ھازىر دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايدىكى ياشاۋاتقان ئۇيغۇرلار يەنە قەدىمكي ئۇيغۇر يىزىقىنى ئىشلەتسە بەك ياخشى بولاتتى. قەدىمكى ، ئازىرقى دىمەيلا ئۇيغۇرنىڭ بىردىن بىر يىزىقى دەيتتۇق.

مەركىت قەبىلىسىمۇ موڭغۇللار دىمۇ بار. كۆچمەن چارۋىچى مىللەتلەرنىڭ قەبىلە ناملىرى تولىسى ئوخشاپ كىتىدىكەن.   

بۇرادەر .يۈسۈپ خاس ھاجىپ ،مەھمۇد قەشقىرى ،مۇھەممەت ناسىر ئەلفارابى ،نەۋائىلاردىن ئېشىپ نۆۋەت تاتاتۇڭاغا كەلدىما؟  كىم بىلىدۇ مىڭ يىلدىن كېيىن ئوبامامۇ قازاقتى دامسىلەر تېخى.

ئەمما ئىش مۇرەككەپلىشىپ كېتىدۇ ،پايدىسىدىن زىيىنى كۆپ ،ئۇيغۇرلارغا يېزىق ئۆزگەرتىش بىھاجەت. ئۇيغۇر كونا يېزىقى  ئۇيغۇرلارنىڭ ھەرقانداق ھاجىتىدىن چىقالايدۇ.

ئەمدى تېمىغا قايتىپ كەلسەك ،مۇغغۇل يېزىقىنى ئۇيغۇرالار ئىجاد قىلغىنى راس ئەمما قاپاقباش تارىخچىلار بۇ يېزىقنى تىبەتلەر ئىجاد قىلغان دەۋالىدۇ، ھازىرغۇ ككپ پاكىتلار ئارقىلىق بۇ يېزىقنىڭ ئۇيغۇرلار ئىجاد قىلغان يېزىق ئىكەنلىكى  ئىسپاتلاندى بولمىسا.

ناسىر ئەلفارابى ، قازاق تەپ دۇنيادا جاكارلاندە  قازاق قەبىلسىدىن ، ماخۇمۇت قاشقاريڭنى بىلمىدىم ، الشىر ناۋايغا  وزباكلار وزبەك دەيدۋ  ، يۇسۇپ خاس اجىپ  قىرغىزدەپ چقىردى   ، ناسىر الفارابىي  دىگەن   ابۋناسىر الفارابىي  ،بىي دەگەن گەپ   قازاقلاردا  جىق ىشىلىتدى قازىبەك بىي  ،تولە بىي  ، بىر نارسىنى  ەسىڭە  چىڭ تۇت  قازاق ۇغىرى مىللت ەمەس  ،   امىسى ۇيغىرنىكى بولسا بىز قازاق قىرغىز  وزبەك  يەنە تاتار    نەمىشنى قلغانبىز  ،  

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 25قەۋەتتىكى يا نىڭ 2011-07-21 22:55 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل   :
ناسىر ئەلفارابى ، قازاق تەپ دۇنيادا جاكارلاندە  قازاق قەبىلسىدىن ، ماخۇمۇت قاشقاريڭنى بىلمىدىم ، الشىر ناۋايغا  وزباكلار وزبەك دەيدۋ  ، يۇسۇپ خاس اجىپ  قىرغىزدەپ چقىردى   ، ناسىر الفارابىي  دىگەن   ابۋناسىر الفارابىي  ،بىي دەگەن گەپ   قازاقلاردا  جىق ىشىلىتدى قازىبەك بىي  ،تولە بىي  ، بىر نارسىنى  ەسىڭە  چىڭ تۇت  قازاق ۇغىرى مىللت ەمەس  ،   امىسى ۇيغىرنىكى بولسا بىز قازاق قىرغىز  وزبەك  يەنە تاتار    نەمىشنى قلغانبىز  ،  

ئاسار -ئەتىقە سودىسى بوۋاتامدا؟

  ھې ھې ھې  ،قازاق قىرغىز ئۆزبەكلەر روسلارنىڭ زۇلىمىدا كۆپ تۇرغان شۇڭا ئۇلار ئۆزلىرىدىكى مىللىي روھنى ئويغىتىش ئۈچۈن بەزى ئالىملارنى تالىشىدۇ،يۈسۈپ خاس ھاجىپنى داڭلىق قىرغىز ئەدەبىياتشۇناسى چىڭغىز ئايتماتۇف ئېنىق قىلىپ ئۇيغۇر دىگەن، ئەمدى قانداق قىلىپ قىرغىز بولۇپ قالدى ، چىڭغىز ئايتماتۇامۇ ئەينى ۋاقىتتا ئىتىراپ قىلىپ بولغان نەرسىنى چىڭغىز ئايتماتۇاف ۋاپات بولغاندىن  كېيىن مىللەتچى قىرغىز ياشلىرى قىرغىز دەپ ئاتىۋالغان خالاس!  تارىخ ھامىنى تارىخ!

