پەيغەمبەرلەر توغرۈسۈدا
( ناھايۈتۈ شەپقەتلۈك ۋە مېھرۈبان ېاللاھنۈڭ ېۈسمۈ بۈلەن باشلايمەن )
پەيغەمبەرلەر شەجەرۈسۈ
ېادەم ېەلەيھۈسسالام :ېۈنسانلارنۈڭ بوۋۈسۈ بولۇپ، مۈڭ يۈل ياشۈغان. ېۆز ېەۋلادلۈرۈغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن . ېادەم ېەلەيھۈسسالام قۈسسۈسۈنۈ تۆۋەندۈكۈ يەتتە نۇقتۈغا يۈغۈنچاقلاش مۇمكۈن :
1- ېۇنۈ يارۈتۈشتۈكۈ مەقسەت زېمۈنغا خەلۈپە (ېورۇنباسار ) قۈلۈش؛
2- مانا بۇ يېڭۈ مەخلۇقنۈڭ ېەڭ مۇھۈم خۇسۇسۈيۈتۈ شۇكۈ، ېۇ ھەقۈقەتنۈ- مەرۈپەتنۈ تونۇشقا قادۈردۇر ؛
3- ېادەم بۈلەن ېۈبلۈس ېارۈسۈدۈكۈ توقۇنۇش ؛
4- ېۈنسانۈيەت ېانۈسۈ ھەۋۋا بۈلەن ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھېكايۈسۈ ؛
5- ېادەمنۈڭ مۇكەللەف ( شەرۈېەتكە تەكلۈپ قۈلۈنغان ) مەخلۇق بولغانلۈقۈ ؛
6- زېمۈنغا چۈشۈرۈلۈش ؛
7- يەر يۈزۈدۈكۈ يېڭۈ ھايات.
ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ قۈسسۈلۈرۈ ېۈنسانلارغا مۇناسۈۋەتلۈك نۇرغۇن مەسۈلۈلەرنۈڭ يۈپ ېۇچۈ بولماقتا ...
ېۈدرۈس ېەلەيھۈسسالام:سەكسەن ېۈچ يۈل ياشۈغان. بابۈللۈقلارغا ېاندۈن مۈسۈرلۈقلارغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېۇ، ېادەم ۋە شۈس ېەلەيھۈمەسسالامدۈن كېيۈن پەيغەمبەرلۈك ېەۋەتۈلگەن تۇنجۈ كۈشۈدۇر. ېۆلۈمالار ېۇ تۇغۇلۇپ ېۆسكەن يۇرت ھەققۈدە ھەرخۈل قاراشلارغا ېۈگە. بەزۈلەر ېۈدرۈس ېەلەيھۈسسالام بابۈلدا تۇغۇلغان دېسە، يەنە بەزۈلەر مۈسۈردا تۇغۇلغان دەيدۇ. ېۇ تۇنجۈ ېۈلۈمنۈ كۈچۈك چاغلۈرۈدا شۈس بۈننۈ ېادەم ېەلەيھۈسسالامدۈن ېالغان . ېۇنۈڭ ېۈسمۈ «ھۇرمۇس» دېيۈلۈدۇ. بۇ ېۈبرانۈيچە«ېەخنۇخ » دېگەنلۈك بولۈدۇ. ېاللا ېۇنۈ روشەن ېەرەبچە قۇرېاندا ېاتۈغۈنۈ بولسا «ېۈدرۈس» دېگەن ېۈسۈمدۇر. ېۇ ېاللاغا دەۋەت ېېلۈپ بېرۈش بۈلەن بۈللە شەھەر قۇرۇلۇش مەدەنۈيۈتۈگە تۇنجۈ قېتۈم ېۇل سالغان. تۇنجۈ قېتۈم شەھەر مەدەنۈيۈتۈ سۈياسۈتۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان .
نوھ ېەلەيھۈسسالام : مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 3900- يۈلدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 2900- يۈلغۈچۈلۈك تەخمۈنەن 1000يۈل ياشۈغان . بەنۈ راسۈبلارغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېەينۈ چاغدا كۈشۈلەرگە ېۈلگە بولغۇدەك دەرۈجۈدە ياشۈغان بەش كۈشۈ بولۇپ، ېۈنسانلار ېۇلارنۈ خاتۈرۈگە ېېلۈش يۈزۈسۈدۈن ېويمۈلۈرۈنۈ ياساپ چۈققان. زامانلارنۈڭ ېۆتۈشۈ بۈلەن بۇ بۇتپەرەسلۈككە ېۆزگۈرۈپ كەتكەن. مانا بۇ، ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدۈكۈ تۇنجۈ بۇتپەرەسلۈكتۇر. نۇھ ېەلەيھۈسسالام مۇشۇنداق تارۈخۈي شاراېۈتتا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. نوھ ېەلەيھۈسسالام بەنۈ راسۈبلار ېارۈسۈدا 950 يۈل دەۋەت ېېلۈپ بارغان. ېازغۈنا ېۈنسانلاردۈن باشقۈلار ېۈمان ېېيتمۈغان، ېۇلار ېاللانۈڭ غەزۈپۈگە دۇچار بولۇپ، توپان بالاسۈدا غەرق بولغان. بۇ توپان بالاسۈنۈڭ قانچۈلۈك ۋاقۈت يۈز بەرگەنلۈكۈ مەجھۇلدۇر. كېيۈن نۇھ ېەلەيھۈسسالام ېازغۈنا ېۈنسانلار ېارقۈلۈق يەرشارۈنۈ قايتا قۇرۇپ چۈقماقچۈ بولغان.
ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام:«پەيغەمبەرلەرنۈڭ بوۋۈسۈ»دەپ ېاتالغان. بەنۈ ېۈسراېۈل پەيغەمبەرلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈ ېۇنۈڭ ېەۋلادۈدۇر . ېۇ، مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1861- يۈلدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1686- يۈلغۈچۈلۈك 185يۈل ياشۈغان. «ېەۋر» دېگەن يۇرتتۈكۈ كەلدانلۈقلارغا ۋە بابۈللۈقلارغا ېەۋەتۈلگەن. ېۇلارنۈڭ ېارۈسۈدا بۇتقا، ېاسمان جۈسۈملۈرۈغا، شەخسلەرگە ېۈبادەت قۈلۈدۈغانلارمۇ بار ېۈدۈ. ېۇ پەلەستۈن، مۈسۈر، شام، ېەرەب يېرۈم ېاراللۈرۈدا دەۋەت ېېلۈپ بارغان. ېۇنۈ كۇففارلار ېوتتا كۆيدۈرمەكچۈ بولغاندا، ېوت ېۇنۈڭغا سالقۈنلۈق بەخش ېەتكەن. ېۈسلام دۈنۈ، يەھۇدۈي دۈنۈ، خرۈستۈېان دۈنۈدا بولسۇن، ېۇنۈڭ ېورنۈ ھەقۈقەتەنمۇ زوردۇر. ېاللا ېۇنۈ «ېەڭ يېقۈن دوستۇم» دەپ ېاتۈغان. ېۇ ھېچ ېۈككۈلەنمەي ېوغلۈ ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالامنۈ ېاللا رۈزالۈقۈ ېۈچۈن قۇربانلۈق قۈلماقچۈ بولغان. قۇربانلۈق قۈلۈش شۇ دەۋردۈن باشلانغان. ېۈسھاق ېەلەيھۈسسالام ېۇنۈڭ ېوغلۈدۇر.
لۇت ېەلەيھۈسسالام:قانچۈلۈك ياشۈغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس. مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1861- يۈلۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1686- يۈلۈغۈچۈلۈك ياشۈغان. ېۇ تاغۈسۈ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام دەۋرۈدە ياشۈغان بولۇپ، ېۇنۈڭ ھۈدايۈتۈگە ېەگەشكەن. كېيۈن ېۇنۈڭ بۈلەن بۈللە ېۈراقتۈن ھۈجرەت قۈلۈپ چۈققان. ېاللا ېۇنۈ ېۆلۈك دېڭۈزنۈڭ يېنۈدۈكۈ ېوردۇننۈڭ شەرقۈدە ياشايدۈغان سەدۇم ېەھلۈگە پەيغەمبەر قۈلۈپ ېەۋەتكەن. بۇ كۈشۈلەر ېۈنتايۈن ېەسكۈ ېۈش قۈلۈدۈغان ېۈنسانلار بولۇپ، ېاللا ېۇلارغا تاش ياغدۇرۇش ېارقۈلۈق ھالاك قۈلغان. لۇت ېەلەيھۈسسالام ېامان قالغان. بەزۈ ېارخېېولوگلار ېۆلۈك دېڭۈز ېاستۈدا لۇت قەۋمۈ ياشۈغان دەۋردۈكۈ قالدۇق ېاسارېەتۈقۈلەرنۈ بايقۈغان.
