سەن قايسى يۇرتتىن؟ تۇرپانلىقلار ھەرگىزما ئاتا- بالا ئۇلتۇرۇپ پىجۇ ئىچمەيدۇ، مەن ئۇزۇندىن بۇيان تۇرپان شەھرىدە ياشاۋاتمەن، بىر - بىر دەيدىغان ھەقىقەت بۇيىچە تۇرپانلىقلارنىڭ مىجەز- پىسخىكىسى پۈتۈن شىنجاڭدىكلەرگە چۈشنىشلىك. ھەر يىلى تەك ئاچدىغان  ۋە كۈمىدىغان مەزگىلدە ۋە باشقا ۋاقىتلاردىمۇ جەنۇپ ۋە شىمالدىن چىققان ئىشلەمچىلەر بۇنۇڭ ئىچىدە ئۇيغۇرلاردىن باشقا يەنە قىرغىز، قازاق ئىشلەمچىلەرمۇ بار ،باشقا يۇرتلارغا سىغمىسىمۇ تۇرپانغا كىلىپ تۇرپانلىقلارنىڭ  مىھرىبانلىغىدىن يانچۇقىنى تۇملىتىپ يۇرتىغا قايتىۋاتقان ۋە يىلللاپ تۇرپاندا تۇرۇپ ئۈيلىرىگە پۇل ئەۋىتۋاتقان ئ ىشلەمچىلەر ئىنتايىن كۈپ.  تۇرپانلىقلار ئاقكۈڭۈل ، سەمىمى ، ساددا بۇلغاچقا ئىشلەمچىلەر ھەر يىلى كىلدىغان ياخشى كۈردىغان يۇرتقا ئايلانغان. تۇرپاندا ئاتا- بالا ئۇتۇرسىدا پەردىشەپ بەكلا ئېغىر، شۇڭا ئۇلۇق بابىمىز تارىخچى مۇللا مۇسا سايرامى ئۈز ئ.ەسىرىدە تۇرپانلىقلار ساددا، ھىيلىمىكىرسىز، ئاقكۈڭۈل ئەمكەكچان خەلىق ئاتا- بالا ئۇتۇرسىدا پەردىشەپ بەكلا ئېغىر دەپ يازغان بۇلسا ،پىسخۇلىك تەتقىقاتچى ئەخمەتجان ئۇسمان ئەپەندى تۇرپان ئۇيغۇرلىرى ئائىلىدە پەردىشەپكە بەك دىققەت قىلىدۇ تەببىي پەنگە ماھىر، ھەربىي ئىشلار...غا بەك تالانتىلىق كىلىدۇ... دەپ يازغان، تۇرپان ئۇيغۇرلىرىدا  بەزى يۇرتلاردىكىدەك ئاتا بۇلغۇچى ھەرگىزما ئۇغلىغا ئۇغلۇم مەن ساڭا خۇتۇن ئەپ بىرەي دىگەندىكىدەك گەپلەرنى ھەرگىز   دىمەيدۇ ،بەلكى تۇيڭنى قىپ قۇيساق بۇلاتتى دىگەندىكىدەك  چىرايلىق گەپلەرنى قىلىدۇ ياكى ئاغىنىلىرىغا دىيىش ئارقىلىق ھەل قىلىدۇ قىزلارمۇ ئاپىلىرى بىلەن ھەرگىز يىگىتلەر تۇغۇرلۇق پاراڭدىشمايدۇ ،ئاكا- ئۇكىلار، ھەدە- سىڭىللار ئۇتۇرسىدىمۇ پەردىشەپكە بەكلا دىققەت قىلىدۇ. << بۇشەھەردە شۇنۇڭ ئۈچۈنلا ياشاپ قالدىم>> دىگەن كىتاپتا خۇتەنلىك ياشنىڭ ھەقىقى ئىش ئىزلىرى بايان قىلىنغان ئۇچرىكتا ئۇخۇتەنلىكنىڭ باشقا يۇرتلاردا ئۈي ئىگىسىنىڭ يەنى خۇجايىنىىڭ ئىتقا مۇئامىلە قىلغاندەك يامان تىللار بىلەن ھاقارەتلەپ ئىشقا سىلىشلىرىنى بايان قىلىپ، كىيىن تۇرپانغا كىلىپ ئۈي ئىگىسىنىڭ ماڭا خۇددى بالىسىغا ئۇخشاشلا مۇئامىلە قىغىنىدىن دىلىم يايراپ كەتتى دىيىشلىرى تۇرپانلىقلار ئۇنۇڭغا ئۈي- ماكان - يىمىش بىرىپ ئۇ رازى بۇلغىدەك پۇلىنى تۇتقۇزغىنىدىن تەسىرلەنگەن خۇتەنلىك يىگىت<< دۇنيادا تۇرپانلىقلاردەك ئاقكۈڭۈل، مىھرىمان كىشلەر يۇق، بۇ مىھرى ئىسىق يۇرتنىڭ ئادەملىرىنى مەگگۈ ئۇنۇتمايمەن>> دىگەن، مەن بۇيەردە يۇرتۋالىق قىلماقچى ئەمەس، ئىچكىرى ئۈلكىلەردە ئۇيغۇرنىڭ يۈزىنى تۈكىۋاتقان، ئۈز مىلىتىنىڭ بالىلىرىنى ئالداپ سىتىۋاتقان ئىنسان قىلىپىدىن چىققان ئادىمى ھايۋانلار ئىچىدە تۇرپانلىقلار يۇق، تۇرپانلىقلار بەش ئەزايى ساق تۇرۇقلۇق دىۋانىلىق قىلىشنى نۇمۇس دەپ بىلدىغان گۈزەل ئادەت ساقلانغان بۇلغاچقا تۇرپانلىقتىن دىۋانە چىقمايدۇ ،ئۈز مىلىتىنىڭ بالىلىرىنى، قىزلىرىنى ئىچكىرى ئۈلكىلەرېگە ئاپىرىپ باشقا مىللەتلەرگە ساتىدىغان ھايۋانلىق قىلمىشنى ھەرگىزما قىلمايدۇ، جۇڭگۇدا ئۇيغۇرنىڭ يۈزىنى تۈكىۋاتقانلار تۇرپانلىق ئۇيغۇرلار ئەمەس، << قانۇن- پۇقرا>> پىرۇگىرامىسىدا ئەلبەتتە تۇرپاندىكى دىلۇلارنى كۈرسىتىۋاتىدۇ ، چۇنكى ئۈلگە قىلىش ئۈچۈن تۇرپان ئۈرۈمچىگە يىقىن بۇلغاچقا مەبلەغ ئاز كىتىدۇ ،جەنۇبىي ۋە شىمالى شىنجاڭغا بارسا مەبلەغ جىق كىتىدۇ، شۇڭا ئۈلگە قىلىش ئۈچۈن تۇرپاننى ئاساس قىلىۋاتىدۇ، بىزمۇ << شىنجاڭ قانۇنچىلىق >> گىزىتىنى كۈرىۋاتىمىز ساپلا ئۈز قىزىغا، ئۈگەي قىزىغا باسقۇنچىلىق قىلىۋاتقانلار... شىنجاڭلىق ئۇيغۇرلار. تۇرپان ئۇيغۇرلىرى ئۈزىنىڭ ۋىجدانى ، غۇرۇرى بىلەن ياشايدىغان خەلىق.

جەنