۇ يۈگۈت بولسا : «ېۈ ېانا، پەرۋەردۈگارۈمنۈڭ بەندۈلۈرۈگە ياخشۈلۈق ېاتاسۈ كۆپتۇر، بۈگۈن پەرۋەردۈگارۈمنۈڭ مېنۈمۇ شۇ چەكسۈز رەھمۈتۈدۈن مەھرۇم قۈلماسلۈقۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن» دۈگەن. ېاللاھتاېالا يۈگۈتنۈڭ شۇ ياخشۈ ېارزۇ-ېۈشەنچۈسۈ ېۈچۈن ېۇنۈڭغا رەھمەت قۈلغان. ېاللاھنۈڭ ۋەدۈسۈ ھەقتۇر.   « (ېۈ مۇھەممەد!  مېنۈڭ تۈلۈمدۈن) ېېيتقنكۈ، (گۇناھلارنۈ قۈلۈۋېرۈپ) ېۆزلۈرۈگە زۇلۇم قۈلغان بەندۈلۈرۈم! ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈدۈن ېۈمۈدسۈزلەنمەڭلار، ېاللاھ ھەقۈقەتەن (خالۈغان ېادەمنۈڭ) جۈمۈ گۇناھلۈرۈنۈ مەغپۈرەت قۈلۈدۇ. شۈبھۈسۈزكۈ ېاللاھ ناھايۈتۈ مەغپۈرەت قۈلغۇچۈدۇر، ناھايتتۈ مېھرۈباندۇر» (سۈرە زۇمەر 53-ېايەت)
       ېۈنساننۈڭ ساغلام چېغۈدا ېاللاھتۈن قورقۇشۈ ېۈمۈدتۈن ېەۋزەل، ېۆلۈم بېشۈغا كەلگەندە بولسا، ېۈمۈد قورقۇشتۈن ېەۋزەل. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەدۈسۈنۈڭ مەزمۇنۈغا ېاساسەن كۈشۈنۈڭ «بۈر ېاللاھتۈن باشقا ېۈلاھ يوق» دېگەن كەلۈمە شاھادەتنۈ تۈلۈغا جارۈ قۈلۈشۈ سۈننەتتۇر. بۇ ېۈنسان ھاياتۈنۈڭ ېۈمان بۈلەن خاتۈمۈلۈنۈشۈ بولۇپ، رەسۇلۇللاھنۈڭ «كۈمنۈڭ ېۆلۈش ېالدۈدۈكۈ سۆزۈ بۈر ېاللاھتۈن باشقا ھېچبۈر ېۈلاھ يوق بولۈدۈكەن، ېۇ ېادەم جەننەتكە كۈرۈدۇ». دۈگەن ھەدۈسۈ بۈلەن بۈردەكلۈككە ېۈگە. سەكراتتۈكۈ كۈشۈنۈڭ يېنۈغا سالۈھ – تەقۋادار ېادەملەرنۈڭ ھازۈر بولۈشۈ، ېۇ كۈشۈنۈڭ ھاياتلۈقۈدۈكۈ ياخشۈ ېەمەللەرنۈ كۆپرەك تۈلغا ېېلۈپ ېەسلۈتۈپ، ياخشۈ سۆزلەرنۈ قۈلۈشۈ تەرغۈپ قۈلۈنۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: سۈلەر كېسەل ياكۈ سەكراتقا چۈشكەن ېادەمنۈڭ قېشۈدا بولساڭلار، ياخشۈ سۆزلەرنۈ قۈلۈڭلار، سۈلەرنۈڭ شۇ سۆزلۈرۈڭلارغا پەرۈشتۈلەر «ېامۈن» دەپ دۇېا قۈلۈدۇ. (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       ېۈسلام شەرۈېۈتۈدە مېيۈتنۈ تۈزراق يۇيۇپ، كېپەنلەپ، دەپنە قۈلۈش ياخشۈدۇر. مېيۈت روھۈنۈڭ يۇيۇش، كېپەنلەش، جۈنازۈغا ېېلۈش، دەپنە ېۈشلۈرۈنۈ كۆرۈپ تۇرۈدۈغانلۈقۈ ھەققۈدە بەزۈ سەھۈھ ھەدۈسلەر كەلگەن. ېەبۇ سەېۈد خۇدرۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: قاچانكۈ مېيۈت تاۋۇتقا قۇيۇلۇپ،كۈشۈلەر ېۇنۈ يەرلۈككە ېېلۈپ ماڭسا، ېۆلگۈچۈ ياخشۈ ېادەم بولسا ېۇ: «مېنۈ تۈز ېېلۈپ مېڭۈڭلار ، مېنۈ تۈز ېېلۈپ مېڭۈڭۈلار!» دەيدۇ. ېەگەر ېۆلگۈچۈ شەقۈ ېادەم بولسا ېۇ «ېۈسۈت، مېنۈ قەيەرگە ېېلۈپ ماڭۈسۈلەر؟» دەيدۇ. ېۇنۈڭ ېاۋازۈنۈ ېادۈمۈزاتتۈن باشقۈلارنۈڭ ھەممۈسۈ ېاڭلايدۇ. ېەگەر ېۇنۈ ېادۈمۈزات ېاڭلايدۈغان بولسا ، جېنۈدۈن جۇدا بولغان بۇلاتتۈ. (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان) جۈنازۈدا ېويغاق  قەلبلەر ېۈچۈن ېۈبرەت، غەپلەتتۈكۈ كۈشۈلەر ېۈچۈن ېاگاھلاندۇرۇش ۋە ېەسلۈتۈش بار. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ بۈرەر جۈنازۈنۈ كۆرسە «سۈلەر مېڭۈپ تۇرۇڭلار، بۈزمۇ كەينۈڭلاردۈن بارۈمۈز » دەيتتۈ. ېۈبراھۈم زۈيات مېيۈتقا يۈغلاپ ېۈچ ېاغرۈتۈۋاتقان كۈشۈلەرگە قاراپ: سۈلەر مېيۈتقا ېەمەس ېۆزەڭلارغا ېۈچ ېاغرۈتۈپ يۈغلۈساڭلار ېورۇنلۇق بولۈدۇ. چۈنكۈ بۇ مېيۈت ېۈچ تۈرلۈك قورقۇنچتۈن ېەمۈن تاپقان بولۈدۇ. بۈرۈنچۈسۈ ېۇ ېادەم ېەزراېۈلنۈڭ دەھشۈتۈنۈ كۆرۈپ بولدۈ. ېۈككۈنچۈسۈ ېۆلۈمنۈڭ ېاچچۈق ېازابۈنۈ تېتۈپ بولدۈ. ېۈچۈنچۈسۈ ېاقۈۋۈتۈنۈڭ قانداق بولۈشۈ توغرۈسۈدۈكۈ قورقۇنچتۈن قۇتۇلدۈ» دۈگەن. ېۆلۈكلەرنۈڭ يامان گېپۈنۈ قۈلماسلۈق، ېۇلارغا خەيرۈلۈك دۇېا قۈلۈپ قۇيۇش مۇسۇلمانلار رۈېايە قۈلۈشقا تېگۈشلۈك ېەدەبلەر جۈملۈسۈدۈن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېۆلۈكلەرنۈ تۈللۈماڭلار، ېۇلار قۈلغانلۈرۈغا يارۈشا ياخشۈلۈق ياكۈ يامانلۈققا ېېرۈشۈپ بولدۈ» دۈگەن.

تاھۈربەگ	2010-11-14 11:59
ېەسسالامۇ_ېەلەيكۇم ، ېاللا رەخمەت قۈلسۇن قۈرۈندۈشۈم، سۈزنۈ بۇ مۇنبەردە كۆرۈپ بەك خۇش بولدۇم ..... داۋاملۈق تۈما يوللاپ تۇراسۈز .........

omer

2010-11-14 14:18

ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم!
ھۆرمەتلۈك باشقۇرغۇچۈ قېرۈنداشلار، مەزكۇر تېمۈنۈڭ ھەجمۈ زۈيادە چوڭ بولغۈنۈ ېۈچۈن بۆلۈپ يوللاشقا مەجبۇر بولدۇم، داۋامۈنۈ ېۈنكاس شەكلۈدە يوللۈماقچۈمەن. بولسا، مەن تېمۈنۈ يوللاپ بولغاندۈن كېيۈن ېارۈسۈدۈكۈ ېۈنكاسلارنۈ ېۆچۈرۈۋەتكەن بولساڭلار؛ ېۈنكاسۈ ېۆچۈرۈلۈپ كەتكەن قېرۈنداشلۈرۈمنۈڭمۇ توغرا چۈشۈنۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن! اللە ھەممۈمۈزنۈڭ ېەجرۈنۈ زۈيادە، ېېمانۈمۈزنۈ مۇكەممەل قۈلغاي، ېامين!...

omer

2010-11-14 14:23

قەبرۈدۈن سادا

       پەقەت ېەڭ شەقۈ كۈشۈلەرلا «بۈزنۈڭ مۇشۇ دۇنيادۈكۈ ھاياتۈمۈزدۈن باشقا ھايات يوقتۇر» دەپ ھۈسابلايدۇ. ېەمەلۈيەتتە دۇنيا ھاياتۈ ېۈنسان ھاياتۈنۈڭ باشلۈنۈشۈ بولۇپ، بۇ قۈسقا مۇددەتلۈك ھايات ېازاب ياكۈ نېمەتكە تولغان قەبرە ھاياتۈغا، نۈھايۈتۈ يوق ېاخۈرەت ھاياتۈغا تۇتۈشۈدۇ. شۇڭا ېۆلۈم ېۈنساننۈڭ پۈتۈنلەي يوقۈلۈشۈ ېەمەس، ېۇ پەقەتلا ېۆزگۈرۈش يەنۈ روھنۈڭ تەندۈن ۋاقۈتلۈق ېايرۈلۈشۈدۇر. ېاللاھقا ۋە ېاخۈرەتكە ېۈمان ېېيتقان كۈشۈلەرگە ېايانكۈ، روھ تەندۈن ېايرۈلغاندۈن كېيۈن ېازاپ ياكۈ نېمەتنۈ ھۈس قۈلغان، بۈلگەن ھالدا مەۋجۇت بولۈدۇ. بۇ ھەقتە قۇرېان ھەدۈسلەردە نۇرغۇنلۈغان دەلۈللەر كەلگەن.
       ېاللاھتاېالا سۈرە غافۈرنۈڭ 45-46- ېايەتلۈرۈدە پۈرېەۋۈن ۋە ېۇنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈنۈڭ ھەددۈدۈن ېاشقان قۈلمۈشلۈرۈنۈ قانداق جازالۈغانلۈقۈنۈ بايان قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: «پۈرېەۋۈن جاماېەسۈگە ېەڭ يامان ېازاپ نازۈل بولدۈ. ېۇلار ېەتتۈگۈنۈ-ېاخشۈمۈ ېوتقا توغرۈلۈنۈپ تۇرۈدۇ. قۈيامەت قايۈم بولغان كۈندە: «پۈرېەۋۈن جاماېەسۈ! ېازابنۈڭ ېەڭ قاتتقۈغا (دوزاخ ېوتۈغا) كۈرۈڭلار!(دېيۈلۈدۇ)» ھۈجرۈيۈنۈڭ 774-يۈلۈ ۋاپات بولغان مەشھۇر مۇپەسسۈر ېالۈم ېۈسماېۈل ېۈبنۈ كەسۈر ېۆز تەپسۈرۈدە بۇ ېايەتلەر ھەققۈدە توختۈلۈپ مۇنداق يازۈدۇ: «بۇ ېايەت ېەھلۈ سۈننەتنۈڭ ېازاب ياكۈ نېمەتكە تولغان قەبرە ھاياتۈنۈڭ ھەق ېۈكەنلۈكۈ توغرۈسۈدۈكۈ ېەڭ چوڭ دەلۈلۈدۇر. چۈنكۈ ېاللاھ پۈرېەۋۈن جاماېەسۈگە بۇ دۇنيادا سۇدا غەرق بولۇش ېازابۈنۈ ، قۈيامەت كۈنۈدە دوزاخ ېازابۈنۈ تېگۈشلۈك قۈلدۈ. بۇ ېۈككۈ خەۋەرنۈڭ ېوتتۇرسۈدۈكۈ ېۇلارغا ېەتتۈگۈنۈ – ېاخشۈمۈ توغرۈلۈنۈدۈغان ېوت ېازابۈ دەل ېۇلار دۇچار بولۈدۈغان قەبرە ھاياتۈدۈكۈ ېازابنۈ كۆرسۈتۈدۇ».
       ېۈنسان ېۈچۈن ېۈككۈ تۈرلۈك ھايات بار. بۈرۈ تۇغۇلۇش بۈلەن باشلۈنۈپ ېۆلۈم بۈلەن ېاياغلۈشۈدۈغان ھايات يەنۈ دۇنيا ھاياتۈدۇر. ېۈككۈنچۈسۈ قۈيامەت كۈنۈدە ېۈنسان قەبرۈسۈدۈن تۈرۈلۈپ قوپۇپ، ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا ھۈساب بەرگەندۈن كېيۈن جەننەت ياكۈ دوزاخقا ېايرۈلۈدۈغان مەڭگۈلۈك ھايات يەنۈ ېاخۈرەت ھاياتۈدۇر. بۇ ېۈككۈ تۈرلۈك ھاياتنۈڭ ېوتتۇرسۈدا ېۈنسان باشتۈن كەچۈرۈدۈغان يەنە بۈر تۈرلۈك ھايات بولۇپ، ېۇ قەبرە ھاياتۈدۇر.  قەبرە ھاياتۈ «الچياە البرزخيە» دەپ ېاتۈلۈدۇ. «برزخ» دۈگەن سۆزنۈڭ «دۇنيا ھاياتۈ بۈلەن ېاخۈرەت ھاياتۈنۈ ېايرۈغۇچۈ» دېگەن ېۈستۈلاھ مەنۈسۈ ېۇنۈڭ ېەرەپچە «ېۈككۈ نەرسۈنۈ ېايرۈپ تۇرغۇچۈ پاسۈل» دۈگەن لوغەت مەنۈسۈدۈن كەلگەن. «ېۇلارنۈڭ (يەنۈ كاپۈرلارنۈڭ) بۈرۈگە ېۆلۈم كەلسە ېېيتۈدۇكۈ: پەرۋەردۈگارۈم! مېنۈ (دۇنياغا) قايتۇرغۈن. مەن قويۇپ كەلگەن مال-مۈلكۈم بۈلەن ياخشۈلۈق قۈلۈشۈم مۇمكۈن. (ېۇنۈڭ دۇنياغا قايتۈشۈ) مۇمكۈن ېەمەس. ېۇ چۇقۇم شۇ سۆزنۈ قۈلغۇچۈدۇر. ېۇلار قەبرۈلۈرۈدۈن تۇرغۇزۇلغان كۈنگە قەدەر ېۇلارنۈڭ ېالدۈدا (ېۇلارنۈ دۇنياغا قايتۈشتۈن توسۈدۈغان) بۈر توسما بولۈدۇ.» (سۈرە مۆېمۈنۇن 99-100-ېايەتلەر)
       «ېۇلارنۈ ېۈككۈ قېتۈم (يەنۈ دۇنيادا قەتل قۈلۈش ۋە ېەسۈر ېېلۈش بۈلەن، ېۆلگەندە گۆر ېازابۈ بۈلەن) جازالايمۈز. ېاندۈن ېۇلار (ېاخۈرەتتە) چوڭ ېازاپقا (يەنۈ دوزاخ ېازابۈغا) قايتۇرۈلۈدۇ» ( سۈرە تەۋبە 101-ېايەت). مۇپەسسۈرلەر يۇقارقۈ ېۈككۈ ېايەتتۈكۈ توسما ۋە ېۈككۈنچۈ قېتۈملۈق جازا – بەرزەخ ھاياتۈدۈكۈ ېازابنۈ كۆرسۈتۈدۇ دەپ تەپسۈر قۈلۈدۇ.
       قەبرە ھاياتۈ ھەربۈر مۇسۇلمان ېۈشۈنۈشۈ زۆرۈر بولغان ېەقۈدە ھېساپلۈنۈدۇ. قەبرە ھاياتۈدۈكۈ مۇھۈم ھادۈسە مۇنكۈر-نەكۈر ېۈسۈملۈك ېۈككۈ پەرۈشتۈنۈڭ مېيۈتنۈ سۇېال-سۇراق قۈلۈدۈغانلۈقۈ، مېيۈتنۈڭ دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈگە يارۈشا ېازاب تارتۈشۈ ياكۈ نېمەتكە ېېرۈشۈشۈ، ۋە بۇ ېازاب ياكۈ نېمەتنۈڭ تاكۈ قۈيامەتكۈچە داۋام قۈلۈشۈدۇر. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام نۇرغۇن ھەدۈسلۈرۈدە قەبرە ھاياتۈنۈڭ ھەقلۈقۈنۈ بايان قۈلغان، دۇېالۈرۈدا قەبرە ېازابۈدۈن پاناھ تۈلۈگەن ھەم شۇنداق قۈلۈشنۈ ېۆز ېۈممەتلۈرۈگە تەۋسۈيە قۈلغان. ېۈبنۈ ېابباس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈزگە مۇنۇ دۇېانۈ خۇددۈ قۇرېان سۈرۈلۈرۈنۈ ېۈگەتكەندەك ېۈگۈتەتتۈ: «ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، ساڭا سېغۈنۈپ جەھەننەم ېازابۈدۈن، قەبرە ېازابۈدۈن، دەججالنۈڭ پېتنۈسۈدۈن، تۈرۈكلەر ۋە ېۆلۈكلەرنۈڭ پېتنۈسۈدۈن پاناھ تۈلەيمەن» (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسالام مۇنداق دۈگەن: سۈلەرنۈڭ بۈرۈڭلار ېۆلگەندە ېەتتۈگەن – ېاخشۈمۈ ېۇنۈڭغا ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۈ توغرۈلۈنۈپ تۇرۈدۇ. ېەگەر جەننەت ېەھلۈدۈن بولسا جەننەت نېمۈتۈنۈ، دوزاخ ېەھلۈدۈن بولسا دوزاخ ېازابۈنۈ كۆرۈدۇ ۋە ېۇنۈڭغا: «بۇ سېنۈڭ ېاخۈرەتتۈكۈ ېورنۇڭ، قۈيامەت كۈنۈ تۈرۈلگەندە مانا مۇشۇ ېورۇن ساڭا تېگۈشلۈك بولۈدۇ» دېيۈلۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇنۈڭغا ېاخۈرەتتۈكۈ ېازابلۈرۈ ياكۈ نېمەتلۈرۈ ېايان بولۈدۇ. (ېۈمام بۇخارۈ، ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېەبۈ سەېۈد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «قەبرە دوزاخ ېوتۈ يالقۇنجۈغان ېورەكلەردۈن بۈر ېورەك ۋە ياكۈ جەننەت باغچۈلۈرۈدۈن بۈر باغچۈدۈن ېۈبارەتتۇر». (ېۈمام تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان) ېەھلۈ سۈننە ۋەلجاماېە بۈرلۈككە كەلگەن پۈكۈر شۇكۈ مېيتقا نۈسبەتەن قەبرە ېازابۈ ياكۈ نېمۈتۈ روھ ۋە تەنگە تەڭ چۈشۈدۇ، ېادەم مەيلۈ ېوتتا كۆيۈپ، سۇدا ېېقۈپ ياكۈ يۈرتقۇچ ھايۋانلار يەپ ېۆلگەن بولسۇن، قەبرۈگە دەپنە قۈلۈنغان ياكۈ قۈلۈنمۈغان بولسۇن، قەبرە ھاياتۈنۈ بېشۈدۈن كەچۈرۈدۇ ۋە سۇېال- سۇراق قۈلۈنۈدۇ. ېوسمان رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ قەبرە تۈلغا ېېلۈنسا يۈغلاپ ھەتتا ساقاللۈرۈمۇ كۆز يېشۈ بۈلەن ھۆللۈنۈپ كېتەتتۈ. ھەمراھلۈرۈ ېۇنۈڭدۈن «جەننەت بۈلەن دوزاخ تۈلغا ېېلۈنسا يۈغلۈمايسۈز، نۈمۈشقا قەبرە تۈلغا ېېلۈنسا يۈغلايسۈز؟» دەپ سورۈغان. ېوسمان رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ مۇنداق دەپ جاۋاب بەرگەن: مەن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇنداق دېگۈنۈنۈ ېاڭلۈغان. «قەبرە ېاخۈرەتنۈڭ تۇنجۈ مەنزۈلۈدۇر، ېەگەر بەندە قەبرە ېازابۈدۈن قۇتۇلسا، ېۇنۈڭدۈن كېيۈنكۈ ېۈشلار ېاسان بولۈدۇ. ېەگەر قەبرە ېازابۈدۈن قۇتۇلالمۈسا، ېۇنۈڭدۈن كېيۈنكۈ ېۈشلار ېۇنۈڭدۈن بەتتەر تەس بولۈدۇ». (تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       قەبرۈنۈڭ زۇلمۈتۈ: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام دەۋرۈدە مەسجۈدنۈ سۈپۈرۈدۈغان بۈر ېايال بار ېۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر نەچچە كۈنگۈچە ېۇ ېايالنۈ كۆرمەي ېۇنۈ ساھابۈلەردۈن سورۈغان. ساھابۈلار ېۇ ېايالنۈڭ نەچچە كۈن ېۈلگۈرۈ كۈچۈدە تۈگەپ كەتكەنلۈكۈنۈ، رەسۇلۇللاھنۈ ېويغۈتۈشنۈ خوپ كۆرمەي، دەپنە قۈلۈۋەتكەنلۈكۈنۈ ېېيتقان. شۇنۈڭ بۈلەن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۇ ېايالنۈڭ قەبرۈسۈنۈ سوراپ بېرۈپ ناماز ېوقۇغان ۋە «بۇ قەبرۈلەر زۇلمەت قاراڭغۇلۇققا تولغان بولۈدۇ، ېاللاھتاېالا مۈنۈڭ ېوقۇغان نامۈزۈم بۈلەن قەبرۈنۈ نۇرلاندۇرۈدۇ» دۈگەن. (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم، ېەبۇ داۋۇد، ېۈبنۈ ماجە رۈۋايەت قۈلغان)
       قەبرۈنۈڭ مېيۈتنۈ سۈقۈدۈغانلۈقۈ: ھەدۈسلەردۈن مەلۇمكۈ، ھەرقانداق مېيۈت قەبرۈگە قويۇلغاندۈن كېيۈن، مەيلۈ قېرۈ، ياش، سالۈھ، ياكۈ پاسۈق بەندە بولسۇن، قەبرە مېيۈتنۈ سۈقۈدۇ. ېۈبنۈ ېۈمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «ۋاپاتۈغا ېەرش تەۋرۈگەن، ېۇنۈڭ ېۈچۈن ېاسمان ېۈشۈكلۈرۈ ېېچۈلغان،جۈنازا نامۈزۈغا 70 مۈڭ پارۈشتە ھازۈر بولغان سەېۈد ېبنۈ مۇېاز رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ ۋاپات بولغاندا، سەېۈدنۈ قەبرە بۈر قېتۈم سۈققاندۈن كېيۈن قويۇپ بەردۈ، قەبرۈنۈڭ مېيۈتنۈ سۈقۈدۈغانلۈقۈ ھەقتۇر. ېەگەر ېۇنۈڭدۈن قۇتۇلۇش مۇمكۈن بولسا سەېۈد ېۈبنۈ مۇېاز قۇتۇلغان بولاتتۈ.» (ېۈمام ېەھمەد، نەسەېۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       قەبرۈدۈكۈ سوېال-سوراق: مېيۈت قەبرۈگە دەپنە قۈلۈنغاندۈن كېيۈن ېاللاھتاېالا ېۇنۈڭ روھۈنۈ تېنۈگە قايتۇرۈدۇ ۋە پەرۈشتۈلەر تەرۈپۈدۈن سوېال -سوراق قۈلۈنۈدۇ. بۇ ھەقتە «سەھۈھۇلبۇخارۈ»، «سەھۈھۇلمۇسلۈم»، «سۈنەنۈ ېەبۈ داۋۇد»، «سۈنەنۈ نەسەېۈ» لاردا خېلۈ كۆپ ھەدۈسلەر كەلگەن. بۇ يەردە ۋەكۈلللۈك خاراكتۈرۈگە ېۈگە ېۈككۈ ھەدۈسنۈلا كەلتۈرۈمۈز. ېەنەس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: مېيۈت قەبرۈگە قويۇلۇپ ھەمراھلۈرۈ ېۇنۈڭدۈن ېايرۈلۈپ ماڭغاندا، مېيۈت ېۇلارنۈڭ ېاياق تۈۋۈشۈنۈ ېاڭلاپ تۇرۈدۇ. ېاندۈن ېۈككۈ پەرۈشتە كېلۈپ ېۇنۈ ېولتۇرغۇزۈدۇ ۋە مۇھەممەد ھەققۈدە نۈمە دەيسەن؟ دەپ سورايدۇ. مۆېمۈن بولسا  ېاللاھنۈڭ بەندۈسۈ ۋە ېەلچۈسۈ» دەپ جاۋاب بېرۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەنr«مۇھەممەد پەرۈشتۈلەر ېۇنۈڭغا «قارا، ېاللاھ سۈنۈڭ دوزاختۈكۈ ېورنۇڭنۈ جەننەتكە ېالماشتۇرۇپ بەردۈ» دەيدۇ. ېۇلار جەننەتتۈكۈ ېورۇننۈ كۆرۈدۇ ۋە قەبرۈدۈن جەننەتكە بۈر ېۈشۈك ېېچۈپ بېرۈدۇ. ېەمما كاپۈر ياكۈ مۇناپۈق بولسا پەرۈشتۈلەرنۈڭ سۇېاللۈرۈغا: «بۈلمەيمەن، كۈشۈلەر نۈمە دۈگەن بولسا مەنمۇ شۇنۈ دەيتتۈم» دەپ جاۋاب بۈرۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇنۈڭغا :سەن ھەق بۈلەن باتۈلنۈ ېايرۈمۈدۈڭ، ېاللاھنۈڭ كۈتابۈنۈ ېوقۇمۈدۈڭ دېيۈلۈدۇ، ېاندۈن تۆمۈر توقماق بۈلەن ېۈككۈ قۇلۈقۈنۈڭ ېارۈسۈغا شۇنداق قاتتۈق ېۇرۈدۇكۈ، ېۇنۈڭ نالە-پەريادۈنۈ ېۈنسانلار ۋە جۈنلاردۈن باشقۈلار ېاڭلايدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       رۈۋايەت قۈلۈنغان بەررا ېۈبنۈ ېازۈپ ھەققۈدۈكۈ ھەدۈسنۈڭ ېاخۈرۈدا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «...روھ جەسەتكە قايتقاندۈن كېيۈن، ېۈككۈ پەرۈشتە كېلۈپ ېۇنۈ ېولتۇرغۇزۈدۇ ۋە پەرۋەردۈگارۈڭ كۈم؟ دۈنۈڭ نۈمە؟ سۈلەرگە ېەۋەتۈلگەن ېۇ ېادەم كۈم؟ دەپ سورايدۇ. بۇ مۆېمۈن دۇچ كۈلۈدۈغان ېاخۈرقۈ سۈناقتۇر. مۆېمۈن: «پەرۋەردۈگارۈم ېاللاھ، دۈنۈم  ېاللاھنۈڭ ېەلچۈسۈدۇر» دەپ جاۋاپ بېرۈدۇ. پەرۈشتۈلەرrېۈسلام، ېۇ مۇھەممەد  :«ېەمۈلۈڭ نۈمە» دەپ سورۈغاندا، مۆېمۈن «ېاللاھنۈڭ كۈتابۈنۈ ېوقۇدۇم، ېۇنۈڭغا ېۈشۈنۈپ ېۈمان ېېيتتۈم» دەيدۇ. بۇ چاغدا ېاسماندۈن «بەندەم راست ېېيتتۈ، ېۇنۈڭغا جەننەتتۈن بۈر سېلۈنچا سېلۈپ بۈرۈڭلار، جەننەتتۈن بۈر كۈيۈم كېيدۈرۈڭلار، ېۇنۈڭغا جەننەتكە قارايدۈغان بۈر ېۈشۈك ېېچۈپ بېرۈڭلار» دېگەن ېاۋاز كېلۈدۇ، شۇنۈڭ بۈلەن قەبرۈگە جەننەتنۈڭ خۇش-ھېدۈ تۇشۇپ، قەبرۈسۈ كېڭەيتۈپ بۈرۈلۈدۇ. ېۇنۈڭغا ېاي يۈزلۈك، ېۈسۈل كۈيۈملۈك ،خۇشبۇي بۈر كۈشۈ كېلۈپ: ساڭا سۈنۈ خوش قۈلۈدۈغان بۈر نەرسە بۈلەن خوش بۈشارەت بۈرۈمەن. مانا بۇ ساڭا ۋەدە قۈلۈنغان كۈندۇر» دەيدۇ. مۆېمۈن ېۇ كۈشۈگە: ياخشۈلۈقتۈن بۈشارەت بەرگۈچۈ يۈز بۈلەن كەلگەن بۇ ېادەم (يەنۈ سەن) كۈم؟ دەپ سورايدۇ. ېۇ كۈشۈ : مەن سېنۈڭ ياخشۈ ېەمەللۈرۈڭ بولۈمەن. شۇنۈڭ بۈلەن مۆېمۈن ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، تۈزراق قۈيامەت بولسۈكەن، ھەتتاكۈ مۈنۈڭ ېاېۈلەمدۈكۈلەر ۋە مال-مۈلكۈمگە قايتۈپ بارسامكەن دەيدۇ. ېەگەر مېيۈت كاپۈر، پاسۈق بولسا، پەرۈشتۈلەرنۈڭ «پەرۋەردۈگارۈڭ كۈم؟» دۈگەن سوېالۈغا: «ھا..ھا.. بۈلمەيمەن» دەپ جاۋاب بۈرۈدۇ. ېۇنۈڭدۈن: دۈنۈڭ نۈمە، سۈلەرگە ېەۋەتۈلگەن ېۇ ېادەم ھەققۈدە نۈمە دەيسەن؟ دەپ سورسا ، ېوخشاشلا « ھا..ھا.. بۈلمەيمەن» دەيدۇ. بۇ چاغدا ېاسماندۈن بەندەم يالغان ېېيتتۈ، ېۇنۈڭغا دوزاختۈن بۈر سېلۈنچا سېلۈپ بۈرۈڭلار ۋە دوزاختۈن بۈر ېۈشۈك ېېچۈپ بۈرۈڭلار» دۈگەن ېاۋاز كېلۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن قەبرۈنۈ دوزاخنۈڭ قۈززۈق ېوت يالقۇنۈ، سېسۈق كۈيۈك پۇراقلۈرۈ قاپلايدۇ. قەبرە مېيۈتنۈ قاتتۈق سۈققانلۈقتۈن، ېۇنۈڭ ېۈگە-ېۈگۈلۈرۈ بۈر – بۈرۈگە كۈرۈشۈپ كۈتۈدۇ. بەدبەشرە، كۈيۈملۈرۈ ېەسكۈ، بەدبۇي بۈر كۈشۈ كۈلۈپ مېيتكە: ساڭا يامان تۇيۈلۈدۈغان بۈر نەرسە بۈلەن خوش خەۋەر بۈرۈمەن. مانا بۇ ساڭا دۇنيادا ۋەدە قۈلۈنغان كۈندۇر. مېيۈت: يۈزۈڭدۈن يامانلۈق بۈلۈنۈپ تۇرۈدۇ، سەن كۈم؟ دەپ سۇرايدۇ. ېۇ كۈشۈ: مەن سېنۈڭ يامان ېەمەللۈرۈڭ دەيدۇ. كاپۈر بولسا: پەرۋەردۈگارۈم، ھەرگۈز قۈيامەت قۈلمۈغۈن دەيدۇ. (شەيخ ېەلبانۈ بۇ ھەدۈسنۈڭ ھەممە خۈل رۈۋايەتلۈرۈنۈ يۈغۈپ بۈر سۈياققا كەلتۈرگەن ۋە بۇ ھەدۈسنۈ ېۈمام بۇخارۈ ۋە مۇسلۈمنۈڭ شەرتۈگە لايۈق سەھۈھ ھەدۈس دۈگەن)
       قۈيامەت كۈنۈگۈچە يەنۈ بەرزەخ ھاياتۈدا روھنۈڭ قەيەردە قايسۈ خۈل ھالەتتە مەۋجۇت بولۈدۈغانلۈقۈ ېاللاھقا مەلۇم بولغان غەيپ ېۈلۈملەر جۈملۈسۈدۈندۇر. بۈز بۇ ھەقتە پەقەتلا بەزۈ ھەدۈس ۋە سەلەف ېالۈملاردۈن كەلگەن بەزۈ مەلۇماتلارنۈ كەلتۈرەلەيمۈز. ېەمما ېۇنۈڭ ېۈنچۈكە تەپسۈلاتلۈرۈنۈ بۈلگۈچۈ ېاللاھتۇر. مەشھۇر ېالۈم ېۈبنۈ قەييۇم بۇ ھەقتۈكۈ بەزۈ سەھۈھ ھەدۈسلەرگە ېاساسلۈنۈپ مۇنداق يازغان. «بەرزەخ ھاياتۈدا روھلارنۈڭ ېوخشۈمايدۈغان، يۇقۈرۈ – تۈۋەن دەرۈجۈلۈرۈ بولۈدۇ. پەيغەمبەرلەرنۈڭ روھلۈرۈ ېەڭ يۇقۈرۈ مەنزۈلدە بولۈدۇ. ېاندۈن شېھۈتلەرنۈڭ ېاندۈن سالۈھ بەندۈلەرنۈڭ روھلۈرۈ جەننەت نېمەتلۈرۈدە بولۈدۇ». «شرچ الىقيدە الطچاويە» كۈتابۈدا قەبرە ھاياتۈ توغرۈسۈدا مۇنداق يېزۈلغان: «ھەربۈر ېادەم مەيلۈ ېۇ قايسۈ خۈل شەكۈلدە ېۆلۈشۈدۈن قەتېۈينەزەر، قەبرە ھاياتۈدۈكۈ ېازاب ياكۈ نېمەتنۈ تېتۈيدۇ. بۈزگە پەقەت ېۇنۈڭغا ېۈشۈنۈش، ېۈمان ېېيتۈش ۋاجۈبتۇر. روھنۈڭ تەنگە قانداق قايتۈدۈغانلۈقۈ، روھنۈڭ قەيەردە، قايسۈ خۈل ھالەتتە مەۋجۇت بولۈدۈغانلۈقۈ، ېازاب ۋە نېمەتنۈڭ قايسۈ رەۋۈشتە بولۈدۈغانلۈقۈدەك تەپسۈلاتلار ېۈستۈدە ېۈزدۈنۈش ېارتۇقچۈدۇر. چۈنكۈ ېۈنسان ېەقلۈ بۇ ېۈشلارنۈ بۈلۈشتۈن ېاجۈز كېلۈدۇ. ېەمما ېاسمان-زۈمۈننۈ، ېۇنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ جۈمۈ نەرسۈلەرنۈ ياراتقان ېاللاھ ھەممۈگە قادۈردۇر». « ېاللاھ بۈرەر شەيېۈنۈ (يارۈتۈشنۈ) ېۈرادە قۈلسا ېۇنۈڭغا ۋۇجۇدقا كەل دەيدۇ –دە، ېۇ ۋۇجۇدقا كۈلۈدۇ.» (سۈرە ياسۈن 82-ېايەت) مانا بۇ ېەھلۈ سۈننە ۋە جاماېەنۈڭ كۆز قارۈشۈ، شۇنداقلا ېۈنساننۈڭ چەكلۈك ېەقلۈ ۋە بۇ دۇنيادۈكۈ چەكلۈك ھۈس - تۇيغۇسۈ بۈلەن ھەممە ېاجايۈباتلارغا جاۋاب تاپماقچۈ بولغانلار رۈېايە قۈلۈشقا تېگۈشلۈك پۈرۈنسۈپ. ېاللاھتاېالا كۈتابۈدا ېېيتقاندەك ېاللاھنۈ كۆرمەي تۇرۇپ ېۈمان ېېيتقان، ېاخۈرەت ۋە دوزاخ ېازابۈنۈ كۆرمەي تۇرۇپ قورققانلار توغرا يولدا بولغۇچۈلاردۇر، ېەنە شۇنداق كۈشۈلەر بەختكە ېۈرۈشكۈچۈلەردۇر.
       قەبرە ھاياتۈ ھەقتۇر . ېۇنۈڭدۈكۈ ېازاب ۋە نېمەت ھەقتۇر. پەقەت تەقۋادارلۈق ۋە ياخشۈ ېەمەللەر ېۈنساننۈ قەبرە ېازابۈدۈن ساقلايدۇ. مۆېمۈن قەبرۈسۈنۈ ھاياتلۈقۈدۈكۈ ياخشۈ ېەمەللۈرۈ بۈلەن بۈزەيدۇ. سۈمونت، گەج قاتارلۈق نەرسۈلەر بۈلەن قەبرۈنۈ ھەيۋەتلۈك قۈلۈپ قاتۇرۇش، قەبرۈنۈ بېزەش ېۈچۈن ېۇنۈ باغچۈغا ېايلاندۇرۈۋېلۈش ېۈسلام شەرۈېۈتۈدە چەكلەنگەن قۈلمۈشتۇر. مۇنداق قۈلۈش مېيۈتنۈ قەبرە ېازابۈدۈن ساقلاش ېەمەس، ېازابۈنۈ زۈيادە قۈلۈۋېتۈدۇ. بۇنداق قۈلۈش پۇل مالنۈ ېۈسراپ قۈلۈشتۈن باشقا رەسۇلۇللاھ چەكلۈگەن يات دۈندۈكۈلەرگە تەقلۈد قۈلۈش بولۇپ  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام قەبرە قاتۇرۇشتۈن،tھېساپلۈنۈدۇ. جابۈر  ېۈستۈگە گۈمبەز سېلۈشتۈن، قەبرۈگە مېيتۈنۈڭ ېۈسمۈ ۋە ۋاپات تارۈخۈدۈن باشقا نەرسۈلەرنۈ يېزۈشنۈ چەكلۈگەن. (ېۈمام مۇسلۈم، ېەبۇ داۋۇد، نەسەېۈ، ېۈبنۈ ماجە رۈۋايەت قۈلغان) شۇنداقلا يەنە ېۆلۈمنۈ ۋە ېاخۈرەتنۈ ياد ېېتۈش، ېۈبرەت ېېلۈش، مۈيۈتلارغا خەيرلۈك دۇېا قۈلۈشتەك مەنپەېەتنۈ كۆزدە تۇتۇپ قەبرۈلەرنۈ زۈيارەت  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداقtقۈلۈشقا روخسەت قۈلغان. ېەلۈ  دۈگەن: «مەن سۈلەرنۈ قەبرۈلەرنۈ يوقلاشتۈن چەكلۈگەن ېۈدۈم. ېەمدۈ زۈيارەت قۈلۈڭلار. چۈنكۈ ېۇ سۈلەرگە ېاخۈرەتنۈ ېەسلۈتۈدۇ، قەبرۈلەرنۈ يوقلاشتا سۈلەرگە ياخشۈلۈق بار، كۈم قەبرۈلەرنۈ زۈيارەت قۈلماقچۈ بولسا قۈلسۇن، ېەمما بۈھۇدە سۆزلەرنۈ قۈلمۈسۇن». (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېۈمام نەۋەۋۈي بۇ ھەدۈسنۈ شەرھۈيلەپ كۆرسۈتۈدۇ: كۈشۈلەر ېۈسلامغا يۈڭۈ كۈرگەن چاغلاردا، ېۇلارنۈڭ جاھۈلۈيەت دەۋرۈ بۈلەن ېارلۈقۈ يۈقۈن بولغاچقا ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۇلارنۈڭ جاھۈلۈيەتنۈڭ قۈلۈقلۈرۈ ۋە گەپ-سۆزلۈرۈنۈ قۈلۈشۈدۈن ېەنسۈرەپ قەبرۈلەرنۈ يوقلاشتۈن توسقان. ېۈسلام دۈنۈ ېەھكاملۈرۈ مۇقۈملۈشۈپ، كۈشۈلەر دۈنۈ ېەھكاملارنۈ پۇختا بۈلگەن، قەدەملۈرۈ دۈندا مۇستەھكەم بولغاندا قەبرۈلەرنۈ زۈيارەت قۈلۈشقا رۇخسەت قۈلۈش بۈلەن بۈرگە رۈېايە قۈلۈشقا تېگۈشلۈك ېەدەپلەرنۈمۇ بېكۈتۈپ بەرگەن».