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 22قەۋەتتىكى xaqaniye نىڭ 2011-07-21 22:30 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل  18-قەۋەت (يا) نىڭ يازمىسىغا :
بۇرادەر .يۈسۈپ خاس ھاجىپ ،مەھمۇد قەشقىرى ،مۇھەممەت ناسىر ئەلفارابى ،نەۋائىلاردىن ئېشىپ نۆۋەت تاتاتۇڭاغا كەلدىما؟  كىم بىلىدۇ مىڭ يىلدىن كېيىن ئوبامامۇ قازاقتى دامسىلەر تېخى.

ما گەپ سەل ئالجىپتۇ.

تۆۋەندىكىسى نەۋائىنىڭ ئۇيغۇرلىقىغا ئىسپات.

ئۇنىڭ ئاستىغا «بۈيۈك ئۇيغۇر مۇتەپەككۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىي تۇغۇلغانلىقىنىڭ 570 يىللىقىنى غۇرۇر بىلەن خاتىرىلەيمىز» دېگەن خاتىرىلەش كۈنى ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىڭ ماۋزۇسى ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ۋە ئېنگلىزچە يېزىق بىلەن دۇرۇس ئىملالىق قىلىپ بېرىلدى. ئۇنىڭ ئاستىغا تەكلىپ سۆز تېكىستى يېزىلدى. تەكلىپنامەنىڭ ئارقا يۈزىگە بولسا، ئاتاقلىق ئۇيغۇر تارىخچىسى مىرزا مۇھەممەد ھەيدەر كوراگان مىلادىيە 1551-يىلى، ئۆزىنىڭ «تارىخى رەشىدىي» ناملىق مەشھۇر تارىخ كىتابىغا تاشقا مۆھۈر باسقاندەك قىلىپ يېزىۋەتكەن «نەۋائىينىڭ ئاتاسى ئۇيغۇر باخشىلارىدىن ئەردى، ئاتىنى ‹غىياسۇددىن كىچىكىنە› دەر ئەردىلەر- يەنى ئەلىشىر نەۋائىينىڭ دادىسى ئۇيغۇر زىيالىلىرىدىن بولۇپ، ئىسمى غىياسىددىن كىچىكىنە ئېدى» دېگەن ھۆججەت ئۈزۈندىسى يۇقىرىقى ئۈچ خىل يېزىقتا بېرىلدى. ئۇنىڭ ئاستىغا بولسا، «بۈيۈك ئۇيغۇر مۇتەپەككۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىي مىلادىيە 1441-يىلى 2- ئاينىڭ 9-كۈنى، قەدىمىي خۇراسان دۆلىتىنىڭ پايتەختى ھىرات شەھرىدە، غىياسىددىن كىچىكىنە ئىسىملىك بىر ئۇيغۇر زىيالىيسى ئائىلىسىدە تۇغۇلغان. ئۇ ئۆزىنىڭ مەشھۇر ئەسىرى «مۇھاكەمەتۇل لۇغەتەين»دە: «‹تور›-- ‹تورغا چۈشمەك› تىكى تور؛ ‹تۇر› -- تەلەپپۇزى يۇقىرىقىدىن تارراق بولۇپ، قۇش ئولتۇرىدىغان ياغاچنى بىلدۈرىدۇ؛ ‹تۆر› -- تەلەپپۇزى يۇقىرىقىدىن تارراق بولۇپ، ئۆينىڭ تۆرىنى بىلدۈرىدۇ؛ ‹تۈر› -- تەلەپپۇزى ھەممىدىن تار بولۇپ، ‹تۈرمەك› پېئىلىنىڭ بۇيرۇق شەكلى ھېسابلىنىدۇ» قاتارلىق مول پاكىتلار ئارقىلىق، ئۆز تىلىنىڭ ئۇنداق «ئو، ئۇ» ئىككىلا لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشى بولغان ئوزبەك تىلى ئەمەس، بەلكى «ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ» بولۇپ، جەمئىي تۆرت لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشى بار مۇبارەك ئۇيغۇر تىلى ئىكەنلىكىنى ئېنىق كۆرسەتكەندۇر» دېگەن ئاخىرقى يەكۈن ۋە كەسكىن ھۆكۈم خاراكتېرلىك بىر ئابزاس بېرىلگەن بولدى.
