قۇرېان ۋە تۈبابەت
                سوېال:
بۈر دەرستە تۈببۈي مۇتۈخەسسۈسلەردۈن كۆپلۈگەن دورا - دەرمەكلەرنۈڭ قۇرېان كەرۈمنۈڭ ېايەتلۈرۈگە ېاساسلۈنۈپ كەشۈپ قۈلۈنغانلۈقۈنۈ ېاڭلۈدۈم. سۇېالۈم شۇكۈ، ھازۈر قولۈمۈزدا بولغانلۈرۈ قۇرېاندا بايان قۈلۈنغان تۈبابەتچۈلۈككە مۇناسۈۋەتلۈك بولغانلارنۈڭ ھەممۈسۈمۇ ياكۈ قۇرېاندا يەنە بۇنۈڭدۈن ېارتۇق بۈزگە پايدۈلۈق بولغانلۈرۈ بارمۇ؟ مېنۈڭ بۈر دوستۇم قۇرېاندا ھالاك قۈلغۇچۈ كېسەللەرنۈ ساقايتۈشقا مۇناسۈۋەتلۈك تېخۈ بۈز بۈلۈپ يېتەلمۈگەن ېۈلۈملەرمۇ بارمۇ دەپ سورۈغان ېۈدۈ. شۇ سەۋەبتۈن بۇ سوېالنۈ سورۈدۈم.
جاۋاب:
1- ېاللاھ تاېالا مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈ ھاياتلۈقنۈڭ ھەممە تەرۈپۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان بۈر مۇقەددەس دۈن بۈلەن ېەۋەتتۈ. خۇددۈ ېەبۇ زەر ېېيتقاندەك:« پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈزگە ېاسماندا ېۇچقان بۈر ېۇچارلۈقنۈڭ قاناتلۈرۈنۈ مۈدۈرلاتقۈنۈغا چاغلۈق ېۈلۈمدۈنمۇ بۈزنۈ خەۋەردار قۈلغان». ( ېەھمەد رۈۋايۈتۈ 20399).
ېۈسلام دۈنۈ كۈشۈلەرنۈڭ پۈتۈن ېېھتۈياجلۈرۈنۈ ھەل قۈلۈش ېۈچۈن كەلگەن.
2- ھەدۈسلاردا كەلگەنلۈرۈ قۇرېاندا كەلگەنلۈرۈنۈ تولۇقلۈغۇچۈدۇر. بۇ ېۈككۈ مەنبە مۇسۇلمانلار ېۈچۈن ېەڭ ېاساسلۈق مەنبەلەردۇر. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېاللاھ تاېالانۈڭ ھەر قانداق بۈر كېسەلگە ېۇنۈڭ شۈپاسۈنۈمۇ ياراتقانلۈقۈنۈ بۈزگە ېۆگەتكەن. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام:« ېاللاھ قانداقلا بۈر كېسەلنۈ چۈشۈرگەن بولسا ېۇنۈڭ داۋاسۈنۈمۇ چۈشۈرگەن»دەپ كۆرسەتكەن. (بۇخارۈي رۈۋايۈتۈ 5678)
3- سورۈغۇچۈنۈڭ بەزۈ مۇسۇلمانلاردۈن كۆپلۈگەن داۋالارنۈڭ قۇرېان ېارقۈلۈق كەشۈپ قۈلۈنغانلۈقۈ سۆزلۈگەنلۈكۈگە كەلسەك، بۇ مۇبالۈغە قۈلۈنغان ېۈش. بەزۈ مۇسۇلمانلار غەربلۈكلەر ېالدۈدا ېاشۇرۇپ دەۋا قۈلغاندەك، قۇرېان كەرۈم تۈبابەت كۈتابۈ ېەمەس، جۇغراپۈيە ياكۈ بۈيولوگۈيە كۈتابۈمۇ ېەمەس، بەلكۈ ېۇھۈدايەت كۈتابۈدۇر. ېۇنۈڭ ېەڭ چوڭ مۆجۈزۈلۈرۈدۈن بۈرۈ ېۇنۈڭ مەنۈلۈرۈنۈ كۈچۈ ۋە ېۈستۈلۈستۈكۈلۈق خۇسۇسۈيەتلۈرۈدۇر. قۇرېاننۈڭ مۆجۈزۈلۈكۈدۈكۈ ېاساس ېەنە مۇشۇدۇر. ېاللاھ قۇرېاننۈ ېەرەبلەر ېەدەبۈيات