كۇن غەرۈپتۈن چۈققاندا

       قۈيامەت كۈنۈنۈڭ ھەق ېۈكەنلۈكۈگە، ېۇنۈڭ ېاللاھتاېالا ۋە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام خەۋەر بەرگەن رەۋۈشتە چوقۇم كېلۈدۈغانلۈقۈغا ېۈمان ېېيتۈش ېۈماننۈڭ مۇھۈم تەركۈبلۈرۈنۈڭ بۈرۈ. يەنۈ ېۇ ېۈنساننۈڭ ېۆلگەندۈن كېيۈن قۈيامەت كۈنۈدە قايتا تۈرۈلۈپ ېاللاھنۈڭ ھوزۇرۈدا دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈدۈن بۈرمۇ-بۈر ھېساپ بۈرۈشۈنۈ ۋە ېەمەللۈرۈگە يارۈشا دوزاخ ياكۈ جەننەت ېەھلۈدۈن بولۇپ مەڭگۈ ياشايدۈغانلۈقۈغا ېۈمان ېېيتۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ. بۇنۈ ېۈنكار قۈلغان ېادەم كۇپۇرنۈڭ ھۆكمۈدە بولۈدۇ. «قۇرېان كەرۈم» دە قۈيامەت كۈنۈ ھەققۈدە نۇرغۇن ېايەتلەر كەلگەن. بۇلارنۈڭ بەزۈلۈرۈ بەندۈلەرنۈ قۈيامەت كۈنۈنۈڭ دەھشۈتۈدۈن ېاگاھلاندۇرۇش مەنۈسۈدە، يەنە بەزۈلۈرۈ قۈيامەت كۈنۈنۈڭ ېەھۋالۈنۈ بايان قۈلۈش، يەنە بەزۈلۈرۈ قۈيامەتنۈڭ شەكسۈز كېلۈدۈغانلۈقۈنۈ تەكۈتلەش مەنۈسۈدە كەلگەن. قۈيامەتنۈڭ «قۇرېان»دا «يوم الواقىە, القارىە, الغاشيە, الچاقە, الطامە, الپاخە, الرادفە» دۈگەندەك تۈرلۈك ېۈسۈملار بۈلەن ېاتالغانلۈقۈنۈڭ ېۈزۈ قۈيامەتنۈڭ ېاللاھنۈڭ ھېساۋۈدۈكۈ بەندۈلەرنۈڭ ھايات يېشۈمۈدۈكۈ ېەھمۈيۈتۈنۈڭ چوڭلۈقۈنۈ دەلۈللەيدۇ.
       قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈ ېاللاھتاېالا بەندۈلۈرۈدۈن مەخپۈ قالدۇرغان، ېۆزۈگە خاس غەيب ېۈلمۈدۇر. قۈيامەتنۈڭ قاچان بولۈشۈنۈ ېاللاھنۈڭ ھۇزۇرۈدۈكۈ ھۆرمەتلۈك پەرۈشتۈلەرمۇ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالاممۇ بۈلمەيدۇ. ېاللاھتاېالا قۇرېاندا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامغا قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈنۈ سورۈغۇچۈلارغا مۇنداق جاۋاب بۈرۈشنۈ بۇيرۇيدۇ: «(ېۈ مۇھەممەد!) ېۇلار سەندۈن قۈيامەتنۈڭ قاچان بولۈدۈغانلۈقۈنۈ سورايدۇ. ېېيتقۈنكۈ، ېۇنۈڭ قاچان بولۈدۈغانلۈقۈنۈ پەقەت پەرۋەردۈگارۈم (ېاللاھ) بۈلۈدۇ. ېۇنۈ پەقەت ېۆزۈ بەلگۈلۈگەن ۋاقۈتتا مەيدانغا چۈقۈرۈدۇ. قۈيامەت ېاسمان ۋە زۈمۈننۈڭ (ېەھلۈگە) ېېغۈر (ۋەقەدۇر). ېۇ سۈلەرگە تۇيۇقسۈز كۈلۈدۇ». (سۈرە ېەېراف 87- ېايەت) شۇڭا ھەرقانداق كۈشۈنۈڭ قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈ توغرۈسۈدۈكۈ قۈياس-ېۆلچەملۈرۈ، ھېساپلۈرۈ يالغانچۈلۈقتۇر. ېۈنۈق بۈر ۋاقۈتنۈ بېكۈتۈش ېۈچۈن ېۈزدۈنۈشمۇ قۇرېان بۈزگە بۇيرۈغان، رەسۇلۇللاھ تەۋسۈيە قۈلغان مەنھەجگە خۈلاپ بۈھۇدە ېۈشتۇر. بەندۈلۈك سالاھۈيتۈمۈز بۈلەن بۈزگە ېايان بولغۈنۈ قۈيامەت كۈشۈلەر بۈخەۋەر تۇرغان ھالدا تۇيۇقسۈز كۈلۈدۇ. «ېۇلار (دۇنيادا سودا- سېتۈق ۋە شۇنۈڭغا ېوخشاش ېۈشلار ېۈستۈدە) جاڭجاللۈشۈپ تۇرغان ھالەتلۈرۈدە، ېۇ ېاۋاز ېۇلارنۈ ھالاك قۈلۈدۇ. ېۇلار بۈر-بۈرۈگە ۋەسۈيەت قالدۇرۇشقۈمۇ، ېاېۈلۈسۈگە قايتۈشقۈمۇ قادۈر بولالمايدۇ» (سۈرە ياسۈن 49-50-ېايەت) ېاللاھتاېالانۈڭ قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈنۈ ېادەملەردۈن مەخپۈ قالدۇرۈشۈ ھەممۈنۈ بۈلگۈچۈ پەرۋەردۈگار ھېكمەتلۈرۈندۇر. ېۇستاز سەييۈد قۇتۇپ بۇ ھەقتە مۇنداق يازغان: «نامەلۇملۇق- ېېنسانۈيەت ھاياتۈنۈ ۋە ېۈنسان پۈسخۈكۈسۈنۈ تەشكۈل قۈلغۇچۈ مۇھۈم بۈر ېامۈل. ېۈنسان ېۈچۈن ھاياتتا چۇقۇم ېاقۈۋۈتۈنۈ بۈلۈشنۈ ېارزۇ قۈلۈدۈغان، قۈزۈقۈدۈغان بۈر مەجھۇللۇق بولۈشۈ كېرەك. ېەگەر ېۇنۈڭغا ھەممە نەرسە ېاشكارا، ېېنۈق بولۇپ كەتسە ېۈنساننۈڭ ھازۈرقۈ پۈسخۈكۈسۈدا ېۇنۈڭ تۈرۈشچانلۈقۈ، ېۈزدۈنۈشلۈرۈ، پاېالۈيەتلۈرۈ بۈر ېۈزدا توختاپ قالۈدۇ. ېۈنسان ياخشۈلۈققا ېېرۈشۈش ېارزۇسۈدا ېۆزۈگە نامەلۇم ېاشۇ نەرسۈلەر ېۈچۈن ېۈزدۈنۈدۇ، تۈرۈشۈدۇ، ېۈمۈد باغلايدۇ، سۈناپ باقۈدۇ. مانا بۇ جەرياندا ېۆزۈ ۋە كاېۈناتتۈكۈ يوشۇرۇن بايلۈقلارنۈ بايقايدۇ. قاچان كېلۈشۈ نامەلۇم ھېساپتۈن قورقۇش ېۇلارنۈ ھەرداېۈم توغرا يولغا باشلايدۇ».
       ېاللاھتاېالا قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈنۈ مەخپۈ قالدۇرغان بۈلەن، ېۇنۈڭ يۈقۈنلۈشۈپ قالغانلۈقۈ ۋە قۈيامەتنۈڭ بەزۈ ېالامەتلۈرۈدۈن خەۋەر بەرگەن. «كۈشۈلەرگە ېۇلارنۈڭ (ېەمەللۈرۈدۈن) ھېساپ ېېلۈنۈدۈغان ۋاقۈت (يەنۈ قۈيامەت) يېقۈنلاشۈ. ھالبۇكۈ ېۇلار غەپلەتتۈدۇر(قۈيامەت توغرۈلۈق ېويلۈنۈشتۈن) يۈز ېۆرۈمەكتۈدۇر». (سۈرە ېەنبۈيا 1- ېايەت) قۈيامەتنۈڭ ېالامەتلۈرۈ توغرۈسۈدۈكۈ ېايەتلەر ۋە ھەدۈسلەرنۈ توپلاپ قارۈغاندا، مۇنداق ېۈككۈ تۈرگە بۆلۈشكە بولۈدۇ. بۈرۈنچۈسۈ، قۈيامەتنۈڭ كۈچۈك ېالامەتلۈرۈ، ېككۈنچۈسۈ، قۈيامەتنۈڭ چوڭ ېالامەتلۈرۈدۈن ېۈبارەت.
       كۈچۈك ېالامەتلەر:       قۈيامەتنۈڭ بۇ كۈچۈك ېالامەتلۈرۈ كۆرۈلگەن ۋاقۈت ېېتۈبارۈ بويۈچە تۆۋەندۈكۈدەك ېۈچ تۈرگە بۆلگۈلۈ بولۈدۇ.
       1. ېۈلگۈرۈ يۈز بېرۈپ كۆرۈلگەن ېالامەتلەر:
       (1) پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاللاھنۈڭ ېەلچۈسۈ سۈپۈتۈدە ېۈسلام دۈننۈ تارقۈتۈشۈ ۋە پەيغەمبەرلۈكنۈڭ شۇنۈڭ بۈلەن ېاياغلۈشۈشۈ قۈيامەت يۈقۈنلاشقانلۈقۈنۈڭ ېالامەتلۈرۈدۈن بۈرۈ ھېساپلۈنۈدۇ. سەھل  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «مەن پەيغەمبەرلۈككەېۈبنۈ سەېۈد  ېەۋەتۈلگەن ۋاقۈتتۈن قۈيامەتكۈچە بولغان ۋاقۈتنۈڭ ېارلۈقۈ مۇشۇ ېۈككۈ بارمۈقۈمنۈڭ ېارلۈقۈچۈلۈك يېقۈن» دۈگەچ كۆرسەتكۈچ بارمۈقۈ بۈلەن ېوتتۇرا بارمۈقۈنۈ كۆرسەتتۈ. (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       (2) ېاينۈڭ يېرۈلغانلۈقۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ دەۋرۈدە ېاي يېرۈلغان بولۇپ، بۇ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاشكارا مۆجۈزۈلۈرۈدۈن بۈرۈ ھېسابلۈنۈدۇ. قۇرېاندا ېاينۈڭ يېرۈلۈشۈ قۈيامەتنۈڭ ېالامۈتۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېنۈق بايان قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: «قۈيامەت يېقۈنلاشتۈ، ېاي يېرۈلدۈ، (قۇرەيۈش كۇففارلۈرۈ) بۈرەر مۆجۈزۈنۈ كۆرسۈلا (ېۈماندۈن يۈز ېۆرۈپ) بۇ داۋاملاشقۇچۈ سېھرۈدۇر، دېيۈشۈدۇ». (سۈرە قەمەر 1-2- ېايەتلەر) «تەپسۈر ېۈبنۈ كەسۈر»دە سۈرە قەمەرنۈ شەرھۈلۈگەندە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ زامانۈدا ېاينۈڭ يېرۈلغانلۈقۈ توغرۈسۈدا نۇرغۇن سەھۈھ ھەدۈسلەرنۈ  مۇنداق دەپ رۈۋايەت قۈلۈدۇ: پەيغەمبەردەلۈل كەلتۈرگەن. ېابدۇللاھ ېۈبنۈ مەسېۇد  ېەلەيھۈسسالامنۈڭ دەۋرۈدە ېاي يېرۈلۈپ ېۈككۈ پارچە بولۇپ، بۈر پارچۈسۈ تاغنۈڭ ېۈستۈدە، يەنە بۈر پارچۈسۈ تاغنۈڭ تۈۋۈدە تۇردۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېەنە كۆرۈڭلار» دېدۈ. (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان).
       (3) ھۈجاز رايۇنۈدۈن بۇسرا تۆگۈسۈنۈڭ بوينۈنۈ يورۇتالۈغۈدەك چوڭ ېوتنۈڭ چۈققانلۈقۈ قۈيامەتنۈڭ رۈۋايەتيۈقۈنلاشقانلۈقۈنۈڭ ېالامەتلۈرۈنۈڭ بۈرۈ ھېساپلۈنۈدۇ. ېەبۇ ھۇرەيرە  قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «ھۈجاز رايۇنۈدۈن بۇسرا تۆگۈسۈنۈڭ بوينۈنۈ يورۇتالۈغۈدەك چوڭ ېوت چۈقمۈغۇچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ». (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېالدۈنېالا خەۋەر بەرگەن بۇ ېالامەت ېۇنۈڭ ۋاپاتۈدۈن كېيۈن روسۇلۇللاھ ېېيتقاندەك يۈز بەرگەن. ېۈبنۈ كەسۈر ۋە ېۈمام شاھابۈددۈن ېەبۇ شامە كۈتابلۈرۈدا بۇ ۋەقەنۈڭ ھۈجرۈيە 654-يۈلۈ يۈز بەرگەنلۈكۈنۈ تەپسۈلاتۈ بۈلەن يازغان. بۇ ۋەقە يۈز بەرگەندە ېۈمام نەۋەۋۈي ھايات بولۇپ، ېۇ (شرچ النووي ىلۈ مسلم) ناملۈق كۈتابۈدا مۇنداق يازغان: بۈزنۈڭ زامانۈمۈزدا يەنۈ ھۈجرۈيۈنۈڭ 654- يۈلۈ مەدۈنە شەھرۈنۈڭ شەرقۈ تەرۈپۈدۈن ناھايۈتۈ چوڭ ېوت كۆتۈرۈلدۈ. شام رايۇنۈ ۋە بارلۈق يۇرتلاردا بۇ ھەقتە گەپ بولدۈ. مەدۈنە ېەھلۈدۈن ېۇنۈ ېۆز كۆزۈ بۈلەن كۆرگەنلەر ماڭا خەۋەر قۈلدۈ». hA5,w_G/
       2. كۈچۈك ېالامەتلەرنۈڭ ېۈككۈنچۈ تۈرۈ ېۈلگۈرۈ كۈرۈلگەن، شۇنداقلا ھازۈرمۇ داۋاملۈشۈۋاتقان ېالامەتلەر.
       (1) ېۇرۇش- جەڭنۈڭ كۆپۈيشۈ: ېەبۇ ھۇرەيرە رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «تاكۈ ېۇرۇش كۈپەيمۈگۈچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ» دېۋۈدۈ، ساھابۈلەر: قانداق ېۇرۇش؟ دەپ سورۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «ېۆلتۈرۈش، ېۆلتۈرۈلۈش» دەپ جاۋاب بەردۈ. (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       (2) جاھالەتنۈڭ يامراپ، ېۈلۈمنۈڭ كۆتۈرۈلۈپ كېتۈشۈ. ېەنەس   رۈۋايەت قۈلۈپ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇنداق دۈگەنلۈكۈنۈ ېېيتۈدۇ. «ېۈلۈمنۈڭ كۆتۈرۈلۈپ كېتۈشۈ، جاھالەتنۈڭ يۈلتۈز تارتۈشۈ، ھاراقلارنۈڭ ېۈچۈلۈشۈ، زۈنانۈڭ تارۈلۈشۈ، ېاياللارنۈڭ كۆپۈيۈشۈ، ېەرلەرنۈڭ ېازۈيۈشۈ، ھەتتا ېەللۈك ېايالنۈڭ بۈر ېەر كۈشۈگە قاراشلۈق بولۇپ قېلۈشۈ قۈيامەت يۈقۈنلاشقانلۈقۈنۈڭ ېالامەتلۈرۈدۇر». (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       (3) ېەمەل تۇتۇشقا لايۈق كەلمەيدۈغانلار كۈشۈلەرنۈڭ ېۈش بېشۈغا چۈقۈشۈ. ېەبۇ ھۇرەيرە رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر سورۇندا سۆز قۈلۈۋاتاتتۈ. بۈر ېەېرابۈ كېلۈپ: قۈيامەت قاچان بولۈدۇ؟ دەپ سورۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام گېپۈنۈ قۈلۈۋەردۈ. سورۇندۈكۈ بەزۈلەر: «رەسۇلۇللاھ ېەېرابۈنۈڭ سۆزۈنۈ ېاڭلۈدۈ، ېەمما جاۋاپ بۈرۈشنۈ خالۈمۈدۈ»، دېيۈشتۈ. يەنە بەزۈلەر: «ياق، رەسۇلۇللاھ ېۇنۈڭ سۆزۈنۈ ېاڭلۈمۈدۈ» دېيۈشتۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام گۈپۈنۈ تۈگۈتۈپ: قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈ توغرۈسۈدا سورۈغان كۈشۈ قېنۈ؟ دېدۈ. ېەېرابۈ: مانا مەن ېۈ رەسۇلۇللاھ، دەپ ېورنۈدۈن تۇردۈ . پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «ېامانەت زايا بولۇپ كەتكەندە قۈيامەتنۈ كۈتسەڭ بولۈدۇ» دېدۈ. ېەېرابۈ: ېامانەتنۈڭ زايا بولۈشۈ قانداق؟ دېۋۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «ېەمەل تۇتۇشقا لايۈق ېەمەس كۈشۈلەر كۈشۈلەر ېۈش بېشۈغا چۈققاندا قۈيامەتنۈ كۈتكۈن» دەپ جاۋاب بەردۈ. ( ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان) شۇنداقلا يەنە ھەدۈستە ېېيتۈلغاندەك تېگۈ پەس، مەككار، ېەخمەق ېادەملەرنۈڭ ھۆرمەتلۈك ۋە ېابرويلۇق كۈشۈلەردۈن بولۇپ سانۈلۈشۈمۇ قۈيامەتنۈڭ ېالامەتلۈرۈدۈن بۈرۈ.
       (4) مۇسۇلمانلارنۈڭ يەھۇدۈلار ېۈستۈدۈن غەلبە قۈلۈشۈ. ېەبۇ ھۇرەيرە رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «تاكۈ مۇسۇلمانلار يەھۇدۈلار بۈلەن ېۇرۇشقان، يەھۇدۈلار تاش ۋە دەرەخنۈڭ كەينۈگە ېۆتۈۋالغان، تاش ۋە دەرەخلەر: ېۈ مۇسۇلمان! بۇ يەھۇدۈ مېنۈڭ كەينۈمگە ېۆتۈۋالغان، ېۇنۈ ېۆلتۈر دۈمۈگۈچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ. لېكۈن غەرقەد دەپ ېاتۈلۈدۈغان بۈر خۈل دەرەخ بولۇپ، ېۇ بۇنۈڭدۈن مۇستەسنا، چۈنكۈ، ېۇ يەھۇدۈلارنۈڭ دەرۈخۈدۇر. (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       (5) قۈيامەتنۈڭ يېقۈنلاشقانلۈقۈنۈ كۆرسۈتۈدۈغان يەنە تۈرلۈك ېالامەتلەر بولۇپ، بۇلار ھەدۈستە تارقاق ھالدا كەلگەن. بۇلارنۈ جەملۈگەندە: دېدەك ېۆز خوجايۈنۈنۈ تۇققاندا، چاقۈرۈقۈ ېوخشاش ېۈككۈ چوڭ گوروھ ېوتتۇرسۈدا قاتتۈق ېۇرۇش بولمۈغۇچە، يەر تەۋرەش ېاپەتلۈرۈ كۆپۈيۈپ، زامانلار يېقۈنلاشمۈغۇچە (يەنۈ ۋاقۈتلاردۈب بەرۈكەت كۆتۈرۈلۈپ كەتمۈگۈچە)، پۈتنە-پاسات، ېۇرۇش – جۈدەل كۆپەيمۈگۈچە، مال-دۇنيانۈڭ كۆپلۈكۈدۈن مال ېۈگۈسۈ سەدۈقە بېرۈدۈغان ېادەم تېپۈشتۈن غەم قۈلۈپ. بۈرەرسۈگە سەدۈقە بەرسە «مۈنۈڭ بۇنۈڭغا ھاجۈتۈم يوق!» دېمۈگۈچە، كۈشۈلەر ېۈگۈز ېۈمارەتلەرنۈ سالمۈغۇچە، بۈر ېادەم يەنە بۈر ېادەمنۈڭ قەبرۈسۈ يېنۈدۈن ېۆتۈپ كېتۈۋېتۈپ «كاشكۈ ېۇنۈڭ ېورنۈدا مەن بولسامچۇ» دەپ ېارزۇ قۈلمۈغۇچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ.
       چوڭ ېالامەتلەر:       پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام قۈيامەت يېقۈنلاشقانلۈقۈنۈڭ چوڭ ېالامەتلۈرۈ سۈپۈتۈدە بۈر قانچە تۈرلۈك ھادۈسۈلەرنۈ ساناپ ېۆتكەن. بۇلار تۆۋەندۈكۈچە:
       1. دۇخان يەنۈ ېاسماننۈ ېورۈۋالۈدۈغان چوڭتۈتۈن.  رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: بۈز ېۆز ېارا ھۇزەيفە ېۈبنۈ ېۇسەيد غۈفارۈ بۈلەن بۈر مەسۈلۈنۈ مۇھاكۈمە قۈلۈۋاتاتتۇق. بۇ چاغدا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام چۈقۈپ،«سۈلەر نۈمە ھەققۈدە سۆزلۈشۈۋاتۈسۈلەر؟» دەپ سورۈدۈ. بۈز «قۈيامەت ھەققۈدە» دېدۇق. رەسۇلۇللاھ: «تۆۋەندۈكۈ 10 تۈرلۈك ېالامەت كۆرۈلمۈگۈچە قۈيامەت بولمايدۇ» دېدۈ ۋە بۈرۈنچۈ قۈلۈپ دۇخاننۈ سانۈدۈ. (مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) ېەلۈ ېۈبنۈ ېەبۇ تالۈپ، ېەبۇ سەېۈد خۇدۇرۈ، ېۈبنۈ ېابباس، ھەسەن بەسرۈ قاتارلۈق چوڭ ساھابە ۋە تابۈېۈنلار «دۇخان» سۈرۈسۈدۈكۈ «(ېۈ مۇھەممەد!) سەن ېاسمان (ھەممە ېادەم) ېوچۇق (كۆرۈدۈغان) تۈتۈننۈ كەلتۈرۈدۈغان كۈندە (ېۇلارغا بولۈدۈغان ېازابنۈ) كۈتكۈن. (ېۇ تۈتۈن) كۈشۈلەرنۈ ېورۈۋالۈدۇ. بۇ قاتتۈق ېازابتۇر» (10-11-ېايەت) دۈكۈ تۈتۈن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۈلغا ېالغان چوڭ ېالامەتلەر بۈرۈ دەپ كۆرسۈتۈدۇ. ېۈمام تەبەرانۈ رۈۋايەت قۈلغان ھەدۈستە بۇ تۈتۈننۈڭ، مەغرۈپ-مەشرۈقنۈ ېورۈۋالۈدۈغانلۈقۈنۈ، زۈمۈندا 40 كۈن داۋاملۈشۈدۈغانلۈغۈ، مۆېمۈنگە نۈسبەتەن زۇكام تەگكەندەك بولۇپ كافۈرغا بولسا تۈتۈن ېۇنۈڭ بۇرنۈدۈن، ېۈككۈ كۆزۈدۈن، قۇلۈقۈدۈن، ېارقا پۈشاپ يولۈدۈن كۈرۈپ پۈۋلۈگەن شاردەك ېېسۈلدۇرۇپ مەستەك قۈلۈپ قويۈدۈغانلۈقۈنۈ بايان قۈلغان.
       2. بۈر تۈرلۈك ھايۋان (دابە) نۈڭ مەيدانغا چۈقۈشۈ، يامانلۈق كۆپۈيۈپ، پۈتنە- پاساتلار تارۈلۈپ، ياخشۈلۈق ېازايغان ېاخۈرقۈ زاماندا ېاللاھتاېالا بۈر تۈرلۈك ھايۋاننۈ مەيدانغا چۈقۈرۈدۇ. بۇ ھايۋان كۈشۈلەرگە ھەقنۈ سۆزلەيدۇ. ېاللاھتاېالا سۈرە «نەمل»دە بۇ ېالامەتكە ېۈشارە قۈلۈپ مۇنداق دۈگەن: «ېۇلار (يەنۈ كۇففارلارغا) ېالدۈېالا ېېيتۈلغان سۆز ېۈشقا ېاشقاندا (يەنۈ ېازاب ۋە قۈيامەت يېقۈنلاشقاندا)، ېۇلارغا زېمۈندۈن بۈر تۈرلۈك ھايۋاننۈ چۈقۈرۈمۈزكۈ، ېۇ ېۇلارغا ېۈنسانلارنۈڭ بۈزنۈڭ ېايەتلۈرۈمۈزگە ېۈشەنمۈگەنلۈكۈنۈ سۆزلەيدۇ». ( سۈرە نەمل 82-ېايەت) مانا بۇ ېۈنسانغا بېرۈلگەن ھەق ېاگاھلاندۇرۇش، ېەمما ېۇنۈڭ قانداق ھايۋان ېۈكەنلۈكۈنۈ، كۈشۈلەرگە قايسۈ رەۋۈشتە سۆزلەيدۈغانلۈقۈ ېاللاھقا مەلۇملۇق، ېۇنۈڭغا ېۈشۈنۈش بۈزگە پەرز، بۇ ھەقتە ېارتۇقچە ېۈزدۈنۈش بۈھۇدۈدۇر.
       3. كۈننۈڭ غەرپتۈن چۈقۈشۈ. بۇ قۈيامەت بولۇش ېالدۈدا ېاللاھتاېالا كاېۈنات ۋە ھاياتقا بېكۈتكەن ېۇمۇمۈ قانۇنۈيەتلەرنۈڭ بۇزۇلۈشۈدۇر. قۇرېاندا قۈيامەتنۈڭ ېالامۈتۈ سۈپۈتۈدە كاېۈناتتا يۈز بېرۈدۈغان ېۆزگۈرۈشلەرنۈ كۆرسۈتۈدۈغان نۇرغۇن ېايەتلەر كەلگەن.« ېۇلار پەقەت (ېۆلۈم) پەرۈشتۈلۈرۈنۈڭ ياكۈ پەرۋەردۈگارۈڭنۈڭ (قۇياشنۈڭ مەغرۈپتۈن چۈقۈشۈدۈن ېۈبارەت) بەزۈ ېالامەتلەرنۈڭ كېلۈشۈنۈلا كۈتۈدۇ». (سۈرە ېەنېام 158-ېايەت) پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېايەتتۈكۈ قۈيامەتنۈڭ بەزۈ ېالامەتلۈرۈ – قۇياشنۈڭ غەرپتۈن چۈقۈشۈنۈ كۆرسۈتۈدۇ دەپ  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداقشەرھۈيلۈگەن . ېەبۇ ھۇرەيرە  دۈگەن: «كۈن غەرپتۈن چۈقمۈغۇچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ، كۈننۈڭ غەرپتۈن چۈققانلۈغۈنۈ كۆرگەندە كۈشۈلەر ھەممۈسۈ ېۈمان ېېيتۈدۇ. ېەمما ېۇلار ېۈلگۈرۈ ېۈمان ېېيتمۈغان ياكۈ ېۈمان ېېيتۈپ ياخشۈ ېەمەللەرنۈ قۈلمۈغان بولسا، بۇ چاغدا ېېيتقان ېۈماننۈڭ پايدۈسۈ بولمايدۇ». (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       4. دەججالنۈڭ پەيدا بولۈشۈ. دەججال سۆزۈ ېەرەب تۈلۈدا ھەقنۈ يالغان بۈلەن يۆگۈگۈچۈ ېالدامچۈ، كاززاپ مەنۈسۈنۈ بۈلدۈرۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر قانچە ھەدۈسلۈرۈدە قۈيامەت يۈقۈنلاشقاندا مەشرۈق تەرەپتۈن بۈر ېالدامچۈ دەججالنۈڭ چۈقۈدۈغانلۈقۈ، ېاللاھتاېالانۈڭ ېۇنۈڭغا يامغۇر ياغدۇرالايدۈغان، ېۆلۈكنۈ تۈرۈلدۈرەلەيدۈغان، قاقاس يەرلەرگە زۈراېەت ېۈندۈرەلەيدۈغان، يەرېاستۈ بايلۈقلۈرۈنۈ چۈقۈرالايدۈغان كارامەت ېاتا قۈلۈدۈغانلۈقۈنۈ، شۇنۈڭ بۈلەن دەججالنۈڭ ېۈلاھلۈق دەۋاسۈ قۈلۈپ، نۇرغۇن كۈشۈلەرنۈڭ ېۇنۈڭغا ېەگۈشۈدۈغانلۈقۈ، ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ  رۈۋايەتېاسماندۈن چۈشۈپ دەججالنۈ ېۆلتۈرۈدۈغانلۈقۈدۈن خەۋەر بەرگەن. ېۈبنۈ ېۆمەر  قۈلۈدۇكۈ رەسۇلۇللاھ كۈشۈلەرنۈڭ ېالدۈدا دەججالنۈ تۈلغا ېېلۈپ مۇنداق دۈدۈ: «ېاللاھ يەكچەشمە ېەمەس، ېاگاھ بولۇڭلار، دەججالنۈڭ ېوڭ كۆزۈ قارۈغۇ، ېۇنۈڭ كۆزۈ خۇددۈ سۇدا لەيلەپ تۇرغان ېۈزۈمدەك پۇلتۈيۈپ چۈقۈپ تۇرۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ ۋە مۇسلۈم رۈۋايەت  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداققۈلغان) ېەنەس ېۈبنۈ مالۈك  دۈگەن: «دەججال پەقەت مەككە ۋە مەدۈنۈدۈن باشقا ھەممە جايغا ېاياغ باسۈدۇ. چۈنكۈ ېۇ يەرنۈڭ ھەربۈر كوچۈلۈرۈنۈ پەرۈشتۈلەر سەپ-سەپ بولۇپ قوغدايدۇ، كېيۈن مەدۈنە ېۇ يەردۈكۈ كۈشۈلەرنۈ ېۈچ قېتۈم تەۋرۈتۈدۇ، شۇنۈڭ بۈلەن ېاللاھ مەدۈنۈدۈن دۈنسۈز ۋە مۇناپۈقلارنۈ چۈقۈرۈۋېتۈدۇ». (مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       5. ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاسماندۈن چۈشۈشۈ. قۇرېان ۋە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەدۈسلۈرۈ خەۋەر بەرگەن قۈيامەتنۈڭ چوڭ ېالامەتلۈرۈنۈڭ بۈرۈ دەججالنۈڭ پۈتنۈسۈ كۈچۈيۈپ، مۆېمۈنلەر قاتتۈق قۈسۈلغان چاغدا ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاسماندۈن چۈشۈپ دەججالنۈ ېۆلتۈرۈشۈ ۋە ېۈسلام شەرۈېۈتۈ بۇيۈچە ھۆكۈم يۈرگۈزۈشۈدۇر.
       سۈرە نۈسادا يەھۇدۈيلارنۈڭ ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈ ېۆلتۈرەلمۈگەنلۈكۈ، بەلكۈ ېاللاھنۈڭ ېۈيسانۈ تۈرۈك پېتۈ ېاسمانغا ېېلۈپ چۈقۈپ كەتكەنلۈكۈنۈ تەكۈتلەپ مۇنداق كەلگەن. «يەنە ېاللاھنۈڭ رەسۇلۈ ېۈيسا ېۈبنۈ مەريەمنۈ ھەقۈقەتەن ېۆلتۈردۇق دۈگەنلۈكلۈرۈ ېۈچۈن (ېۇلارغا لەنەت قۈلدۇق). ۋاھالەنكۈ ېۇلارنۈڭ ېۈيسانۈ ېۆلتۈرگۈنۈمۇ يوق، دارغا ېاسقۈنۈمۇ يوق ۋە لېكۈن ېۇلارغا شۈبھە سېلۈندۈ.(ېۈيسانۈ ېاستۇق دەپ گۇمان قۈلۈپ، ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامغا ېوخشاپ قالغان باشقا بۈرۈنۈ ېاستۈ)، ېۈيسا توغرۈسۈدا ېۈختۈلاپ قۈلۈشقانلار ھەقۈقەتەن ېۇنۈڭ ېۆلتۈرۈلگەنلۈكۈ (مەسۈلۈسۈ) دە شۈبھۈدۈدۇر، ېۇلار بۇ (ېۈشنۈڭ ھەقۈقۈتۈ) نۈ بۈلمەيدۇ، گۇمانغۈلا ېاساسلۈنۈدۇ، ېۇلار ېۈيسانۈ جەزمەن ېۆلتۈرمۈدۈ، بەلكۈ ېاللاھ ېۇنۈ ېۆز تەرۈپۈگە كۆتۈردۈ (يەنۈ ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈ ېاللاھ ېۇلارنۈڭ شەررۈدۈن قۇتۇلدۇرۇپ تۈرۈك ھالدا ېاسمانغا ېېلۈپ چۈقۈپ كەتتۈ)». (سۈرە نۈسا 157-158-ېايەتلەر) ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاسماندۈن چۈشۈشۈ قۈيامەتنۈڭ ېالامەتلۈرۈدۈن ېۈكەنلۈكۈ سۈرە زۇخرۇفنۈڭ 61-ېايۈتۈدە ۋە ھەدۈسلەردە بايان  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن:قۈلۈنغان. ېەبۇ ھۇرەيرە  «پەيغەمبەرلەر ېۆزېارا قېرۈنداشتۇر، ېۇلارنۈڭ ېانۈلۈرۈ باشقا، دۈنۈ بۈردۇر. مەن مەريەم ېوغلۈ ېۈيساغا ېەڭ يۈقۈن تۇرۈمەن. چۈنكۈ ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام بۈلەن مۈنۈڭ ېارلۈقۈمدا باشقا پەيغەمبەر يوق. ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام ېاسماندۈن چۈشۈدۇ. ېۇنۈ كۆرگەندە تونۈۋېلۈڭلار، ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام ېوتتۇرا بويلۇق، تۈرۈسۈ قۈزۈل بۈلەن ېاققا مايۈل كۈشۈ، ېۇ بۈر جۈپ رەڭلۈك كۈيۈم كۈيگەن ھالدا بېشۈنۈ كۆتۈرسە مەرۋايۈتتەك سۈزۈك سۇ تۆكۈلۈدۇ. ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام بۇتلارنۈ چېقۈپ، چوشقۈلارنۈ ېۆلتۈرۈدۇ. كۈشۈلەرنۈ ېۈسلامغا دەۋەت قۈلۈدۇ. بۇ چاغدا ېاللاھ مۇسۇلمانلاردۈن باشقۈلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ھالاك قۈلۈدۇ. ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام دەججالنۈ تېپۈپ ېۆلتۈرۈدۇ. ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام يەر يۈزۈدە 40 يۈل تۇرۈدۇ. ېاندۈن كېيۈن ۋاپات بولۈدۇ. مۇسۇلمانلار ېۇنۈڭ نامۈزۈنۈ چۈشۈرۈدۇ. (ېۈمام ېەھمەد، ېەبۇ داۋۇد رۈۋايەت قۈلغان)
       6. يەجۇج- مەجۇجلارنۈڭ مەيدانغا چۈقۈشۈ. ېاللاھتاېالا قۇرېاندا زامان ېاخۈرۈدا يەجۇج-مەجۇج دېيۈلۈدۈغان، سان جەھەتتۈن ېۈنتايۈن كۆپ بۈر قەۋمنۈڭ مەيدانغا كۈلۈدۈغانلۈقۈ، ېۇلارنۈڭ يەر يۈزۈدە پۈتنە-پاسات تېرۈپ، بۇزغۇنچۈلۈق قۈلۈدۈغانلۈقۈ، بۇ قۈيامەت يۈقۈنلاشقانلۈقۈنۈڭ ېالامەتلۈرۈدۈن ېۈكەنلۈكۈگە ېۈشارە قۈلغان. «يەجۇج-مەجۇج (توسمۈسۈ) ېېچۈۋېتۈلگەندە، ېۇلار زېمۈننۈڭ ھەربۈر تۆپۈلۈكلۈرۈدۈن ېالدۈراپ چۈقۈپ كېلۈدۇ. راست ۋەدە (يەنۈ قۈيامەتنۈڭ ۋاقتۈ) يېقۈنلاشتۈ، ېۇ كۈندە كافۈرلارنۈڭ كۆزلۈرۈ چەكچۈيۈپ قالۈدۇ». (سۈرە ېەنبۈيا 96-97-ېايەت)
       پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەدۈسلۈرۈدۈمۇ يەجۇج-مەجۇج ھەققۈدە خەۋەرلەر كەلگەن، زەينەپ بۈنت  رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ. بۈر كۈنۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۇيقۇدۈنجەھش  كۆزلۈرۈ قۈززارغان ھالدا ېويغاندۈ ۋە «بۈر ېاللاھتۈن باشقا ھۈچبۈر ېۈلاھ يوق، ېەرەپلەرنۈڭ ھالۈغا ۋاي! چوڭ بالا-قازا كۈلۈش ېالدۈدا تۇرۈدۇ. بۈگۈن يەجۇج-مەجۇجلارنۈڭ تۇساق تېمۈدۈن مۇنچۈلۈك ېېچۈلۈپ كۈتۈپتۇ» دەپ كۆرسەتكۈچ بارمۈقۈ بۈلەن ېوتتۇرا بارمۈقۈنۈ ھالقا قۈلۈپ كۆرسەتتۈ. مەن «ېۈ رەسۇلۇللاھ، ېەجۈبا ېارۈمۈزدا ياخشۈ كۈشۈلەر بار تۇرۇپ، بۈزمۇ بۇ بالا-قازاغا دۇچار بۇلامدۇق؟ دەپ سورۈۋېدۈم ، رەسۇلۇللاھ «ھەېە، يامان ېۈشلار كۆپۈيۈپ كەتسە شۇنداق بولۈدۇ» دېدۈ. ھەدۈسلەردە يەنە يەجۇج-مەجۇجنۈڭ چۈقۈشۈ ېۈيسا ېەلەيھۈسسالام ېاسماندۈن چۈشۈپ، دەججالنۈ ېۆلتۈرگەندۈن كېيۈن بولۈدۈغانلۈقۈمۇ كۆرسۈتۈلگەن. ھەدۈسلەردە يەنە ېۈسلامنۈڭ ېاجۈزلۈشۈپ كېتۈدۈغانلۈقۈ، ېاللاھنۈڭ قەبزۈ روھ قۈلۈش ېارقۈلۈق، يەريۈزۈدە قەلبۈدە زەررۈچۈلۈك ېۈمانۈ بار كۈشۈلەر تۈگەپ پەقەت ېەڭ يامان ېادەملەر قالغاندا قۈيامەت بولۈدۈغانلۈقۈ بايان قۈلۈنغان. ېابدۇللاھ ېۈبنۈ ېەمر ېۈبنۈ ېاس  رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «دەججال مۈنۈڭ ېۈممۈتۈم ېۈچۈدە پەيدا بولۈدۇ. دۇنيادا 40 تۇرۈدۇ.(رۈۋايەت قۈلغۇچۈ 40 كۈنمۇ، 40 ېايمۇ، 40 يۈلمۇ بۈلمۈدۈم دەيدۇ) ېاللاھ مەريەم ېوغلۈ ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامنۈ ېەۋەتۈدۇ. ېۇ دەججالنۈ ېۈزدەپ تېپۈپ ېۆلتۈرۈدۇ. ېاندۈن كۈشۈلەر (ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامدۈن كېيۈن) يەتتە يۈل ېادەم ېارۈسۈدا ېاداۋەتمۇ بولماي تېنچ ھايات كەچۈرۈدۇ. ېاندۈن ېاللاھ شام تەرەپتۈن سوغۇق شامال چۈقۈرۈدۇ، ېۇ شامال زۈمۈندۈكۈ قەلبۈدە زەررۈچە ياخشۈلۈق ياكۈ ېۈمان بولغان كۈشۈنۈ قالدۇرماي قەبزۈ روھ قۈلۈدۇ. ھەتتا بۈرەرسۈڭلار تاغنۈڭ باغرۈغا كۈرۋالغان تەقدۈردۈمۇ، شامال شۇ يەرگە كۈرۈپ ېۇنۈڭ جېنۈنۈ ېالماي قويمايدۇ. يەر يۈزۈدە يامان ېۈشلارغا بېرۈلۈشتە قۇشنۈڭ ېۇچقۈنۈدەك تېز، يۈرتقۇچ ۋەھشۈ ھايۋانلاردەك ھۆركۈرەيدۈغان كۈشۈلەر قالۈدۇ، ېۇلار ياخشۈ ېۈشنۈ بۈلمەيدۇ، يامان ېۈشنۈ ېۈنكار قۈلمايدۇ. ېاندۈن شەيتان بۈر ېادەمنۈڭ سۈرۈتۈگە كۈرۈپ ېۇلارنۈڭ ېالدۈغا كېلۈپ: «مۈنۈڭ سۈزۈمگە كۈرمەمسۈلەر» دەيدۇ. ېۇلار «بۈزنۈ نۈمۈگە بۇيرۇيسەن؟» دەيدۇ. شەيتان ېۇلارنۈ بۇتقا چۇقۇنۇشقا بۇيرۇيدۇ. ېۇ چاغدا ېۇلارنۈڭ رۈزۈقۈ كەڭ، تۇرمۇشۈ پاراۋان بولۇپ كېتۈدۇ. ېاندۈن سۈر چېلۈنۈدۇ...(مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       بۇندۈن باشقا مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان بۈر ھەدۈستە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام قۈيامەتنۈڭ ېالامەتلۈرۈنۈ ساناپ مۇنداق دۈگەن: «بۇ ېالامەتلەرنۈڭ ېاخۈرقۈسۈ يەمەن تەرەپتۈن بۈر ېوتنۈڭ چۈقۈپ كۈشۈلەرنۈ توپلۈشۈدۇر». «سەھۈھۇلبۇخارۈ»دۈكۈ يەنە بۈر ھەدۈستە بۇ ېوتنۈڭ ھەزەرۈ مەۋت تەرەپتۈن چۈقۈپ كۈشۈلەرنۈ شام رايۇنۈغا توپلايدۈغانلۈقۈ بايان قۈلۈنغان.