ئوچۇق كۆرۈنۈپ تۇرۇپتۇكى، بىزنىڭ بۇ تەكلىپنامىمىزدا، قىلماقچى بولغان ئىشىمىز، يەتمەكچى بولغان مۇددىئايىمىز بىر قاراشتىلا بىلىنگىدەك بولدىكى، ئەلىشىر نەۋائىي مىللىي كىملىكى جەھەتتە، ھېچقانداق بىر ئىنتاڭلىقتىن ئىز-ئەسەر يوق، ھەر قانداق بىر  غۇدۇق-بۇدۇق قۇسۇرغا يول يوق بولغان مۇبارەك ئۇيغۇر ئىنسانىدۇر. ئۇنى تونۇش، ئۇنىڭدىن تانماسلىق بىزنىڭ پەرزىمىزدۇر. ئۇنىڭ ئىشلىرىغا ۋارىسلىق قىلىش بولسا، بىزنىڭ مۇقەددەس بۇرچىمىز ۋە بىزنىڭ باش تارتىپ بولماس قەرزىمىزدۇر.
شۇنداق قىلىپ، ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىمىز تەكلىپنامىدا دېيىلگەن بويىچە، 9-فېۋرال كۈنى چۈشتىن كېيىن بېيجىڭ ۋاقتى دەل ئۈچتە باشلاندى. ئالدى بىلەن، ئۇيغۇر تىل-ئەدەبىيات فاكۇلتېتىنىڭ مۇدىرى، پروفېسسور، دوكتور لېتىپ توختى ئەپەندى دۆلەت رەھبەرلىرىمىزدىن بولغان مۆھتەرەم ئىسمايىل تىلىۋالدى ئەپەندىم مەزكۇر ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى ئۈچۈن ئەۋەتكەن تەبرىك خېتىنى يۇقىرى ئېنتوناتسىيە بىلەن ئوقۇپ ئۆتتى. تەبرىك خېتىنىڭ تولۇق تېكىستى مۇنداق: «مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتى 9-فېۋرال ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى رىياسىتىگە:
بۈيۈك مۇتەپەككۇر ئۇيغۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىي تۇغۇلغانلىقىنىڭ 570 يىللىقى مۇناسىبىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىنى قىزغىن تەبرىكلەيمەن!
بۈيۈك مۇتەپەككۇر ئۇيغۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىي ئۆزىنىڭ ھايات مۇساپىسىدە، بارلىق يۈرەك قېنىنى ئۇيغۇر شېئىرىيەتى ئۈچۈن بېغىشلىغان. بىز ئۇنىڭدىن ئىپتىخارلانماي تۇرالمايمىز. ئەلىشىر نەۋائىي شېئىرلىرى ئەينى چاغدىلا دۇنيادا شۆھرەت قازانغان بولۇپلا قالماستىن، بۈگۈنكى دەۋرىمىزدە تېخىمۇ نۇرلىنىپ، شېئىرىيەت ئاسمىنىدا چولپاندەك پارلاپ تۇرماقتا. ئۇنىڭ ئەسەرلىرى خەلقىمىز قەلبىگە ئورناپ كەتكەن. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ ئۇيغۇر شېئىرىيەتىنىڭ بايراقدارى. شۇڭا، يىغىن قاتناشچىلىرى ۈە بارلىق دوستلارنىڭ ئۇنىڭ ئەسەرلىرىنى تېخىمۇ چوڭقۇر تەتقىق قىلىپ ۋە ئۇنى ئۆرنەك قىلىپ، نەۋائىيدەك ئۆلمەس ئەسەرلەرنى ئىجاد قىلىپ، خەلقىمىزنى ياخشى مەنىۋى ئوزۇق بىلەن تەمىنلىشىڭلارنى ئۈمىد قىلىمەن.
ئاخىرىدا، بۈيۈك مۇتەپەككۇر ئۇيغۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىي مۇھاكىمە يىغىنىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىغا، مەدەنىيەت ئىشلىرىمىزنىڭ تېخىمۇ گۈللىنىشىگە تىلەكداشمەن. يولداشلارنىڭ تېنىگە سالامەتلىك، ئۆگىنىش ۋە خىزمەتلىرىگە ئۇتۇقلۇق تىلەيمەن. ئىسمائىل تىلىۋالدى. 2011- يىل 2- ئاينىڭ 5- كۈنى.»