ۋە پاساھەتتە ېۇچۈغا چۈققان بۈر زاماندا ېۇلارنۈ يېڭۈش ۋە ېۆزلۈرۈنۈڭ ېاجۈزلۈقۈنۈ ھېس قۈلدۇرۇش  ۋە ېۇنۈڭ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن كەلگەنلۈكۈنۈ بايان قۈلۈش ېۈچۈن مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغا چۈشۈرگەن. بۇ ېەجەبلۈنەرلۈك ېەمەس. مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۆجۈزۈسۈ سېھۈرلۈك ھاسا بولغان. چۈنكۈ شۇ زامانلاردا سېھۈرگەرلۈك ېەۋجگە چۈققان ېۈدۈ. ېۈسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۆجۈزۈلۈرۈ ېۆلۈكلەرنۈ تۈرۈلدۈرۈش، ېاق كېسەلنۈ ساقايتۈش ۋە تۇغما كورنۈ داۋالاش بولغان ېۈدۈ. چۈنكۈ شۇ زامانلاردا تۈبابەت ېۈلمۈ ېەۋجگە چۈققان. شۇڭا دەيمۈزكۈ، قۇرېاننۈڭ ېەڭ چوڭ مۆجۈزۈسۈ ېۇنۈڭ پاساھۈتۈ ۋە ېۈستۈلۈستۈكۈلۈق خۇسۇسۈيەتلۈرۈدۇر. ېۈسلام ېۆلۈمالۈرۈ تا ھازۈرغۈچە ېۇلارنۈ قۇرېان ھەققۈدە تەپەككۇر قۈلۈش ۋە چۈشۈنۈشكە چاقۈرۈپ كەلمەكتە. بۇ دېگەنلۈك قۇرېاندا يۇقۈرۈقۈلاردۈن باشقۈسۈ يوق دېگەنلۈك ېەمەس، ېەلۋەتتە. بەلكۈ ېاللاھ ېۇنۈڭدا بەزۈ ېالامەتلەرنۈ بايان قۈلغان. مەسۈلەن: ېۈنسان جۈسمۈنۈڭ تەركۈبلۈنۈشۈ، ېانا قورسۈقۈدۈكۈ بۇۋاقنۈڭ  تارۈلۈش باسقۇچلۈرۈ، بەزۈ تەبۈېەت ېۈلۈملۈرۈ ۋە باشقۈلار.
ېەمما مەزكۇر سورۈغۇچۈ بايان قۈلغان داۋا مەسۈلۈسۈگە كەلسەك، قۇرېان كەرۈم قەلبلەرگە داۋادۇر. مۆمۈنلەر شۈپادۇر. بۇ قەلب ۋە بەدەن ھەممۈسۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالۈدۇ. ېاللاھ قۇرېاندا ھەسەلنۈ زۈكۈر قۈلۈپ ېۇنۈڭ كۈشۈلەرگە شۈپالۈقۈنۈ بايان قۈلغان. تەن ساقلۈقنۈ ساقلاش ېۇسۇللۈرۈنۈ بايان قۈلغان. قۇرېان كەرۈم كۆپلۈگەن داۋالارنۈ بايان قۈلغان دېگەندۈن بۇ مەنۈنۈ مەقسەت قۈلغان كۈشۈ توغرا ېېيتقان بولۈدۇ. ېەمما باشقۈچە ېېيتۈش خاتادۇر. بەلكۈ ېۇ  بەزۈ مۇسۇلمانلارنۈڭ مۇبالۈغۈسۈ. قۇرېان تۈبابەت كۈتابۈ ېەمەس. ھازۈرقۈ زاماندا بۇرۇندا بولمۈغان كېسەللۈكلەر پەيدا بولدۈ. سورۈغۇچۈنۈڭ سۆزۈگە كۆرە  كەلمۈگەن كېسەلنۈڭ داۋاسۈ قانداقمۇ ېۇنۈڭدۈن بۇرۇن كەلسۇن؟
4- قۇرېاننۈڭ شۈپا ېۈكەنلۈكۈگە دالالەت قۈلۈدۈغان ېايەتلەر:
1. « بۈز مۆمۈنلەرگە (يەنۈ ېۇلارنۈڭ دۈللۈرۈغا) شۈپا ۋە رەھمەت بولۈدۈغان قۇرېان ېايەتلۈرۈنۈ چۈشۈرۈمۈز» (ېۈسرا سۈرۈسۈ 72- ېايەت).