omer

2010-11-14 14:27

قۈيامەت

       كۆزلەر تورلاشقان، ېاينۈڭ نۇرۈ ېۆچكەن، كۈن بۈلەن ېاي بۈرلەشتۈرۈلگەن چاغدا، ېۈنسان بۇ كۈندە: «قاچۈدۈغان جاي قەيەردە؟» دەيدۇ. ياق، (اﷲ نۈڭ ېازابۈدۈن) قاچۈدۈغان پاناھگاھ يوقتۇر. بۇ كۈندە قارارگاھ پەرۋەردۈگارۈڭنۈڭ تەرۈپۈدۇر» (سۈرە قۈيامەت 7-12-ېايەتلەر)
       ھاياتلۈق گويا ېېقۈنغا ېوخشايدۇ. ېۇنۈڭدا ېەجۈلۈ پۈتكەنلەر ېۆلۈمگە يۈز تۇتسا، يەنە نۇرغۇن يېڭۈ جانلار ھاياتقا كۆز ېاچۈدۇ. ھاياتلۈق گويا مەۋج ېۇرۇپ تۇرغان دېڭۈز دولقۇنلۈرۈغا ېوخشايدۇ. بۈر دولقۇن شاۋقۇن بۈلەن دېڭۈز قۈرغۈقۈغا ېۇرۇلۇپ تۈگۈگەندە، كەينۈدۈنلا يەنە بۈر دولقۇن قۈرغاققا ېۇرۇلۈدۇ. ياشۈرۈپ تۇرغان ېوت-چۆپلەر قۇرۇپ قالغاندا، ېورنۈغا يەنە ياپ-يېشۈل كوكاتلار ېۈنۈپ چۈقۈدۇ. قۇياش زۈمۈننۈ ېۈللۈق نۇرۈ بۈلەن پەپۈلەيدۇ. ېەمما بۇلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈڭ نۈھايۈتۈ، ېاياقلۈشۈش چېكۈ بولۈدۇ. ھاياتلۈق ھەرگۈزمۇ ېۈزۈلمەس ېېقۈن ېەمەس. شۇنداق بۈر كۈندە كۈننۈڭ نۇرۈ ېۆچۈدۇ. يۇلتۇزلار تۈكۈلۈدۇ. دەريا – بۇلاقلار ېېقۈشتۈن توختايدۇ. گۈللەر توزۇپ قۇرۇيدۇ. ھەممە نەرسە ھەتتا كاېۈناتمۇ گۇمران بولۈدۇ. ېۈنساننۈڭ ېۆمرۈ چەكلۈك بولۇپ، ېۇنۈڭ ېاياقلشۈشۈ ېۆلۈم دەپ ېاتالغۈنۈدەك، دۇنيانۈڭ ېۆمرۈمۇ چەكلۈك بولۇپ، ېۇنۈڭ يوقۈلۈشۈ قۈيامەت دەپ ېاتۈلۈدۇ.
       مانا بۇ قۇرېاندۈكۈ نەچچە يۈز ېايەتتە تەكرار-تەكرار زۈكۈر قۈلۈنغان، ېاللاھتاېالا بەندۈلۈرۈنۈ دەھشۈتۈدۈن ېاگاھلاندۇرغان ھېساپ كۈنۈدۇر. مانا بۇ مۆېمۈنلەر ېازابۈدۈن پاناھ تۈلۈگەن، گۇناھكارلار يۈراق سانۈغان ھەسرەت-نادامەت كۈنۈدۇر. مانا بۇ ھەر ېادەم دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈگە يارۈشا مۇكاپات ياكۈ جازاغا ېېرۈشۈدۈغان ھۆكۈم كۈنۈدۇر. «(قۈيامەتنۈڭ) قۇلاقنۈ گاس قۈلغۇدەك قاتتۈق ېاۋازۈ كەلگەن چاغدا (ھەممە ېادەم ېۆز ھالۈ بۈلەن بولۇپ قالۈدۇ). ېۇ كۈندە كۈشۈ ېۆزۈنۈڭ قېرۈندۈشۈدۈن، ېانۈسۈدۈن، ېاتۈسۈدۈن، خوتۇنۈدۈن ۋە بالۈلۈرۈدۈن قاچۈدۇ. ېۇ كۈندە ھەر ېادەمنۈڭ بۈر ھالۈ بولۈدۇكۈ، ېۇنۈڭ باشقۈلارغا قارۈشۈغا (شۇ ھالۈ) يار بەرمەيدۇ. ېۇ كۈندە نۇرغۇن يۈزلەردۈن نۇر، كۈلكە ۋە خۇشال - خۇراملۈق يېغۈپ تۇرۈدۇ. يەنە بۇ كۈندە نۇرغۇن يۈزلەرنۈ چاڭ - توزان بېسۈپ كەتكەن، قارۈداپ كەتكەن بولۈدۇ». (سۈرە ېەبەسە 33-41-ېايەتلەر)
       قۈيامەت كۈنۈگە ېۈشۈنۈش ېاللاھقا مەلۇم بۈر ۋاقۈتتا جۈمۈ جانلۈقلار ېۆلۈپ، ھاياتۈ دۇنيانۈڭ ېاخۈرلۈشۈدۈغانلۈقۈ، ېاندۈن ېاللاھنۈڭ جۈمۈ ېۆلۈكلەرنۈ تۈرۈلدۈرۈپ ھېساپ ېۈچۈن ېۆز دەرگاھۈغا يۈغۈدۈقانلۈقۈ، ھەربۈر ېادەمنۈڭ دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈگە يارۈشا دوزاخ ياكۈ جەننەتكە كۈرۈدۈغانلۈقۈغا شەكسۈز ېۈشۈنۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ. مۆېمۈننۈڭ ېەقۈدۈسۈ ېۇنۈڭسۈز دۇرۇس بولمايدۇ. قۈيامەت كۈنۈگە ېۈمان ېېيتۈش ېاللاھقا ېۈمان ېېيتۈش بۈلەن چەمبەرچەس باغلانغان. قۇرېاندا « ېەگەر سۈلەر ېاللاھقا ۋە ېاخۈرەت كۈنۈگە ېۈمان ېېيتۈدۈغان بولساڭلار ....» دۈگەن ېۈبارە خېلۈ كۆپ ېۇچرايدۇ. ېەمەللەردۈن ھېساپ ېېلۈنۈدۈغان شۇنداق بۈر ېۇلۇغ كۈننۈڭ بارلۈقۈغا بولغان ېۈماننۈڭ مۇسۇلماننۈڭ ھاياتۈدۈكۈ ېۆزۈنۈ ېۈسلاھ قۈلۈشۈ ۋە جەمۈيەتنۈڭ مۇستەقۈم توغرا يولۈدا بولۈشۈدۈكۈ رولۈ تەڭداشسۈز، شۇ سەۋەبلۈك قۇرېان كەرۈمدە قيامەت كۈنۈگە ېۈمان ېېيتۈش ېەڭ مۇھۈم تېما سۈپۈتۈدە نەچچە يۈزلۈگەن ېايەتلەردە تەكرار ېېيتۈلغان. سۈرە قۈيامەت، سۈرە ھەشۈر، سۈرە تەغابۇن، سۈرە ھاققە، سۈرە ۋاقۈېە، سۈرە زەلزەلەگە ېوخشاش بۈر قانچە سۈرۈلەر قۈيامەت كۈنۈنۈڭ ېۈسمۈ بۈلەن ېاتالغان. بۈر قۈيامەت كۈنۈنۈڭ قۇرېاندا ېوخشاش بولمۈغان 87 تۈرلۈك ېۈسۈم بۈلەن ېاتۈلۈشۈ ۋە ھەربۈر ېۈسۈمنۈڭ ېۆزۈگە خاس مەنا قاتلۈمۈغا ېۈگە بولۈشۈمۇ بۇ تېمۈنۈڭ ېەھمۈيۈتۈ ۋە سالمۈقۈنۈڭ چوڭ ېۈكەنلۈكۈنۈڭ دەلۈلۈدۇر. ېۈمام غەززالۈ بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ: «ېاللاھتاېالا قۈيامەت كۈنۈنۈ ېوخشۈمۈغان تۈرلۈك ېۈسۈملار بۈلەن ېاتۈغان. ېۈسۈملارنۈڭ كۆپلۈكۈدۈن مەقسەت ېۈسۈم تەكرارلاش ېەمەس، بەلكۈ ېۈنساننۈ ېاگاھلاندۇرۇش، ېۈنساننۈ ېوخشۈمۈغان ېۈسۈم ېاستۈغا يۇشۇرۇنغان ېوخشۈمۈغان مەنا ھەققۈدە ېويلۈنۈشقا يېتەكلەشتۇر، چۈنكۈ بۇ ېۈسۈملارنۈڭ ھەربۈرۈ قۈيامەت كۈنۈنۈڭ بۈر سۈرۈنۈ، ھەر بۈرۈ بۈر سۈپۈتۈنۈ ېېچۈپ بۈرۈدۇ».
       «سۇر چېلۈنغاندا ېاسمانلاردۈكۈ ۋە زېمۈندۈكۈ ېاللاھ تاېالا خالۈغاندۈن باشقا مەخلۇقاتلارنۈڭ ھەممۈسۈ ېۆلۈدۇ، ېاندۈن سۇر ېۈككۈنچۈ قېتۈم چېلۈنغاندا ناگاھان ېۇلار تۇرۇپ (نېمۈگە بۇيرۇلۈدۈغانلۈقلۈرۈغا) قاراپ تۇرۈدۇ». (سۈرە زۇمەر 68-ېايەت). مانا بۇ ېايەتتۈن مەلۇمكۈ، قۈيامەت مۇنداق ېۈككۈ چوڭ ھادۈسۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان. بۈرۈ زۈمۈندۈكۈ جانلۈقلارنۈڭ ھەممۈسۈ ېۆلۈپ، ھاياتلۈق ۋە ېالەم ېاخۈرلۈشۈدۇ. ېۈككۈنچۈسۈ ېاللاھتاېالانۈڭ ېۈزنۈ بۈلەن جۈمۈ ېۆلۈكلەر تۈرۈلۈپ، قەبرۈلەردۈن چۈقۈپ، مەھشەرگاھقا سوېال-سۇراق ېۈچۈن ھازۈر بولۈدۇ، ېاخۈرەت ھاياتۈ باشلۈنۈدۇ. بۇ ېۈككۈ ھادۈسۈنۈڭ باشلۈنۈشۈ ېۈككۈ قېتۈملۈق سۈر بۈلەن باغلانغان. قۈيامەتنۈڭ كۈشۈلەر بۈخەۋەر تۇرغان ھالدا تۇيۇقسۈز كۈلۈدۈغانلۈقۈ ۋە ېاز قالغانلۈقۈ ھەققۈدە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: «مەن قانداقمۇ خاتۈرجەم بولاي، ھالبۇكۈ سۈر چالغۇچۈ سۈرنۈ چېلۈش ېۈچۈن ېاغزۈغا ېالغان تۇرسا، ېۇ رۇخسەتنۈ كۈتۈۋاتۈدۇ. قاچانكۈ ېۇنۈ چېلۈشقا بۇيرۇق قۈلۈنسا، ېۇنۈ چالۈدۇ». گويا بۇ گەپ ساھابۈلەرگە قاتتۈق تەسۈر قۈلغاندەك ېۈدۈ. رەسۇلۇللاھ: ېاللاھتاېالا بۈزگە كۇپايە، ېاللاھتاېالا نۈمە دۈگەن ياخشۈ ېۈگە دەڭلار» دېدۈ. (تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان) ېايەتلەر ۋە ھەدۈسلەردۈن مەلۇمكۈ، ېاللاھ ېۈسرافۈل ېۈسۈملۈك پەرۈشتۈنۈ قۈيامەتنۈڭ سېگۈنالۈ بولغان سۈرنۈ چېلۈشقا مەسېۇل قۈلغان. بۈرۈنچۈ قېتۈملۈق سۈر چېلۈنۈش بۈلەن كاېۈناتتا ناھايۈتۈ چوڭ ېۆزگۈرۈشلەر يۈز بېرۈدۇ. تەبۈېەتنۈڭ نورمال قانۇنۈيۈتۈ پۈتۈنلەي بۇزۇلۇپ، ېۈنساننۈڭ خۈيالۈغا كەلمۈگەن دەھشەتلۈك ھادۈسۈلەر ھەققۈدە قۇرېاندا قەلۈبلەرنۈ تۈتۈرەتكۈچۈ ېوبرازلۈق بايانلار كەلگەن. «بۈرۈنچۈ قېتۈملۈق سۇر چېلۈنغان چاغدا، زېمۈن ۋە تاغلار (ېورۇنلۈرۈدۈن) كۆتۈرۈلۈپ (بۈر - بۈرۈگە) ېۇرۇلۇپ (ېۇۋۈلۈپ كەتكەن) چاغدا، بۇ كۈندە چوڭ ېۈش (يەنۈ قۈيامەت) يۈز بېرۈدۇ. ېاسمان يېرۈلۈدۇ، بۇ كۈندە ېاسمان (قالايمۈقانلۈشۈپ) ېاجۈزلۈشۈپ كېتۈدۇ» (سۈرە ھاققە 13-16- ېايەت)
       «ېاسمان يېرۈلغان چاغدا، يۇلتۇزلار تۆكۈلگەن چاغدا، دېڭۈزلار بۈر - بۈرۈگە قوشۇلغان چاغدا، قەبرۈلەر ېاستۈ - ېۈستۈ قۈلۈنغان (يەنۈ ېۆلۈكلەر چۈقۈرۈلغان) چاغدا، ھەر ېادەم ېۈلگۈرۈ - كېيۈن قۈلغان ېۈشلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈ بۈلۈدۇ» (ېۈنفۈتار 1-5-ېايەت) «ېۇ كۈندە ېاسمان ېېرۈتۈلگەن مۈستەك بولۇپ قالۈدۇ. تاغلار ېېتۈلغان رەڭلۈك يۇڭدەك بولۇپ قالۈدۇ» (سۈرە ماېارۈج 8-9 ېايەتلەر). ېاللاھتاېالا ھەممە نەرسۈگە مۇېەييەن ېۆلچەم ۋە مۇددەتنۈ بەلگۈلۈگەن. ېاستۈرونومۈيە ېۈلمۈدا يۇلتۇزلارنۈڭ قېرۈشۈ، ېۆلۈشۈدەك ھادۈسۈلەر ھەممە ېۈتراپ قۈلغان ېۈلمۈ ھەقۈقەت. يۇقارقۈ بايانلار ېاسمان، زۈمۈن، قۇياش، ېاي-يۇلتۇز، تاغ، دەريا-دېڭۈزدەك نۈسبەتەن تۇراقلۈق بولغان، ېۈنساننۈڭ ېۈگۈدارچۈلۈق قۇدرۈتۈدۈن ھالقۈغان شەيېۈيلەردۈكۈ ېۆزگۈرۈشنۈ مەركەز قۈلغان ھالدا ېايرۈم-ېايرۈم سۈرە ۋە ېورۇنلاردا كەلگەن. بۈرۈنچۈ قېتۈملۈق سۇر چېلۈنغاندا ېاسماننۈڭ يېرۈلۈشۈ، كۈن نۇرۈنۈڭ ېۆچۈشۈ، تاغلارنۈڭ پارچۈلۈنۈپ ېۇۋۈلۈنۈپ كېتۈشۈ، يەرنۈڭ قاتتۈق تەۋرۈشۈ، يۇلتۇزلارنۈڭ تۆكۈلۈشۈدەك زور ھادۈسۈلەر بۈلەن ېالەمنۈڭ بۈرلۈكۈ بوزۇلۈدۇ. زېمۈندۈكۈ جانلۈقلار- ېۈنسانلار، جۈنلار، ھايۋانلار ھەممۈسۈ ېۆلۈدۇ.
       ېۈككۈنچۈ قېتۈملۈق سۈر چېلۈنغاندا ېاللاھنۈڭ ېۈزنۈ بۈلەن جۈمۈ جانلۈقلار قەبرۈلۈرۈدۈن تۈرۈلۈپ قوپۈدۇ، تۇنجۈ ېادەم ېەلەيھۈسسالامدۈن تاكۈ بۈرۈنچۈ قېتۈملۈق سۈر چېلۈنغۈچە ېۆتكەن جۈمۈ ېۈنسانلار، مەيلۈ ېۇ سۇدا ېېقۈپ، ېوتتا كۆيۈپ، ھاۋادا پارتلاپ قانداق تەرۈقۈدە ېۆلگەن بولسۇن، ېاللاھنۈڭ قۇدرەت ېۈلاھۈ بۈلەن تۈرۈلۈدۇ. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: ېۈككۈ قېتۈملۈق سۈرنۈڭ ېارلۈقۈ 40. مەن «ېۈ رەسۇلۇللاھ، 40 كۈن دۈمەكچۈمۇ؟» دۈسەم، رەسۇلۇللاھ، «مەن بۈر نەرسە دۈمەيمەن» دېدۈ مەن «ېۈ رەسۇلۇللاھ، 40 ېايمۇ» دۈسەم، رەسۇلۇللاھ، «مەن بۈر نەرسە دۈمەيمەن» دېدۈ مەن «ېۈ رەسۇلۇللاھ، 40 يۈلمۇ» دۈسەم، رەسۇلۇللاھ، «مەن بۈر نەرسە دۈمەيمەن» دېدۈ ۋە ېارقۈدۈنلا «شۇنۈڭدۈن كېيۈن ېاللاھ ېاسماندۈن يامغۇر ياغدۇرۈدۇ، ېادەم بالۈلۈرۈ خۇددۈ يامغۇردۈن كېيۈن ېوت-چۆپلەر ېۈنۈپ چۈققاندەك قەبرۈلۈرۈدۈن تۈرۈلۈپ چۈقۈشقا باشلايدۇ. ېادەمنۈڭ ھەممە ېەزالۈرۈ توپۈدا چۈرۈپ تۈگەيدۇ. پەقەت بۈر پارچە سۆڭەك- قۇيرۇق سۆڭۈكۈ بۇنۈڭدۈن مۇستەسنا. قۈيامەت كۈنۈ بارلۈق جانلۈقلار ېاشۇ سۆڭۈكۈ ېارقۈلۈق بۈرۈكتۈرۈلۈپ ېەسلۈگە كەلتۈرۈلۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       تەۋھۈد ېەقۈدۈسۈ ېۈمان تارازاسۈنۈڭ بۈر تەرۈپۈ بولسا، ېۈنسان ېۆلگەندۈن كېيۈن قايتا تۈرۈلۈدۈغانلۈقۈنۈ دۈلۈ ۋە تۈلۈ بۈلەن تەستۈقلاش ېۇنۈڭ يەنە بۈر تەرۈپۈ ھېسابلۈنۈدۇ، ېۇنۈ ېۈنكار قۈلغان ېادەم كۇفرۈنۈڭ ھۆكمۈدە بولۈدۇ. كۆز كۆرمۈگەن، ېەقۈل يەتمەيدۈغان ېۈشلارغا پەقەت ېاللاھ خەۋەر بەرگەنلۈكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام يەتكۈزگەنلۈكۈ ېۈچۈنلا شەك شۈبھۈسۈز ېۈشۈنۈشنۈڭ ېۆزۈ ېۈمان ھېسابلۈنۈدۇ ، ېەنە شۇنۈڭدا كۈشۈلەر سۈنۈلۈدۇ، دەرۈجۈلۈرۈ بۈلۈنۈدۇ. شۇڭا ېاللاھ تاېالا مۆمۈنلەرنۈ «ېۇلار غەيبكە ېۈشۈنۈدۇ» دېگەن سۈپەت بۈلەن سۈپەتلۈگەن. ېۈككۈنچۈ قېتۈملۈق سۈر چېلۈنغاندا، ېاللاھنۈڭ ېۈزنۈ بۈلەن جۈمۈ ېۆلۈكلەر تۈرۈلۈپ قەبرۈلۈرۈدۈن چۈقۈدۇ. ېاللاھ تاېالا ناھايۈتۈ ېوچۇق ېۈبارۈلەر بۈلەن ېۈمانسۈزلار ېۈنكار قۈلغان بۇ ھەقۈقەتنۈ مۇنداق بايان قۈلۈدۇ:
       ېۈ ېۈنسانلار! ېەگەر سۈلەر قايتا تۈرۈلۈشتۈن شەكلەنسەڭلار (گۇمانۈڭلارنۈڭ تۈگۈشۈ ېۈچۈن ېەسلۈدۈكۈ يارۈتۈلۈشۈڭلارغا قاراڭلار)، بۈز سۈلەرگە (ېاللاھنۈڭ قۇدرۈتۈنۈ بايان قۈلۈش ېۈچۈن ېاتاڭلار ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈ) تۇپراقتۈن، ېۇنۈڭ ېەۋلادۈنۈ (ېالدۈ بۈلەن) ېابۈمەنۈدۈن، ېاندۈن لەختە قاندۈن، ېاندۈن شەكۈلگە كۈرگۈزۈلگەن ۋە كۈرگۈزۈلمۈگەن پارچە گۆشتۈن ياراتتۇق. بۈز خالۈغان ېادەمنۈ بەچچۈداندا مۇېەييەن مۇددەتكۈچە قالدۇرۈمۈز، ېاندۈن سۈلەرنۈ (ېاناڭلارنۈڭ قارنۈدۈن) بوۋاقلۈق ھالۈتۈڭلاردا چۈقۈرۈمۈز (ېاندۈن سۈلەرنۈ ېاستا-ېاستا كۈچ-قۇۋۋەتكە تولدۇرۈمۈز)، سۈلەر (كامالەت يېشۈ) قۈران ۋاقتۈڭلارغا يېتۈسۈلەر، بەزۈڭلار ياشلۈقۈڭلاردا ۋاپات بولۇپ كېتۈسۈلەر، بەزۈڭلار، (ېۈلگۈرۈ) بۈلگەندۈن كېيۈن ھېچ نەرسۈنۈ بۈلمەس ھالۈتۈڭلارغا قايتۇرۇلۇشۈڭلار ېۈچۈن، ناھايۈتۈ قېرۈپ كەتكۈچە (ھايات) قالدۇرۇلۈسۈلەر، (ېاللاھ تاېالانۈڭ ېۆلگەنلەرنۈ قايتا تۈرۈلدۈرۈشكە قادۈر ېۈكەنلۈكۈنۈ كۆرسۈتۈدۈغان يەنە بۈر دەلۈل شۇكۈ) سەن زېمۈننۈ قاقاس كۆرۈسەن، ېۇنۈڭغا بۈز يامغۇر ياغدۇرساق ېۇ جانلۈنۈدۇ ۋە كۆپۈشۈدۇ، تۈرلۈك چۈرايلۈق ېۆسۈملۈكلەرنۈ ېۈندۈرۈپ بېرۈدۇ. بۇ (يەنۈ ېاللاھ تاېالانۈڭ ېۈنساننۈ ۋە ېۆسۈملۈكلەرنۈ يۇقۈرۈقۈدەك يارۈتۈشۈ)، ېاللاھ تاېالانۈڭ ھەق ېۈكەنلۈكۈنۈ، ېۆلۈكلەرنۈ تۈرۈلدۈرەلەيدۈغانلۈقۈنۈ ۋە ھەر نەرسۈگە قادۈر ېۈكەنلۈكۈنۈ سۈلەرگە بۈلدۈرۈش ېۈچۈندۇر». سۈرە ھەج (22- سۈرە) 5-6 ېايەتلەر. ېاللاھنۈڭ كۈندەك روشەن بۇ بايانلۈرۈ ھەر بۈر ېەقۈل ېۈگۈسۈ ېۈچۈن يېتەرلۈك ېەمەسمۇ؟
       ېاخۈرەت ھاياتۈ جۈمۈ ېۈنسانلار، جۈنلارنۈڭ جۈسمۈ ۋە روھۈ بۈلەن تۈرۈلۈپ ېاللاھقا ھېساب بېرۈش ېۈچۈن مەھشەرگاھقا توپلۈنۈشۈدۈن باشلۈنۈدۇ. ېۈنسانلارنۈڭ ھاياتۈ دۇنيادۈكۈ ېەمەللۈرۈ سەۋەبلۈك قايتا تۈرۈلگەندۈكۈ ھالۈتۈدە پەرق بولۈدۇ. ياخشۈ ېەمەللەرنۈ قۈلغانلار بېجۈرۈم، چۈرايلۈق ھالەتتە بولۈدۇ. يامانلۈقتۈن ېۆزۈنۈ تارتمۈغانلار بولسا كەمتۈك، ېەيۈبناق ھالەتتە قەبرۈلۈرۈدۈن چۈقۈدۇ. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «قۈيامەت كۈنۈ كۈشۈلەر ېۈچ تۈركۈمگە بۆلۈنۈدۇ: بۈر تۈركۈم كۈشۈلەر پۈيادۈلۈك بولۈدۇ؛ ېۈككۈنچۈ تۈركۈم كۈشۈلەر تۆگۈلۈك بولۈدۇ؛ يەنە بۈر تۈركۈم كۈشۈلەر يۈزۈ بۈلەن ماڭغان ھالەتتە كېلۈدۇ، ساھابۈلەر: ېۈ رەسۇلۇللاھ، ېادەم قانداقمۇ يۈزۈ بۈلەن ماڭۈدۇ؟ دەپ سورۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: ېادەمنۈ پۇتۈ بۈلەن مېڭۈشقا قادۈر قۈلغان ېاللاھ يۈزۈ بۈلەن ماڭدۇرۇشقۈمۇ قادۈردۇر» دېدۈ. مانا بۇ ېاللاھ تاېالانۈڭ سۈرە «بەنۈ ېۈسراېۈل» (17- سۈرە) دۈكۈ: قۈيامەت كۈنۈ ېۇلارنۈ دۇم ياتقۇزۇپ (سۆرەلگەن) كور، گاچا، گاس ھالدا يۈغۈمۈز» (97- ېايەت) دېگەن ېايۈتۈنۈڭ شەرھۈسۈدۇر. ېۈمام غەززالۈ بۇ ھەقتە «إچياء ىلوم الدين» دېگەن كۈتابۈدا مۇنداق يازغان: «ېۆزۈ كۆرۈپ ېادەتلەنمۈگەن بارلۈق نەرسۈلەرنۈ ېۈنكار قۈلۈش ېۈنساننۈڭ تەبۈېۈتۈ. ېەگەر ېادەم قورسۈقۈ بۈلەن ماڭۈدۈغان يۈلاننۈ كۆرمۈگەن بولسا مېڭۈش ېۇقۇمۈنۈ مەڭگۈ پۇتقا باغلاپ چۈشەنگەن بولاتتۈ. شۇڭا سەن قۈيامەت كۈنۈدۈكۈ ېەھۋاللارنۈ، دۇنيا ھاياتۈغا ېوخشۈمايدۈغان ھادۈسۈلەرنۈ ېۈنكار قۈلۈشتۈن ساقلان» سۈرە بەقەرەنۈڭ 275- ېايۈتۈدە ېېيتقۈنۈدەك: «جازانە ېۆسۈم يېگەن ېادەملەر قۈيامەت كۈنۈ گۆرلۈرۈدۈن جۈن چېپۈلۈپ قالغان ساراڭ ېادەمدەك قوپۈدۇ» ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «كۈشۈلەردۈن نەرسە تۈلۈگەن ېادەم قۈيامەت كۈنۈ يۈزۈدە گۆش دۈدارۈ يوق ھالدا تۈرۈلۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). تەكەببۇر، ھالۈ چوڭ ېادەملەر قۈيامەت كۈنۈ چۈمۈلۈگە ېوخشاش كۈچۈك ھالەتتە بولۇپ، خالايۈق ېۇلارنۈ ېاياغلۈرۈ بۈلەن دەسسەپ ېۆتۈدۇ» (تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان). «بۈر ېادەمنۈڭ ېۈككۈ ېايالۈ بولۇپ ېەگەر ېۇ ېاياللۈرۈ ېوتتۇرۈسۈدا ېادۈل بولمۈغان بولسا، قۈيامەت كۈنۈدە يېرۈم تەرۈپۈ ېېقۈپ ساڭگۈلۈغان ھالدا قوپۈدۇ» (تۈرمۈزۈ، ېەبۇ داۋۇد رۈۋايەت قۈلغان) ياخشۈ ېەمەللەرنۈ قۈلغان مۆمۈنلەر بولسا يۈزلۈرۈدۈن نۇر يېغۈپ تۇرغان ھالەتتە ھازۈر بولۈدۇ. ېۇلارنۈڭ نۇرۈ ېۇلارنۈڭ ېالدۈدا ۋە ېوڭ تەرۈپۈدە يۈرۈدۇ. نامازنۈڭ تەسۈرۈدۈن پۇت-قوللۈرۈ، پېشانۈسۈ ېاق، نۇرانە ھالەتتە بولۈدۇ. روزۈنۈڭ پەزلۈدۈن ېۇلارنۈڭ ېېغۈزلۈرۈنۈڭ پۇرۈقۈ ېۈپاردۈنمۇ خۇشبۇي بولۈدۇ. «چشر» سۆزۈ ېەرەبچە «توپلۈنۈش، يۈغۈلۈش» مەنۈسۈدە بولۇپ، قۈيامەت كۈنۈ ېادەملەرنۈڭ ېەمەللۈرۈدۈن ھېساب بېرۈش ېۈچۈن يۈغۈلۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ. تۈلۈمۈزدۈكۈ مەھشەرگاھ سۆزۈ شۇنۈڭدۈن كەلگەن.