تەبرىك خەت ئوقۇپ بولۇنغاندا، يىغىن قاتناشچىلىرى ئۇزۇنغا سوزۇلغان گۇلدىراس ئالقىشلىرى بىلەن، سۆيۈملۈك رەھبىرىمىز ئىسمائىل تىلىۋالدى ئەپەندىمنىڭ ئۆزلىرى بىلەن ھەمنەپەس بولغانلىقىغا قارىتا چىن يۈرىكىدىن ئۇرغۇغان ھاياجانلىق سۆيۈنۈشىنى ۋە سەمىمىي رەھمىتىنى بىلدۈرۈشتى. ئارقىدىن، يىغىن رىياسىتى تەرىپىدىن تەييارلانغان، بۈيۈك ئۇيغۇر شائىرى ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ھايات پائالىيىتى ۋە ئىلمىي ئەمگەكلىرى ۋە ئۇ ئىلمىي ئەمگەكلەرنىڭ مەملىكىتىمىزدە تەتقىق قىلىنىش ئەھۋالىنى سۈرەتلىك پاكىتلار بىلەن جانلىق تەسۋىرلەيدىغان ئون مىنۇتلۇق مەخسۇس فىلىم يىغىن ئەھلىنىڭ ھوزۇرىغا سۇنۇلدى. ئاندىن، ئىلمىي ماقالە ئوقۇش باشلاندى.
چۈشتىن كېيىن سائەت ئۈچتىن بەش يېرىمغىچە ساق ئىككى يېرىم سائەت داۋاملاشقان بۇ ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا، مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىدە ئوقۇۋاتقان دوكتور، ماگىستېر ئاسپرانتلىرى ۋە تولۇق كۇرس ئوقۇغۇچىلىرى، شۇنداقلا بېيجڭدىكى باشقا ئىدارىدا ئىشلەۋاتقانلارنىڭ ۋەكىللىرىدىن بولۇپ ئون نەپەر تەتقىقاتچى ئۆزلىرىنىڭ كۆپ تەرەپلىمىلىك قېتىرقىنىپ ئىزدىنىش ئاساسىدا تەييارلىغان «ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئۇيغۇر مائارىپ- مەرىپەتچىلىكىگە قوشقان تۆھپىسى ھەققىدە»، «بابۇر نەزەرىدىكى ئەلىشىر نەۋائىي»، «ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئانا تىلنى ئۇلۇغلىشى ھەققىدە»، «ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا قوشقان بۈيۈك تۆھپىسى»، «ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ‹فەرھاد ۋە شىرىن› داستانى ۋە ئۇنىڭ تەتقىق قىلىنىش ئەھۋالى ھەققىدە»، «نەۋائىي ۋە ئۇنىڭ ‹مەجالىسۇن نەفايىس› ناملىق ئەسىرى ھەققىدە»، «ئەلىشىر نەۋائىي ئەسەرلىرىدىكى ئاسترونومىيىلىك بىلىملەر توغرىسىدا» قاتارلىق ماۋزۇلار بىلەن يېزىلغان ئون پارچە ئىلمىي ماقالە ۋە شېئىر- غەزەللىرىنى ئوقۇپ ئۆتتى. بېيجڭدىكى دۆلەتلىك كۈتۈپخانا خادىمى، تەتقىقاتچى گۈلنىگار ئەسقەر خانىم  «دۆلەتلىك كۈتۈپخانىدا ساقلىنىۋاتقان ئەلىشىر نەۋائىي ئەسەرلىرى ۋە ئۇلارنىڭ قىممىتى» ماۋزۇسىدىكى ئىلمىي ماقالىسىنى ئوقۇپ كېلىپ، ئەلىشىر نەۋائىينىڭ «غەرايىبۇس سىغەر»، «نەۋادىرۇش شەباب»، «بەدىئۇل ۋەسەت» ۋە «فەۋائىدۇل كىبەر» تۆرت چوڭ دىۋانىدىن تەركىب تاپقان «خەزائىنۇل مەئانى» ناملىق شاھ ئەسىرىنىڭ بۈيۈك بوۋىمىز مەھمۇد كاشغەرىينىڭ «دىۋانۇ لۇغاتىت تۈرك» (تۈركىي تىللار دىۋانى) ناملىق شاھ ئەسىرى قاتارىدا، «دۆلەتلىك بىرىنچى دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان ئەسەر» بولۇپ باھالانغانلىقىنى ئېيتقىنىدا، يىغىن ئەھلى غۇرۇر ئىلكىدە قىزغىن ئالقىش ياڭراتتى. پېقىر ئابدۇرەئوپ پولات تەكلىماكانىينىڭ  «قوش تىلچىلىق تەتقىقاتىنىڭ سەركەردىسى ئۇيغۇر نەۋائىي» ماۋزۇلۇق ئىلمىي ماقالىسىمۇ، پات-پات ياڭرىغان گۇلدىراس ئالقىشلار بىلەن ئۈزۈلۈپ تۇردى...
مانا بۇ – بۇ يىل باش باھاردىلا بېيجڭدا ياڭرىغان ئەلىشىر نەۋائىي تەنتەنىسى.
بۈيۈك تۆھپىكار ئەجدادلارنى ھەمىشە ئەسلەش خەلقىمىزنىڭ ئۇدۇم ئەنئەنىسى!