ېۈبنۈ قەييۈم مۇنداق دېگەن: « ېاللاھنۈڭ  بۈز مۆمۈنلەرگە (يەنۈ ېۇلارنۈڭ دۈللۈرۈغا) شۈپا ۋە رەھمەت بولۈدۈغان قۇرېان ېايەتلۈرۈنۈ چۈشۈرۈمۈز دېگەن سۆزۈدۈكۈ « من»يەنۈ (دۈن) سۆزۈ بەزۈسۈ دېگەننۈ بۈلدۈرمەيدۇ، بەلكۈ ېۇ شۈپانۈڭ جۈنسۈنۈ بايان قۈلۈدۇ. ېاللاھ يەنە بۈر ېايەتتە:« ېۈ ېۈنسانلار سۈلەرگە پەرۋەردۈگارۈڭلار تەرۈپۈدۈن قەلبلەرگە شۈپا بولۈدۈغان ۋەز - نەسۈھەتلەر كەلدۈ» دېگەن.
قۇرېان كەرۈمنۈڭ ھەممۈسۈ شۈپادۇر. ېۇ روھۈي ۋە جۈسمانۈي پۈتۈن كېسەللۈكلەر  ۋە دۇنيا ېاخۈرەتلۈك ېاغرۈقلار  ېۈچۈن كامۈل بۈر شۈپادۇر. ېەمما ھەركۈم قۇرېاننۈڭ شۈپاسۈغا لايۈق بولالمايدۇ. كېسەل بولغۇچۈ قۇرېاننۈڭ داۋاسۈنۈ ۋايۈغا يەتكەن ېۈخلاس، چۈن ېۈمان بۈلەن قۈلۈپ ېۇنۈ يولۈدا قوللانسا ۋە شەرتلۈرۈنۈ تولۇق ېادا قۈلسا ېۇنۈڭ شۈپاسۈنۈ چوقۇم كۆرەلەيدۇ ۋە ېۇنۈ ھېچقانداق كېسەل يېڭەلمەيدۇ. ېاسمان ۋە زېمۈننۈڭ ېۈگۈسۈ بولغان ېاللاھنۈڭ ېەگەر تاغلارغا چۈشۈرسە تاغلار تاقەت قۈلالمۈغانلۈقتۈن پارچە - پارچە بولۇپ كېتۈدۈغان بۇ ېۇلۇغ كالامۈغا نېمە تەڭ كېلەلۈسۇن؟  ھەر قانداق روھۈي ۋە جۈسمانۈ كېسەللۈكلەرنۈڭ داۋاسۈ ېۈچۈن قۇرېان كەرۈمدە ېەلۋەتتە ېۈشارەتلەر بار. ېاللاھنۈڭ كۈتابۈنۈ چۈشۈنۈشكە نەسۈب بولغان كۈشۈلەر ېۈچۈن ېۇنۈڭدا كېسەلدۈن ساقۈيۈش، ساقلۈنۈش ېۇسۇللۈرۈ باردۇر.(زادۇل مۈېاد 4/352- بەت)
2- قۇرېان كەرۈمدە روھ ۋە نەپسلەر ېۈچۈن داۋالار بار. كۈمكۈ ېۇنۈ يولۈدا قوللۈنالۈسا ېۇنۈڭ جۈسمانۈي كېسەللۈكلۈرۈنۈڭ شۈپا تېپۈشۈغا ۋەسۈلە بولۈدۇ. قۇرېان بۇ مەنۈدۈن ېېيتقاندا، كۆپلۈگەن كېسەللۈكلەر ېۈچۈن شۈپا ۋە داۋادۇر.
ېۈبنۈ قەييۈم مۇنداق دېگەن: بۈز ۋە باشقۈلار كۆپ ېۈشلارنۈ تەجرۈبە قۈلدۇقكۈ، ماددۈي دورۈلار ساقايتالمۈغان كېسەللۈكلەرنۈ ېۇلار بۈلەن ساقايتقانلۈقۈنۈ كۆردۇق. سەۋەبلەر ھەرخۈل بولۈدۇ. قەلب قاچانۈكۈ ېالەملەرنۈڭ پەرۋەردۈگارۈ، كېسەللۈك بۈلەن دورۈسۈنۈ ياراتقان زاتقا تۇتۈشۈدۈكەن، ېۇنۈڭدۈن يۈز ېۆرۈگەن قەلبلەرگە تەسۈر قۈلمۈغان داۋالار ېۇ قەلبكە شۈپا بولۈدۇ. (زادۇل مۈېاد4/12-بەت)
3- قۇرېان كەرۈمدۈكۈ فاتۈھە سۈرۈسۈ كېسەللەر ېۈچۈن شۈپادۇر. ېەبۇ سەيدتۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ساھابۈلۈرۈدۈن بۈر قانچە نەپەر كۈشۈ ېەرەبلەرنۈڭ ۋادۈسۈدۈن بۈر ۋادۈغا بېرۈپ ېۇلارنۈڭ ېۆزلۈرۈنۈ مېھمان قۈلۈشۈنۈ تەلەب قۈلغۈنۈدا، ېۇلار مېھمان قۈلۈشنۈ رەت قۈلۈدۇ. شۇ مەھەللۈنۈڭ كاتتۈسۈنۈ يۈلان چۈقۈۋالغان بولۇپ، ېۇنۈ ساقايتۈش ېۈچۈن ھەممە ېۈشنۈ قۈلۈپ كۆرگەن بولسۈمۇ ساقايمايدۇ. مەھەللە خەلقۈنۈڭ بەزۈسۈ  شۇ ېادەملەرنۈڭ يېنۈغا بېرۈپ سوراپ باقساق بەلكۈ ېۇلاردا شۈپا بولۇپ قالسا ېەجەپ ېەمەس دەيدۇ، ۋە ساھابۈلارغا كېلۈپ:  ېۈ زاھۈدلار! بۈزنۈڭ كاتتۈمۈزنۈ يۈلان چۈقۈۋالغانتۈ، پۈتۈن چارۈلەرنۈ قۈلساقمۇ ساقايمۈدۈ. سۈلەردە داۋاسۈ بارمۈدۇ؟ دەپ سورايدۇ. ساھابۈلاردۈن بەزۈسۈ: ھەېە مەن ېوقۇپ ساقايتۈمەن. ېەمما بۈز سۈلەرنۈ مېھمان قۈلغانتۇق، سۈلەر بۈزنۈ مېھمان قۈلۈشنۈ رەت قۈلدۈڭلار. سۈلەر بۈزگە بۈر نەرسە بەرمۈگۈچە مەن ېوقۇمايمەن دېدۈ. شۇنۈڭ بۈلەن بۈر يۈرۈش قوي بېرۈش بەدۈلۈگە ېوقۇپ ساقايتۈش قويۇشقا كېلۈشۈدۇ. ېاندۈن بېرۈپ سۈرە فاتۈھەنۈ ېوقۇپ سۈپلەپ قويغاندۈن كېيۈن، ھېلۈقۈ ېادەم ساقۈيۈپ مېڭۈشقا باشلايدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇلار كېلۈشكەن ماللارنۈ بېرۈدۇ. ساھابۈلاردۈن بەزۈلەر قويلارنۈ بۆلۈشۈش تەكلۈبۈنۈ بېرۈدۇ. ېەمما ېوقۇپ ساقايتقان كۈشۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا بېرۈپ، ېۇنۈڭ كۆرسەتمۈسۈ بويۈچە قۈلۈش تەكلۈبۈنۈ بېرۈدۇ. ېاخۈرۈ ساھابۈلار پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامغا كېلۈپ ېەھۋالنۈ بايان قۈلۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام فاتۈھەنۈ ېوقۇغان ھېلۈقۈ ساھابۈغا « ېۇنۈڭ رۇقۈ(يەنۈ شۈپالۈق)ېۈكەنلۈكۈنۈ نەدۈن بۈلدۈڭ؟ توغرا قۈلدۈڭلار. بولدۈ بۆلۈشۈڭلار. ېۇنۈڭدۈن ماڭۈمۇ بۈر كۈشۈلۈك نېسۈۋە ېايرۈپ قويارسۈلەر»دېدۈ ۋە كۈلۈپ كەتتۈ. (بۇخارۈي  ۋە مۇسلۈم رۈۋايۈتۈ).
ېۈبنۈ قەييۈم فاتۈھە سۈ رۈسۈ ھەققۈدە مۇنداق دېگەن:« ېاللاھ تەۋفۈق بېرۈپ، ېۇنۈڭغا ھەقۈقەتلەرنۈ كۆرۈش كۆزۈنۈ بەرگەن كۈشۈ سۈرە فاتۈھەنۈڭ خاسۈيەتلۈرۈنۈ ېەلۋەتتە چۈشۈنۈدۇ. بۇ سۈرۈنۈڭ تەۋھۈد، ېاللاھنۈ تونۇش ۋە ېۇنۈڭ سۈپەتلۈرۈنۈ بۈلۈش قاتارلۈق ېەسرارلۈرۈغا يېتۈدۇ. بۇ سۈرە ېاللاھنۈڭ بارلۈقۈنۈ، بۈرلۈكۈنۈ، ېۈسۈم - سۈپەتلۈرۈنۈ، خاھۈشلۈرۈنۈ، شەرۈېەتنۈ، قازا ۋە قەدەرنۈ، ېاخۈرەت ھاياتۈنۈ، ېاللاھقا خالۈس ېېتۈقاد قۈلۈشنۈ، ېۇنۈڭغا يۆلۈنۈش، ھۈدايەتنۈ ېۇنۈڭدۈنلا تۈلەشنۈ، يامانلۈقلاردۈن ساقلۈنۈشنۈ، ېۈككۈ دۇنيالۈق ساېادەتنۈڭ يولۈنۈ ۋە ېۈشلارنۈ ېۇنۈڭغا تاپشۇرۇشنۈ مەزمۇنلۇق ھەم ېۈخچام ھالدا بايان قۈلغان ېۇلۇغ سۈرۈدۇر. بۇ سەۋەبتۈن فاتۈھە سۈرۈسۈنۈڭ شۈپاسۈ كۆپلۈگەن ماددۈي دورۈلاردۈن بۈھاجەت قۈلۈشقا يېتەرلۈكتۇر».(زادۇل مەېاد 4/347-بەت).
4- قۇرېاندا ساقلۈقنۈ ساقلاش ېۇسۇللۈرۈ بايان قۈلۈنغان
ېۈبنۈ قەييۈم مۇنداق دېگەن:« تۈبابەت ېۇسۇلۈ ېۈچ بولۇپ، ېۇلار: ساقلۈنۈش، ساقلۈقنۈ ساقلاش ۋە زۈيانلۈق خۈلۈتلارنۈ چۈقۈرۈپ تاشلاشتۇر. ېاللاھ قۇرېان كەرۈمدە ېۈچ ېورۇندا بۇنۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۇممۈتۈگە ېۆگەتكەن: كېسەلگە زۈيان يېتۈشنۈڭ ېالدۈنۈ ېېلۈش ېۈچۈن سۇ ېۈشلۈتۈشتۈن ساقلۈنۈشنۈ ېۆگەتكەن.« ېەگەر كېسەل (يەنۈ كېسەلگە سۇ زۈيان قۈلۈدۈغان بولسا) ياكۈ سەپەر ېۈستۈدە بولساڭلار، ياكۈ ھاجەت قۈلساڭلار، ياكۈ ېاياللار بۈلەن مۇناسۈۋەت ېۆتكۈزسەڭلار، (مۇشۇنداق ېەھۋال ېاستۈدا) سۇ تاپالمۈساڭلار، پاك تۇپراقنۈ يۈزۇڭلارغا ، قولۇڭلارغا سۈرتۈپ تەيەممۇم قۈلۈڭلار، اﷲ ھەقۈقەتەن ېەپۇ قۈلغۇچۈدۇر، مەغپۈرەت قۈلغۇچۈدۇر (يەنۈ اﷲ بەندۈلۈرۈگە ھەرەج بولماسلۈقۈ ېۈچۈن، ېۈبادەتنۈ ېاسانلاشتۇرۇپ بەرگۈچۈدۇر)» (نۈسا سۈرۈسۈ 43- ېايەت). كېسەلنۈ سۇنۈڭ زۈيۈنۈدۈن ساقلاش  ېۈچۈن ېۇنۈڭ تاھارەت ېېلۈش بەدۈلۈگە تەيەممۇم قۈلۈشۈغا رۇخسەت قۈلغان.
ساقلۈقنۈ ساقلاش توغرۇلۇق مۇنداق دېگەن:« كېسەل ياكۈ سەپەر ېۈستۈدە (يەنۈ مۇساپۈر) بولۇپ (تۇتمۈغان بولسا، تۇتمۈغان كۈنلەر ېۈچۈن) باشقا كۈنلەردە تۇتسۇن. اﷲ سۈلەرگە ېاسانلۈقنۈ خالايدۇ، تەسلۈكنۈ خالۈمايدۇ»( بەقەرە 185- ېايەت). يولۇچۈ ېۈچۈن رامۈزان كۈندۈزۈدە روزا تۇتماسلۈقنۈ رۇخسەت قۈلغان. بۇ ېۇنۈڭ ساقلۈقۈنۈ ساقلاش ېۈچۈن ېۈدۈ.
ھەجدە ېۈھرامدۈن چۈققان كۈشۈنۈڭ بېشۈنۈ چۈشۈرۈشۈ ساقلۈقۈغا زۈيانلۈق بولغاندا، ېۇنۈڭ بېشۈنۈ چۈشۈرمەستۈن فۈدۈيە بېرۈشۈگە رۇخسەت قۈلدۈ.« سۈلەردۈن كۈمكۈ كېسەل (يەنۈ چېچنۈ چۈشۈرسە زۈيان قۈلۈدۈغان كېسەل) ياكۈ بېشۈدا ېۈللەت (يەنۈ باش ېاغرۈقۈ، پۈتقا ېوخشاشلار) بولۇپ (بېشۈنۈ چۈشۈرمۈسە)، فۈدۈيە قۈلۈش يۈزۈسۈدۈن (ېۈچ كۈن) روزا تۇتسۇن ياكۈ (ېالتە مۈسكۈنگە ېۈچ سا) سەدۈقە بەرسۇن، ياكۈ (بۈرەر مال) قۇربانلۈق قۈلسۇن، ېەمۈنلۈكتە بولغان چېغۈڭلاردا (ېاراڭلاردۈن) ېۆمرە قۈلغاندۈن كېيۈن ھەج قۈلۈشتۈن بەھرۈمەن بولغان ېادەم (يەنۈ ھەجدۈن بۇرۇن ېۆمرە قۈلۈپ تاماملۈغان ېادەم) نېمە ېوڭاي بولسا، شۇنۈ قۇربانلۈق قۈلسۇن» (بەقەرە 196).