       «ېۇ كۈندە زېمۈنمۇ باشقا بۈر زېمۈنغا، ېاسمانلارمۇ باشقا بۈر ېاسمانلارغا ېايلۈنۈدۇ. ېۇلار (يەنۈ پۈتۈن خالايۈق قەبرۈلۈرۈدۈن چۈقۈپ) يېگانە قۇدرەتلۈك ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا (يەنۈ مەھشەرگاھتا) ھازۈر بولۈدۇ». سۈرە «ېۈبراھۈم» (14- سۈرە) 48- ېايەت ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: ېاللاھ تاېالا قۈيامەت كۈنۈ زېمۈننۈ سول چاڭگۈلۈدا ېاسماننۈ ېوڭ چاڭگۈلۈدا تۇتۇپ: «مەن پادۈشاھتۇرمەن، زېمۈننۈڭ پادۈشاھلۈرۈ قەيەردە؟،» دەيدۇ (بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېاللاھ تاېالا مەھشەرگاھنۈڭ سۈپۈتۈنۈ مۇنداق بايان قۈلۈدۇ: «ېۇ كۈندە (يەنۈ قۈيامەت كۈنۈدە) بۈز تاغلارنۈ يوق قۈلۈمۈز، زېمۈننۈ ېوچۇق، تۈپتۈز كۆرۈسەن (يەنۈ ېۇنۈ توسۇپ تۇرۈدۈغان تاغ، دەرەخ، بۈنالار بولمايدۇ)، ېۇلارنۈ (يەنۈ ېۈنسانلارنۈ) (مەھشەرگاھقا) يۈغۈمۈز. ېۇلاردۈن بۈر كۈشۈنۈمۇ قالدۇرۇپ قويمايمۈز». سۈرە «كەھف» (18- سۈرە)
       ېاللاھنۈڭ ۋەدۈسۈ ھەقتۇر. مانا مۇشۇنداق ھېچكۈم ھېچ نەرسۈنۈ يوشۇرالمايدۈغان، ھەممە ېاشكارا بولۈدۈغان كەڭ مەيدانغا بەنۈ ېادەم توپلۈنۈدۇ، پەرۈشتۈلەر سەپ-سەپ بولۇپ تۇرۈدۇ. بۇ ھەقۈقەتەن قۈيۈن كۈندۇر، دەھشۈتۈدۈن بالۈلارنۈڭ چېچۈ ېاقۈرۈپ كېتۈدۈغان، ھامۈلۈدار ېايالنۈڭ بويۈدۈن ېاجراپ كېتۈدۈغان، كۈشۈلەر مەستەك گاڭگۈراپ قالۈدۈغان كۈندۇر. ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «قۈيامەت كۈنۈ كۈشۈلەر يالۈڭاچ ۋە خەتنۈسۈز ھالەتتە توپلۈنۈدۇ» دېدۈ ، مەن: «ېۈ رەسۇلۇللاھ، ېەرلەر ۋە ېاياللار توپلانسا ېۇلار بۈر - بۈرسۈنۈڭ ېەۋرۈتۈگە قاراپ قالمامدۇ؟» دېدۈم پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېۈ ېاېۈشە، قۈيامەت كۈنۈنۈڭ دەھشۈتۈدۈن ېۇلارنۈڭ بۈر-بۈرۈگە قارۈغۇدەك ھالۈ بولمايدۇ» دېدۈ (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان) مەھشەرگاھتۈكۈ يۈغۈلۈشتۈن تاكۈ ېاللاھنۈڭ ھېسابۈغا يۈزلەنگۈچە ناھايۈتۈ ېۇزۇن بۈر زامان، ېۇزۇن بۈر ۋاقۈت ېۆتۈدۇ. سۈرە «ماېارۈج»دۈكۈ: «پەرۈشتۈلەر ۋە روھ (يەنۈ جۈبرۈېۈل) ېاللاھقا شۇنداق بۈر كۈندە ېۆرلەيدۇكۈ، ېۇنۈڭ ېۇزۇنلۇقۈ 50 مۈڭ يۈل كېلۈدۇ» (4- ېايەت) ېايۈتۈدۈكۈ 50 مۈڭ يۈلنۈ ېۈبنۈ ېابباس، ېۈبنۈ زەيۈد، زەھھاك، ېۈكرۈمە قۈيامەت كۈنۈدۈكۈ بەندۈلەرنۈڭ ھېساب ېېلۈنغۈچە بولغان ېارلۈقتۈكۈ كۈتۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ، دەپ تەپسۈر قۈلۈدۇ. مۇشۇنداق ېۇزۇن مۇددەت ېاللاھنۈڭ ھۇزۇرۈدا تۈك تۇرۇش بەنۈ ېادەم ېۈچۈن ناھايۈتۈ ېېغۈر بۈر ېۈشتۇر. مۈقداد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «قۈيامەت كۈنۈ قۇياش مەخلۇقاتقا بۈر مۈل ېارۈلۈقۈدا يېقۈن قۈلۈنۈدۇ» (رۈۋايەت قۈلغۇچۈ مۈقداد: ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، مەن رەسۇلۇللاھنۈڭ بۈر مۈل دېگەن سۆزۈ زېمۈندۈكۈ مۇساپۈنۈ كۆرسۈتۈدۈغانلۈقۈنۈ ياكۈ كۆزگە تارتۈلۈدۈغان مۈلنۈ كۆرسۈتۈدۈغانلۈقۈنۈ بۈلمەيمەن، دېگەن) كۈشۈلەر ېەمەللۈرۈگە قاراپ تەرلەيدۇ، ېۇلارنۈڭ بەزۈلۈرۈدۈن تەر ېوشۇقۈغۈچە ېاقۈدۇ، بەزۈلۈرۈنۈڭ تۈزۈغۈچە ېاقۈدۇ، بەزۈلۈرۈنۈڭ بېلۈگۈچە ېاقۈدۇ، بەزۈلۈرۈنۈڭ ېېغۈزلۈرۈغا تەردۈن يۈگەن سېلۈنۈدۇ، دەپ قولۈ بۈلەن ېاغزۈنۈ ېۈشارەت قۈلۈپ كۆرسەتتۈ (بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېۈبنۈ مەسېۇد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «قۈيامەت كۈنۈ جەھەننەم مەھشەرگاھقا ھازۈر قۈلۈنۈدۇ. جەھەننەمنۈڭ 70 مۈڭ تۈزگۈنۈ بولۇپ، ھەر بۈر تۈزگۈنۈنۈ تارتۈدۈغان 70 مۈڭ پەرۈشتە بولۈدۇ» (بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       جەننەتمۇ، دوزاخمۇ كۆرۈنۈپ تۇرۈدۈغان يەرگە توغرۈلانغان، ياخشۈلۈق بولسۇن، يامانلۈق بولسۇن ھەممە ېەمەللەر ېاشكارا بولۈدۈغان بۇ پەيتتە قاتتۈق قورقۇنچتۈن كۈشۈلەر گاڭگۈراپ مەستەك بولۇپ قالۈدۇ. بۇ پەيتتە ھەر بۈر ېادەمنۈڭ بۈر ھالۈ بولۈدۇكۈ، ېۇنۈڭ باشقۈلارغا قارۈشۈغا شۇ ھالۈ يار بەرمەيدۇ. بۇ پەيتتە كۈشۈ ېۆزۈنۈڭ ېانۈسۈدۈن، دادۈسۈدۈن، بالۈسۈدۈن، قېرۈندۈشۈدۈن قاچۈدۇ. «دوست دوستۈنۈ كۆرۈپ تۇرۇپ ھال سورۈمايدۇ، گۇناھكار ېادەم ېۆز ېورنۈغا ېوغۇللۈرۈنۈ، ېايالۈنۈ، قېرۈندۈشۈنۈ ۋە ېۆزۈ مەنسۇپ بولغان قوۋم قېرۈنداشلۈرۈنۈ ۋە يەر يۈزۈدۈكۈ جۈمۈ ېادەمنۈ بېرۈپ بولسۈمۇ، ېۇ كۈندۈكۈ ېازابتۈن قۇتۇلۇشنۈ ېارزۇ قۈلۈدۇ». سۈرە «ماېارۈج» 10-14 ېايەتلەر. ېاللاھ تاېالا ېۈمانۈدا راستچۈل مۆمۈنلەرنۈ مەھشەرگاھنۈڭ قورقۇنچ ېازابلۈرۈدۈن ېەمۈن قۈلۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈن بۈر كۈشۈ خالايۈقنۈڭ مەھشەرگاھتا تۇرۇش ۋاقتۈنۈڭ ېۇزۇنلۇقۈنۈ سورۈغانۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «جېنۈم ېۈلكۈدە بولغان زات بۈلەن قەسەمكۈ، ېۇ ۋاقۈت مۆمۈنگە ېاسانلاشتۇرۇپ بېرۈلۈدۇ، ھەتتا شۇنچە ېۇزۇن ۋاقۈت مۆمۈننۈڭ بۇ دۇنيادا ېوقۇغان بۈر قېتۈملۈق نامۈزۈنۈڭ ۋاقتۈدۈمۇ قۈسقۈدەك تۇيۇلۈدۇ» دېدۈ. (بەيھەقۈ رۈۋايەت قۈلغان) ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «ېاللاھ تاېالانۈڭ سايۈسۈدۈن باشقا ھېچقانداق سايە يوق قۈيامەت كۈنۈدە ېاللاھ يەتتە تۈرلۈك ېادەمنۈ ېۆز ېەرشۈ ېاستۈدا سايۈتۈدۇ. ېۇلار؛ ېادۈل پادۈشاھ، ېاللاھنۈڭ ېۈبادۈتۈدە ېۆسكەن ياش، ېەس يادۈ ھەمۈشە مەسچۈتتە بولغان ېادەم، ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈ ېۈچۈن دوست بولۇشقان ۋە ېاللاھنۈڭ رازۈلۈق ېۈچۈن ېايرۈلۈشقان ېادەملەر، ېېسۈل ۋە چۈرايلۈق بۈر ېايال ېۆزۈگە چاقۈرسا، «ېاللاھتۈن قورقۈمەن» دەپ ېۇنۈ رەت قۈلغان كۈشۈ، ېوڭ قولۈ بۈلەن نېمۈنۈ بەرگەنلۈكۈنۈ سول قولۈ بۈلمەي قالغۇدەك دەرۈجۈدە مەخپۈي سەدۈقە بەرگەن كۈشۈ، خالۈي جايدا ېاللاھنۈ ياد ېېتۈپ ياش تۆككەن كۈشۈ». (بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)

omer

2010-11-14 14:30

شاپاېەت

       شۇنداقلا باشقا پەيغەمبەرلەر، شېھۈتلەر ۋە سالۈھ مۆمۈنلەرگە ېاتا قۈلغان ېالاھۈدە ېۈمتۈيازۈ، ېاللاھ بۇ شاپاېەتنۈ مۇقۈملاشتۇرۇپ قۇرېاندا مۇنداق دېگەن : «بۇ كۈندە مەرھەمەتلۈك ېاللاھ ېۈزنۈ بەرگەن ۋە سۆزۈدۈن ېاللاھ رازۈ بولغان ېادەمنۈڭ شاپاېۈتۈدۈن باشقا ھېچقانداق شاپاېەت پايدا بەرمەيدۇ» (سۈرە تاھا 159- ېايەت) «ېاللاھنۈڭ رۇخسۈتۈسۈز كۈممۇ ېاللاھنۈڭ ېالدۈدا شاپاېەت قۈلالۈسۇن؟». (سۈرە بەقەرە 25- ېايەت)
       يۇقۈرۈقۈ ېايەتلەردۈن مەلۇم بولۈدۇكۈ، شاپاېەتنۈڭ ېۈككۈ تۈرلۈك شەرتۈ بار، بۈرۈنچۈسۈ ېاللاھتاېالانۈڭ شاپاېەت قۈلغۇچۈغا رۇخسەت قۈلۈشۈ، ېۈككۈنچۈ شاپاېەت قۈلۈنغۇچۈ گۇناھ مەېسۈيەتلەرنۈ ېۆتكۈزگەن بولسۈمۇ، ېاللاھنۈڭ بۈرلۈكۈگە ېۈمان ېېيتقان مۆمۈن بولۈشۈ.
       چۈنكۈ ېاللاھ ھەرقانداق كۈشۈنۈڭ كاپۈر ياكۈ مۇشرۈكقا شاپاېەت قۈلۈشۈنۈ قوبۇل قۈلمايدۇ. شۇڭا ېاللاھتاېالا ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇشرۈك دادۈسۈ ھەققۈدۈكۈ ېۈستۈغفارۈنۈ، نۇھ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ كاپۈر ېوغلۈ توغرۈسۈدۈكۈ ېۈستۈغفارۈنۈ قوبۇل قۈلمۈغان.
       ېاللاھ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغا كاتتا فەزۈل، مەرھەمەتلەرنۈ ېاتا قۈلغان بولۇپ، شۇلاردۈن بۈرۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاخۈرەتتە ېۆز ېۈممەتلۈرۈگە شاپاېەت قۈلۈشۈدۇر. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن : «ھەر بۈر پەيغەمبەرنۈڭ ېۈجابەت بولۈدۈغان دۇېاسۈ بار. مەن ېۈجابەت بولۈدۈغان دۇېايۈمنۈ ېاخۈرەتتە ېۈممۈتۈمگە شاپاېەت قۈلۈشقا ساقلۈماقچۈمەن» (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ شاپاېۈتۈ ېۈچ تۈرلۈك بولۇپ، بۈرۈنچۈسۈ چوڭ شاپاېەت دەپ ېاتۈلۈدۇ. بۇ مەھشەرگاھنۈڭ قۈيۈن مۈنۇتلۈرۈدا ېاللاھنۈڭ ېۈزنۈ بۈلەن خالايۈققا قۈلۈدۈغان شاپاېۈتۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام قۈيامەت كۈنۈدۈكۈ چوڭ شاپاېەت توغرۈلۈق مۇنداق دېگەن : مۆمۈنلەر قۈيامەت كۈنۈ يۈغۈلۈپ، ېاللاھنۈڭ ېالدۈدا بۈزگە شاپاېەت قۈلۈدۈغان بۈر كۈشۈدۈن شاپاېەت تەلەپ قۈلساق دېيۈشۈپ ، ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا كېلۈپ: سەن بولساڭ ېۈنسانلارنۈڭ ېاتۈسۈ، ېاللاھ سۈنۈ ېۆز قولۈ بۈلەن ياراتقان، پەرۈشتۈلەرنۈ ساڭا سەجدە قۈلۈشقا بۇيرۇغان، ساڭا پۈتۈن شەيېۈلەرنۈڭ ناملۈرۈنۈ بۈلدۈرگەن، رەببۈڭنۈڭ ېالدۈدا شاپاېەت قۈلۈپ، بۈزنۈ بۇ كۈلپەتتۈن قۇتۇلدۇرساڭ دەيدۇ، ېادەم ېەلەيھۈسسالام: مەن سۈلەرگە شاپاېەت قۈلالايدۈغان دەرۈجۈدە ېەمەسمەن، دەپ ېۆزۈنۈڭ گۇناھۈنۈ ېەسلەپ خۈجۈل بولۇپ، نۇھ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا بېرۈڭلار، ېۇ ېاللاھ زېمۈن ېەھلۈگە ېەۋەتكەن دەسلەپكۈ پەيغەمبەردۇر» دەيدۇ. ېۇلار نۇھ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا كېلۈدۇ، نۇھ ېەلەيھۈسسالام: مەن سۈلەرگە شاپاېەت قۈلالايدۈغان دەرۈجۈدە ېەمەسمەن دەيدۇ ۋە ېۆزۈ بۈلمەيدۈغان نەرسە ېۈستۈدە ېاللاھقا تەلەپ قويغانلۈقۈنۈ ېەسلەپ خۈجۈل بولۇپ، ېاللاھنۈڭ دوستۈ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا بېرۈڭلار دەيدۇ. ېۇلار ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا كېلۈدۇ. ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام: «مەن بۇ دەرۈجۈدە ېەمەسمەن، ېاللاھ بۈۋاسۈتە سۆزلەشكەن ۋە تەۋرات نازۈل قۈلۈنغان مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا بېرۈڭلار» دەيدۇ، ېۇلار مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا كېلۈدۇ، ئۇ: «مەن بۇ دەرۈجۈدە ېەمەسمەن» دەيدۇ ۋە ېۆزۈنۈڭ ېوقۇشماستۈن ېادەم ېۆلتۈرۈپ قويغانلۈقۈنۈ ېەسلەپ پەرۋەردۈگارۈدۈن خۈجۈل بولۇپ: ېاللاھنۈڭ بەندۈسۈ، ېاللاھنۈڭ پەيغەمبۈرۈ، ېاللاھنۈڭ كەلۈمۈسۈ ۋە ېاللاھ تەرۈپۈدۈن سادۈر بولغان روھ ېۈيسانۈڭ ېالدۈغا بېرۈڭلار» دەيدۇ، ېۈيسا: «مەن بۇ دەرۈجۈدە ېەمەسمەن، ېۈلگۈرۈ ۋە كېيۈنكۈ گۇناھلۈرۈنۈ ېاللاھ كەچۈرگەن بەندە مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېالدۈغا بېرۈڭلار» دەيدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇلار مېنۈڭ ېالدۈمغا كېلۈدۇ، مەن بېرۈپ رەببۈمدۈن ېۈجازەت سورايمەن. ماڭا ېۈجازەت بېرۈلۈدۇ، رەببۈمنۈ كۆرگەن چاغدا، ېۇنۈڭغا سەجدە قۈلۈمەن، سەجدۈدە ېاللاھ خالۈغان چاغقۈچە تۇرۈمەن، ېاندۈن ېاللاھ: «بېشۈڭنۈ كۆتۈرگۈن، سورۈغۈنۈڭنۈ بېرۈمەن، گېپۈڭگە قۇلاق سالۈمەن، شاپاېۈتۈڭنۈ قوبۇل قۈلۈمەن» دەيدۇ. بېشۈمنۈ سەجدۈدۈن كۆتۈرۈمەن، ېاللاھ ماڭا بۈلدۈرۈدۈغان ھەمدۈ بويۈچە ېاللاھقا ھەمدۈ ېېيتۈمەن، ېاندۈن شاپاېەت قۈلۈشقا باشلايمەن، شاپاېەت قۈلۈدۈغان كۈشۈلەرنۈ ېاللاھ كۆرسۈتۈپ بېرۈدۇ. ېۇلارنۈ جەننەتكە ېېلۈپ كۈرۈمەن، ېاندۈن ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈغا قايتۈپ بارۈمەن. رەببۈمنۈ كۆرگەن چاغدا، يۇقۈرۈقۈدەك قۈلۈمەن، ېاندۈن شاپاېەت قۈلۈشقا باشلايمەن، شاپاېەت قۈلۈدۈغان كۈشۈلەرنۈ ېاللاھ كۆرسۈتۈپ بېرۈدۇ. ېۇلارنۈ جەننەتكە ېېلۈپ كۈرۈمەن، ېاندۈن كېيۈن مۇشۇ يوسۇندا 3-4- قېتۈم ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈغا قايتۈپ بېرۈپ شاپاېەت قۈلۈپ بولۇپ: دوزاختا پەقەت ېاللاھ تاېالا قۇرېاندا مەڭگۈ قالۈدۇ دېگەن كۇپپاردۈن باشقا ېادەم قالمۈدۈ دەيمەن. (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) مۇفەسسۈر ېالۈملار ېۈسرا سۈرۈسۈنۈڭ «پەرۋەردۈگارۈڭنۈڭ سېنۈ مەدھۈيۈلۈنۈدۈغان ېورۇنغا تۇرغۇزۈشۈ مۇھەققەقتۇر» (79-) ېايۈتۈدۈكۈ «مەدھۈيۈلۈنۈدۈغان ېورۇن دەل پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مەھشەرگاھتا قۈلۈدۈغان چوڭ شاپاېۈتۈگە قارۈتۈلغان دەپ شەرھۈيلەيدۇ، ېۈككۈنچۈ تۈرۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۈممۈتۈ ېۈچۈدۈن بۈر تۈركۈم كۈشۈلەرنۈڭ جەننەتكە كۈرۈشۈگە شاپاېەت قۈلۈشۈ. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «مۈنۈڭ ېۈممۈتۈم ېۈچۈدۈن 70 مۈڭ ېادەم سوېال-سۇراق قۈلۈنماي جەننەتكە كۈرۈدۇ، ېۇلارنۈڭ چۈرايۈ نۇرلۇق تولۇن ېايغا ېوخشايدۇ» بۇ چاغدا ېۇكاشە ېۈسۈملۈك ساھابە ېورنۈدۈن تۇرۇپ، يولۋاس تېرۈسۈدۈن ېۈشلەنگەن كۈيۈمۈنۈ رەسۇللاھقا بېرۈپ: «ېۈ رەسۇلۇللاھ ېاللاھتۈن مېنۈ ېاشۇلارنۈڭ قاتارۈغا كۈرگۈزۈشنۈ تۈلەپ بەرسەڭ» دېدۈ . رەسۇلۇللاھ «ېۈ ېاللاھ، ېۇنۈڭغا تۈلۈگۈنۈنۈ بەرگۈن» دەپ دۇېا قۈلدۈ، كەينۈدۈنلا يەنە بۈر ېەنسارۈ ېورنۈدۈن تۇرۇپ: ېۈ رەسۇلۇللاھ، مېنۈڭمۇ شۇلار قاتارۈدا بولۇشۇمغا دۇېا قۈلغان بولساڭ» دېۋۈدۈ، رەسۇلۇللاھ: «ېۇكاشە سېنۈڭ ېالدۈڭغا ېۆتۈپ كەتتۈ» دېدۈ. (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       بۇ ېۈككۈ تۈرلۈك شاپاېەت باشقا پەيغەمبەرلەردۈن پەرقلۈق ھالدا ېاللاھ پەقەت مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغۈلا خاس قۈلغان خۇسۇسۈيەتتۇر، ېۈچۈنچۈ تۈرۈ، گۇناھكار ېاسۈيلار دوزاختا گۇناھلۈرۈ مۈقدارۈچە ېازابلانغاندۈن كېيۈن ېاللاھنۈڭ ېۈزنۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ شاپاېۈتۈ بۈلەن جەننەتكە كۈرۈدۇ. بۇ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامدۈن باشقا پەيغەمبەرلەر، سالۈھ مۆمۈنلەرگۈمۇ خاس شاپاېەتتۇر. ېۈمران ېۈبنۈ ھۈسەين رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «دوزۈخۈي دېگەن بۈر تۈركۈم كۈشۈلەر مېنۈڭ شاپاېۈتۈم بۈلەن دوزاختۈن چۈقۈپ جەننەتكە كۈرۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېەھلۈ سۈننە ۋە جاماېە ېاللاھنۈڭ بۈرلۈكۈگە ېۈمان ېېيتقان، ېەمما چوڭ گۇناھ قۈلغانلارنۈڭمۇ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام شاپاېەت قۈلۈدۈغان يۇقۈرۈقۈ كۈشۈلەر قاتارۈغا كۈرۈدۈغانلۈقۈنۈ تەكۈتلەپ، تۆۋەندۈكۈ ھەدۈسنۈ دەلۈل قۈلۈپ كەلتۈرۈدۇ. «مۈنۈڭ ېۈممۈتۈمدۈن بەزۈلەر بۈر ېادەمگە، بەزۈلەر ېۈككۈ ېادەمگە، بەزۈلەر بۈر قەبۈلۈگە، يەنە بەزۈلەر بۈر توپ ېادەمگە شاپاېەت قۈلۈدۇ، مۈنۈڭ شاپاېۈتۈم مۈنۈڭ ېۈممۈتۈمدۈن چوڭ (ېېغۈر) گۇناھ قۈلغانلارغا بولۈدۇ» (ېەبۇ داۋۇد، تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان )

ھېساب

       مۇجەسسۈمۈ. ېاللاھ تاېالا ناھايۈتۈ ېادۈلدۇر، ېاللاھنۈڭ ېادالۈتۈ شۇكۈ، مەخلۇقاتلاردۈن ھېچبۈراۋغا زۇلۇم قۈلمايدۇ. ېاللاھ تاېالا ھەربۈر نەرسۈنۈ ېۆزۈگە لايۈق ېورۇنغا مۇناسۈپ رەۋۈشتە قويغۇچۈدۇر. ېاللاھنۈڭ ھېكمۈتۈ ۋە ېادالۈتۈ شۇكۈ، مۆمۈن بۈلەن كاپۈر، سالۈھ بۈلەن پاسۈق، ياخشۈ بۈلەن يامان ھېچقاچاندا باراۋەر بولمايدۇ. ېاللاھ ھەر ېادەمگە ېەمۈلۈگە يارۈشا مۇكاپات ياكۈ جازا بۈرۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مەھشەرگاھتا خالايۈققا شاپاېەت قۈلۈشۈدۈن كېيۈن قەزا ۋە ھۆكۈم باشلۈنۈدۇ. ېەنە شۇ كۈندە، قۇياش كۈشۈلەرنۈڭ باش ېۈستۈگە توغرۈلانغان، پەرۈشتۈلەر سەپ-سەپ بولۇپ تۇرغان، كۈشۈلەر قارا تەرگە چۆمۈلگەن چاغدا، ېاللاھ تاېالا ھەربۈر بەندۈدۈن ھېساب ېېلۈشنۈ باشلايدۇ. بۇ شۇنداق تەپسۈلۈي، ېۈنچۈكە ھېسابكۈ ، ېۇنۈڭدا ېۈنسان ھەربۈر سۆزۈدۈن، ھەرۈكۈتۈدۈن، ېەمۈلۈدۈن بۈرمۇ-بۈر ھېساب بېرۈدۇ. بۇ شۇنداق ېادالەتلۈك ھېسابكۈ ، ېۇنۈڭدا ېۈنساننۈڭ تېرۈقچۈلۈك ياخشۈلۈقۈمۇ ھازۈر قۈلۈنۈدۇ. زەررۈچۈلۈك يامانلۈقۈمۇ چۈشۈپ قالمايدۇ. ېاللاھ تاېالا ھەربۈر ېادەمگە ېەمەللۈرۈنۈ خاتۈرۈلۈگۈچۈ پەرۈشتۈلەرنۈ مۇېەككەل قۈلغان. «ھالبۇكۈ سۈلەرنۈڭ ېۈستۈڭلاردا سۈلەرنۈ كۆزۈتۈپ تۇرغۇچۈ پەرۈشتۈلەر بار. (ېۇلار ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا) ھۆرمەتلۈك بولۇپ (سۈلەرنۈڭ سۆزلۈرۈڭلارنۈ ۋە ېەمەللۈرۈڭلارنۈ) يېزۈپ تۇرۈدۇ. ېۇلار قۈلمۈشلۈرۈڭلارنۈ بۈلۈپ تۇرۈدۇ (سۈرە ېۈنفۈتار 10-12 ېايەتلەر). ېاللاھتاېالانۈڭ ېۈلمۈ ھەممۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغاندۇر «قۇرۇقلۇقتۈكۈ، دېڭۈزدۈكۈ نەرسۈلەرنۈڭ ھەممۈنۈ ېاللاھ بۈلۈدۇ، (دەرەختۈن) تۆكۈلگەن ياپراقتۈن ېاللاھ بۈلمەيدۈغان بۈرەرسۈمۇ يوق» (سۈرە ېەنېام 59- ېايەت) شۇنداق تۇرۇقلۇق، ېاللاھتاېالا ېادالۈتۈ ۋە رەھمۈتۈنۈ بۈلدۈرۈش ېۈچۈن ېۈلاھۈ ھۆكۈمدۈن ېۈلگۈرۈ ھەر ېادەمنۈڭ نامە-ېەمەل كۈتابۈنۈ ېالدۈغا تاشلايدۇ «كۈشۈلەرنۈڭ نامە-ېەمەلۈ ېوتتۇرۈغا قويۇلۈدۇ ، گۇناھكارلارنۈڭ ېۇنۈڭدۈكۈ خاتۈرۈلەردۈن قورققانلۈقۈنۈ كۆرۈسەن ، ېۇلار «ۋاي بۈزگە! بۇ نامە-ېەمالغا چوڭ-كۈچۈك گۇناھنۈڭ ھەممۈسۈ خاتۈرۈلۈنۈپتۈغۇ؟ دەيدۇ، ېۇلار قۈلغان ېەتكەنلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈڭ نامە-ېەمالۈغا خاتۈرۈلەنگەنلۈكۈنۈ كۆرۈدۇ ، پەرۋەردۈگارۈڭ ھېچ ېادەمگە زۇلۇم قۈلمايدۇ» (سۈرە كەھف 49- ېايەت) ېۈنسان گۇناھلۈرۈدۈن تېنۈۋالماقچۈ بولغاندا، ېاللاھنۈڭ ېەمرۈ بۈلەن ېۇنۈڭ ېەزالۈرۈ قولۈ، كۆزۈ، تۈلۈ، پۇتۈ ... تۈلغا كۈرۈپ ھەقنۈ بايان قۈلۈش بۈلەن ېۇنۈڭ زۈيۈنۈغا گۇۋاھلۈق بېرۈدۇ، مانا بۇ قۇرېاندۈكۈ «شۇ كۈندە ېۇلارنۈڭ ېېغۈزلۈرۈنۈ پېچەتلۈۋۈتۈمۈز، ېۇلارنۈڭ قۈلمۈشلۈرۈنۈ قوللۈرۈ بۈزگە سۆزلەپ بېرۈدۇ، پۇتلۈرۈ گۇۋاھلۈق بېرۈدۇ (يەنۈ ھەر بۈر ېەزا ېۇنۈڭدۈن سادۈر بولغان ېۈشنۈ سۆزلەپ بۈرۈدۇ). (سۈرە ياسۈن 65- ېايەت) ېايۈتۈنۈڭ تەپسۈرۈدۇر. شۇنداقلا بۇ كۈندە زېمۈنمۇ ېۈنساننۈڭ ېەمەللۈرۈگە گۇۋاھلۈق بېرۈدۇ. ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ مۇنداق دەيدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام : «بۇ كۈندە زېمۈن ېۆزۈنۈڭ خەۋەرلۈرۈنۈ (يەنۈ ېۇنۈڭ ېۈستۈدە ېۈشلەنگەن ياخشۈ-يامان ېۈشلارنۈ) مەلۇم قۈلۈدۇ. دېگەن ېايەتنۈ ېوقۇپ ساھابۈلاردۈن زېمۈننۈڭ خەۋەرلۈرۈنۈڭ نېمە ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلەمسۈلەر» دەپ سورۈدۈ، ېۇلار «ېاللاھ ۋە ېاللاھنۈڭ رەسۇلۈ ېەڭ ېوبدان بۈلگۈچۈدۇر» دېيۈشتۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «قۈيامەت كۈنۈدە زېمۈن ھەر بۈر ېادەم ھەققۈدە پالانۈ كۈنۈ پالانۈ ۋاقۈتتا مۇنداق-مۇنداق قۈلغان دەپ ېۇنۈڭ زېمۈن ېۈستۈدە قۈلغان ېۈشلۈرۈدۈن خەۋەر بېرۈدۇ، بۇ زېمۈننۈڭ خەۋەرلۈرۈدۇر» دېدۈ (ېۈمام ېەھمەد، تۈرمۈزۈ، ۋە بەغەۋۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       بەندۈنۈڭ ېەمەللۈرۈدۈن ېەڭ ېاۋال ھۈساپ ېېلۈنۈدۈغۈنۈ ناماز، ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: قۈيامەت كۈنۈدە بەندە ېەڭ ېاۋال ھېساب بۈرۈدۈغان نەرسە نامازدۇر، ېەگەر ېۇنۈڭ نامازلۈرۈ جايۈدا، دۇرۇس بولسا، ېۇ نۈجاتلۈققا ېۈرۈشكەن بولۈدۇ، ېۇنداق بولمۈسا زۈيان تارتقان بولۈدۇ، ناۋادا پەرۈز نامازلۈرۈدۈن كەم قالغۈنۈ بولسا، ېاللاھتاېالا پەرۈشتۈلەرگە: «قاراپ بېقۈڭلار، بەندەمنۈڭ نەفلۈ نامازلۈرۈ بارمۈكۈن» دەيدۇ، شۇنۈڭ بۈلەن پەرۈزنۈڭ كەم قالغان يۈرۈگە نەفلۈ نامازدۈن ېېلۈپ بېرۈپ تۇلۇقلۈنۈدۇ. بەندۈنۈڭ قالغان ېەمەللۈرۈمۇ مۇشۇ رەۋۈشتە بولۈدۇ. (ېۈمام نەسەېۈ، تۈرمۈزۈي رۈۋايەت قۈلغان) بەندە ھەربۈر ېۈشۈدا مەيلۈ چوڭ ياكۈ كۈچۈك بولسۇن خالۈس ھالدا بۈر ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈنۈ كۆزلۈگەن بولۈشۈ كۈرەك، كۈشۈلەرگە كۆرسۈتۈپ ماختۈنۈشتەك رۈيا ۋە ياكۈ باشقا مەقسەتتە قۈلۈنغان ېەمەللەرنۈ ېاللاھ قوبۇل قۈلۈنمايدۇ. ېاللاھ ېەمەللەرنۈلا ېەمەس، دۈللاردۈكۈنۈمۇ بۈلۈپ تۇرغۇچۈدۇر.
       ېۈسلام دۈنۈ شۇنداق كامالەت دۈنۈكۈ، ېۇنۈڭدا بەندۈنۈڭ ېاللاھنۈڭ ھەققۈنۈ ېادا قۈلۈشۈلا كۇپايە قۈلمايدۇ، ېۈسلام ېەخلاقۈ شۇنداق گۈزەل ېەخلاقكۈ، مۆمۈن باشقۈلارغا زۇلۇم قۈلمايدۇ، ناھەم قان تۆكمەيدۇ، ېاللاھ رازۈلۈقۈ ېۈچۈن، ېۆز مەنپەېەتۈدۈن قېرۈندۈشۈنۈ ېارتۇق كۆرۈدۇ، جۈدەل-ماجرا، تەپرۈقۈچۈلۈك ېەمەس، ېۈززەت ھۆرمەت ۋە ېۈناقلۈقنۈڭ ېۇرۇقلۈرۈنۈ چاچۈدۇ. مانا بۇ ېاللاھ تاېالا جەننەت بۈلەن تارتۇقلاشنۈ ۋەدە قۈلغان مۇسۇلمانلارنۈڭ ېوبرازۈدۇر. ېەبۇ ھۈرۈيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: قۈيامەت كۈنۈ كۈشۈلەر ېارۈسۈدا تۇنجۈ چۈقۈرۈلغان ھۆكۈم ناھەق قان تۆكۈش توغرۈسۈدا بولۈدۇ». «كۈمۈكۈ ېۆزۈدە بۈراۋنۈڭ مەنۈۋۈي ياكۈ ماددۈي ھەققۈ قالغان بولسا، ېۇنۈ قۈيامەت كۈنۈگە قالدۇرماي مۇشۇ دۇنيادا رازۈ قۈلۈۋەتسۇن، ېەگەر ھەق ېۈگۈسۈنۈ بۇ دۇنيادا رازۈ قۈلۈۋەتمەي ېاخۈرەتكە قالدۇرسا، زۇلۇم قۈلغۇچۈنۈڭ ياخشۈ ېەمەللۈرۈدۈن ھەق ېۈگۈسۈنۈڭ قانچۈلۈك ھەققۈ قالغان بولسا، شۈنچۈلۈك ېېلۈپ بۈرۈلۈدۇ، زۇلۇم قۈلغۇچۈنۈڭ ياخشۈ ېەمەللۈرۈ بولمۈسا ھەق ېېگۈسۈنۈڭ گۇناھلۈرۈدۈن ېېلۈنۈپ زۇلۇم قۈلغۇچۈغا يۈكلۈنۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېابدۇللاھ ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دۈگەن: «زالۈمغا ېۆزۈنۈڭ قۈلغان زۇلمۈ قۈيامەت كۈنۈ قاراڭغۇ زۇلمەت بولۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       مانا مۇشۇ تەرۈقۈدە ېاللاھ تاېالا ھەربۈر بەندۈنۈڭ تاېەت-ېۈبادەتلۈرۈ، كۈشۈلەر بۈلەن بولغان مۇېامۈلە ېەھۋالۈ، ېەمەللۈرۈدۈن ېادۈل ۋە ېۈنچۈكە ھۈساپ ېالۈدۇ. كۈشۈلەرنۈڭ ېەمەللۈرۈ ېوخشاش بولمۈغاچقا، ھۈساپ بۈرۈشتۈمۇ پەرۈقلۈق بولۈدۇ. ېۇلاردۈن ېاسان ھۈساپ بۈرۈدۈغۈنۈ، قۈيۈن ھۈساپ بۈرۈدۈغۈنۈ شۇنداقلا ېاشكارا ۋە يۇشۇرۇن ھۈساپ بۈرۈدۈغانلۈرۈ بار.
       سوېال سوراقسۈز ھالدا جەننەتكە كۈرۈدۈغانلار       ېۈبنۈ ېابباس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: ماڭا ېۈممەتلەر توغرۈلاندۈ. مەن بۈر پەيغەمبەرنۈ كۆردۈم ېۇنۈڭ بۈلەن بۈر ېۈككۈ كۈشۈ بار ېۈكەن ۋە يەنە بۈر پەيغەمبەرنۈ كۆردۈم، ېۇنۈڭ بۈلەن بۈرمۇ كۈشۈ يوق ېۈكەن، شۇ چاغدا تۇيۇقسۈز بۈر توپ كۈشۈلەر كۈتۈرۈلدۈ، ېاندۈن مەن ېۇلارنۈ مېنۈڭ ېۈممۈتۈممۈكۈن دەپ قالدۈم. ماڭا: «بۇ مۇسا ۋە ېۇنۈڭ قەۋمۈ، لېكۈن ېەتراپقا قارۈغۈن» دۈيۈلدۈ، شۇ چاغدا بۈر توپ كۈشۈلەرنۈ كۆردۈم. ماڭا «يەنە بۈر قارۈغۈن» دۈيۈلدۈ. مەن يەنە بۈر توپ كۈشۈلەرنۈ كۆردۈم. ماڭا: بۇ سۈنۈڭ ېۇممۈتۈڭ ۋە ېۇلار بۈلەن ھۈساپسۈز ۋە ېازاپسۈز جەننەتكە كۈرۈدۈغان 70 مۈڭ ېادەم بۈللە دۈيۈلدۈ» ېاندۈن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېورنۈدۈن تۇرۇپ ېۆيۈگە كۈرۈپ كەتتۈ. ېاندۈن ساھابۈلار ھۈساپ ېېلۈنماي ۋە ېازاپقا دۇچار بولماي جەننەتكە كۈرۈدۈغان كۈشۈلەر توغرۈسۈدا دەتالاش قۈلۈشتۈ. ېۇلارنۈڭ بەزۈلۈرۈ «ېۇ كۈشۈلەر بەلكۈم پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ساھابۈلۈرۈدۇر» دۈيۈشتۈ. بەزۈلەر: «بەلكۈم ېۈسلامدا تۇغۇلۇپ، ېاللاھقا ھېچ نەرسۈنۈ شۈرۈك كەلتۈرمۈگەن كۈشۈلەر بولۇشۈ مۇمكۈن» دۈيۈشتۈ. ېۇلار يەنە كۆپ گەپلەرنۈ قۈلۈشتۈ. ېاندۈن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسام چۈقۈپ، ېۇلاردۈن «نۈمە توغرۈلۈق دەتالاش قۈلۈۋاتۈسۈلەر» دەپ سورۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامغا ېۇلارنۈڭ نۈمە توغرۈدا دەتالاش قۈۋاتقانلۈقۈ ېېيتۈپ بۈرۈلگەندە ئۇ: ېۇلار سۈف كۆچ قۈلمايدۈغان، سۈف كۆچ قۈلدۇرمايدۈغان، پال ېاچمايدۈغان، ېاللاھقا تەۋەككۇل قۈلۈدۈغان كۈشۈلەردۇر» دۈدۈ. ېۇكاشە ېۈبنۈ مۇھسۈن ېورنۈدۈن تۇرۇپ: «ېاللاھتاېالانۈڭ مۈنۈ شۇلارنۈڭ قاتارۈدۈن قۈلۈشۈغا دۇېا قۈلساڭ» دۈدۈ. ېاندۈن يەنە بۈر كۈشۈ ېورنۈدۈن تۇرۇپ «مېنۈمۇ شۇلارنۈڭ قاتارۈدۈن قۈلۈشۈغا دۇېا قۈلساڭ» دۈۋۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: «ېۇكاشە ېۈبنۈ مۇھسۈن بۇ ېۈشتا سېنۈڭ ېالدۈڭغا ېۆتۈپ كەتتۈ» دېدۈ.
       ناھايۈتۈ ېاسان ۋە يەڭگۈل ھۈساپ بېرۈدۈغانلار       بۇلارنۈڭ قارارگاھۈ جەننەت بولۈدۇ، بۇلاردۈن ناھايۈتۈ يەڭگۈل ھۈساپ ېېلۈنۈدۇ. ېۇلارنۈڭ ېەمەللۈرۈ ېوتتۇرۈغا تاشلۈنۈدۇ، ېاللاھتاېالا رەھمەت قۈلۈپ ېۇلارنۈڭ گۇناھلۈرۈنۈ مەغفۈرەت قۈلۈدۇ. قۇرېاندا ېۇلارغا مۇنداق ېۈشارە قۈلۈنغان. «نامە-ېەمالۈ ېوڭ تەرۈپۈدۈن بۈرۈلگەن ېادەمدۈن ېاسان ھېساپ ېېلۈنۈدۇ، (ېۇ جەننەتتۈكۈ) ېاېۈلۈسۈگە خوشال-خورام قايتۈدۇ» (سۈرە ېۈنشۈقاق 7-9 ېايەتلەر) ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇنداق دۈگەنلۈكۈنۈ ېاڭلۈغان ېۈدۈم دەيدۇ: ېاللاھ تاېالا قۈيامەت كۈنۈ مۆمۈن بەندۈنۈ ېۆزۈگە يېقۈن قۈلۈپ، رەھمۈتۈگە سازاۋەر قۈلۈپ، ېۇنۈ دالدۈغا ېېلۈپ، پالانۈ گۇناھۈڭنۈ بۈلەمسەن، پۇكۇنۈ گۇناھۈڭنۈ بۈلەمسەن دەپ سۇرايدۇ، بەندە ‹ھەېە› دەپ بۈلۈمەن ېۈ رەببۈم دەيدۇ، ېۇ ېۆزۈنۈڭ گۇناھلۈرۈغا ېۈقرار بولۇپ ېەمدۈ ھالاك بولدۇم دەپ تۇرغاندا ېاللاھ ېۇنۈڭغا: گۇناھلۈرۈڭنۈ دۇنيادۈكۈ چېغۈڭدا ېاشكارۈلۈمۈغان ېۈدۈم، بۈگۈن بولسا سۈنۈ مەغفۈرەت قۈلدۈم دەپ ياخشۈلۈقلار يېزۈلغان نامە-ېامالۈنۈ ېۇنۈڭ قولۈغا بېرۈدۇ، كاپۈرلار بۈلەن مۇناپۈقلارغا كېلۈدۈغان بولساق، پەرۈشتۈلەر، پەيغەمبەرلەر، ېۈنسانلار ۋە جۈنلاردۈن ېۈبارەت گۇۋاھچۈلار: بۇلار پەرۋەردۈگارۈغا ېۈشەنمۈگەن كاپۈرلاردۇر، كاپۈرلار چوقۇم ېاللاھنۈڭ غەزۈپۈگە دۇچار بولۈدۇ، دەيدۇ. (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان)
       قاتتۈق ھۈساپ ېېلۈنۈدۈغانلار       ېاللاھتاېالا بۇلارنۈڭ ھەربۈر چوڭ-كۈچۈك ېەمەللۈرۈدۈن ېۈنچۈكە ھۈساپ ېالۈدۇ. بۇ گۇيا ېۇلارنۈڭ يامان ېاقۈۋۈتۈگە ېۈشارەتتۇر. ېاېۈشە رەزۈياللاھۇ ېەنھا رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام : «ېاللاھتاېالا قۈيامەت كۈنۈ ھۈساپ-كۈتاپ ېالغان ېادەم چوقۇم ھالاك بولۈدۇ» دۈدۈ. مەن:« ېۈ رەسۇلۇللاھ، ېەجەبا ېاللاھتاېالا كۈتاۋۈدا: نامە-ېەمالۈ ېوڭ تەرۈپۈدۈن بۈرۈلگەن ېادەمدۈن ېاسان ھۈساپ ېېلۈنۈدۇ» دۈگەن تۇرسا دۈدۈم. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام «ېۇ دۈگەن بەندۈنۈڭ ېەمەللۈرۈنۈڭ ېوتتۇرۈغا تاشلۈنۈشۈدۇر، ېەمما كۈمكۈ ېۈنچۈكۈلەپ سوېال-سۇراق قۈلۈنۈدۈكەن، ېۇ قاتتۈق ېازاپقا قالۈدۇ» دەپ جاۋاپ بەردۈ.

مۈزان

       بەندۈنۈڭ ېەمەللۈرۈدۈن ھۈساپ-كۈتاپ ېېلۈنغاندۈن كېيۈن تارازۈدا ېۆلچۈندۇ. مانا بۇ ېاخۈرەت ھادۈسۈلۈرۈدۈن بولغان مۈزاندۇر. مۈزان ېۈنساننۈڭ ېاخۈرەتتۈكۈ قارارگاھۈنۈڭ جەننەت ۋە ياكۈ دوزاخ بولۈشۈدۈكۈ ھالقۈلۈق باسقۇچ ھۈساپلۈنۈدۇ. بەندۈلەرنۈڭ ېەمەللۈرۈنۈڭ ېۈلاھۈ تارازۈدا ېۆلچۈنۈدۈغانلۈقۈ ۋە بۇ ھەقتۈكۈ ېەھۋاللار قۇرېان ېايەتلۈرۈ ۋە ھەدۈس شەرۈفتە بايان قۈلۈنغان يەقۈينۈ مەسۈلۈدۇر. بۇ ھەقتە ېاللاھ تاېالا ناھايۈتۈ ېۇچۇق رەۋۈشتە مۇنداق دەيدۇ: «قۈيامەت كۈنۈ بۈز (ېەمەللەر تارتۈلۈدۈغان) ېادالەت تارازۈسۈنۈ ېورنۈتۈمۈز ھېچ ېادەمگە قۈلچە ېۇۋال قۈلۈنمايدۇ. (يەنۈ ياخشۈ ېادەمنۈڭ ياخشۈلۈقۈ كېمەيتۈۋۈتۈلمەيدۇ، يامان ېادەمنۈڭ يامانلۈقۈ ېاشۇرۈۋېتۈلمەيدۇ، ېەگەر ېۇنۈڭ قۈچا چاغلۈق ېەمەلۈ بولسۈمۇ ېۇنۈ ھازۈر قۈلۈمۈز، (بەندۈلەرنۈڭ ېەمەللۈرۈدۈن) ھۈساپ ېېلۈشقا بۈز يۈتەرلۈكمۈز» (سۈرە ېەنبۈيا 47- ېايەت)
       غەيۈبتۈن خەۋەر بەرگۈچۈ قۇرېان ېايەتلۈرۈ ۋە ھەدۈسلەردۈن مەلۇمكۈ، مۈزاندا ېۆلچۈنۈش بۈلەن ېادەملەر شۇنۈڭغا ماس يوسۇندا ېۈچ فۈرقۈگە بۆلۈنۈدۇ. بۈرۈنچۈ پۈرقە ياخشۈلۈقلۈرۈ يامانلۈقلۈرۈنۈ بېسۈپ چۈشۈپ تارازۈسۈ ېېغۈر كەلگەن كۈشۈلەردۇر، بۇلار بولسا نۈجات تاپقۇچۈ جەننەت ېەھلۈ بولۈدۇ. ېۈكۈكنچۈ پۈرقە تارازۈسۈ يەڭگۈل كەلگەنلەر يەنۈ يامانلۈقلۈرۈ ياخشۈلۈقلۈرۈدۈن زۈيادە بولغان كۈشۈلەر، بۇلار زۈيان تارتقۇچۈ دوزاخ ېەھلۈدۇر. قۇرېاندا بۇ ېۈككۈ تۈركۈمدۈكۈ كۈشۈلەرگە ېۈشارە قۈلۈنۈپ مۇنداق دۈيۈلگەن: «تارازۈسۈ ېېغۈر كەلگەن (يەنۈ) ياخشۈلۈقلۈرۈ يامانلۈقلۈرۈنۈ بېسۈپ چۈشكەن) ېادەمگە كەلسەك، ېۇ كۈڭۈللۈك تۇرمۇشتا (يەنۈ نازۇ-نېمەتلۈك جەننەتتە) بولۈدۇ. تارازۈسۈ يۈنۈك كەلگەن (يەنۈ يامانلۈقلۈرۈ ياخشۈلۈقلۈرۈنۈ بېسۈپ كەتكەن، ياكۈ ياخشۈلۈقۈ بولمۈغان) ېادەمگە كەلسەك ېۇنۈڭ جايۈ ھاۋۈيە بولۈدۇ. ھاۋۈيەنۈڭ نۈمە ېۈكەنلۈگۈنۈ قانداق بۈلەلەيسەن؟ ھاۋۈيە قۈرۈق ېوتتۇر» (سۈرە قارۈېە 6-11 ېايەتلەر). ېۈچۈنچۈ پۈرقە ياخشۈلۈقۈ بۈلەن يامانلۈقۈ تەڭ نۈسبەتتە بولغان ېادەملەر بولۇپ، بۇ ېاللاھنۈڭ رەھمەت-مەغفۈرۈتۈگە باغلۈق، خالۈسا مەغفۈرەت قۈلۈدۇ، خالۈسا ېازاپلايدۇ.
       مۈزان يەنۈ ېاخۈرەتتۈكۈ ېادالەت تارازۈسۈ ېاللاھقا خاس غەيپ ېۈلۈملەر جۈملۈسۈدۈن بولۇپ، بۈز مۈزاننۈ قۇرېان ۋە ھەدۈسلەر ېاشكارا قۈلغان چۈشۈنۈش ۋە ېۈمان ېېيتۈشقا بۇيرۇلغان. ېەمما ېۇنۈڭ ھەقۈقۈتۈ ۋە تەپسۈلاتلۈرۈ ھەققۈدە زېغۈرلاش بۈھۇدە زورۇقۇش ھۈسابلۈنۈدۇ. مۈزاندا ېۆلچۈنۈدۈغان نەرسە ھەققۈدە ېۆلۈمالار مۇنداق ېۈچ خۈل كۆز قاراشنۈ ېوتتۇرۈغا قۇيۈدۇ. بۈرۈنچۈسۈ مۈزاندا ېەمەللەر ېۆلچۈنۈدۇ ېۈككۈنچۈسۈ ېەمەللەر خاتۈرۈلەنگەن نامە-ېەمەل كۈتاۋۈ ېۆلچۈنۈدۇ. ېۈچۈنچۈسۈ بەندۈنۈڭ ېۆزۈ ېۆلچۈنۈدۇ. بۈز دۇنيا تۈرۈكچۈلۈكۈدە تۈرلۈك تارازۈلارنۈ بۈلۈمۈز. ېۇنۈڭ بەزۈلۈرۈ ېېغۈرلۈقنۈ ېۆلچەيدۇ، بەزۈلۈرۈ بېسۈمنۈ، يەنە بەزۈلۈرۈ ھارارەتنۈ ېۆلچەيدۇ. ھەر بۈرۈنۈڭ تەركۈۋۈ، خۇسۇسۈيتۈ بۈر-بۈرۈدۈن پەرۈقلۈنۈدۇ. مۆمۈنگە شۇنداق دۈيۈش كۇپايۈدۇر. ېاسمان زۈمۈننۈ ۋە ېۇنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ بارلۈق نەرسۈلەرنۈ يارۈتۈشقا قادۈر پەرۋەردۈگار ېەمەللەرنۈ ېۆلچەشكە مۇناسۈپ خاس مۈزاننۈمۇ خەلق ېېتۈشكە قادۈردۇر. مۇفەسسۈر ېۈبنۈ كەسۈر تەفسۈرۈدە مۇنداق بۈر ھەدۈسنۈ بايان قۈلۈدۇ. قۈيامەت كۈنۈ، ېەمەللەر تارازۈدا ېۆلچەنگەندە بۈر بەندۈنۈڭ ياخشۈلۈق تەرۈپۈ بېسۈپ كېتۈدۈغانغا بۈرلا ياخشۈلۈق كەملەپ قالۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇنۈڭغا: ېۈ بەندەم، بېرۈپ قاراپ باققۈن بۈرەر ېادەم ساڭا ېۆز ېەمەللۈرۈدۈن بۈر ياخشۈلۈقنۈ بېرەمدۈكۈن دۈيۈلۈدۇ. ېۇ ېادەم بۈر تۇققان قېرۈندۈشۈنڭ يېنۈغا كۈلۈپ: ېۈ قېرۈندۈشۈم، بۈر ېاتا، بۈر ېانۈدۈن بۇلغان جانجۈگۈرۈم، مېنۈڭ نۈجات تاپقۇچۈلاردۈن بولۈشۈمغا بۈرلا ياخشۈلۈقۈم كەملەپ قالدۈ، ماڭا بۈر ياخشۈلۈقۈڭنۈ بەرگەن بولساڭ بۇ ېېغۈر كۈندۈن قۇتۇلغان بولاتتۈم دەيدۇ. قېرۈندۈشۈ ېۇنۈڭغا: سەن قورقۇۋاتقان جەھەننەم ېازابۈدۈن مەن تېخۈمۇ قورقۈمەن، شۇڭا ساڭا ھېچقانداق ياخشۈلۈقۈمنۈ بۈرەلمەيمەن دەپ جاۋاپ بېرۈدۇ. ېۇ ېادەم ېانۈسۈنۈڭ يېنۈغا بارۈدۇ ۋە: ېۈ ېانا، سەن مېنۈڭ دۇنيادۈكۈ ېەڭ مېھرۈبان غەمگۇزارۈم ېۈدۈڭ، بۈگۈن مېنۈڭ جەننەت ېەھلۈدۈن بولۇشۇمغا بۈر ياخشۈلۈق كەملەپ قالدۈ، ماڭا ېەمەللۈرۈڭدۈن بۈر ياخشۈلۈق بەرگەن بولساڭ دەيدۇ. ېانۈسۈ: سەن قورقۇۋاتقان دوزاختۈن مەنمۇ ېوخشاش قورقۈمەن شۇڭا بېرەلمەيمەن، دەپ جاۋاپ بېرۈدۇ. ېۇ ېادەم سالپايغان ھالدا دادۈسۈنۈڭ ېالدۈغا بارۈدۇ ۋە ېۇنۈڭدۈن بۈرەر ياخشۈلۈقنۈ بېرۈشنۈ سورايدۇ. دادۈسۈ: سەن قورقۇۋاتقان دەھشەتلۈك ېازاپتۈن مەنمۇ بەك قورقۈمەن، شۇڭا بۈرەلمەيمەن، دەيدۇ. ېۇ ېادەم خوتۇنۈنۈڭ قېشۈغا بارۈدۇ ېۇنۈڭغا: ېۈ مەھبۇبەم، مەن دۇنيادا بۈر ېۆمۈر سەن بۈلەن ھەپنەپەس بولۇپ ياشۈدۈم، سېنۈڭ بەختۈڭ، راھۈتۈڭ ېۈچۈن كۆپ رۈيازەت چەكتۈم. بۈگۈن ېەمەللەر تارازۈسۈدا بۈر ياخشۈلۈقۈم كەملەپ قالدۈ، مېنۈڭ نۈجات تاپقۇچۈلاردۈن بولۇشۇم ېۈچۈن بۈرەر ياخشۈلۈقۈڭنۈ بېرۈپ تۇرمامسەن دەيدۇ، خوتۇنۈمۇ ېوخشاش سۆز بۈلەن رەت قۈلۈدۇ، ېۇ ېادەم ېۈمۈدسۈزلەنگەن ھالدا بالۈسۈنۈڭ قېشۈغا بارۈدۇ : ېۈ ېوغلۇم، سەن مېنۈڭ يۈرەك پارەم، كۆرۈپ تۇرۇپسەن، سېنۈڭ خۇشاللۈقۈڭ، راھۈتۈڭ ېۈچۈن بۈر ېۆمۈر جاپا تارتتۈم، شۇتاپتا ېەمەل مۈزانۈمدا بۈرلا ياخشۈلۈق كەملەپ قالدۈ، مېنۈڭ دوزاخ ېازابۈدۈن قۇتۇلۇشۇم ېۈچۈن، بۈر ياخشۈلۈقۈڭنۈ بەرسەڭ دەيدۇ. بالۈسۈ: سەن قورققان ېازابتۈن مەنمۇ بەك قورقۈمەن، شۇڭا بېرەلمەيمەن دەپ جاۋاپ بېرۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ ېادەم ېۆزۈنۈڭ دۇنيادۈكۈ ېەڭ يېقۈن ېەڭ مۈھرۈبان كۈشۈلۈرۈنۈڭ يېنۈدۈن قۇرۇق قول، ېۈمۈتسۈز، قاتتۈق قورققان ھالدا ېاللاھتاېالانۈڭ ېالدۈغا قايتۈدۇ ۋە: ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، مەن دۇنيادۈكۈ ېەڭ يېقۈن كۈشۈلۈرۈمدۈن مېنۈڭ نۈجات تاپقۇچۈلاردۈن بولۈشۈم ېۈچۈن بۈرلا ياخشۈلۈقنۈ بېرۈشنۈ سورۈدۈم، ېەمما ھېچكۈم بەرمۈدۈ، دەيدۇ. بۇ چاغدا ېاللاھتاېالا: ېۈ بەندەم، مەن ساڭا سېنۈڭ قېرۈندۈشۈڭ، ېاناڭ، داداڭ، خوتۇنۇڭ ۋە بالاڭدۈنمۇ بەكرەك رەھۈمدۈلمەن. مەن سېنۈ مەغفۈرەت قۈلدۈم. ېۈ پەرۈشتۈلەر، بەندەمنۈ جەننەتكە ېېلۈپ كۈرۈڭلار، دەيدۇ. (بۇ ھەدۈسنۈ ېۈكرۈمە رۈۋايەت قۈلغان، مەۋقۇف ھەدۈستۇر).
       بۇنۈ ېوقۇغاندۈن كېيۈن، شەكسۈزكۈ رەھماننۈڭ ېۇلۇغلۈقۈ ۋە مەرھەمۈتۈ قەلبۈمۈزنۈ لەرزۈگە سالۈدۇ. ناقۈس ېەقلۈمۈزنۈ ھەيرەتتە قالدۇرۈدۇ، ېۈنساننۈڭ جۈمۈ ېۈشلۈرۈدا ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈنۈ بۈرۈنچۈ ېۇرۇنغا قويۇشۈ، دۇنيالۈق مەنپەېەت، ياخشۈلۈقلاردۈن ېاللاھنۈڭ فەزۈل-مەرھەمۈتۈنۈڭ نەقەدەر ېۈستۈنلۈكۈنۈ ھۈس قۈلۈشنۈڭ ېۆزۈ بۈر كاتتا نېمەت. يەنە كېلۈپ ھەممۈلا ېادەمگە ېەمەس، ېاللاھنۈڭ مۇھەببۈتۈ قەلبۈگە سۈڭگەن، ېۈمان يۈلتۈزۈ تومۇر-تومۇرلۈرۈغا شاخلۈغان تەقۋادارلارغۈلا نېسۈپ بولۈدۈغان لەززەت. ېۈنسانۈيەت شۇنۈڭغا ېېرۈشۈشنۈڭ يولۈنۈ بۈلسە ېۈدۈ، جۈنايەت، ېەيدۈز، تۈرلۈك ېۈجتۈماېۈي كۈرزۈسلار يامراپ كېتۈۋاتقان دۇنيانۈڭ داۋاسۈنۈ تاپقان بولاتتۈ.