ھۇد ېەلەيھۈسسالام: ھۇد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ نەسەبۈ نوھ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېوغلۈ سامغا بېرۈپ تۇتۈشۈدۇ . ېۇ تەخمۈنەن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 2500- يۈللۈرۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 2200- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك بولغان يۈللار ېارۈسۈدا 150يۈل ياشۈغان . ېەرەب يېرۈم ېارۈلۈنۈڭ جەنۇبۈدۈكۈ ېەمالۈقەلەردۈن بولغان چوڭ قەبۈلە－ېاد قەۋمۈگە پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېاد قەۋمۈ بۈر بوۋۈسۈنۈڭ ېۈسمۈ بۈلەن «ېاد قەۋمۈ» دەپ ېاتالغان. ېۇلار ېېگۈز سېپۈللەرنۈ، قەسۈرلەرنۈ سېلۈشاتتۈ. ېويۇن-تاماشۈغا بېرۈلگەن ېۈدۈ. بۇتلارغا ېۈبادەت قۈلاتتۈ. ېۇلار ھۇد ھۈدايۈتۈگە پەرۋا قۈلمۈغان، ېاللا ېۇلارغا ېالدۈ بۈلەن قەھەتچۈلۈكنۈ ېاندۈن بوران ېاپۈتۈنۈ ېەۋەتكەن. ېاد قەۋمۈ ھالاك بولغاندۈن كېيۈن ھۇد ېەلەيھۈسسالام ھەزرۈمەۋتتە تۇرغان، ېۇ ھەزرۈمەۋتنۈڭ شەرق تەرۈپۈگە دەپنە قۈلۈنغان . پەلەستۈنلۈكلەر ېۇنۈڭ قەبرۈسۈ پەلەستۈندە دېيۈشۈدۇ . توغرۈسۈ ېالدۈنقۈ قاراشتۇر .
سالۈھ ېەلەيھۈسسالام : تەخمۈنەن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 2000- يۈللۈرۈدۈن 1900- يۈللۈرۈ ېارۈسۈدا 57يۈل ياشۈغان . شام بۈلەن يەمەن ېارۈسۈغا جايلاشقان ھۈجر دېگەن يۇرتتا ياشايدۈغان سەمۇد ېەھلۈگە پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن . سەمۇدلار ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالام دەۋرۈدۈن كېيۈن، مۇسا ېەلەيھۈسسالام دەۋرۈدۈن بۇرۇن ياشۈغان . ېۇلارغا ېاللا كۆپ نېمەت بەرگەن بولۇپ، ېۇلار تاغلارنۈ پارچۈلاپ ېەكېلۈپ ېۆيلەرنۈ سېلۈشاتتۈ. ېاللا سالۈھ ېەلەيھۈسسالامغا مۆجۈزۈلۈك تۆگۈنۈ مۆجۈزە قۈلۈپ بەرگەن. قەۋمۈ ېۇنۈڭ دەۋۈتۈگە قۇلاق سالماي، تۆگۈنۈ ېۆلتۈرمەكچۈ بولغاندا، ېاللا ېۇلارنۈ ېۈچ تۈرلۈك ېازاب بۈلەن ھالاك قۈلغان. سالۈھ ېەلەيھۈسسالام قەۋمۈ ھالاك بولغاندۈن كېيۈن «رەملە» دېگەن يەرگە، پەلەستۈن تەرەپلەرگە كەتكەن، ېۇ شۇنۈڭدۈن كېيۈن بۈر نەچچە ېاي ياشۈغان .
شۇېەيب ېەلەيھۈسسالام:شۇېەيب ېەلەيھۈسسالامنۈڭ زۈكرۈ قۇرېاندا ېون يەردە كېلۈدۇ. قانچۈلۈك ياشۈغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس . تەخمۈنەن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 15- ، 16-ېەسۈرلەر ېارۈسۈدا ياشۈغان. «ېەسھابۇل ېەيكە » دەپ ېاتۈلۈدۈغان مەديەن ېەھلۈگە پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. بۇ لۇت ېەلەيھۈسسالامدۈن كېيۈنكۈ، مۇسا ېەلەيھۈسسالامدۈن بۇرۇنقۈ دەۋر ېۈدۈ. ېەھلۈ مەديەن ېەرەب ېۈدۈ. ېۇلار تۈجارەت بۈلەن شۇغۇللۈنۈدۈغان بولۇپ، شۇېەيب ېەلەيھۈسسالامغا ېەگەشمۈگەندە، ېاللا ېۇلارغا ېاسماندۈن ېوت ياغدۇرۇپ، كۆيدۈرۈپ تاشلۈغان. شۇېەيب ېەلەيھۈسسالام قەۋمۈ ھالاك بولغاندۈن كېيۈن بۈر مەزگۈل ياشۈغان بولۇپ، بۇ يۈسۈف ېەلەيھۈسسالام ۋاپاتۈ ۋە مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلۇشۈ ېارۈسۈغا توغرا كېلۈدۇ .
ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1781- يۈللۈرۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1638- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك ۋاقۈت ېارۈسۈدا 120يۈل ياشۈغان. مەككە ېەتراپۈدۈكۈ ېەرەب قەبۈلۈلۈرۈگە ېەۋەتۈلگەن. ېۇ ېانۈسۈ ھاجەر بۈلەن مەككۈگە كېلۈپ ېۇنۈ ېاۋات قۈلغان. ېۇ ېەرەبلەشكەن ېەرەبلەرنۈڭ تۇنجۈ بوۋۈسۈدۇر. ېۇنۈڭ شەرۈپۈ بۈلەن زەمزەم بۇلۈقۈ ېېتۈلۈپ چۈققان. ېۇ بوغۇزلۈنۈشتۈن ېۈبارەت چوڭ سۈناققا دۇچ كەلگەن. ېۇ دادۈسۈ بۈلەن بۈللە بۈيۈك كەېبە مۇشەررەفەنۈڭ ېۇلۈنۈ باسقان. شۇنداقلا ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدۈكۈ ېەڭ ېۇلۇغ پەيغەمبەر – مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ېۇنۈڭ نەسلۈدۈندۇر. ېۇ مەككۈدە ۋاپات بولغان بولۇپ، ېانۈسۈ ھاجەرنۈڭ يېنۈغا دەپنە قۈلۈنغان. بۇ رەسۇلۇللاھ تۇغۇلۇشۈدۈن 2200يۈل بۇرۇنقۈ ېۈش ېۈدۈ .
ېۈسھاق ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1761- يۈللۈرۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1581- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك ۋاقۈت ېارۈسۈدا 180 يۈل ياشۈغان. پەلەستۈن ۋە شام يۇرتلۈرۈدۈكۈ كەنېانلۈقلارغا ېەۋەتۈلگەن. ېۇ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېايالۈ سارەدۈن بولغان بالۈسۈدۇر. ېۈسھاق ېەلەيھۈسسالامنۈڭ « ېېيس»، «يەېقۇب» دەپ ېۈككۈ بالۈسۈ بولغان. ېەييۇب ېەلەيھۈسسالام بۈلەن زۇلكۈفل ېەلەيھۈسسالام ېېيسنۈڭ ېەۋلادۈ بولۈدۇ. ېۈسھاق ېەلەيھۈسسالام كەنېاندا ۋاپات بولغان بولۇپ، دادۈسۈ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا دەپنە قۈلۈنغان .
ېەييۇب ېەلەيھۈسسالام:تەخمۈنەن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 15- ، 16- ېەسۈر ېارۈسۈدا 92يۈل ياشۈغان. سۇرۈيە ېەتراپۈدۈكۈ دەمەشق ېەھلۈگە ېەۋەتۈلگەن . ېۇ تەقۋادار، باي، كۆپ پەرزەنت ېاتا قۈلۈنغان كۈشۈ بولۇپ، ېاللا ېۇنۈڭغا دەسلەپ سەكسەن يۈل باياشاتچۈلۈقنۈ، كېيۈن يەتتە يۈل كېسەل بەرگەن . ېۇ مۇشەققەتلۈك تۇرمۇشتۈمۇ ېۈنتايۈن سەۋرچان بولغان. شەيتان ېۇنۈڭغا تەسۈر كۆرسۈتەلمەي، ېۇنۈڭغا ېايالۈ ېارقۈلۈق ھۇجۇم قۈلماقچۈ بولۈدۇ. ېۇنۈڭ مۆمۈنە، سالۈھە ېايالۈ يۈسۈف ېەلەيھۈسسالام نەسلۈدۈن ېۈدۈ. ېايالۈ ېۇنۈڭغا بالانۈ كۆتۈرۈۋېتۈشنۈ تۈلەپ دۇېا قۈلۈشۈنۈ سورۈغاندا، ېۇ ېايالۈغا كايۈغان.