بۇ ېۈچ ېۈش تۈبابەتنۈڭ ېۇسۇلۈ بولۇپ، ساقلۈقنۈ ساقلاش ېۇسۇللۈرۈدۈنۈڭ ھەر جۈنستۈن بۈرەردۈن نەرسۈنۈ بايان قۈلۈش ېارقۈلۈق ېاللاھ بەندۈلۈرۈگە قۈلغان ېاتا - ېېھسانلۈرۈنۈ يادلاتقان. بۇ ېاللاھنۈڭ شەپقۈتۈ ېۈدۈ. (زادۇل مەېاد 1/164-165- بەتلەر).
5- قۇرېاندا ھەسەلنۈڭ شۈپالۈقۈ بايان قۈلۈنغان. ېاللاھ تاېالا مۇنداق دەيدۇ: « ېۇنۈڭ (يەنۈ ھەسەل ھەرۈسۈنۈڭ) قارنۈدۈن ېۈنسانلارغا شۈپا بولۈدۈغان خۈلمۇ - خۈل رەڭلۈك ېۈچۈملۈك (يەنۈ ھەسەل) چۈقۈدۇ. بۇنۈڭدا (اللەنۈڭ قۇدرۈتۈنۈڭ چوڭلۇقۈنۈ) پۈكۈر قۈلۈدۈغان قەۋم ېۈچۈن ېۈبرەت بار»(نەھل سۈرۈسۈ 69- ېايەت).
ېۈبنۈ قەييۈم مۇنداق دېگەن: « ھەسەلنۈ سۇغاق سۇغا ېارۈلاشتۇرۇپ ېۈچۈش ېارقۈلۈق ساقلۈقنۈ ساقلۈغۈلۈ بولۈدۇ. بۇ ھەقۈقەتنۈ پەقەت كاتتا تېۋۈپلارلا بۈلۈدۇ. ھەسەلنۈ ېۈچۈش ۋە ېاغزۈدا توختۈتۈپ ېۆتكۈزۈش بەلغەمنۈ يوق قۈلۈدۇ. ېاشقازاننۈ تازۈلايدۇ ۋە غەيرۈ نورمال خۈلۈتلارنۈ چۈقۈرۈپ تاشلايدۇ. ھەسەل جۈگەرگە، بۆرەككە ۋە سۈيدۈك خالتۈسۈغا پايدۈلۈقتۇر. ېۇ ېاشقازانغا كۈرگەن تاتلۈق نەرسۈلەرنۈڭ ېەڭ پايدۈلۈقۈدۇر. ېۇ پەقەت سەپۈرا كېسۈلۈ بار ېادەمگۈلا  زۈيانلۈق دەپ قارۈلۈدۇ. ېۇنۈڭ سەپراسۈنۈ ېاچچۈقسۇ بۈلەن ھەل قۈلغۈلۈ بولۈدۇ. بۇ ۋاقۈتتا ېۇ ھەسەل زۈيان قۈلمايدۇ. بەلكۈ كۆپ پايدۈلۈق بولۈدۇ.
ھەسەلنۈڭ پايدۈلۈرۈ ېۈنتايۈن كۆپ بولۇپ، ېۇ ېۈچەي ۋە تومۇرلاردۈكۈ كۈرلارنۈ تازۈلايدۇ. بەلغەملۈك كۈشۈلەرگە بەك پايدۈلۈقتۇر. سۈيدۈكنۈ ياخشۈلايدۇ، جۈگەرنۈ جانلاندۇرۈدۇ، يۈرەكنۈ ياخشۈلايدۇ. ھەسەلنۈ سۇ بۈلەن ېارۈلاشتۇرۇپ ېۈچۈپ بەرسە ېۈت چۈشلۈۋالغان جايغا پايدا قۈلۈدۇ. چۈنكۈ ېۇ زەھەرنۈ تارتۈدۇ. دېمەك، ھەسەل ېەڭ ېېسۈل تاماق، ېەڭ ېېسۈل شاراب ۋە ېەڭ پايدۈلۈق دورۈدۇر.
مەنبە ؛دارۇل ېۈسلام.

قۇرېان كەرۈم تۈبابەت كۈتابۈ ېەمەس، جۇغراپۈيە ياكۈ بۈېولوگۈيە كۈتابۈمۇ ېەمەس ،بەلكۈ ھۈدايەت كۈتابۈدۇر.