سۈرات

       سۈرات سۆزۈنۈڭ لۇغەت مەنۈسۈ ېوچۇق، ېېنۈق يول بولۇپ، شەرۈېەتتە ېۈككۈ خۈل مەنۈدە قوللۈنۈلۈدۇ. بۈرۈ ېاللاھتاېالا ھاياتۈ دۇنيادا بەندۈلۈرۈگە بەلگۈلەپ بەرگەن توغرا يول بولۇپ، تۆۋەندۈكۈ ېايەت مانا شۇ مەنۈدە ېېيتۈلغان «بۇ مېنۈڭ توغرا يولۇمدۇر، شۇ يولدا مېڭۈڭلار، ناتوغرا يوللاردا ماڭماڭلار، ېۇلار سۈلەرنۈ ېاللاھنۈڭ يولۈدۈن ېايرۈۋۈتۈدۇ» (سۈرە ېەنېام 153- ېايەت)
       ېۈككۈنچۈسۈ قۈيامەت كۈنۈ دوزاخنۈڭ ېۈستۈگە قۇرۇلغان كۆۋرۈك بولۇپ، ېۇ گۇيا ېۈنچۈكۈلۈكتە قۈلدەك، ېۆتكۈرلۈكتە قېلۈچ بۈسۈدەك پەيغەمبەرلەردۈن تارتۈپ ېاسۈي گۇناھكارلارغۈچە جۈمۈ ېادەم پۈلسۈرات كۆۋرۈكۈدۈن ېۆتۈدۇ. مۆمۈنلەر ياخشۈ ېەمەللۈرۈ شاراپۈتۈدۈن ېۆتۈپ كەتسە، كۇپپارلار مۆدۈرۈپ يۈقۈلۈدۇ.
       سۈرات ھاياتۈ دۇنيادۈكۈ سۈراتنۈڭ ېاخۈرەتتۈكۈ كۆرۈنۈشۈ بولۇپ، كۈمۈكۈ بۇ دۇنيادا ېاللاھ بەلگۈلۈگەن توغرا يولدا ماڭغان بولسا، جەھەننەم ېۈستۈگە تارتۈلغان سۈراتتۈن ېۆتۈش ېاسانغا توختايدۇ. ېەمما شەرۈېەت يولۈدۈن چەتنەپ گۇناھقا پاتقان بەندۈنۈڭ ېۇنۈڭدۈن ېۆتمۈكۈ بەسۈي مۈشكۈل بولۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ھەدۈسلۈرۈدە سۈرات ھەققۈدە مەلۇمات بەرگەن. ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دۈگەن: سۈرات جەھەننەمنۈڭ ېۈستۈگە تارتۈلغان مەن شۇ سۈرات كۆۋرۈكۈدۈن ېەڭ ېاۋۋال ېۆتۈشكە ېۈزنۈ بۈرۈلگەن پەيغەمبەرمەن. بۇ كۈندە پەيغەمبەرلەردۈن باشقا ھېچكۈم گەپ قۈلۈشقا جۈرېەت قۈلالمايدۇ. ېۇلارنۈڭ سۆزلۈرۈمۇ پەقەت: پەرۋەردۈگارۈم ېامانلۈق بەرگۈن دۈگەندۈنلا ېۈبارەت بولۈدۇ. جەھەننەمدە تۈكەنلۈك تۆمۈر قارماقلار بار، سۈلەر نەجدۈدە ېۆسۈدۈغان تۈكەنلۈك قامغاقنۈ كۆرۈپ باققانمۇ؟ ساھابۈلار «ھەېە» دۈيۈشتۈ. ېاندۈن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: ېۇ خۇددۈ سۈلەر كۆرگەندەك تۈكەنلۈكتۇر، ېەمما ېۇنۈڭ چوڭلۈغۈنۈ بۈر ېاللاھتۈن باشقا ھېچكۈم بۈلمەيدۇ. كۈشۈلەر ېەمەللۈرۈنۈڭ ېېتۈبارۈ بويۈچە ېاشۇ تۈكەنلۈك تۆمۈر قارماقلارغا ېۈلۈنۈدۇ. بەزۈلەرنۈ يامان ېەمەللۈرۈ سەۋەپلۈك قارماق ھالاك قۈلۈدۇ. بەزۈلەرنۈ قارماق ېۈلغاندۈن كېيۈن قۇتۇلۇپ كېتۈدۇ» (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم، تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېەبۇ سەېۈد خۇدرۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: ېادەملەر جەھەننەمنۈڭ ېۈستۈگە جايلاشقان سۈراتتۈن ېۆتۈدۇ. ېۇنۈڭدا تۈكەنلۈك تۆمۈر قارماقلار ۋە ېۈلمەكلەر بولۇپ، ېادەملەرنۈ ېوك سول تەرەپلۈرۈدۈن ېۈلۈۋالۈدۇ. ېەتراپتا «ېۈ پەرۋەردۈگارۈم، ېامانلۈق بەرگۈن، ېامانلۈق بەرگۈن» دەپ تۇرۈدۈغان پەرۈشتۈلەر بولۈدۇ. ېادەملەرنۈڭ بەزۈلۈرۈ سۈراتتۈن چاقماقتەك ېۆتۈپ كۈتۈدۇ، يەنە بەزۈلۈرۈ شامالدەك، بەزۈلۈرۈ ېۇچقۇر ېاتتەك، بەزۈلۈرۈ يۈگۈرۈپ، بەزۈلۈرۈ مېڭۈپ ېۆتۈدۇ، بەزۈلەر تۈزلۈنۈپ، بەزۈلەر ېۆمۈلەپ ېۆتۈدۇ. دوزاخ ېەھلۈ بولسا يا ېۆلمەيدۈغان يا تۈرۈلمەيدۈغان قاتتۈق ېازاپتا بولۈدۇ. ېادەملەر گۇناھ-مەېسۈيەتلۈرۈ مۈقدارۈچە كۆيۈپ كۆمۈردەك قارۈداپ كېتۈدۇ. ېاندۈن كېيۈن ېۇلارغا شاپاېەت قۈلۈنۈدۇ». (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) ھەسەن رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، بۈر كۈنۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھانۈڭ قۇچۈقۈغا بېشۈنۈ قويۇپ يېتۈپ مۈگدەپ قالۈدۇ، ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا ېاخۈرەتنۈ ېەسلەپ يۈغلاپ، ياش تامچۈلۈرۈ رەسۇلۇللاھنۈڭ يۈزۈگە چۈشۈدۇ. رەسۇلۇللاھ ېويغۈنۈپ: «ېۈ ېاېۈشە نۈمۈگە يۈغلايسەن؟» دەپ سورايدۇ. ېاېۈشە؛ ېاخۈرەتنۈ ياد ېېتۈپ يۈغلاۋاتۈمەن، قۈيامەت كۈنۈدە بەندە ېۆز ېاېۈلۈسۈدۈكۈلەرنۈ ياد ېېتەمدۇ؟ رەسۇلۇللاھ مۇنداق دەيدۇ: «بەندە تۆۋەندۈكۈ ېۈچ ېۇرۇندا ېۆز نەپسۈدۈن باشقا ھېچنەرسۈنۈ ېويلۈمايدۇ. بۈرۈنچۈسۈ ېەمەللەر تارازۈسۈ تۇرغۇزۇلۇپ، بەندە تارازۈسۈنۈڭ ېېغۈر ياكۈ يەڭگۈل كېلۈدۈغانلۈقۈغا قاراپ تۇرغاندا، ېۈككۈنچۈسۈ نامە-ېەمەل كۈتابۈ ېوڭ تەرەپتۈن ياكۈ سول تەرەپتۈن بېرۈلۈشنۈ كۈتۈپ تۇرغاندا، ېۈچۈنچۈسۈ سۈراتتۈن ېۆتكەندە».
       مانا بۇ سەھۈھ ھەدۈسلەردە بايان قۈلۈنغان سۈراتنۈڭ تەسۋۈرۈ. قورقۈدۈغان قەلب ېۈگۈلۈرۈ ېۈچۈن ېاخۈرەتنۈڭ ھەربۈر ھادۈسۈلۈرۈدە چوڭ ېۈبرەت بار.
       ھېساب، مۈزان، سۈرات جەريانلۈرۈدۈن كېيۈن نۈجات تاپقۇچۈلار جەننەتكە، زۈيان تارتقۇچۈلار دوزاخقا يول ېالۈدۇ. «ېۇ كۈندە نۇرغۇن يۈزلەردۈن نۇر، كۈلكە ۋە خۇشال-خۇراملۈق يېغۈپ تۇرۈدۇ. يەنە بۇ كۈندە نۇرغۇن يۈزلەرنۈ چاڭ-توزان بېسۈپ، قارۈداپ كەتكەن بولۈدۇ. بۇلار بولسا كافۈرلاردۇر، فاجۈرلاردۇر». (سۈرە ېەبەسە 38-42-ېايەتلەر).
       مانا بۇ ېۈنسان ھايات مۇساپۈسۈنۈڭ نۈھايۈتۈ، ېوخشۈمايدۈغان ېۈككۈ خۈل مەڭگۈلۈك قارارگاھ. ېۇنۈڭ بۈرۈدە بەندە راھەت-پاراغەت، نازۇ-نېمەتنۈڭ ھوزۇرۈنۈ سۈرسە، يەنە بۈرۈدە ېۈنسان خۈيالۈغا كەلتۈرسۈمۇ تېنۈ شۈركۈنۈدۈغان دەھشەتلۈك ېازاب ېەبەدۈي داۋام قۈلۈدۇ. مۆمۈننۈڭ ېەقۈدۈسۈدە شۇ نەرسە ېېنۈق بولۇشۈ كېرەككۈ، دوزاخ ېازابۈمۇ، جەننەت نېمۈتۈمۇ جۈسمانۈي ۋە روھۈي جەھەتتۈن بولۇپ، ېادەم ھەم جۈسمۈ ھەم روھۈ بۈلەن ېازاب تارتۈدۇ ۋە ياكۈ راھەتتۈن بەھرۈمەن بولۈدۇ. مانا بۇ چاغدا نۈھايۈتۈ يوق مەڭگۈلۈك ھايات باشلۈنۈدۇ. ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسالام مۇنداق دېگەن: ېەھلۈ جەننەت بولغانلار جەننەتكە، ېەھلۈ دوزاخ بولغانلار دوزاخقا كۈرۈپ بولغاندۈن كېيۈن، ېۆلۈم ېېلۈپ كېلۈنۈپ جەننەت بۈلەن دوزاخنۈڭ ېارۈسۈدا توختۈتۈلۈدۇ ۋە بوغۇزلۈنۈدۇ. ېاندۈن كېيۈن بۈر جاكارچۈ «ېۈ جەننەت ېەھلۈ، ېۆلۈم دېگەن تۈگۈدۈ، ېۈ دوزاخ ېەھلۈ، ېۆلۈم دېگەن تۈگۈدۈ» دەپ توۋالايدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن جەننەت ېەھلۈ تېخۈمۇ خۇشال بولۈدۇ. دوزاخ ېەھلۈ تېخۈمۇ قايغۇرۈدۇ. (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان).

omer

2010-11-14 14:32

دوزاخ

       دوزاخ - كۇپپارلار، گۇناھكار ېاسۈلارنۈڭ ېاخۈرقۈ قارارگاھۈ، ېاللاھ تاېاللا بەندۈلۈرۈنۈ ېاگاھلاندۇرغان، پەيغەمبەرلەر قەۋملۈرۈنۈ شەررۈدۈن قورقۇتقان، مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام «ېۈممۈتۈم، ېۈممۈتۈم» دەپ ېازابۈدۈن پاناھ تۈلۈگەن جەھەننەمدۇر. دوزاخنۈڭ سۈپەتلۈرۈ، ېۇنۈڭدۈكۈ ېازاب ۋە ېەھلۈ دوزاخنۈڭ ھالۈ توغرۈسۈدا قۇرېان ۋە ھەدۈسۈلەردە ناھايۈتۈ كۆپ بايانلار كەلگەن. پاساھەت-بالاغەت، ېوبرازلۈق تۈل بۈلەن يۇغۇرۇلغان بۇ بايانلارنۈ ېوقۇغاندا ېادەمنۈڭ تېنۈ شۈركۈنۈدۇ. دوزاخنۈڭ خۈلمۇ-خۈل، تۈرلۈك ېازابلۈرۈنۈ كۆز ېالدۈغا كەلتۈرۈش ېۈنسان نەپسۈگە ناھايۈتۈ ېېغۈر تۇيۇلۈدۇ. ھالبۇكۈ، ېۇنۈڭدۈن تەقۋۈدارلۈق بۈلەنلا ساقلۈنۈش مۇمكۈن، خۇددۈ رەسۇلۇللاھ ېېيتقاندەك، جەننەت گۈزەل ېەخلاقلار بۈلەن، دوزاخ بولسا ھاۋايۈ-ھەۋەسلەر بۈلەن پەردۈلەنگەن. ېۈمۈتكۈ، ېەھلۈ دوزاخ ھەققۈدۈكۈ بۇ ھەقۈقەتلەر مۆمۈنلەرگە تەقۋۈدارلۈق، زالالەتتە تېڭۈرقاپ يۈرگەنلەرگە ېويغۈنۈش سېگنالۈ بېرەلۈسە.
       سۈرە ھۈجرۈنۈڭ 44-ېايۈتۈدە خەۋەر بېرۈلگەندەك، دوزاخنۈڭ ېوخشۈمۈغان دەرۈجۈلۈرۈ، دەرۋازۈلۈرۈ بولۇپ، ېۇلارنۈڭ ھەربۈرۈدۈن كۈرۈدۈغان مۇېەييەن بۈر بۆلەك ېادەملەر بار. بۇلار: جەھەننەم، لەزا، ھۇتەمە، سەېەر، سەقەر، جەھۈم، ھاۋۈيە. سۈرەكەھفۈنۈڭ 102-ېايۈتۈدە كەلگۈنۈدەك جەھەننەم كاپۈرلارغا تەييارلانغان مەنزۈلگاھتۇر، لەزا بولسا ھەقتۈن يۈز ېۆرۈپ بۇرالغان ۋە پۇل-مال يۈغۈپ ساقلاپ، ېۇنۈڭدۈن ېاللاھنۈڭ ۋە مۈسكۈنلەرنۈڭ ھەققۈنۈ ېادا قۈلمۈغانلارنۈڭ جايۈدۇر. ھاۋۈيە دوزاخنۈڭ ېاستۈنقۈ قەۋۈتۈ، ېازاب جەھەتتۈن ېەڭ قاتتۈقۈ بولۇپ، مۇناپۈقلار مۇشۇ يەردە جازالۈنۈدۇ. «مۇناپۈقلار چوقۇم دوزاخنۈڭ ېەڭ ېاستۈنقۈ قەۋۈتۈگە (يەنۈ قەېرۈگە) تاشلۈنۈدۇ. ېۇلارغا ھەرگۈزمۇ ېازابتۈن قۇتقۇزۇدۈغان مەدەتكار تاپالمايسۈلەر» (سۈرە نۈسا 145-ېايەت). دوزاخ ېوتۈنۈڭ قۈزۈقلۈغۈ توغرۈسۈدا رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «سۈلەرنۈڭ دۇنيادا يېقۈۋاتقان ېوتۇڭلار قۈزۈقلۈقتا جەھەننەم ېوتۈنۈڭ يەتمۈشتۈن بۈرۈگە تەڭ كېلۈدۇ،» «ېۈ رەسۇلۇللاھ، كاپۈرلارنۈ ېاسۈلارنۈ كۆيدۈرۈشتە بۇ دۇنيانۈڭ ېوتۈچۈلۈك بولسۈمۇ يېتەتتۈغۇ دېگەنلەرگە، رەسۇلۇللاھ: جەھەننەمنۈڭ ېوتۈ قۈزۈقلۈقتا بۇ دۇنيانۈڭ ېوتۈدۈن يەتمۈش ھەسسە ېارتۇق. ھەربۈر ھەسسۈسۈنۈڭ قۈزۈقلۈقۈ بۇ دۇنيانۈڭ ېوتۈچۈلۈك كېلۈدۇ دېگەن. (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: ېوت مۈڭ يۈل كۆيۈپ قۈزۈل رەڭگە كۈرگەن، يەنە مۈڭ يۈل كۆيۈپ ېاقارغان، يەنە مۈڭ يۈل كۆيۈپ قارايغان. مانا مۇشۇ قاپقارا زۇلمەتلۈك ېوت دوزاخ ېوتۈدۇر. (ېۈمام مالۈك، ېۈمام تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان) دوزاخنۈڭ چوڭقۇرلۈقۈ ھەققۈدە رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، بۈز رەسۇلۇللاھ بۈلەن بۈللە ېۈدۇق. تۇيۇقسۈز بۈر ېاۋاز ېاڭلاندۈ. رەسۇلۇللاھ: بۇنۈڭ نېمە ېاۋاز ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلەمسۈلەر؟ دېدۈ. بۈز 《ېاللاھ ۋە ېاللاھنۈڭ رەسۇلۈ ھەممۈدۈن ېوبدان بۈلگۈچۈدۇر》دېدۇق. رەسۇلۇللاھ 《بۇ دوزاخقا 70 يۈل بۇرۇن تاشلانغان تاشتۇر. ېۇ تېخۈچە دوزاخقا چۈشۈۋاتاتتۈ. مانا ېەمدۈ دوزاخنۈڭ تېگۈگە يېتۈپ باردۈ. سۈلەرنۈڭ ېاڭلۈغۈنۈڭلار شۇ تاشنۈڭ چۈشكەن ېاۋازۈ》دېدۈ. (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       دوزاخقا قاتتۈق قول پەرۈشتۈلەر مۇېەككەل قۈلۈنغان بولۇپ، سۈرە مۇددەسۈرنۈڭ 30-ېايۈتۈدە خەۋەر بېرۈلگەندەك، ېۇلارنۈڭ سانۈ 19دۇر. ېەھلۈ دوزاخنۈڭ ېالدۈدۈن، كەينۈدۈن، ېاستۈدۈن، ېۈستۈدۈن، ېوڭ-سول تەرەپلۈرۈدۈن ېوت ېوراپ تۇرۈدۇ. «دوزاختا ېۇلارنۈڭ ېاستۈغا سالۈدۈغان كۆرپۈسۈمۇ ېوتتۈن، ېۈستۈگە يېپۈنۈدۈغان يوتقۈنۈمۇ ېوتتۈن بولۈدۇ». (سۈرە ېەېراف 41-ېايەتنۈڭ بۈر قۈسۈمۈ) ېۇلارنۈڭ بويۇنلۈرۈغا تاقاق، پۇت-قوللۈرۈغا كۈشەنلەر سېلۈنغان ھالدا ېوتقا سۆرەپ كۈرۈلۈدۇ. «كاپۈرلارغا ېوتتۈن كۈيۈملەر پۈچۈلۈدۇ، ېۇلارنۈڭ باشلۈرۈ ېۈستۈدۈن يۇقۈرۈ ھارارەتلۈك قايناقسۇ قويۇلۈدۇ. ېۇنۈڭ بۈلەن ېۇلارنۈڭ ېۈچ-باغرۈ ۋە تېرۈلۈرۈ ېېرۈتۈلۈدۇ، ېۇلار تۆمۈر-توقماقلار بۈلەن ېۇرۇلۈدۇ. ھەر قاچان ېۇلار (يېتۈۋاتقان) غەم-قايغۇنۈڭ قاتتۈقلۈقۈدۈن دوزاختۈن چۈقماقچۈ بولسا، ېۇلار دوزاخقا قايتۇرۇلۈدۇ، (ېۇلارغا) كۆيدۈرگۈچۈ (دوزاخ) ېازابۈنۈ تېتۈڭلار (دېيۈلۈدۇ)». (سۈرە ھەج 19-22-ېايەتلەر). گۇناھكارلار دوزاخقا كۈرگەندە ېاللاھ ېۇلارنۈڭ تېنۈنۈ يوغۈنۈتۈپ زورايتۈدۇ، بۇ ېۇلارنۈڭ ېازابۈنۈ زۈيادە قۈلۈش ېۈچۈندۇر. ېۈمام بۇخارۈ ېۈمام مۇسلۈم سەھۈھ ھەدۈسلەرنۈ رۈۋايەت قۈلغان. رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «كاپۈرلارنۈڭ ېۈككۈ مۈرۈسۈنۈڭ ېارۈلۈقۈ خۇددۈ ېالدۈراپ تېز ماڭغان يولۇچۈنۈڭ ېۈچ كۈنلۈك سەپەر مۇساپۈسۈدەك ېارۈلۈقتا بولۈدۇ». (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان). «كاپۈرنۈڭ چۈشۈ ېۇھۇد تېغۈدەك، تېرۈسۈنۈڭ يۈرۈكلۈكۈ ېۈچ كۈنلۈك يول مۇساپۈسۈدەك بولۈدۇ» (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) دوزاخ ېەھلۈنۈڭ چۈراي-شەكۈل جەھەتتۈن ېۈنتايۈن سەت، قەبۈھ ېۈكەنلۈكۈ توغرۈسۈدا قۇرېان مۇنداق بايان قۈلۈدۇ. «ېۇلارنۈڭ يۈزلۈرۈ گويا قاراڭغۇ كېچۈنۈڭ پارچۈسۈ بۈلەن ېورالغاندەك قارۈيۈپ كېتۈدۇ». (سۈرە يۇنۇس 27-ېايەت)، «ېۇلارنۈڭ يۈزلۈرۈنۈ ېوت كۆيدۈرۈدۇ، كالپۇكلۈرۈ قورۇلۇپ، چۈشلۈرۈ ېېچۈلۈپ (بەتبەشۈرە) بولۇپ قالۈدۇ». (سۈرە مۇېۈمنۇن 114-ېايەت). پەيغەمبەر ېەلەيھسسالام بۇ ېايەتنۈ شەرھۈلەپ: «يەنۈ كاپۈرنۈڭ كالپۇكۈ قورۇلۇپ، ېۈستۈنكۈ تۈلۈ بېشۈنۈڭ ېوتتۇرۈسۈغا، ېاستۈنقۈ تۈلۈ كۈندۈكۈگە چۈشۈپ سۆرۈلۈپ تۇرۈدۇ» دېگەن.
       ېۆتكۈر زەھۈرۈ بۈلەن چېقۈپ، بەدەنگە يۆگۈشۈپ تۇرۈدۈغان يۈلان-چايانلارمۇ دوزاختۈكۈ خۈلمۇ-خۈل، تۈرلۈك ېازابلارنۈڭ بۈرۈدۇر. ېۈبنۈ ېەبباس رەزەيەللاھۇ ېەنھۇ «كاپۈر بولغانلارغا ۋە (كۈشۈلەرنۈ) ېاللاھنۈڭ يولۈدۈن (يەنۈ دۈندۈن) توسقانلارغا ېۇلارنۈڭ قۈلغان بۇزغۇنچۈلۈقلۈرۈ ېۈچۈن ېازاب ېۈستۈگە ېازاب قوشۇپ، زۈيادە ېازاب قۈلۈمۈز» (سۈرە نەھۈل 88-ېايەت) ېايۈتۈدۈكۈ زۈيادە ېازابنۈ دوزاختۈكۈ خېچۈردەك يوغان چايانلارنۈڭ ېەھلۈ دوزاخنۈ چېقۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ، دەپ تەفسۈر قۈلغان. ېۈمام ھاكۈم رۈۋايەت قۈلغان يەنە بۈر ھەدۈستە دوزاختۈكۈ تۆگۈدەك يۈلان، خېچۈردەك چوڭ چايانلارنۈڭ ېەھلۈ دوزاخنۈ چاققاندۈكۈ دەھشەتلۈك ېاغرۈقۈنۈڭ تاكۈ يەتمۈش يۈلغۈچە كەتمەيدۈغانلۈقۈ ېېيتۈلغان. ېاللاھتاللاھ مۇنداق دەيدۇ: «شۈبھسۈزكۈ بۈزنۈڭ ېايەتلۈرۈمۈزنۈ ېۈنكار قۈلغانلارنۈ دوزاخقا كۈرگۈزۈمۈز. ېۇلارنۈڭ تېرۈلۈرۈ پۈشۈپ تۈگۈگەن چاغدا ېازابنۈ تېتۈتۈش ېۈچۈن ېورنۈغا باشقا تېرە يەڭگۈشلەيمۈز» (سۈرە نۈسا 56-ېايەت) ھازۈرقۈ زامان مېدتسۈنا ېۈلۈمۈنۈڭ يېڭۈ بايقاشلۈرۈدۈن بۈرۈ شۇكۈ، ېادەمنۈڭ ېاغرۈق سېزۈمۈ ېۈستۈنكۈ بۈر قەۋەت تېرە قاتلۈمۈدا بولۇپ، بۇ قەۋەت تېرە كۆيۈپ كەتسە، ېاستۈنقۈ قەۋەت قۈسۈملۈرۈ ېاغرۈقنۈ سەزمەيدۇ. مانا بۇ ېون تۆت ېەسۈر ېۈلگۈرۈ تېبابەت ېۈلمۈ تېخۈ ېۈپتۈداېۈ ھالەتتۈكۈ چاغدا ېالەملەرنۈڭ پەرۋەردۈگارۈ تەرۈپۈدۈن نازۈل قۈلۈنغان قۇرېان ېېيتقان ھەقۈقەت.
       ېەھلۈ دوزاخنۈڭ ېازابلۈرۈ تۈرلۈك، خۈلمۇ-خۈل بولۈدۇ. پۇل-ماللۈرۈدۈن ېاللاھ بۇيرۈغان زاكاتنۈ ېادا قۈلمۈغانلارنۈڭ جازاسۈ بولسا «ېۇ كۈندە (يەنۈ قۈيامەت كۈنۈدە) ېۇ ېالتۇن-كۈمۈشلەر جەھەننەمنۈڭ ېوتۈدا قۈزۈتۈلۈپ، ېۇنۈڭ بۈلەن ېۇلارنۈڭ پۈشانلۈرۈ، يانلۈرۈ ۋە دۈمبۈلۈرۈ داغلۈنۈدۇ. ېۇلارغا ‹بۇ سۈلەرنۈڭ ېۆزەڭلار ېۈچۈن يۈغقان ېالتۇن-كۈمۈشۈڭلار (سۈلەر بۇ دۇنيادا ېاللاھنۈڭ ھەققۈنۈ ېادا قۈلمۈدۈڭلار) يۈغقان ېالتۇن-كۈمۈشۈڭلارنۈڭ ۋابالۈنۈ تېتۈڭلار› دېيۈلۈدۇ». (سۈرە تەۋبە 35-ېايەت). ېۇسامە ېۈبنۈ زەيۈد ېۈبنۈ ھارس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «قۈيامەت كۈنۈ بۈر ېادەم ېېلۈپ كېلۈنۈپ دوزاخقا تاشلۈنۈدۇ. دوزاختا ېۇنۈڭ ېۈچەيلۈرۈ ېۈچۈدۈن ېېتۈلۈپ چۈقۈدۇ. ېۇ ياغۇنچاققا قاتقان ېېشەكتەك چۆگۈلەيدۇ. ېەھلۈ دوزاخ ېۇنۈ چۆرۈدەپ: ھەي پالانۈ، دۇنيادۈكۈ چاغدا سەن ېەمرۈ-مەرۇف، نەھۈ-مۇنكەر قۈلاتتۈڭغۇ؟ دەيدۇ. ېۇ «مەن سۈلەرنۈ ياخشۈ ېۈشقا بۇيرۇيتتۈم، ېەمما ېۆزەم قۈلمايتتۈم، سۈلەرنۈ يامان ېۈشتۈن توساتتۈم، ېەمما ېۆزەم ېۇنۈڭدۈن يانمايتتۈم» دەيدۇ. دوزاخ ېەھلۈ ېازاب چېكۈشتە بۈر خۈل ېەمەس، پەرقلۈق بولۈدۇ. ېۇلار ھاياتۈ دۇنيادا قۈلغان ياخشۈ-يامان ېەمەللۈرۈنۈڭ ھېسابۈ بويۈچە بەزۈلۈرۈ قاتتۈق ېازابتا، بەزۈلۈرۈ يەڭگۈلرەك ېازابتا بولۈدۇ. سەمۇرە ېۈبنۈ جۇندۇپ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «ېوت ېۇلارنۈڭ بەزۈلۈرۈنۈ ھوشۇقۈغۈچە، بەزۈلۈرۈنۈ تۈزۈغۈچە كۆيدۈرۈدۇ، بەزۈلۈرۈنۈ بېلۈگۈچە، بەزۈلۈرۈنۈ ېوقرەك سۆڭەكلۈرۈگۈچە كۆيدۈرۈدۇ» (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). «قۈيامەت كۈنۈ دوزاخ ېەھلۈنۈڭ ېەڭ يېنۈك ېازاب چېكۈدۈغۈنۈ شۇنداق بۈر ېادەمكۈ، ېۇنۈڭ ېۈككۈ تاپۈنۈ ېاستۈغا ېۈككۈ چوغ قويۇلۈدۇ، چوغنۈڭ تەسۈرۈدۈن ېۇنۈڭ مېڭۈسۈ قايناپ كېتۈدۇ. ېۇ مەندۈنمۇ قاتتۈق ېازابلانغان ېادەم يوق دەپ ېويلايدۇ. ھەقۈقەتتە ېۇ ېەڭ يەڭگۈل ېازاب چەككەن كېشۈدۇر». (ېۈمام بۇخارۈ، ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       ھاياتلۈق قانۇنۈيۈدۈن ېېلۈپ ېېيتقاندا، دوزاخ ېەھلۈمۇ يېمەك-ېۈچمەككە مۇھتاج بولۈدۇ. ېەمما بۇ ېۇلارنۈڭ ېازابۈغا ھەسسۈلەپ ېازاب قاتۈدۇ. ېەھلۈ دوزاخنۈڭ تاېامۈ ېۇلارنۈڭ ېاچلۈغۈنۈ پەسەيتەلمەيدۇ. ېۈچۈملۈكۈ ېۇسسۇزلۈقۈنۈ باسالمايدۇ. دوزاخ ېەھلۈنۈڭ يېمەكلۈكۈ بولغان زەققۇم، غۈسلۈن، زەرېۈ ھەققۈدە قۇرېاندا ناھايۈتۈ ېوچۇق بايانلار كەلگەن. «بۇ (يەنۈ جەننەتنۈڭ نېمەتلۈرۈ) ياخشۈ زۈياپەتمۇ ياكۈ زەققۇم دەرۈخۈمۇ؟ زەققۇمنۈ بۈز زالۈملار (يەنۈ گۇمراھلار) ېۈچۈن (ېاخۈرەتتە) ېازاب قۈلدۇق. شۈبھۈسۈزكۈ، ېۇ جەھەننەمنۈڭ قەېرۈدە ېۆسۈدۈغان دەرەختۇر. ېۇنۈڭ مېۋۈسۈ گويا شەيتانلارنۈڭ باشلۈرۈغا ېوخشايدۇ. ېۇلار شۈبھۈسز شۇ مېۋۈلەردۈن يەيدۇ، ېۇنۈڭ بۈلەن قورساقلۈرۈنۈ تويغۇزۈدۇ. ېاندۈن ېۇلار ېۇنۈڭ ېۈستۈگە (يۈرۈڭ بۈلەن) قايناقسۇنۈڭ ېارۈلاشتۇرمۈسۈنۈ ېۈچۈدۇ» (سۈرە ساففات 62-67-ېايەتلەر). «زەققۇم دەرۈخۈ ھەقۈقەتەن گۇناھكارلارنۈڭ تامۈقۈدۇر. ېۇ ېېرۈتۈلگەن مۈستەك (قۈزۈق)دۇر. ېۇ قورساقلاردا قاينايدۇ» (سۈرە دۇخان 43-46-ېايەتلەر) ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «ېەگەر زەققۇمدۈن بۈر بۇردا ېېلۈپ دۇنياغا ېارۈلاشتۇرسا، ېۇ پۈتۈن دۇنيا ېەھلۈنۈڭ مەېۈشۈتۈنۈ بۇزۇۋېتۈشكە يېتۈدۇ. شۇ زەققۇمنۈ يۈمۈكۈ قۈلغان كۈشۈنۈڭ ھالۈ قانداق بولار؟ غۈسلۈن بولسا گۇناھكارلارنۈڭ بەدۈنۈدۈن ېاققان يۈرۈڭ-زەرداپ، قان ۋە قوسۇقلۈرۈ بولۇپ، دوزاخ ېەھلۈنۈڭ ېەڭ يامان تامۈقۈدۇر». ېۈمام ېۈبنۈ كەسۈر تەفسۈرۈدە ھاققە سۈرۈسۈنۈڭ 35-37-ېايەتلۈرۈنۈ ېۈكرۈمە، قەتادەلەرنۈڭ يۇقۈرۈقۈدەك مەنۈدە شەرھۈلۈگەنلۈكۈنۈ يازغان. زەرۈ بولسا ېاچچۈق تۈكەن بولۇپ، ېەھلۈ دوزاخنۈڭ تاېامۈدۇر. «ېۇلار ېۈچۈن زەرۈدۈن (يەنۈ بەتبۇي، ېاچچۈق تۈكەندۈن) باشقا يېمەكلۈك بولمايدۇ. زەرۈ كۈشۈنۈ سەمرۈتمەيدۇ، ېاچلۈقنۈ پەسەيتمەيدۇ» (سۈرە غاشيە 6-،7-ېايەتلەر). دوزاخ ېەھلۈ ېۇسسۇزلۈقتۈن چاكۈلدۈغاندا ېۇلارغا قايناپ تۇرغان، قۈزۈقلۈقدۈن تۆمۈرنۈ ېېرۈتۈۋۈتۈدۈغان قايناقسۇ ۋە يۈرۈڭلۈق سېسۈق سۇ بېرۈلۈدۇ. ېۇلار سۇنۈ ېۈچمەكچۈ بولسا، سۇنۈڭ ھارارۈتۈدۈن يۈزۈنۈڭ تېرۈسۈ سويۇلۇپ چۈشۈدۇ. ېۈچكەندە بولسا ېۈچ-باغرۈ ېۈچەيلۈرۈ ېېرۈپ پارە-پارە بولۇپ كېتۈدۇ. ېەبۈ ېۇمامە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ «(مۇنداق تەقۋۈدارلار) دوزاختا مەڭگۈ قالۈدۈغان، قايناقسۇ بۈلەن سۇغۇرۇلۇپ (قۈزۈقلۈقۈدۈن) ېۈچەيلۈرۈ پارە-پارە قۈلۈنۈدۈغانلار بۈلەن ېوخشاشمۇ؟» (سۈرە مۇھەممەد 15-ېايەت) دېگەن ېايەتنۈ ېوقۇپ مۇنداق دېدۈ: دوزاختۈكۈ كۇففار تەشنالۈقتۈن قايناپ تۇرغان سۇنۈ ېۈچمەكچۈ بولۇپ، ېېغۈزۈنۈ ېاپۈرۈشۈ بۈلەن قايناقسۇنۈڭ ھارارۈتۈدۈن يۈزۈ كۆيۈپ، بېشۈنۈڭ تېرۈسۈ سويۇلۇپ چۈشۈدۇ. سۇنۈ ېۈچكەندە ېۈچەيلۈرۈ پارە-پارە بولۇپ ېۈزۈلۈپ ھەتتا ېارقا پۈشاپ يولۈدۈن ساڭگۈلاپ چۈقۈپ قالۈدۇ (ېۈمام ېەھمەد، ېۈمام تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان).
       ېەھلۈ دوزاخ ېەنە شۇنداق تەكرار-تەكرار ېازاب چېكۈش، قۈينۈلۈش بۈلەن نالە-پەرياد قۈلۈپ خار ھالدا ياشايدۇ، ېازاب ېۇلاردۈن بۈر مۈنۇتمۇ نېرۈ بولمايدۇ. ېۇلار ېاللا-توۋا بۈلەن يۈغا-زار قۈلۈشۈپ مۇنداق دېيۈشۈدۇ: «پەرۋەردۈگارۈمۈز! بۈزنۈ دوزاختۈن چۈقارغۈن (ېاندۈن دۇنياغا قايتۇرغۈن)، ېەگەر بۈز (شۇنۈڭدۈن كېيۈن) يەنە گۇناھ قۈلساق، بۈز ھەقۈقەتەن زالۈم بولۇپ قالۈمۈز. ېاللاھ ېېيتۈدۇ: جەھەننەمدە خار ھالدا قېلۈڭلار، (ېۈستۈڭلاردۈن ېازابنۈڭ كۆتۈرۈلۈپ كېتۈشۈ ھەققۈدە) ماڭا سۆز ېاچماڭلار» (سۈرە مۇېمنون 106-108-ېايەتلەر) ېۇلارنۈڭ نالە-پەريادۈغا ھېچۈكۈممۇ قۇلاق سالمايدۇ. دوزاخ ېەھلۈ قاتتۈق ېازابتا ېۆلۈمنۈ شۇنچۈلۈك ېارزۇ قۈلۈدۇ. ېاللاھتۈن ېۆزلۈرۈگە ېۆلۈم بېرۈشنۈ، بۇنۈڭ بۈلەن ېازابتۈن قۇتۇلۇپ، ېارام تېپۈشنۈ تۈلەيدۇ. ېەمما ېاخۈرەت ھاياتۈ مەڭگۈلۈك ھايات بولۇپ، ېۆلۈم بولمايدۇ، ېۇنۈڭدۈكۈ ېازاب ياكۈ نېمەت ېەبەدۈي داۋام قۈلۈدۇ. قۇرېان بۇنۈ ېاجايۈپ پاساھەت-بالاغەت بۈلەن مۇنداق ېۈپادۈلەيدۇ: ”ېۆلۈم ېۇنۈ قورشۈۋالۈدۇ، لېكۈن ېۇ ھەرگۈز ېۆلمەيدۇ، شۇنۈڭدۈن كېيۈن تېخۈمۇ قاتتۈق ېازابقا دۇچار بولۈدۇ“ (سۈرە ېۈبراھۈم 77-ېايەت). ېۈبرەت ۋە ېازاب بولۇشۈ ېۈچۈن دوزاخ ېەھلۈگە جەننەت كۆرۈنۈپ تۇرۈدۇ. ېۇلار جەننەتنۈڭ نېمەتلۈرۈ ۋە ېەھلۈ جەننەتنۈڭ راھەت-پاراغۈتۈنۈ كۆرۈپ تۇرۈدۇ. بۇ ېۇلارنۈڭ ھەسرۈتۈگە ھەسرەت، ېازابۈغا ېازاب قوشۈدۇ. سۈرە ېەېرافتا ېەھلۈ جەننەت بۈلەن ېەھلۈ دوزاخ ېارۈسۈدۈكۈ سۆزلۈشۈش مۇنداق بايان قۈلۈنغان. «ېەھلۈ جەننەت ېەھلۈ دوزاخقا» بۈز پەرۋەردۈگارۈمۈز بۈزگە ۋەدە قۈلغان نەرسۈنۈ ھەق تاپتۇق، سۈلەرمۇ پەرۋەردۈگارۈڭلار ۋەدە قۈلغان نەرسۈنۈ ھەق تاپتۈڭلارمۇ دەپ توۋلايدۇ. ېۇلار «ھەېە» دەيدۇ شۇنۈڭ بۈلەن بۈر جاكارچۈ ېۇلارنۈڭ ېارۈسۈدا (مۇنداق دەپ) جاكارلايدۇ: «زالۈملارغا ېاللاھنۈڭ لەنۈتۈ بولسۇن» (44-ېايەت) «ېەھلۈ دوزاخ ېەھلۈ جەننەتكە: سۇدۈن ياكۈ ېاللاھ سۈلەرگە بەرگەن ېۈچۈدۈغان نەرسۈلەردۈن بۈزگە بۈرېاز قۇيۇپ بەرسەڭلار! دەپ توۋلايدۇ. ېەھلۈ جەننەت ېۇلارغا (جاۋابەن) «ېاللاھ ېۇلارنۈ كاپۈرلارغا ھارام قۈلغان» دەيدۇ (50-ېايەت) ېۇلارنۈڭ نالە-زارۈ ھەققۈدە رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «دوزاخ ېەھلۈ تولا يۈغلاپ ياشلۈرۈ قۇرۇپ، كۆزۈدۈن ياش ېورنۈغا قان ېاقۈدۇ، ھەتتا ېۇلارنۈڭ يۈزلۈرۈدۈن يول-يول بولۇپ ېاققان قانلارنۈ كۆرۈسەن، ېەگەر ېۇنۈڭدا بۈرەر كېمە ماڭسا مېڭۈپ كېتەلەيدۇ» (ېۈمام ھاكۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       ېاخۈرەتتۈكۈ دوزاخ ېازابۈ ېالدۈدا ھاياتۈ دۇنيانۈڭ مەېۈشەتلۈرۈ ھېچنەرسۈگە ېەرزۈمەيدۇ. شۇنداقلا ېاللاھ تەقۋۈدارلارغا ۋەدە قۈلغان جەننەت نېمەتلۈرۈگە سېلۈشتۇرغاندا فانۈ دۇنيانۈڭ رۈيازەتلۈرۈمۇ ېەرزۈمەس ھېسابلۈنۈدۇ. ېەنەس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «قۈيامەت كۈنۈ دۇنيادا ېەڭ باياشاتچۈلۈقتۈن ياشۈغان، ېەمما دەۋزۈخۈ بولغان بۈر ېادەم كەلتۈرۈلۈپ دوزاخقا چۆكتۈرۈلۈپ، ېۇنۈڭغا:«ېۈ ېادەم بالۈسۈ! سەن بۇرۇن ياخشۈ ياشۈغانمۇ؟ نازۇ-نېمەتلەرنۈ كۆرگەنمۇ؟» دېيۈلۈدۇ. ېۇ ېادەم «ياق، رەببۈم بۈلەن قەسەمكۈ مەن ھېچقاچان ياخشۈ ياشاپ باقمۈغان» دەيدۇ. دۇنيادا ېەڭ جاپا-مۇشەققەتتە ياشۈغان، ېەمما جەننۈتۈ بولغان بۈر كۈشۈ كەلتۈرۈلۈپ، ېۇنۈ جەننەتكە كۈرگۈزۈپ ېۇنۈڭغا «ېۈ ېادەم بالۈسۈ! سەن بۇرۇن جاپا-مۇشەققەت تارتقانمۇ؟ بېشۈڭدۈن قاتتۈقچۈلۈق ېۆتكەنمۇ؟» دېيۈلۈدۇ. ېۇ «ياق، ېاللاھتاېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ مەن قۈيۈنچۈلۈق تارتۈپ باقمۈدۈم، قاتتۈقچۈلۈقنۈمۇ بېشۈمدۈن ېۆتكۈزمۈدۈم» دەيدۇ (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       ېەھلۈ سۈننە ۋە جاماېەنۈڭ ېەقۈدۈسۈ بويۈچە ېېيتقاندا، ېاللاھنۈڭ بۈرلۈكۈگە ېۈمان ېېيتقان مۇسۇلمان ھەر قانچە چوڭ گۇناھ ېۆتكۈزگەن بولسۈمۇ، مەڭگۈ دوزاختا قالمايدۇ، بەلكۈ گۇناھلۈرۈ مۈقدارۈچە دوزاختا ېازابلانغاندۈن كېيۈن ېاخۈرۈ بۈر كۈنۈ دوزاختۈن چۈقۈدۇ ۋە ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈ بۈلەن جەننەتكە كۈرۈدۇ. بۇ ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرمۈگەن تەۋھۈد ېەقۈدۈسۈدۈكۈ ېەمما يامان ېەمەللۈرۈ ياخشۈلۈقۈدۈن ېېشۈپ كەتكەنلەرگە قارۈتۈلغان. ېاللاھتاېاللاھنۈڭ «ېۇلار دوزاختا مەڭگۈ قالۈدۇ» دېگۈنۈ ېاللاھنۈ ېۈنكار قۈلغان ېۈمانسۈز كۇففارلار ۋە ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرگەن مۇشرۈكلارنۈ كۆرسۈتۈدۇ. «ېاللاھ ھەقۈقەتەن ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرۈش گۇناھۈنۈ مەغفۈرەت قۈلمايدۇ. خالۈغان ېادەمنۈڭ ېۇنۈڭدۈن باشقا گۇناھۈنۈ مەغفۈرەت قۈلۈدۇ. كۈمۈكۈ ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرۈدۈكەن، چوڭ گۇناھ قۈلغان بولۈدۇ» (سۈرەنسا 48-ېايەت). مانا بۇ ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم، تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان سەھۈھ ھەدۈسلەردە بايان قۈلۈنغان. ېەبۇ سەېۈد خۇدرۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: جەننەت ېەھلۈ جەننەتكە، دوزاخ ېەھلۈ دوزاخقا كۈرۈپ بولغاندۈن كېيۈن، ېاللاھتاېاللاھ: قەلبۈدە تېرۈقچۈلۈق ېۈمانۈ بارلارنۈ تارتۈپ چۈقۈرۈڭلار دەيدۇ، ېۇلار ېوتتا كۆيۈپ قارۈداپ كەتكەن ھالەتتە چۈقۈدۇ. ېاندۈن ېۇلار ېابۈھايات ېۆستۈڭۈگە تاشلۈنۈدۇ. بۇ ېادەملەر خۇددۈي كەلكۈن لاتقۈلۈرۈدا ېوت-چۆپ ېۈنۈپ چۈققاندەك، چۈرايلۈق ھالەتتە ېۈنۈپ چۈقۈدۇ. ېەجۈبا سەن ېەشۇنداق يۇمران سېرۈق مايسۈنۈ كۆرۈپ باقمۈغانمۇ؟ (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېەنەس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «كۈمۈكۈ، بۈر ېاللاھدۈن باشقا ېۈلاھ يوق» دېسە، قەلبۈدە مۈسقالچە ياخشۈلۈق بولۈدۈكەن، دوزاختۈن چۈقۈدۇ. كۈمۈكۈ بۈر ېاللاھتۈن باشقا ھېچ ېۈلاھ يوق دېسە، قەلبۈدە تېرۈقچۈلۈق ياخشۈلۈق بولۈدۈكەن، دوزاختۈن چۈقۈدۇ. كۈمۈكۈ، «بۈر ېاللاھتۈن باشقا ھېچبۈر ېۈلاھ يوق» دەيدۈكەن ۋە قەلبۈدە زەررۈچە ياخشۈلۈق بولۈدۈكەن ېۇمۇ دوزاختۈن چۈقۈدۇ (ېۈمام بۇخارۈ، مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېابدۇللاھ ېۈبنۈ مەسېۇد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: مەن دوزاختۈن ېەڭ كېيۈن چۈقۈدۈغان ېادەمنۈ ۋە جەننەتكە ېەڭ كېيۈن كۈرۈدۈغان ېادەمنۈ ېەلۋەتتە بۈلۈمەن. ېۇ شۇنداق بۈر ېادەمكۈ، دوزاختۈن ېۆمۈلەپ چۈقۈدۇ. ېاللاھتاېاللاھ ېۇنۈڭغا: بارغۈن، جەننەتكە كۈرگۈن، دەيدۇ. ېۇ جەننەتكە كېلۈدۇ. ېۇنۈڭغا جەننەت توشۇپ كەتكەندەك تويۇلۈدۇ. ېۇ قايتۈپ بېرۈپ: ېۈ رەببۈم، جەننەت توشۇپ كېتۈپتۇ، دەيدۇ. ېاللاھتاېاللاھ ېۇنۈڭغا: بارغۈن، جەننەتكە كۈرگۈن دەيدۇ، ېۇ جەننەتكە كېلۈدۇ. ېۇنۈڭغا جەننەت توشۇپ كەتكەندەك تويۇلۈدۇ. ېۇ قايتۈپ بېرۈپ: ېۈ رەببۈم، جەننەت توشۇپ كېتۈپتۇ، دەيدۇ. ېاللاھتاېاللاھ ېۇنۈڭغا: بارغۈن، جەننەتكە كۈرگۈن، ساڭا ېاتا قۈلغان جەننەت دۇنيادەك كەڭ ۋە يەنە دۇنيادەك ېون ھەسسە كەڭ دەيدۇ، ېۇ ېادەم ېاللاھتاېاللاھغا: سەن پادۈشاھ تۇرۇپ مېنۈ مەسخۈرە قۈلۈۋاتامسەن ياكۈ كۈلۈۋاتامسەن دەيدۇ. ېابدۇللا ېۈبنۈ مەسېۇد: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ كۈلگەنلۈكۈنۈ ھەتتا ېۇنۈڭ ېۇدۇل چۈشلۈرۈنۈڭ كۆرۈنۈپ تۇرغانلۈقۈنۈ كۆردۈم دەيدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېېيتۈشۈچە، جەننەت ېەھلۈنۈڭ ېەڭ تۆۋەن دەرۈجۈلۈكۈ ېەنە شۇ كۈشۈدۇر.
       ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈ قانداق كەڭ بولسا، ېازابۈمۇ شۇنداق قاتتۈقتۇر. «ھەر قانداق ېادەم: ېاللاھنۈڭ تاېۈتۈدە كەتكۈزۈپ قويغانلۈرۈمغا ھەسۈرەت! مەن (ېاللاھنۈڭ شەرۈېۈتۈنۈ ۋە دۈنۈنۈ) مەسخۈرە قۈلغۇچۈلاردۈن ېۈدۈم» دەپ قالماسلۈقۈ ېۈچۈن ياكۈ «ېاللاھ مېنۈ ھۈدايەت قۈلغان بولسا (ھۈدايەت تېپۈپ) ېەلۋەتتە تەقۋۈدارلاردۈن بولاتتۈم» دەپ قالماسلۈق ېۈچۈن ياكۈ ېازابنۈ كۆرگەن چاغدا: «كاشكۈ دۇنياغا قايتۈشۈمغا بولسا ېۈدۈ، (ېۇ چاغدا ېاللاھقا ېۈتاېەت قۈلۈپ) ياخشۈلاردۈن بولار ېۈدۈم» دەپ قالماسلۈق ېۈچۈن (پەرۋەردۈگارۈغا بويسۇنسۇن). (سۈرە زۇمەر 56-،58-ېايەتلەر).