زۇلكۈفل ېەلەيھۈسسالام:تەخمۈنەن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 15-،16-ېەسۈرلەر ېارۈسۈدا 75 يۈل ياشۈغان. ېاللا ېۇنۈ دادۈسۈ ېەييۇب ېەلەيھۈسسالامدۈن كېيۈن ېەۋەتكەن . ېۇنۈڭ ېەسلۈ ېۈسمۈ «بەشۈر» بولۇپ، دادۈسۈ ېۇنۈ « زۇل كۈفل» دەپ ېاتۈغان . چۈنكۈ ېۇ بەزۈ تاېەت- ېۈبادەتلەرگە كېپۈل بولۇپ، ېۇنۈڭغا ۋاپا قۈلغانۈدۈ. ېۇ قەۋمۈ ېارۈسۈدا ېادۈل بولغانلۈقۈ ېۈچۈن بۇ نام بۈلەن ېاتالغان، دەپمۇ ېېيتۈلۈدۇ .
يەېقۇب ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1800- يۈلدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1653- يۈلۈغۈچۈلۈك 147يۈل ياشۈغان . پەلەستۈن ۋە شام يۇرتلۈرۈدۈكۈ كەنېانلۈقلارغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. يەېقۇب ېەلەيھۈسسالام قۈسسۈسۈ «سۈرە يۈسۈف»دە خېلۈ تەپسۈلۈي بايان قۈلۈنغان. ېۇ پەلەستۈندۈكۈ كەنېان زېمۈنۈدا تۇغۇلغان بولۇپ، دادۈسۈ ېۈسھاق تەربۈيۈسۈدە چوڭ بولغان. ېۇنۈڭ تۆت ېايالۈ بولغان. ېاللا ېۇنۈڭغا 12 ېوغۇل پەرزەنت ېاتا قۈلغان . بۇنيامۈندۈن باشقۈلۈرۈ ېۈراقتا تۇغۇلغان، بۇنيامۈن كەنېاندا تۇغۇلغان . يۈسۈف ېەلەيھۈسسالامنۈڭ پۈراقۈدا كۆزۈ قارۈغۇ بولۇپ قېلۈپ، كېيۈن ېېچۈلغان .
يۈسۈف ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1610- يۈلدۈن 1500- يۈلۈغۈچۈلۈك 110يۈل ياشۈغان. ېۇ ېۈنتايۈن گۈزەل بولۇپ،سەۋرچان ېۈدۈ. كۈچۈك ۋاقتۈدا چۈشۈدە ېاي، قۇياش، يۇلتۇزلار ېۇنۈڭغا ھۆرمەت سەجدۈسۈ قۈلغان . كېيۈن ېاكۈلۈرۈ ېۇنۈ قۇدۇققا تاشلۈۋەتكەن، ېۇ قۇل قۈلۈپ سېتۈلغان. مۈسۈر ۋەزۈرۈنۈڭ ېايالۈدۈن ېۆزۈنۈ پاك تۇتقان. ېۇ تۈرمۈدە ېون ېۈككۈ يۈل ياتقان. ېاللا ېۇنۈڭغا «چۈش تەبۈرۈ ېۈلمۈ»نۈ ېۈنېام قۈلغان. ېۇنۈڭ ھاياتۈ ېاسانلۈق بۈلەن قۈيۈنلۈق، باياشاتچۈلۈق بۈلەن تارچۈلۈق ېارۈسۈدا بولغان. ېاللا ېۇنۈڭغا سۇلتانلۈقنۈ ېاتا قۈلغان. ېۇ مۈسۈرغا دەپنە قۈلۈنغان دەپ ېېيتۈلۈدۇ. لېكۈن بۇ ېۈشەنچلۈك گەپ ېەمەس، ېۇنۈ بەنۈ ېۈسراېۈل مۈسۈردۈن چۈققاندا، بۈللە ېېلۈپ چۈقۈپ «نابلۈيس» دېگەن يەرگە دەپنە قۈلغان .
مۇسا ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1436- يۈللۈرۈدۈن 1316- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك 120يۈل ياشۈغان. بەنۈ ېۈسراېۈلغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. يۈسۈف ېەلەيھۈسسالام ۋاپاتۈدۈن كېيۈن مۈسۈرغا بۈر قۈسۈم ھۆكۈمرانلار سۇلتانلۈق قۈلغان بولۇپ، ېۇلار «پۈرېەۋۈنلەر »دەپ ېاتۈلاتتۈ. ېۇلار بەنۈ ېۈسراېۈللارنۈ خورلايتتۈ. مۇسا ېەلەيھۈسسالام ېوغۇللار بوغۇزلۈنۈۋاتقان شاراېۈتتا تۇغۇلغان. ېۇ پۈرېەۋۈن ۋەلۈدنۈڭ ھامۈيسۈدا چوڭ بولغان. ېۇ ھەقۈقەتنۈ دەپ باققان دادۈسۈ پۈرېەۋۈننۈ سۇغا غەرق قۈلغان : مۈسۈرلۈقلار ېۇنۈڭ دەۋۈتۈگە قۇلاق سالماي، بەنۈ ېۈسراېۈللارغا قارۈتا زۇلۇمنۈ كۈچەيتكەندە ېۇ بەنۈ ېۈسراېۈلنۈ ېېلۈپ چۈقۈپ، قۈزۈل دېڭۈزغا كەلگەندە، دېڭۈز ېۇلارغا بۆلۈنۈپ، يول ھاسۈل بولۇپ، پۈرېەۋۈن گۇرۇھۈ شۇ يەردە غەرق بولغان. ېاللا مۇسا ېەلەيھۈسسالامغا تەۋراتنۈ نازۈل قۈلغان. سېھۈرلۈك ھاسۈنۈ ېۈنېام قۈلغان . ېۇ قولۈنۈ قوينۈغا سېلۈپ چۈقارسا ېاپېاق پارلاپ تۇراتتۈ. ېۇ ېاللا تاېالا بۈلەن بۈۋاسۈتە پاراڭلاشقان بولۇپ «كەلۈيمۇللا» (ېاللا بۈلەن پاراڭلاشقان كۈشۈ ) دەپ ېاتالغان. ېاللا يەنە ېۇنۈڭغا قۇرېان كەرۈمدە زۈكۈر قۈلۈنغان نۇرغۇن مۆجۈزۈلەرنۈ ېۈنېام قۈلغان.
ھارۇن ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1439- يۈللۈرۈدۈن 1317- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك 122يۈل ياشۈغان. بەنۈ ېۈسراېۈلغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېۇ مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ياردەمچۈسۈ ۋە شۇنداقلا ۋەزۈرۈ. ېۇ ېاكۈسۈ مۇسا بۈلەن «تۈيھ » دېگەن زېمۈندا ۋاپات بولغان .
يۇنۇس ېەلەيھۈسسالام:قانچۈلۈك ياشۈغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس. مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ سەككۈزۈنچۈ ېەسۈردە ياشۈغان. ېۈراق زېمۈنۈدۈكۈ ېەھلۈ نەينەۋۈي كۈشۈلۈرۈگە پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېۇنۈ ېاللا سۇلەيمان ېەلەيھۈسسالامدۈن كېيۈن، ېۈسا ېەلەيھۈسسالامدۈن بۇرۇن ېەۋەتكەن. ېۇ قەۋمۈنۈ دەۋەت قۈلغان، ېۇلار قۇلاق سالمۈغان. ېۇ ېاللانۈڭ رۇخسۈتۈسۈز سۈرتقا ھۈجرەت قۈلۈپ چۈققان، ېۇ ېاللا بۇنۈڭغا جازالۈمايدۇ دەپ ېويلاپ قالغانۈدۈ. ېاللا ېۇنۈڭ بۇ ېۈشۈ ېۈچۈن ېۇنۈ بېلۈقنۈڭ (دېڭۈز دېلفۈنۈ – يۇنۇس بېلۈقۈ ) قورسۈقۈدۈكۈ، دېڭۈزنۈڭ ېاستۈدۈكۈ، كېچۈدۈكۈ قاراڭغۇلۇقتا ۋە گۇناھ قاراڭغۇلۇقۈدا جازالايدۇ. كېيۈن ېۇ قەۋمۈنۈڭ يېنۈغا كېلۈپ، ېەر-ېايال، قېرۈ- ياشلار بۈلەن بۈللە ېاللادۈن ېازابنۈ كۆتۈرۈۋېتۈشنۈ تۈلەيدۇ. ېاللا ېۇلارغا كۆپ رەھمەت قۈلۈدۇ. بەزۈلەر ېۇنۈڭ قەبرۈسۈنۈ پەلەستۈننۈڭ خەلۈيل شەھۈرۈدۈكۈ «ھەلھۇل» دېگەن يەردە دېيۈشۈدۇ. ھەممۈنۈ ېاللا بۈلگۈچۈدۇر .
ېۈلياس ېەلەيھۈسسالام:قانچۈلۈك ياشۈغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس. مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ توققۇزۈنچۈ ېەسۈردە ياشۈغان. دەمەشقنۈڭ غەربۈگە جايلاشقان «بەېلەبەككە» دېگەن يۇرتتا ياشايدۈغان بەنۈ ېۈسراېۈللارغا ېەۋەتۈلگەن. داۋۇد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ پادۈشاھلۈقۈغا ۋارۈسلۈق قۈلغان. ېەينۈ چاغدا بەنۈ ېۈسراېۈل پادۈشاھلۈقۈ كۇفۈر ۋە زالالەت تۈپەيلۈ بۆلۈنۈپ كەتكەنۈدۈ.
ېۈليەسەې ېەلەيھۈسسالام:قانچۈلۈك ياشۈغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس. مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ توققۇزۈنچۈ ېەسۈردە ياشۈغان. سۇرۈيۈنۈڭ بۈر شەھۈرۈ بولغان بانۈياستۈكۈ بەنۈي ېۈسراېۈللارغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېۈليەسەې ېەلەيھۈسسالاممۇ داۋۇد ېەلەيھۈسسالام پادۈشاھلۈقۈدۈكۈ كۈشۈلەرگە ۋارۈس پەيغەمبەر بولغان.
داۋۇد ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 1043- يۈللۈرۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 973- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك 70 يۈل ياشۈغان. بەنۈ ېۈسراېۈلغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن. ېۇ ېاللا پەيغەمبەرلۈك ۋە پادۈشاھلۈق ېاتا قۈلغان پەيغەمبەرلۈرۈنۈڭ بۈرۈدۇر . مۇسا ۋە ھارۇن ېەلەيھۈمەسسالاملاردۈن كېيۈن يۇشەې بۈننۈ نۇن بەنۈ ېۈسراېۈلغا قوماندانلۈق قۈلۈپ، بەيتۇلمۇقەددەسكە كۈرگەن. ېۇنۈڭدۈن كېيۈن بەنۈ ېۈسراېۈللارغا قازۈلار 356يۈل ھۆكۈمرانلۈق قۈلغان. مانا بۇ دەۋر «قازۈلار دەۋرۈ» دەپ ېاتالغان. بۇ دەۋردە بەنۈ ېۈسراېۈللار ېېزۈپ كەتكەن بولۇپ، پادۈشاھلۈقۈ ېاجۈزلاپ قالغانۈدۈ. ېۇلار بۈرۈ بۈلەن ېۇرۇش قۈلسۈلا تەۋرات لەۋھەلۈرۈ ۋە مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھاسۈسۈ قاچۈلانغان ساندۇق- تابۇتنۈ كۆتۈرۈۋالاتتۈ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇرۇشتا غەلۈبە قۈلاتتۈ. كېيۈن ېەسقەلان ېۇلارنۈ مەغلۇپ قۈلۈپ، تابۇتنۈ ېۇلاردۈن تارتۈۋالغان. ېاللا ېۇلارغا شۈمۋۈيل (ېەھلۈ كۈتابنۈ تۈلۈ بويۈچە سۈمۋۈيل) دەپ ېاتۈلۈدۈغان پەيغەمبەرنۈ ېەۋەتكەن. ېۇلار ېۇنۈڭدۈن ېۆزۈگە پادۈشاھ سايلاپ بېرۈشنۈ ېۆتۈنگەن. ېۇ تالۇتنۈ پادۈشاھ قۈلغان. پادۈشاھ تالۇت پەلەستۈندۈكۈ بۇددۈستلارغا قارشۈ ېۇرۇش قۈلغاندا، ېۇلارنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ كۈچلۈك بولغان قوماندانۈ جالۇت (ېەھلۈ كۈتاب تۈلۈ بويۈچە جەلۈيات) بۈر كۈشۈنۈڭ مۇبارۈزغا چۈشۈشۈنۈ تەلەپ قۈلغان. ياش، چەبدەس يۈگۈت داۋۇد ېوتتۇرۈغا چۈشۈپ ېۇنۈ مەغلۇپ قۈلۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇنۈڭ نامۈ تارۈلۈپ، تالۇتتۈن كېيۈن بەنۈ ېۈسراېۈلغا پادۈشاھ بولۈدۇ. ېۇ گۈزەل ېاۋازلۈق بولۇپ، ېۆزۈگە نازۈل قۈلۈنغان بۈيۈك كۈتاب «زەبۇر»نۈ تۈلاۋەت قۈلسا، تاغ- تاشلار، قۇشلارمۇ ېۇنۈڭ بۈلەن بۈللە تەسبۈھ ېېيتاتتۈ. ېۇنۈڭ يەنە بۈر مۆجۈزۈسۈ شۇكۈ، ېاللا ېۇنۈڭغا تۆمۈر تاۋلاش تېخنۈكۈسۈنۈ ېۈنېام قۈلغان. تۆمۈر ېۇنۈڭ قولۈغا چۈشسە مومدەك يۇمشاپ كېتەتتۈ. ېۇ ساۋۇت- دۇبۇلغۇلارنۈ ېۈجاد قۈلغان. ېۇ پادۈشاھلۈقۈنۈ سۇلەيمان ېەلەيھۈسسالامغا ېۆتكۈزۈپ بەرگەندۈن كېيۈن ۋاپات بولغان.
سۇلەيمان ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 975- يۈللۈرۈدۈن مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 932- يۈللۈرۈغۈچۈلۈك 53 يۈل ياشۈغان. بەنۈ ېۈسراېۈلغا ېەۋەتۈلگەن. ېۇ دادۈسۈنۈڭ پادۈشاھلۈقۈغا ۋارۈسلۈق قۈلغان. پادۈشاھلۈقتا مۈسلۈسۈز ھۆكۈمران بولغان. جۈنلاردۈن تارتۈپ قۇشلارغۈچە، دۈۋۈلەردۈن تارتۈپ شامالغۈچە ېۇنۈڭغا بويسۇنغان. ېۇ تارۈختۈكۈ ېەڭ چوڭ پادۈشاھتۇر. ېۇنۈڭغا ھەم پەيغەمبەرلۈك ھېكمۈتۈ ېاتا قۈلۈنغان بولۇپ، «ھەكۈم سۇلەيمان» دەپ ېاتالغان. ېۇ ھايۋانلارنۈڭ تۈلۈنۈ بېلەتتۈ ، ېەھلۈ سەبەې پادۈشاھلۈقۈنۈ بويسۇندۇرۇپ، پادۈشاھۈ بەلقۈيسنۈ ېەمرۈگە ېالغان. ېۇ يەنە ېېسۈل قەسۈرلەرنۈ بۈنا قۈلغان. ېۇ قۈرۈق يۈل پادۈشاھ بولۇپ ېاندۈن ۋاپات بولغان.
زەكەرۈيا ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 100- يۈلدۈن مۈلادۈ 20- يۈلغۈچۈلۈك 120 يۈل ياشۈغان. پەلەستۈندە ياشايدۈغان بەنۈ ېۈسراېۈللارغا ېەۋەتۈلگەن. ېۇ بەنۈ ېۈسراېۈل ېەڭ ېازغۇنلۇق دەۋرۈگە كۈرگەندە پەيغەمبەر بولغان. ېۇ قېرۈغاندا پەرۋەردۈگارۈغا دۇېا قۈلۈپ، پەرۋەردۈگار ېۇنۈڭغا يەھيا ېۈسۈملۈك ېېسۈل پەرزەنت ېاتا قۈلغان . ېۇ ھەرە بۈلەن ھەرۈدۈلۈپ ېۆلتۈرۈلگەن .
يەھيا ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈ 1- يۈلدۈن مۈلادۈ 30- يۈلغۈچۈلۈك 30 يۈل ياشۈغان. ېوردۇننۈڭ بۈر تەرۈپۈدە ياشايدۈغان بەنۈ ېۈسراېۈللارغا ېەۋەتۈلگەن. ېۇ مەسۈھ ېەلەيھۈسسالامدۈن بۇرۇن تۇغۇلغان. ېۇ كۈچۈكۈدۈنلا ېۈنتايۈن ېېسۈل بولۇپ، ېۈلۈم- ھېكمەتتە ۋايۈغا يەتكەن. ېاللاغا ياخشۈ ېۈبادەتتە بولغان. مۇسۇلمان تارۈخچۈلۈرۈ شۇنداق كۆرسۈتۈدۇكۈ، ېۈبنۈ ېەساكۈر شۇنداق رۈۋايەت قۈلغان:بۈر قېتۈم ېۇنۈڭ ېاتا- ېانۈسۈ ېۇنۈ ېۈزدەپ چۈقۈپ، ېوردۇننۈڭ بۈر كۆلچۈكۈنۈڭ يېنۈدا ېۈبادەت قۈلۈۋاتقان، ېاللادۈن قورقۇۋاتقان ھالەتتە كۆرگەن، بۇ ېۈش ېاتا- ېانۈسۈنۈ يۈغلۈتۈۋەتكەن. ېۇ ېوتتۇز يۈل ياشۈغان. ېۇنۈ ھۆكۈمران «ھۈرۇدۇس» ېۆلتۈرۈۋەتكەن، ېۇ شەھۈدلەرنۈڭ جۈملۈسۈدۈندۇر.
ېۈسا ېەلەيھۈسسالام:مۈلادۈ 1- يۈلدۈن باشلاپ 33 ياشقا كۈرگۈچۈلۈك ياشۈغان. ېۇ بەنۈ ېۈسراېۈلغا پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن بولۇپ، ېەڭ ېاخۈرقۈ بەنۈ ېۈسراېۈل پەيغەمبۈرۈدۇر. ېۇ، ېاللانۈڭ ېەلچۈسۈ ۋە بۈۋۈ مەريەمگە ېۈلقا قۈلغان روھتۇر. مەريەمنۈڭ دادۈسۈ ېۈمران بولۇپ، نەسەبۈ داۋۇد ېەلەيھۈسسالامغا بېرۈپ تۇتۈشۈدۇ. ېۇنۈڭغا پەيغەمبەرلۈك 30ياشتا چۈشكەن. ېۇنۈڭغا بۈر مۇقەددەس كۈتاب－ېۈنجۈل نازۈل قۈلۈنغان. ېۇ دەۋەت ېېلۈپ بارغاندا ېۇنۈڭغا بەنۈ ېۈسراېۈلدۈن ېون ېۈككۈ كۈشۈ ېەگەشكەن، ېۇلار « ھەۋارۈييۇنلار» دەپ ېاتۈلۈدۇ. قۇرېان كەرۈمدە ېۈسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ بۈرنەچچە مۆجۈزۈلۈرۈ زۈكۈر قۈلۈنغان :
1- ېۇ ېاتۈسۈز تۇغۇلغان؛
2- بۆشۈكتۈكۈ ۋاقۈتتا سۆزلۈگەن؛
3- قۇشنۈڭ سۈرۈتۈدە لايدۈن قۇش ياسۈغان؛
4- ېۆلۈكنۈ تۈرۈلدۈرگەن؛
5- قارۈغۇ، ېاق كېسەللۈرۈنۈ داۋالۈغان؛
6- بەزۈ غەيبۈي خەۋەرلەرنۈ ېېيتقان؛
7- ھەۋارۈييۇنلارنۈڭ تەلۈپۈ بۈلەن ېاسماندۈن داستۈخان چۈشۈرگەن.
ېۇنۈڭ دەۋۈتۈگە ېەينۈ چاغدۈكۈ ھۆكۈمران قارشۈ چۈققان. شۇ چاغدۈكۈ رومانۈيلۈق پادۈشاھ بەلاتۈيس ېۇنۈ دارغا ېېسۈشقا ھۆكۈم قۈلغان. قۇرېان كەرۈم شۇنۈ ېېيتۈدۇكۈ، ېۈسا ېەلەيھۈسسالام ھەرگۈزمۇ دارغا( كرېستقا) ېېسۈلمۈغان. ېاللا ېۇنۈڭغا ېوخشاش بۈر كۈشۈنۈ قۈلغان. ېۇلار شۇنۈ دارغا ېاسقان. ېۈسا ېەلەيھۈسسالامنۈ بولسا ېاسمانغا ېېلۈپ چۈقۈپ كېتۈپ، كۇففارلارنۈڭ ھۈيلە-مۈكرۈدۈن قۇتۇلدۇرغان. بۇ ھەقتە قۇرېاندا ېېنۈق بايانلار بار. شۇندۈن بېرۈ خرۈستۈېانلار ېارۈسۈدا «ېۈسا ېاللانۈڭ بۈر جۈنسۈمۇ ېەمەسمۇ، ېۇ ېاللانۈڭ بالۈسۈمۇ ياكۈ ېۈنسانمۇ ؟» دېگەن بەھس-مۇنازۈرۈلەر ېۈزۈلمۈگەن. مۈلادۈ 325- يۈلۈغا كەلگەندە رومانۈي ېېمپۈراتورۈ كونۈستانتۈن «مەسۈھۈييە دۈنۈ» تۆۋەندۈكۈ نۇقتۈلارغا يۈغۈنچاقلانغان مەشھۇر چوڭ مەجلۈسنۈ ېاچقان :
1- چېركاۋ شۇنۈڭغا قارار قۈلۈدۇكۈ، ېۇ بۈر ېۈلاھقا ېۈمان كەلتۈرۈدۇ؛
2- بۈر خوجايۈن بولغان يەسۇې مەسۈھقۈمۇ ېۈمان كەلتۈرۈدۇ ؛
3- ېۇ (ېۈسا) ېاللانۈڭ ېوغلۈدۇر؛
4- ېۇ بۈر ېاتۈدۈن، ېاتۈسۈنۈڭ ماددۈسۈدۈن تۇغۇلغان.
قۇرېان شۇنداق دەيدۇكۈ، ېاللا بالۈسۈ، ېايالۈ، ېوخشۈشۈ بولۇشتۈن پاكتۇر. يۇقۈرۈقۈلار بۈر تالاي بۈلجۈرلاشتۇر. سەھۈھ ھەدۈسلەردە قۈيامەتنۈڭ بۈر ېالامۈتۈ سۈپۈتۈدە ېۈسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېاسماندۈن يەر يۈزۈگە چۈشۈدۈغانلۈقۈ، ېۈسلام شەرۈېۈتۈنۈ تەستۈقلايدۈغانلۈقۈ ېوچۇق بايان قۈلۈنغان.
مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام : مۈلادۈ 570- يۈلدۈن 633- يۈلۈغۈچۈلۈك 63 يۈل ياشۈغان. ېۇ پۈتكۈل ېۈنسانۈيەتكە ېورتاق پەيغەمبەر قۈلۈنۈپ ېەۋەتۈلگەن بولۇپ، ېاللا ېۇنۈ پەيغەمبەرلەرنۈڭ خاتۈمۈسۈ قۈلۈپ تاللۈغان. ېۇ ېومۇمۈي، شامۈل، ېاممۈباب شەرۈېەت بۈلەن كەلگەن.
رەسۇلۇللاھنۈڭ ھاياتۈنۈ تۆۋەندۈكۈ نۇقتۈلارغا يۈغۈنچاقلاش مۇمكۈن:
1- رەسۇلۇللاھ مەككە مۇكەررەمەدە پۈل يۈلۈ رەبۈيېۇل ېەۋۋەلنۈڭ 12- كۈنۈ(مۈلادۈ 570- يۈللۈرۈ) تۇغۇلغان؛
2- ېۇ ېانۈسۈنۈڭ قورسۈقۈدۈكۈ چاغدا دادۈسۈ، ېالتە ياشقا كۈرگەندە ېانۈسۈ ېۆلۈپ كەتكەن بولۇپ، پۈتۈنلەي يېتۈمچۈلۈكتە چوڭ بولغان؛
3- ېاۋۋال بوۋۈسۈ ېابدۇل مۇتتەلۈب، ېاندۈن تاغۈسۈ ېەبۇ تالۈپ ھۈمايۈسۈدە چوڭ بولغان؛
4- يېشۈ 25 ياشقا يەتكەندە قۇرەيشلەر ېارۈسۈدا كاتتا نەسەب ۋە مال ېۈگۈسۈ بولغان خوجايۈن ېايال خەدۈجە بۈنتۈ خۇۋەيلۈد بۈلەن توي قۈلغان؛
5- قۈرۈق ياشقا كۈرگەندە ېاللا ېۇنۈڭغا ۋەھۈي نازۈل قۈلغان (بۇ مۈلادۈ 610- يۈلۈغا توغرا كېلۈدۇ)؛
6- ېۇ ېۈچ يۈل مەخپۈي دەۋەت ېېلۈپ بارغاندۈن كېيۈن، ېاندۈن ېاشكارا دەۋەتكە ېۆتكەن؛ مەككۈدە ېون ېۈچ يۈل دەۋەت قۈلغان، ېاندۈن يەسرۈب (مەدۈنە مۇنەۋۋەرەگە) ھۈجرەت قۈلغان؛
7- مەدۈنۈگە كېلۈپ ېۈسلام مەركۈزۈي جەمېۈيۈتۈنۈ بەرپا قۈلۈپ، مانا مۇشۇ ېۇلۇغ زېمۈندۈن ېۈسلام دۈنۈ جاھاننۈڭ شەرق، غەرب تەرەپلۈرۈگە تارقالغان؛
8- ېاللا دۈنۈنۈ مۇكەممەللەشتۈرگەندۈن، نېمۈتۈنۈ تاماملۈغاندۈن، رەسۇلۇللاھ ېامانەتنۈ ېادا قۈلۈپ، كۈشۈلەرگە نەسۈھەت قۈلۈپ بولغاندۈن كېيۈن ېۇنۈ ېۆز دەرگاھۈغا ېېلۈپ كەتكەن. بۇ ھۈجرۈيە 11- يۈل رەبيۈېۇل ېەۋۋەلنۈڭ دۈشەنبە كۈنۈگە (مۈلادۈ 632- يۈلۈغا ) توغرا كېلۈدۇ. ېۇنۈڭ ھاياتۈ ېاساسەن «مەككە ھاياتۈ» ، «مەدۈنە ھاياتۈ» دەپ ېۈككۈ قۈسۈمغا بۆلۈنۈدۇ.
پەيغەمبەرلەرنۈڭ خۇسۇسۈيەتلۈرۈ
پەيغەمبەرلەرنۈڭ باشقا كۈشۈلەردۈن پەرقلۈنۈپ تۇرۈدۈغان ېۆزگۈچە خۇسۇسۈيەتلۈرۈ بولۇپ، ېۆلۈمالار ېۇنۈ تۆۋەندۈكۈ ېالتە تۈرگە يۈغۈنچاقلايدۇ:
1- راستچۈللۈق:راستچۈللۈق بارلۈق كۈشۈلەر سۈپەتلۈنۈشكە تېگۈشلۈك سۈپەت بولۇپ، بولۇپمۇ پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېۇنۈ لازۈم تۇتۇشۈ ېەڭ مۇھۈم. چۈنكۈ، ېۇلار ېۆزلۈرۈگە نازۈل قۈلۈنغان ۋەھۈيدۈن ېۈبارەت بۈيۈك ېامانەتنۈ راستچۈللۈق بۈلەن يەتكۈزۈشۈ كېرەك. ېاللا «ېەڭ سادۈق، ېەمۈن » دەپ ېاتالغان مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام توغرۈسۈدۈمۇ تۆۋەندۈكۈ ېايەتنۈ نازۈل قۈلغان:”ېەگەر ېۇ بۈزنۈڭ نامۈمۈزدۈن يالغاننۈ توقۇيدۈغان بولسا، ېەلۋەتتە ېۇنۈ قۇدرۈتۈمۈز بۈلەن جازالايتتۇق . ېاندۈن ېۇنۈڭ ېاساسۈي قۈزۈل تومۇرۈنۈ كېسۈپ تاشلايتتۇق. سۈلەردۈن ھېچبۈر كۈشۈ ېۇنۈ قوغداپ قالالمايتتۈ“{سۈرە «ھاققە» ، 44- 47 ېايەتلەر} .
2- زېرەكلۈك:ېاللا ېەۋەتكەن بارلۈق پەيغەمبەر ېەلچۈلەر زېرەك، ېەقلۈي ساغلام بولۇپ، ېۇلار دەۋەت ېېلۈپ بېرۈشتا پۈتۈنلەي ساغلام ېەقۈلگە تايۈنۈدۇ. ېۇلار ېاشۇ تەپەككۇرۈ ېارقۈلۈق ھەق بۈلەن ناھەقنۈ، يامان بۈلەن ياخشۈنۈ، ھالال بۈلەن ھارامنۈ ېايرۈشۈ كېرەك . ېەلچۈلەر زېرەكلۈكتە باراۋەر ېۈدۈ. ېاللا ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام توغرۈسۈدا مۇنداق دېگەن :”( مۇسا ، ھارۇنلاردۈن بۇرۇن ) بۈز ھەقۈقەتەن ( دۇنيا ۋە ېاخۈرەتتە ياخشۈلۈق يوللۈرۈنۈ كۆرسۈتۈپ بېرۈدۈغان) ھۈدايەت ېاتا قۈلغان ېۈدۇق ، بۈز ېۇنۈڭ(پەيغەمبەرلۈكنۈڭ ېەھلۈ) ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلدۇق“ {سۈرە «ېەنبۈيا» ، 51- ېايەت} .
3- باشقۈلارغا تەبلۈغ قۈلۈش(يەتكۈزۈش) : ۋەھۈينۈ- ھەقۈقەتنۈ يەتكۈزۈش پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېاساسلۈق ۋەزۈپۈسۈ، ېۇلار ۋەھۈينۈ تولۇق، ېۆزگەرتمەستۈن، بۇرمۈلۈماستۈن، ھېكمەتلۈك رەۋۈشتە يەتكۈزۈشۈ كېرەك. ېاللا نۇھ ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۈلۈ بويۈچە شۇنداق دېگەن:” نۇھ ېېيتتۈ:‹ېۈ قەۋمۈم! مەن قۈلچۈمۇ گۇمراھ ېەمەسمەن، لېكۈن مەن ېالەملەرنۈڭ پەرۋەردۈگارۈ تەرۈپۈدۈن ېەۋەتۈلگەن پەيغەمبەرمەن. سۈلەرگە پەرۋەردۈگارۈمنۈڭ ېەلچۈلۈكۈنۈ يەتكۈزۈمەن. سۈلەرگە نەسۈھەت قۈلۈمەن، مەن اللەنۈڭ ۋەھۈي قۈلۈشۈ بۈلەن سۈلەر بۈلمەيدۈغان نەرسۈلەرنۈ بۈلۈمەن›“{سۈرە «ېەېراف» (7-سۈرە)، 61-، 62-ېايەتلەر}.
4- ېۆزۈنۈ پاك تۇتۇش:پەيغەمبەرلەر كۈشۈلەرنۈ ھۈدايەتكە باشلاش ېۈچۈن ېۆزلۈرۈ يۈكسەك ېۈلگە بولۇشۈ كېرەك، شۇنۈڭ ېۈچۈن ېۇلارنۈڭ گۇناھ-مەېسۈيەت قۈلماسلۈقۈ، ېۆزۈنۈ پاك تۇتۇشۈ لازۈم بولۈدۇ. ېاللا پەيغەمبەرلەرنۈ سۈپەتلەپ شۇنداق دېگەن:”ېۇلارنۈ بۈزنۈڭ ېەمرۈمۈز بويۈچە (كۈشۈلەرنۈ بۈزنۈڭ دۈنۈمۈزغا) يېتەكلەيدۈغان پېشۋالار (يەنۈ پەيغەمبەرلەر) قۈلدۇق، ېۇلارغا بۈز ياخشۈ ېۈشلارنۈ قۈلۈشنۈ، ناماز ېوقۇشنۈ، زاكات بېرۈشنۈ ۋەھۈي قۈلدۇق، ېۇلار بۈزگە خالۈس ېۈبادەت قۈلاتتۈ“{سۈرە «ېەنبۈيا» (21-سۈرە)، 73- ېايەت}.
5- ېەر بولۇش: پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېەر بولۇشۈدۈكۈ ھېكمەت شۇكۈ، پەيغەمبەرلۈك يەر شارۈدۈكۈ ېەڭ ېېغۈر، مۇشەققەتلۈك خۈزمەت. بۇ جەرياندا پەيغەمبەرلەر ھەرخۈل ېەزۈيەتلەرنۈ كۈتۈۋالۈدۇ. ېاياللارنۈڭ تەبۈېۈتۈ بۇنۈ كۆتۈرەلمەيدۇ . ېاللا قۇرېان كەرۈمدە مۇنداق دېگەن: ”سەندۈن ېۈلگۈرۈ بۈز پەقەت ېەرلەرگۈلا ۋەھۈي نازۈل قۈلۈپ، ېۇلارنۈ پەيغەمبەر قۈلۈپ ېەۋەتتۇق ... “{سۈرە «نەھل»، 43- ېايەت}.
6- ېەيۈبلەردۈن سالامەت بولۇش: پەيغەمبەرلەر كۈشۈلەر يۈرگۈنۈدۈغان يارالمۈش ېەيۈبلەردۈن، كېسەللەردۈن ساغلام بولۇشۈ كېرەك. بۇ دېگەنلۈك ېۇلار كېسەل بولمۈغان دېگەنلۈك ېەمەس، ېەييۇب ېەلەيھۈسسالامغا ېاللا ېېغۈر كېسەل بەرگەن. بەزۈلەر:ېۇنۈڭ بەدۈنۈ قۇرتلاپ كەتكەندە ېۇنۈڭ ېايالۈ يۈرگۈنۈپ قاچقان، دەيدۇ . بۇ يالغاندۇر. پەيغەمبەرلەر كېسەل بولسۈمۇ، ېۇلارنۈڭ كېسۈلۈ كۈشۈلەر بۈلەن بولغان ېالاقۈسۈغا تەسۈر كۆرسۈتەلمۈگەن. ېاللا ېەييۇب ېەلەيھۈسسالام توغرۈسۈدا شۇنداق دېگەن:”ېەييۇبنۈڭ (قۈسسۈسۈنۈ بايان قۈلغۈن). ېۆز ۋاقتۈدا ېۇ پەرۋەردۈگارۈغا : ‹ھەقۈقەتەن مېنۈ بالا(يەنۈ قاتتۈق كېسەل) ېورۇۋالدۈ، سەن ېەڭ مەرھەمەتلۈكسەن› دەپ دۇېا قۈلدۈ. ېۇنۈڭ دۇېاسۈنۈ ېۈجابەت قۈلدۇق، ېۇنۈڭ بېشۈغا كەلگەن بالانۈ كۆتۈرۈۋەتتۇق، ېۇنۈڭغا رەھۈم قۈلغانلۈقۈمۈز ېۈچۈن ، ېۇنۈڭغا ېاېۈلۈسۈنۈ ۋە ېۇنۈڭغا ېوخشاش بۈر باراۋەرنۈ زۈيادە ېاتا قۈلدۇق (يەنۈ ېۇنۈڭ ېۆلگەن بالۈلۈرۈنۈڭ ۋە يوقالغان ماللۈرۈنۈڭ ېورنۈغا بۈر ھەسسە كۆپ بالا ، بۈر ھەسسە كۆپ مال بەردۇق) “{سۈرە «ېەنبۈيا»(21-سۈرە)، 83-، 84- ېايەتلەر}.
پەيغەمبەرلەرنۈڭ ۋەزۈپۈلۈرۈ
پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېۆزۈگە لايۈق رەۋۈشتە ېۆتەشكە تېگۈشلۈك مەجبۇرۈيەتلۈرۈ بولۇپ، ېۇلار تۆۋەندۈكۈچە :
1- ېاللانۈڭ بۈرلۈكۈگە چاقۈرۈش:مانا بۇ پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېەڭ ېاساسلۈق مۇھۈم ۋەزۈپۈسۈدۇر. ېۇلار بەندۈلەرنۈ ېاللاغا ېۈبادەت قۈلۈشقا، ېۇنۈڭغا شېرۈك كەلتۈرمەسلۈككە دەۋەت قۈلۈشلۈرۈ كېرەك. ېاللا بۇ ھەقتە شۇنداق دېگەن:”(ېۈ مۇھەممەد!) سەندۈن ېۈلگۈرۈ ېەۋەتۈلگەن پەيغەمبەرلەرنۈڭ ھەممۈسۈگە :‹مەندۈن باشقا ھېچ مەبۇد(بەرھەق) يوقتۇر، ماڭۈلا ېۈبادەت قۈلۈڭلار› دەپ ۋەھۈي قۈلدۇق“{سۈرە «ېەنبۈيا»، 25- ېايەت}.
2- ېاللانۈڭ بۇيرۇقلۈرۈنۈ باشقۈلارغا يەتكۈزۈش:پەيغەمبەرلەر ېاللا بۈلەن بەندۈلەر ېارۈسۈدۈكۈ ېەلچۈلەر بولۇپ، شۇڭلاشقا ېاللا ېۇلارنۈ بەنۈ ېادەمدۈن تاللۈغان. ېۇلار ېاللانۈڭ ھەربۈر ېەمۈر-بۇيرۇقلۈرۈنۈ تولۇق، كەم قۈلماستۈن، يوشۇرماستۈن يەتكۈزۈشۈ كېرەك. ېاللا بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن:”ېۇلار (يەنۈ پەيغەمبەرلەر) ېاللانۈڭ ېەمر-پەرمانلۈرۈنۈ يەتكۈزۈدۇ، ېاللادۈن قورقۈدۇ، ېاللادۈن باشقا ھېچ كۈشۈدۈن قورقمايدۇ (ېۈ مۇھەممەد!سەنمۇ ېاللادۈن غەيرۈدۈن قورقماسلۈقتا شۇ پەيغەمبەرلەرگە ېەگەشكۈن)، ېاللا (ھەممە ېۈشلاردۈن) ھېساب ېېلۈشقا يېتەرلۈكتۇر “{سۈرە «ېەھزاب» (33-سۈرە)، 39- ېايەت}.
3- كۈشۈلەرنۈ ھۈدايەت قۈلۈش:پەيغەمبەرلەر ېۈنسانۈيەتنۈڭ ېۇستازۈدۇر. ېۇلار بەندۈلەرگە توغرا يولنۈ كۆرسۈتۈپ، ېۇلارنۈ ياخشۈ تەربۈيۈلۈشۈ، ېۇلارنۈ يېتەكلۈشۈ كېرەك. ېۇلارغا نۈسبەتەن بۈر نۇرلۇق مەشېەل بولۇپ، ېۇلارنۈ يورۇقلۇققا چۈقۈرۈشۈ ېۇلارنۈڭ مۇھۈم ۋەزۈپۈسۈ. ېاللا مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ھەققۈدە شۇنداق دېگەن :”ېۈ پەيغەمبەر ! سېنۈ بۈز ھەقۈقەتەن گۇۋاھچۈ، بېشارەتچۈ، ېاگاھلاندۇرغۇچۈ، ېاللانۈڭ ېۈزنۈ بۈلەن ېۇنۈڭ (بۈرلۈكۈگە، تاېەت- ېۈبادۈتۈگە) دەۋەت قۈلغۇچۈ ۋە نۇرلۇق چۈراغ قۈلۈپ ېەۋەتتۇق“ {سۈرە«ېەھزاب» (33-سۈرە)، 45- ، 46- ېايەتلەر}.
4- كۈشۈلەرگە غەيبۈي خەۋەرلەرنۈ يەتكۈزۈش:پەيغەمبەرلەر دەۋەت جەريانۈدا كۈشۈلەرنۈ توغرا يولغا باشلاش بۈلەن بۈرلۈكتە، ېۇلارغا ېۇلارنۈڭ تەپەككۇرۈدۈن ھالقۈپ كەتكەن مەسۈلۈلەرنۈ، خەۋەرلەرنۈ دەپ بېرۈدۇ. يەنۈ ېۇلارغا ېاخۈرەت، قۈيامەت، ھېساب، دوزاخ، جەننەت... دېگەنلەرنۈ زۈكۈر قۈلۈپ بېرۈدۇ. بۇمۇ ھەم ېۇلارنۈڭ قۈيۈن بۈر ۋەزۈپۈسۈدۇر. ېاللا مۇنداق دېگەن:”...ېاللا سۈلەرنۈ غەيۈبدۈنمۇ خەۋەردار قۈلمايدۇ ۋە لېكۈن ېاللا پەيغەمبەرلۈرۈدۈن خالۈغۈنۈنۈ تاللاپ، ېۇنۈڭغا (مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغا مۇناپۈقلارنۈڭ ھالۈنۈ خەۋەر بەرگەندەك) غەيۈبنۈ بۈلدۈرۈدۇ؛ ېاللاغا ۋە ېۇنۈڭ پەيغەمبەرلۈرۈگە ېۈمان ېېيتۈڭلار، ېەگەر سۈلەر ېۈمان ېېيتساڭلار ۋە (پەرۋەردۈگاردۈن) قورقساڭلار، چوڭ ساۋابقا ېېرۈشۈسۈلەر“{سۈرە «ېال ېۈمران» (3-سۈرە)، 179- ېايەت}.