جەننەت

       جەننەت ــ ېاللاھتاېاللاھ مۆمۈن، تەقۋۈدارلار ېۈچۈن تەييارلۈغان كاتتا مۇكاپات، ېۇنۈڭدا جاپا-مۇشەققەتمۇ، قېرۈلۈق، ېۆلۈم، قايغۇ-ھەسۈرەتمۇ يوق. ېۇنۈڭدا بارۈ ېاللاھنۈڭ رەھمەت، مەرھۈمۈتۈ، ېەبەدۈيلۈك خۇشاللۈق ۋە تۈگۈمەس راھەت-پاراغەتتۇر. جەننەت ېاللاھنۈ كۆرمەي تۇرۇپ ېۈمان ېېيتقان، ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈپ، ېازابۈدۈن قورققان، ېاللاھ بۇيرۈغان ياخشۈ ېەمەللەرنۈ قۈلۈش بۈلەن چەكلۈگەن ېۈشلاردۈن ېۆزۈنۈ ساقلۈغان تەقۋۈدارلارغا خاستۇر. ېەبۇ ھۈرەيرە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈن رۈۋايەت قۈلغان ھەدۈس قۇدۈسۈدا ېاللاھتاېاللاھ مۇنداق ېېيتۈدۇ: مەن سالۈھ بەندۈلۈرۈمگە كۆز كۆرۈپ باقمۈغان، قۇلاق ېاڭلاپ باقمۈغان، كۈشۈنۈڭ كۆڭلۈگە كېچۈپ باقمۈغان نېمەتلەرنۈ تەييارلۈدۈم. خالۈساڭلار مۇنۇ ېايەتنۈ ېوقۇڭلار: «ېۇلارنۈڭ قۈلغان ېەمەللۈرۈگە مۇكاپات يۈزۈسۈدۈن ېاللاھ تاېاللاھنۈڭ ھۇزۇرۈدا ساقلانغان ۋە ېۇلارنۈ خۇشال قۈلۈدۈغان كاتتا نېمەتنۈ ھېچكۈم بۈلمەيدۇ». (سۈرە سەجدە 17-ېايەت)
       جەننەتنۈڭ سۈپەتلۈرۈ ۋە ېۇنۈڭدۈكۈ نازۇ-نېمەتلەر توغرۈسۈدا قۇرېان ۋە ھەدۈسلەردە نۇرغۇن بايانلار كەلگەن. جەننەتنۈڭ قەسۈرلۈرۈ، باغلۈرۈ، دەرەخلۈرۈ، ېۆستەڭلۈرۈ، مېۋۈلۈرۈ، ېالتۇن-كۈمۈشلۈرۈ، ھۆرۈ-غۈلمانلۈرۈ ېۈنساننۈڭ چەكلۈك ېەقلۈ ۋە سەزگۈسۈدۈن ھالقۈغان بولۇپ، بۈز بۈلۈدۈغان ھاياتۈ دۇنيادۈكۈ شەيېۈلەر بۈلەن پەقەت ېۈسۈم جەھەتتە ېورتاقتۇر. ېۈبنۈ ېابباس رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ سۈرە بەقەرەدۈكۈ «ېۇلار جەننەتنۈڭ بۈرەر مېۋۈسۈدۈن رۈزۈقلاندۇرۇلغان چاغدا بۇنۈڭ بۈلەن بۇرۇن (دۇنيادۈمۇ) رۈزۈقلاندۇرۇلغان ېۈدۇق» دەيدۇ. «ېۇلارغا كۆرۈنۈشۈ دۇنيانۈڭ مېۋۈلۈرۈگە ېوخشايدۈغان، تەمۈ ېوخشۈمايدۈغان مېۋۈلەر بېرۈلۈدۇ» ېايۈتۈنۈ تەفسۈر قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: جەننەتتۈكۈ نېمەتلەر دۇنيادۈكۈ نەرسۈلەرگە پەقەت ېۈسۈم جەھەتتۈنلا ېوخشايدۇ. جەننەتنۈڭ كەڭلۈكۈ ېاسمان-زۈمۈنچۈلۈك بولۇپ، ېال-ېۈمران سۈرۈسۈنۈڭ 137-ېايۈتۈ بۇ ھەقتە خەۋەر بەرگەن. جەننەتنۈڭ خۇشبۇي ھۈدۈ توغرۈسۈدا رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «جەننەتنۈڭ خۇشبۇي ھۈدۈ يۈز يۈللۈق مۇساپە نېرۈسۈدۈنمۇ دۈماغقا ېۇرۇلۇپ تۇرۈدۇ» (ېۈمام تۈرمۈزۈ، ېۈبنۈ ماجە، ېۈمام ېەھمەد رۈۋايەت قۈلغان). كۈشۈلەر ياخشۈ ېەمەللەردە پەرقلۈق بولغۈنۈدەك، جەننەتتۈمۇ ېەمەللەرگە لايۈق يۇقۈرۈ-تۆۋەن دەرۈجۈلەر بولۈدۇ. ېۇبادە ېۈبنۈ سامۈت رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: جەننەتتە يۈز دەرۈجە بار، بۈر دەرۈجە بۈلەن يەنە بۈر دەرۈجۈنۈڭ ېارۈلۈقۈ ېاسمان-زۈمۈندەك پەرقلۈنۈدۇ. فۈردەۋس ېەڭ يۇقۈرۈ دەرۈجۈدۇر. ېۇنۈڭدۈن تۆت جەننەتنۈڭ ېۆستەڭلۈرۈ ېېقۈپ چۈقۈدۇ. ېۇنۈڭ ېۈستۈدە ېەرش بار، ېاللاھتۈن سورۈساڭلار، جەننۈتۈ فۈردەۋسنۈ سوراڭلار. (ېۈمام تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان). ھەدۈسلەردە بۇ دەرۈجۈلەردۈن فۈردەۋس، ېاندۈن ېەدن، ېاندۈن خۇلۇد، ېاندۈن مەېۋا تۈلغان ېېلۈنغان. جەننەتنۈڭ سەككۈز دەرۋازۈسۈ بولۇپ، بۇ دەرۋازۈلارنۈڭ چوڭلۈقۈ ھەققۈدە رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: جۈنۈم ېۈلكۈدە بولغان زات بۈلەن قەسەمكۈ، جەننەت دەرۋازۈسۈنۈڭ ېۈككۈ قانۈتۈنۈڭ ېارۈلۈقۈ مەككە بۈلەن ھەجەرنۈڭ ېارۈلۈقۈچۈلۈك ياكۈ مەككە بۈلەن بۇسرانۈڭ ېارۈلۈقۈچۈلۈك كېلۈدۇ. (ېۈمام بۇخارۈ، ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). بۇ ېۈشۈكلەرنۈڭ ھەربۈرۈ مۇېەييەن ياخشۈ ېەمەل بۈلەن باغلانغان بولۇپ، كۈم قايسۈ ېەمەلنۈ كۆپ قۈلغان بولسا شۇ ېۈشۈكتۈن چاقۈرۈلۈدۇ. ناماز ېۈشۈكۈدۈن كۆپ ناماز ېوقۇغۇچۈلار، رەييان دەپ ېاتۈلۈدۈغان ېۈشۈكتۈن كۆپ روزا تۇتقۇچۈلار، سلە-رەھۈم ېۈشكۈدۈن كۆپ ېېھسان قۈلغۇچۈلار كۈرۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام جەننەتنۈڭ دەرۋازۈلۈرۈ ۋە ېۇنۈڭدۈن كۈرۈدۈغان كۈرگۈچۈلەرنۈڭ ېەمەللۈرۈنۈ تۈلغان ېالغاندا ېەبۇ بەكۈر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ: ېۈ رەسۇلۇللاھ، بۈر ېادەم ېاشۇ ېۈشۈكلەرنۈڭ ھەممۈسۈدۈن چاقۈرۈلامدۇ دەپ سورۈدۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام: شۇنداق، ېۈ ېەبۇ بەكۈر، مەن سېنۈڭ ېەنە شۇلارنۈڭ جۈملۈسۈدۈن بولۇشۈڭنۈ تۈلەيمەن“ دەپ جاۋاپ بەردۈ. (ېۈمام بۇخارۈ، ېۈمام مۇسۈلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       ېەھلۈ جەننەت ېاستۈدۈن ېۆستەڭلەر ېېقۈپ تۇرغان ېۈسۈل قەسۈرلەردە تۇرۈدۇ. ېۇنۈڭ خۈشلۈرۈ ېالتۇن-كۆمۈشتۈن، تاشلۈرۈ لۇلۇ-ياقۇتتۈن، توپۈسۈ زەېۈفۈراندۈن بولۈدۇ. جەننەتتۈكۈ ېۆستەڭلەر ھەققۈدە قۇرېان مۇنداق خەۋەر بەرگەن: « تەقۇەدارلارغا ۋەدە قۈلۈنغان جەننەتنۈڭ سۈپۈتۈ شۇكۈ، ېۇ يەردە رەڭگۈ ېۆزگەرمۈگەن سۇدۈن ېۆستەڭلەر، تەمۈ ېۆزگەرمۈگەن سۈتتۈن ېۆستەڭلەر، ېۈچكۈچۈلەرگە لەززەت بېغۈشلايدۈغان مەيدۈن ېۆستەڭلەر ۋە ساپ ھەسەلدۈن ېۆستەڭلەر بولۈدۇ. ېۇلارغا جەننەتتە بەھۈرۈمان بولۈدۈغان تۈرلۈك مۈۋۈلەر بولۈدۇ ۋە پەرۋرۈگارۈ تەرۈپۈدۈن مەغفۈرەت بولۈدۇ. (مۇنداق تەقۇەدارلار) دوزاختا مەڭگۈ قالۈدۈغان، قايناقسۇ بۈلەن سۇغۇرۈلۈپ (قۈزۈقلۈقۈدۈن) ېۈچەيلۈرۈ پارە-پارە قۈلۈندۈغانلار بۈلەن ېوخشاشمۇ؟» (سۈرە مۇھەممەد 15-ېايەت) ھەۋزۈ كەۋسەر توغرسۈدا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسالام مۇنداق دۈگەن: مېنۈڭ كۆلۈم-مەۋزۈ كەۋسەرنۈڭ توغرۈسۈ بۈر ېايلۈق مۇساپۈدۇر. ېۇنۈڭ سۈيۈ سۈتتۈنمۇ ېاق، ھۈدۈ ېۈپاردۈنمۇ خۇشبۇيدۇر. ېۇنۈڭ جاملۈرۈ ېاسماندۈكۈ يۇلتۇزلارغا ېوخشايدۇ. ېۇنۈڭدۈن ېۈچكەن ېادەم مەڭگە چاڭقۈمايدۇ“ (ېۈمام بۇخارۈ رۈۋايەت قۈلغان).
       كۆز كۆرۈپ باقمۈغان، قۇلاق ېاڭلاپ باقمۈغان، كۈشۈ كۆڭلۈگە كېچۈپ باقمۈغان راھەت-پاراغەت ۋە نازۇ-نۈمەتلەر جەملەنگەن جەننەتكە كۈرگەن مۆمۈنلەرنۈڭ ھاياتۈنۈ قۇرېان مۇنداق تەسۋۈرلەيدۇ: «تەقۇەدارلار ھەقۈقەتەن (ېاخۈرەتتە ياپيېشۈل) باغۇ-بوستانلاردۈن، (سۇ، ھەسەل ۋە ماي ېېقۈپ تۇرۈدۈغان) بۇلاقلاردۈن بەھرۈمان بولۈدۇ، (ېۇلارغا):«جەننەتتە ېامان-ېۈسەن، تۈنۈچ كۈرۈڭلار» دۈيۈلۈدۇ. (سۈرە ھۈجۈر 44-ېايەت) (ېۇلارغا) «سۈلەر ېاياللۈرۈڭلار بۈلەن خوشال-خۇرام جەننەتكە كۈرۈڭلار» دۈيۈلۈدۇ. ېۇلارغا ېالتۇن لۈگەنلەردە (تاېام)، ېالتۇن جاملاردا (شاراپ) تۇتۇلۈدۇ. جەننەتتە كۆڭۈللەر تارتۈدۈغان كۆزلەر لەززەتلۈنۈدۈغان نەرسۈلەر بار، سۈلەر جەننەتتە مەڭگۈ قالۈسۈلەر، سۈلەر (دۇنيادا) قۈلغان (ياخشۈ) ېەمەلۈڭلار بۈلەن ۋارۈس بولغان جەننەت ېەنە شۇدۇر. (سۈرە زۇخرۇف 68-72-ېايەتلەر). «تەقۋۈدارلار ھەقۈقەتەن بۈخەتەر جايدا بولۈدۇ. باغلاردا، بۇلاقلارنۈڭ ېارۈسدا بولۈدۇ. ېۇلار قېلۈن، يۇپقا يۈپەك كۈيۈملەرنۈ كۈيۈپ بۈر-بۈرۈگە قاراپ ېولتۇرۈشۈدۇ. (ېۇلارنۈ تۈرلۈك ھۆرمەتلەر بۈلەن) مۇشۇنداق ېۈكرام قۈلدۇق. شەھلا كۆزلۈك ھۆرلەرنۈ ېۇلارغا جۈپ قۈلۈمۈز. ېۇلار جەننەتتە (مەيدە ېېغۈرلۈشۈش ۋە كېسەللۈكەردۈن) ېەمۈن بولغان ھالدا (خۈزمەتچۈلەردۈن) ھەممە مۈۋۈلەرنۈ (كەلتۈرۈشنۈ) تەلەپ قۈلۈدۇ. ېۇلار ېۈلگۈرۈكۈ (دۇنيادۈكۈ) ېۆلۈمدۈن باشقا (جەننەتتە) ھۈچقانداق ېۆلۈمنۈ تېتۈمايدۇ.» (سۈرە دۇخان 51-56-ېايەتلەر).
       جەننەتتۈكۈ ھايات مەڭگۈلۈك ھاياتتۇر. مەيلۈ قېرۈ، چوڭ بولسۇن ېەھلۈ جەننەت نەۋقۈران ياش ھالەتتە جەننەتكە كۈرۈدۇ ۋە مەڭگۈ شۇ نەۋقۈران يېشۈدا تۇرۈدۇ. ېۇلار كېسەل بولمايدۇ. قېرۈمايدۇ، ېۆلمەيدۇ، ھېرۈپ چارچۈمايدۇ، غەم-قايغۇسۈ بولمايدۇ. ېاللاھتاېالا ېەھلۈ جەننەتنۈڭ قەلبۈنۈ ېۆچ-ېاداۋەت، ھەسەتتۈن پاك قۈلۈپ، مېھۈر-مۇھاببەتلۈك كۆيۈمچان قېرۈنداشلارغا ېايلاندۇرۈدۇ. ېەبۇ سەېۈد ۋە ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دۈگەن: جەننەت ېەھلۈ جەننەتكە كۈرسە بۈر نۈدا قۈلغۇچۈ مۇنداق دەيدۇ: «سۈلەر مەڭگۈ ياشايسۈلەر، ېۆلمەيسۈلەر، سالامەت بولۈسۈلەر، ھەرگۈز كېسەل بولمايسۈلەر، ياش تۇرۈسۈلەر، ھەرگۈز قېرۈمايسۈلەر، نازۇ-نۈمەتتە، بەخۈت ساېەدەتتە ېۆتۈسەلەر، مەڭگۈ بەختسۈزلۈككە دۇچار بولمايسۈلەر» (ېۈمام بۇخارۈ ۋە مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان) جابۈر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈندۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسالام مۇنداق دۈگەن: جەننەت ېەھلۈ يەيدۇ-ېۈچۈدۇ، چوڭ تەرەت قۈلمايدۇ، مۈشقۈرمايدۇ ۋە كۈچۈك تەرەت قۈلمايدۇ. لېكۈن، ېۇلارنۈڭ يېمۈكۈ ېۈپارنۈڭ ھېدۈدەك خۇشبۇي كېكۈرۈش بۈلەن ھەزۈم بولۈدۇ. خۇددۈ ېۇلار تەبېۈي نەپەسلۈنۈپ تۇرغۈنۈدەك تەسبۈھ، تەكبۈرلەر ېۇلارنۈڭ تۈلۈغا جارۈ بولۇپ تۇرۈدۇ. (ېۈمام بۇخارۈ ۋە ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېۈمام قۇرتۇبۈ مۇنداق دەيدۇ: «ېەھلۈ جەننەتنۈڭ يېيۈش-ېۈچۈش، كۈيۈش ۋە خۇشبۇي ېۈشلۈتۈشتە قانداقتۇ ېۇلاردا ېاچلۈق، ېۇسسۇزلۇق، يالۈڭاچلۈق ياكۈ بەدبۇيلۇق ھېسسۈياتۈ يوق بولۈدۇ. ېۇلار پەقەت ېۈزۈلمەس لەززەتلەر ۋە تۈگۈمەس نېمەتلەر ېۈچۈدە بولۈدۇ». ېۈمام نەۋەۋۈ بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن: ېەھلۈ سۈننە ۋە جاماېەنۈڭ مەزھۈپۈ شۇكۈ، ېەھلۈ جەننەت دۇنيا ېەھلۈگە ېوخشاشلا نازۇ-نېمەتلەردۈن بەھرۈمەن بولۈدۇ. لېكۈن ېۇلارنۈڭ ېارۈسۈدا لەززەتلۈنۈش جەھەتتە پەرق بولۈدۇ. ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «جەننەتكە دەسلۈپۈدە كۈرۈدۈغان جاماېە ېون تۆت كۈنلۈك تولۇق ېايدەك بولۈدۇ. جەننەتكە ېۇلاردۈن كېيۈن كۈرگۈچۈلەر ېاسماندۈكۈ نۇرلۇق يۇلتۇزلاردەك بولۇپ كېتۈدۇ. ېۇلار چوڭ-كۈچۈك تەرەت قۈلمايدۇ، تۈكۈرمەيدۇ ۋە مۈشقۈرمايدۇ. ېۇلارنۈڭ تاغاقلۈرۈ ېالتۇندۈن بولۈدۇ. تەرلۈرۈ ېۈپاردەك خۇش ھۈد بولۈدۇ. ېۇلارنۈڭ ېۈسرۈقدۈنۈ خۇشپۇراق ېۇد ياغۈچۈ بولۈدۇ. ېۇلارنۈڭ ېاياللۈرۈ شەھلا كۆزلۈك ھۆر-پەرۈلەردۈن بولۈدۇ. ېۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ بۈر ېادەمنۈڭ شەكلۈدە ېېگۈزلۈكۈ 60 گەز كېلۈدۈغان ېاتۈسۈ ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ سۈرۈتۈدە بولۈدۇ». (ېۈمام بۇخارۈ ۋە ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان).
       ېۈنسان شۇنچە چوڭ بۈلگەن دۇنيانۈڭ جۈمۈ راھەت-پاراغەتلۈرۈ جەننەت ېۈنېاملۈرۈ ېالدۈدا ھېچنەرسۈگە ېەرزۈمەيدۇ. رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: «جەننەتتۈكۈ بۈر ياچاق داېۈرۈسۈچۈلۈك جاي ۋە ياكۈ سۈلەرنۈڭ جەننەتتە قەدۈمڭلارنۈ قويغان جاي دۇنيا ۋە ېۇنۈڭدۈكۈ جۈمۈ نەرسۈلەردۈن ياخشۈدۇر. ېەگەر جەننەت ېەھلۈدۈن بۈر ېايال زۈمۈنغا چۈقسا ېۇنۈڭ نۇرۈدۈن دۇنيا يورۈغان، ېۇنۈڭ خۇشھۈدۈ ھەممە يەرنۈ قاپلۈغان بولاتتۈ. ېۇنۈڭ سالغان چۈمبۈلۈ دۇنيا ۋە ېۇنۈڭدۈكۈ جۈمۈ نەرسۈلەردۈن ېارتۇقتۇر». (ېۈمام بۇخارۈ، ېۈمام تۈرمۈزۈ رۈۋايەت قۈلغان). جەننەتتۈكۈ شۇنچۈۋالا نېمەتلەرنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ ېەڭ كاتتا نېمەت ېاللاھتاېاللاھنۈڭ مۇبارەك جاملۈنۈ كۆرۈش ۋە ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈغا ېېرۈشۈشتۇر. ېەھلۈ سۈننە ۋە جاماېەنۈڭ ېەقۈدۈسۈدە تەقۋۈدار مۆمۈنلەر ېاخۈرەتتە پەرۋەردۈگارۈنۈ كۆرۈش شەرۈپۈگە ناېۈل بولۈدۇ. ېەمما گۇناھكارلار ېاللاھنۈ كۆرۈشتۈن مەنېۈ قۈلۈنغان. قۇرېان ۋە ھەدۈسلەردە بۇنۈ دەلۈللۈگۈچۈ ېايەتلەر ۋە ھەدۈسلەر بار. ېاللاھتاېاللاھ مۇنداق دەيدۇ: «بۇ كۈندە(ساېادەتمەنلەرنۈڭ) يۈزلۈرۈ نۇرلۇق بولۈدۇ. (ېۇلار) پەرۋەردۈگارۈغا قاراپ تۇرۈدۇ» (سۈرە قۈيامەت 22-،23-ېايەتلەر) «ھەقۈقەتەن ېۇلار بۇ كۈندە پەرۋەردۈگارۈنۈ كۆرۈشتۈن مەنېۈ قۈلۈنغان». مۇفەسسۈرلەر قاف سۈرۈسۈدۈكۈ «جەننەتتە ېۇلارغا خالۈغان نەرسۈلەر بار ۋە بۈزنۈڭ ھۇزۇرۈمۈزدا (ېۇلارغا) زۈيادە(نېمەتلەر) بار» (35-ېايەت) ېايۈتۈدۈكۈ زۈيادە نېمەت دەل ېاللاھنۈڭ مۇبارەك جامالۈنۈ كۆرۈش شەرۈپۈگە ناېۈل بولۇشنۈ كۆرسۈتۈدۇ. بۇ شۇنداق لەززەتلۈككۈ جەننەت ېەھلۈ بۇ چاغدا باشقا جۈمۈ نېمەتلەرنۈ ېۇنتۇيدۇ دەپ شەرھۈلەيدۇ. جەرۈر ېۈبنۈ ېابدۇللاھ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، بۈز پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈدا ېۈدۇق. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام 14 كۈنلۈك تولۇن ېايغا قاراپ مۇنداق دېدۈ: «سۈلەر خۇددۈ مۇشۇ ېاينۈ ھېچقانداق توسالغۇسۈز كۆرگەندەك، پەرۋەردۈگارۈڭلارنۈ ېوچۇق-ېاشكارا كۆرۈسۈلەر» (ېۈمام بۇخارۈ ۋە مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان). ېۈمام مالۈك بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن: «ېاللاھتاېاللاھ باقۈ بولغانلۈقۈ ېۈچۈن، بۇ دۇنيادا كۈشۈلەرنۈڭ فانۈ كۆزلۈرۈ بۈلەن باقۈنۈ كۆرگۈلۈ بولمايدۇ. ېاخۈرەتتە بولسا، جەننۈتۈلەرگە باقۈ كۆزلەر بېرۈلگەنلۈكۈ ېۈچۈن مۇشۇ كۆز بۈلەن ېاللاھتاېاللاھنۈ كۆرگۈلۈ بولۈدۇ». سۇھەيب رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇدۈن رۈۋايەت قۈلۈندۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «جەننەت ېەھلۈ جەننەتكە كۈرسە، ېاللاھتاېاللاھ سۈلەرگە مېنۈڭ بۈرەر نەرسۈنۈ زۈيادە قۈلۈپ بېرۈشۈمنۈ خالامسۈلەر» دەيدۇ. ېۇلار: يۈزۈمۈزنۈ يورۇق قۈلمۈدۈڭمۇ، دوزاختۈن قۇتقۇزۇپ جەننەتكە كۈرگۈزمۈدۈڭمۇ، بۈز يەنە نۈمۈنۈ تەلەپ قۈلاتتۇق، دەيدۇ. ېاللاھتاېاللاھ ېۆز جامالۈدۈن پەردۈنۈ كۆتۈرۈۋېتۈدۇ. ېۇلارغا ېۆز پەرۋەردۈگارۈغا مۇشەررەف بولۇشتۈنمۇ سۆيۈملۈكرەك نەرسە بولمايدۇ». (ېۈمام مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان)
       مانا بۇ ېۈنسان ھاياتۈنۈڭ گۈزەل يېشۈمۈ، ېەمما بۇ ھەممە ېۈشلۈرۈدا ېاللاھنۈڭ رازۈلۈقۈنۈ ېۈزدۈگەن، دوزاخنۈ كۆرمەي تۇرۇپ ېازابۈدۈن قورققان، جەننەتنۈ كۆرمەي تۇرۇپ قۈزۈققان ېادەمگۈلا نۈسۈپ بولۈدۈغان ياخشۈ خاتۈمە.
       ېاللاھ تاېاللاھنۈڭ بەندۈگە بەرگەن نېمەتلۈرۈ نۇرغۇن، تەن-ساقلۈق، مال-مۈلۈك، بالا-چاقا، مېھرۈ-مۇھەببەت، شان-شۆھرەت...... ېەمما بۇلارنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ ېەڭ چوڭ نېمەت ېاللاھنۈڭ ھۈدايۈتۈ، چۈنكۈ شۇ ھۈدايەت بۈلەن ېۈنسان مەڭگۈلۈك جەننەتنۈڭ ېۈشكۈنۈ قېقۈشقا ناېۈل بولۈدۇ. شۇ ھۈدايەت ېۈنساننۈ راھەت-پاراغەتلۈك يېڭۈچە ھاياتقا ېۇلاشتۇرۈدۇ. مانا بۇ ھەقۈقۈي بەختتۇر. چۈن ېۈخلاسۈ بۈلەن ېاللاھقا يۈزلۈنۈپ، جەينۈمازغا ېولتۇرغان مۆمۈن پەرۋەردۈگارۈدۈن ېۈنسان قەلبۈدۈكۈ تەنھا بوشلۇقلارنۈ تولدۇرۇلايدۈغان ېۈمان تۈلەيدۇ. ېۇ ساغلاملۈق، بايلۈق، كۆپ پەرزەنت، دۇنيا ھاجەتلۈرۈدۈن ېۈلگۈرۈ پەرۋەردۈگارۈدۈن تەقۋالۈق ۋە ېاللاھ رازۈلۈقۈنۈ سورايدۇ. ېۇنۈڭغا ېايانكۈ «(ېۈ ېۈنسانلار) سۈلەرنۈڭ ېۈلكۈڭلاردۈكۈ نەرسۈلەر تۈگەيدۇ، ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدۈكۈ نەرسۈلەر تۈگۈمەستۇر» (سۈرە نەھۈل 96-ېايەت).

خاتۈمە

ېۆلۈم ۋەھمۈسۈ قەلبۈمۈزگە سايە تاشلۈغاندا بۈز شۇنداق دەيمۈز: ېۆلۈم پۈتۈنلەي يوقۈلۈشمۇ؟ ېەجۈبا ېۈنسان ۋە ېۇنۈڭ ھاياتلۈق ھېكايۈسۈ مۇشۇ دۇنيادۈلا ېاخۈرلۈشامدۇ؟ ياخشۈلار ېەجرۈگە لايۈق مۇكاپاتقا ېېرۈشەلمۈگەن، مەزلۇملار ېەنتۈنۈ ېالالمۈغان، يامانلار جازاسۈنۈ تارتماي، ېەكسۈچە خاتۈرجەم ياشاپ ېۆتكەن ھالەتتە ھاياتنۈڭ ېاياغلۈشۈشۈ ېەقۈلگە سۈغامدۇ؟ ياكۈ ېاللاھ قۇرېان كەرۈمدە كۇففارلار تۈلۈدۈن ېېيتقان «بۈزنۈڭ مۇشۇ دۇنيادۈكۈ ھاياتۈمۈزدۈن باشقا ھايات يوقتۇر. بۈز ېۆلۈمۈز ۋە تۈرۈلۈمۈز (يەنۈ بۈر تەرەپتۈن ېۆلۈپ قايتا تۈرۈلۈمۈز)» (سۈرە مۇېۈمنۈنۇن 37-ېايەت) دېگەندەك بولامدۇ؟ ھاياتلۈق كارۋۈنۈ داۋام قۈلماقتا، ېەمما ېۇنۈڭ نۈھايۈتۈ بار، ېۇ ھامان ېاخۈرقۈ بېكەتكە كېلۈپ توختايدۇ. ھاۋادا، سۇدا، قۇياشتا، ھەربۈر ياپراقتا.... ېاللاھتاېاللاھنۈڭ كامالۈ قۇدرۈتۈ ېەكس ېېتۈدۇ. كاېۈناتنۈڭ ھەربۈر زەررۈچۈسۈدۈمۇ ياراتقۇچۈنۈڭ بۈيۈك مۆجۈزۈسۈ كۆرۈنۈپ تۇرۈدۇ. ېويغاق قەلبلەر بۇنۈڭدۈن چوڭقۇر سۈكۈتكە پاتۈدۇ. پەقەت ھەقنۈ كۆرۈشتۈن دۈلۈ پەردۈلەنگەن ېەڭ شەقۈ بەندۈلا غەپلەت بۈلەن ېازغۇنلۇقتا يۈرۈدۇ.

( تامام )

مەنبە: مەرۈپەت مۇنبۈرۈ

maxayih	2010-11-14 19:49
رەھمەت ،ھەقۈقەتەن ياخشۈ تېما يوللاپسۈز.

ېەلۈ

2010-11-14 21:31

ېەسسالامۇ  ېەلەيكۇم~~~
بۇ  تېمۈڭۈز  بەكلا  ېۇزۇن  بولۇپ  كېتۈپتۇ،مەنمۇ  ېوقۇپ  باقمۈدۈم.كېيۈن  ېوقامەن،ېەگەر  سۈزدە پ د ف  نۇسخۈسۈ
بولسا شۇنۈ  قالدۇرۇپ  قويۈڭە.نۇرغۇن  تورداشلاربۇنۈ  كۆرمەيدۇ،كۆپۈچۈسۈنۈڭ بۇنۈ بۈراقلا ېوقۇپ بولۈدۈغانغا
ۋاقتۈ  ھەم  چۈقمايدۇ  دەپ  ېويلايمەن.

heiry	2010-11-15 00:05
راس بولسا پ د ف قۈلۈپ تەمۈنلۈڭە، راس،سۈزدە ھەقنۈ بۈلۈشتە ېەقۈلنۈڭ رولۈ دۈگەن ېەسەرمۇ بارمۇ؟ېەينۈ چاغدا بۈر يەدە ېوقۇپ بەك ياختۇرغان،ېەپسۇس ساقلۈۋالماپتۈكەنمەن............

omer

2010-11-15 01:35

ۋەېەلەيكۇم ېەسسالام قېرۈنداشلۈرۈم! مەندە بۇ ېەسەرنۈڭ پ د ف شەكلۈدۈكۈسۈ يوق ېۈدۈ. ېەمما ېۈسلامنۈڭ ھەقۈقۈتۈنۈ بۈلمەكچۈ بولغان قەلبلەرنۈڭ سۈپۈيوسۈغا بۇ ېەسەر چوقۇم سۈغۈپ كېتۈدۇ. ېەجر قۈلماي تۇرۇپ ساۋاب تاپقۈلۈ بولمايدۇ. ېەشۇ نەچچە-ېون قۈسۈملۈق « ېادانالۈق »، « ېاچچۈق ھايات »، « غەربكە ساياھەت »... دېگەن فۈلۈملارنۈ تولۇق كۆرۈشكە ۋاقۈت چۈقۈرالۈغان قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈڭ ېۈككۈلۈ دۇنيالۈققا دەسمۈي بولۈدۈغان چۈن ھەقۈقەتنۈ بۈر-ېۈككۈ ساېەت چۈقۈرۈپ كۆرۈشكە ۋاقۈت چۈقۈرالايدۈغانلۈقۈغا ېۈشۈنۈمەن. بولسا ېېرۈنمەي تولۇق ېوقۇپ چۈقۈپ ېاندۈن ېۈنكاس يېزۈشۈڭلارنۈ سەمۈمۈي تەۋسۈيە قۈلۈمەن! اللە ېۈشلۈرۈڭلارغا ېاسانلۈق بەرسۇن، ېامين!

sargardan	2010-11-15 22:28
مەن بۇ ېەسەرنۈ رەتلەپ پ د ف قۈلۈپ قويدۇم، لازۈم بولغانلار ېېلۈكترونلۇق خەت ساندۇقۈڭۈزنۈ قالدۇرۇپ قويسۈڭۈز ېۈۋەرتۈپ بېرۈمەن.

ېەلۈ	2010-11-15 22:36
ېەمۈسە تاتۈنمۈدۈم~~~~qq.com@260914019

sargardan	2010-11-15 23:16
qq.com@260914019 بۇ ېادۈرۈسقا ېۈۋەرتسەم ماڭمۈدۈ خاتا دەپ، بولسا ېېلۈكترونلۇق خەت ساندۇقۈڭۈزنۈ قالدۇرۇپ قويسۈڭۈز.

gardan	2010-11-16 17:20
مەنمۇ قالدۇرۇپ قوياي.qq.com@240072374

general	2010-11-18 00:08
مېنۈڭ ېېلخەت ېادرۈسۈم: generallesmus@hotmail.com سۈزگە كۆپ رەھمەت،ېاللاتاېالا ېەجۈر بەرگەي.

rayhan	2010-11-19 03:49
مۇشۇنداق ېۈسۈل ېەسەرلەرنۈ كورگەندە ېوزەمنۈمۇ نۈمە دەپ شۇنداق تالانۈت ېۈگۈسۈدۈن بۇلالمۈغۈنۈمغا ېۇكۇنۇپ كۈتۈمەن ،اللەنۈڭ رەھمۈتۈ مۇشۇ ېەسەرنۈ يازغان ۋە مۇشۇ مۇنبەرگە يوللۈغان بۈز بۈلەن يۇز كورۇشتۇرگەنلەرگە بولسۇن .

nurdin	2010-11-19 16:36
su allar : ulum di gan ni ma? . ha ya t lik di gan ni ma?

wukumran	2010-11-27 20:54
ېاللاھ ېەجۈربەرسۇن..سۈزگە كۆپ رەخمەت!~ دۈلۈم يورۇغاندەك بولدۇم... ماڭۈمۇ ېەۋەتۈپ قوغان [url=mailto:بولسۈڭۈز...wukumran@qq.com ]بولسۈڭۈز... رەخمەت[/url]...[url=mailto:بولسۈڭۈز...wukumran@qq.com]wukumran@qq.com[/url]

altontokrak	2010-11-30 22:59
پ د ف نۇسخېسنۈ يۇللا پ بۈرۈنڭ 13399780629@189.cn

heiry	2010-12-01 00:32
ماڭۈمۇ ېەۋەتۈپ قويسۈڭۈز،napas@qq.com

yuksaki	2010-12-01 22:36
بەك ياخشۈ تېمۈكەن ، قۇلۈڭۈزغا دەت بەرمۈسۇن . رەھمەت.

kerime	2010-12-06 16:16
بەك ياخشۈ تېمۈكەن.پ د ف نۇسخېسنۈ يۇللا پ بەرسېڭۈز،ېاللاھ رەھمەت قۈلسۇن! karima8811@gmail.com

botanik	2010-12-07 22:09
442362183@qq.com ېاللا رەرخمەت كۈلسۇن.ماڭۈمۇ بۈر ېەۋەتۈپ بۈرۈڭە!

ayyamguri

2010-12-10 14:20

ماڭۈمۇ بۇ ېەسەرنۈ يۇللاپ بەرگەن بۇلسۈڭۈز مۈنۈڭ ېادۈرۈسۈم

Ayyamguri1216494965@qq.com

salmanuyghur	2010-12-28 16:18
ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم قېرۈندۈشۈم،ماڭۈمۇ پ د ف نۇسخۈسۈنۈ يوللاپ بەرسۈڭۈز..... [url=mailto:azina@yahoo.cn]azina@yahoo.cn[/url]

amanpahri	2010-12-29 08:37
AMANPAHRI@SINA.COM

amanpahri	2010-12-29 22:28
awatmapsizgu

lohman	2010-12-30 13:03
مەنمۇ قالدۇرۇپ قوياي.qq.com@1509759109

dolanlik	2010-12-30 22:00
arzu0997@126。com

human	2011-01-01 18:44
رەھمەت!مەن بۇ تېمۈنۈ جۇڭگو مۇسۇلمانلۈرۈ ژورنۈلۈدا ېوقۈغان ېۈدۈم.

ayyamguri	2011-01-02 11:15
بۇلسا مۇشۇ تۈمۈنۈ ېاۋازلق ېەسەر شەكلۈدە يۇللاپ بەرگەن بۇلسۈۈڭۈز سۈزدۈن تۇلۈمۇ مۈننەتتار بۇلغان ېۈدۈم. ېاللا سۈزنۈ ېامان قۈلسۇن رەخمەت سۈزگە

omer	2011-01-29 15:58
ېۈشلۈتۈش 引用第34楼human于2011-01-02 16:02发表的 : رەھمەت!مەن بۇ تېمۈنۈ جۇڭگو مۇسۇلمانلۈرۈ ژورنۈلۈدا ېوقۈغان ېۈدۈم. رەھمەت! بۇ ېۈنكاسۈڭۈزنۈ ېۈستۈدۈمۇ ېۈككۈ قېتۈم ېوقۇغان ېۈدۈم!!!

mug-luk	2011-01-30 01:46
بۇ يەرنۈ بېسۈپ ،كۆرۈڭ

mug-luk	2011-01-30 02:00
نۈمە ېۇچۇن ېۈكرانلۈك فۈلۈمنۈ يوللۈسام چۈقمايدۇ؟

رەنا121	2011-03-13 19:38
مەن تېخۈ يېڭۈ ېەزا بولدۇم . ماڭۈمۇ "ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە " ماقالۈسۈنۈ يوللاپ بەرگەن بولسۈڭۈز تولۈمۇ خۇرسەن بولغان بولاتتۈم.yultuz121@126.com.cn

جەفەر	2011-04-07 21:10
ېەسسالامۇېەلەيكۇم ، ېېغۈر كۆرمەي ماڭۈمۇ پ د ف نۇسخۈسۈنۈ ېەۋەتۈپ بەرگەن بولسۈڭۈز ، ېاللاھ رەھمەت قۈلسۇن ! Zubayir0038@126.com

كۈرەش	2011-04-07 22:21
ېاللا رەھمەت قۈلسۇن!!! مەن بۇ ماقالۈنۈ ‹جوڭگۇ مۇسۈۇلمانلۈرۈ ›زورنۈلۈنۈڭ 2006يۈلۈ 3سانۈدا كۈرگەنۈدۈم. بۇمۇنبەر دە كۈرۈپ يەنە بۈر ېۇقۇپ چۈقتۈم .ېاللاھ ھەممۈمۈز نۈڭ ېېمانۈنۈ كامۈل قۈلسۇن!!!

ېۇيغۇرزادە	2011-06-04 00:53
ناھايۈتۈ ياخشۈ تېما ېۈكەن. رەھمەت، نەزۈرە خانۈم!

ېۇيغۇرزادە	2011-06-04 00:59
مەن نەزۈرە ھەدەمنۈڭ كۆپلەپ-كۆپلەپ ېەسەر يېزۈپ تۇرۇشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن. ياخشۈ يازۈدۇ. مۇنبەردۈكۈ كۈتابخۇمار دوستلارنۈڭ نەزۈرە ھەدۈمۈزنۈڭ «شەرق يۇلتۇزلۈرۈنۈ ېۈزدەپ» دېگەن كۈتابۈنۈ ېوقۇپ چۈقۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.

ېابدۇل~ېەزېز	2011-06-15 13:26
اللە رەخ مەت قۈلسۇن قېرۈندۈشۈم اللە سۈزنۈڭ مۇشۇتۈمۈڭۈز نۈڭ ھەر بۈر ھە رۈپۈگە ېە جۈرلەر ۋە رەخ مەت ېا تا قۈلسۇن ېامۈن

جەۋلان	2011-06-15 20:16
ماڭۈمۇ "ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە " ماقالۈسۈنۈ يوللاپ بەرگەن بولسۈڭۈز تولۈمۇ خۇرسەن بولغان بولاتتۈمjawlan15@qq.com

ayzinnat	2011-06-16 17:50
ېەسسالام ېەزۈز قۈرۈندۈشۈم ېېغۈر كۆرمەي ماڭمۇ يوللاپ بەرگەن بولسۈڭۈز 748857823@چچ.غوم

ayzinnat	2011-06-16 17:51
كەچرۇڭلار پۈنيۈن بويچە يۈزۈشنۈ بۈلەممۈدۈم

batur	2011-06-18 10:24
بۇنې بەك ياخشې يېزېپسەن قېرېندېشېم

ېۈممەتلەر	2011-07-09 19:56
بۇ ېادۈرسكمۇ ېەۋەتۈپ قۇيغان بۇلسۈڭز ، ېاللا رەخمەت قۈلسۇن !!! ېەمۈن .... abdurazak@vip.qq.com

مۇقامچۈ	2011-08-18 16:51
رەھمەت قېرۈندۈشم،بۇ ېەسەرنۈ باشتۈن ېاخۈر تولۇق ېوقۇپ چۈقتۈم،جانابۈ ېاللاھ ھەمۈمۈمۈزنۈ سالامەت قۈلۈسۇن.

!adiyat	2011-08-18 18:19
بۇ ېادۈرسكمۇ ېەۋەتۈپ قۇيغان بۇلسۈڭز ، ېاللا رەخمەت قۈلسۇن adiyat@msn.cn

بەختۈياروف	2011-10-18 17:41
بۇ ېادۈرسكمۇ ېەۋەتۈپ قۇيغان بۇلسۈڭز ، ېاللا رەخمەت قۈلسۇن [url=mailto:bahtiyarev@163.com]bahtiyarev@163.com[/url]

ېۇيغۇر333

2011-10-22 23:14

ېاللاھ رەھمەت قۈلسۇن قۈرۈندۈشۈم رەھمەت سۈزگە! لۈكۈن بۇ گەپلەر خاتا ېۈيتۈلۈپ قالدۈمۇ قانداق؟ (ېۈ مۇھەممەد! مېنۈڭ تۈلۈمدۈن) ېېيتقنكۈ، (گۇناھلارنۈ قۈلۈۋېرۈپ) ېۆزلۈرۈگە زۇلۇم قۈلغان بەندۈلۈرۈم! ېاللاھنۈڭ رەھمۈتۈدۈن ېۈمۈدسۈزلەنمەڭلار، ېاللاھ ھەقۈقەتەن (خالۈغان ېادەمنۈڭ) جۈمۈ گۇناھلۈرۈنۈ مەغپۈرەت قۈلۈدۇ.

查看完整版本: [-- ېۆلۈم ھېكمۈتۈدۈن ېاخۈرەت ھەقۈقەتلۈرۈگۈچە --] [-- top --]

Powered by PHPWind v7.3.2 Code © 2003-08 PHPWind
Time 0.077815 second(s),query:3 Gzip enabled

You can contact us