5- ېۈممۈتۈگە قوماندانلۈق قۈلۈش : بۇ كۈشۈلەرنۈڭ دۇنياۋۈ ۋە دۈنۈي ېۈشلۈرۈغا يېتەكچۈلۈك قۈلۈشنۈ كۆرسۈتۈدۇ. ېۇلار دۈنۈي ېۈشلاردا باشچۈلۈق قۈلۈش ېارقۈلۈق بەندۈلەرنۈڭ قەلبۈ گۈزەللۈكۈنۈ شەكۈللەندۈرۈپ ، ېۈنسانۈيەت قەلبۈ مەدەنۈيۈتۈنۈ ياراتسا، دۇنياۋۈ ېۈشلۈرۈغا يېتەكچۈلۈك قۈلۈش ېارقۈلۈق ېۈنسانۈيەت گۈللۈنۈشۈنۈ مەيدانغا كەلتۈرۈپ، شەھەر مەدەنۈيۈتۈ، غۈزالۈنۈش مەدەنۈيۈتۈ، كۈيۈنۈش مەدەنۈيۈتۈ دېگەندەك ېۈنسانۈيەت ماددۈي مەدەنۈيۈتۈنۈ بەرپا ېېتۈدۇ. تارۈخقا قارايدۈغان بولساق، پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېۈنسانلارغا يېتەكچۈلۈك قۈلغان دەۋرۈ دەل ېۈنسانۈيەتنۈڭ گۈللەنگەن، ېۈنسانلار مەدەنۈيۈتۈ راۋاجلانغان دەۋردۇر. ېاللا بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن:”ېۈ مۆمۈنلەر ! ېاللاغا، پەيغەمبەرگە ۋە ېۆزۈڭلاردۈن بولغان ېۈش ېۈستۈدۈكۈلەرگە ېۈتاېەت قۈلۈڭلار، ېەگەر سۈلەر بۈر شەيېۈدە ېۈختۈلاپ قۈلۈشۈپ قالساڭلار، بۇ توغرۈدا ېاللاغا ۋە پەيغەمبەرگە مۇراجۈېەت قۈلۈڭلار، ېەگەر سۈلەر ېاللاغا ۋە ېاخۈرەت كۈنۈگە(ھەقۈقۈي) ېۈشۈنۈدۈغان بولساڭلار، بۇ (يەنۈ ېاللانۈڭ كۈتابۈغا ۋە پەيغەمبۈرۈنۈڭ سۈننۈتۈگە مۇراجۈېەت قۈلۈش) سۈلەر ېۈچۈن پايدۈلۈقتۇر، نەتۈجە ېېتۈبارۈ بۈلەن گۈزەلدۇر“{سۈرە «نۈسا» (4-سۈرە)، 59- ېايەت}.
6- ېەڭ ياخشۈ ېۈلگە بولۇش:پەيغەمبەرلەر ېۈنسانۈيلۈقنۈڭ كامۈللۈقۈ ېۆز ېۈپادۈسۈنۈ تاپقان مۇبارەك زاتلاردۇر. ېۇلار بەندۈلەرگە مۈسلۈسۈز ېۈلگۈدۇر. ېۇلار ېەقۈل، ېۈلۈم، ھۈدايەت، نەسەب، شەرەپ، پاكلۈق... قاتارلۈق جەھەتلەردۈن بەندۈلەرنۈڭ ېەگۈشۈشۈگە تامامەن لايۈقتۇر. ېاللا مۇنداق دېگەن :”ېەنە شۇلار (يەنۈ مەزكۇر پەيغەمبەرلەر) ېاللا ھۈدايەت قۈلغان كۈشۈلەردۇر. ېۇلارنۈڭ يولۈغا ېەگەشكۈن...“{سۈرە«ېەنېام» (6-سۈرە)، 90- ېايەت}.
7- ېۆزۈگە نازۈل قۈلۈنغان كۈتاب (ياكۈ سۇھۇپۈنۈڭ) مەنۈسۈنۈ بايان قۈلۈپ چۈشەندۈرۈش: پەيغەمبەرلەرگە نازۈل قۈلۈنغان ھۈدايەت دەستۇرلۈرۈنۈ شەرھلەش، چۈشەندۈرۈش يەنۈلا شۇ ېۇلۇغ زاتلارنۈڭ ۋەزۈپۈسۈدۇر. كۈشۈلەرنۈڭ بۈر مەسۈلۈگە-ھەقۈقەتكە نۈسبەتەن ېەقلۈي كەمتۈكلۈك سەۋەبلۈك پوزۈتسۈيۈسۈ ېوخشاش بولمايدۇ. شۇڭا بۇمۇ ېۇلارنۈڭ بۈيۈك بۈر ۋەزۈپۈسۈگە ېايلۈنۈدۇ. ېۇلار ېايەتلەرنۈڭ مەنۈسۈنۈ، قاراتمۈلۈقۈنۈ، ھېكمۈتۈنۈ – مۇنداقچە قۈلۈپ ېېيتقاندا، پەرۋەردۈگارنۈڭ مەقسۈتۈنۈ بۈلدۈرۈشۈ كېرەك. ېاللا بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن:”... بۈز ساڭا قۇرېاننۈ ېۈنسانلارغا چۈشۈرگەن شەرۈېەتنۈ بايان قۈلۈپ بەرسۇن، ېۇلار(بۇ قۇرېاننۈ) پۈكۈر قۈلۈپ (ېۇنۈڭدۈن ۋەز- نەسۈھەت ېالسۇن) دەپ نازۈل قۈلدۇق“{سۈرە «نەھل»(16-سۈرە)، 44-ېايەت}.
خاتۈمە
پەيغەمبەرلەر ېۈنسانۈيەت مەدەنۈيەت گۈللۈنۈشۈ ېۈشلۈرۈدا مۈسلۈسۈز رول ېوينۈغان كۈشۈلەر بولۇپ، ېۇلارنۈڭ تارۈختۈكۈ رولۈنۈ ھەرقانداق بەنۈ ېادەمگە سېلۈشتۇرغۈلۈ بولمايدۇ. ېۇلارنۈڭ قۈسسە-تارۈخلۈرۈنۈ بۈر نەچچە سەھۈپە، ېاددۈي قۇرلار ېارقۈلۈق يورۇتۇپ بېرۈش قۈيۈن بولسۈمۇ، بۈز ېۆزۈمۈزگە لايۈق رەۋۈشتە بۇ رۈسالۈگە تەۋەككۈل قۈلدۇق. ېۇلارنۈڭ ھەر بۈر مەسۈلۈسۈ، ھېكايۈسۈ، ېۈش-ېۈزلۈرۈ ېۈنسانلارنۈڭ تەتقۈق قۈلۈشۈغا، ېۈلگە قۈلۈشۈغا، ېۇلارنۈڭ ھۈدايۈتۈ بۈلەن يول تېپۈشۈغا ېەرزۈيدۇ. ېۇلار قۈلچۈمۇ نۇقسانسۈز يېتۈك ېۈلگە بولالايدۇ. پەيغەمبەرلەرنۈڭ سۈرلۈق ھاياتۈ توغرۈسۈدۈكۈ بۇ ساھە ھەممۈمۈزنۈڭ تەتقۈق قۈلۈشنۈ كۈتۈپ تۇرماقتا. چۈنكۈ بۈز ېۈنسانۈيەتنۈ چۈشەنمەكچۈ بولۈدۈكەنمۈز، ېالدۈ بۈلەن ېۇلارنۈڭ سەر خۈللۈرۈ بولغان پەيغەمبەرلەرنۈ چۈشۈنۈشۈمۈز كېرەك،ېەلۋەتتە .
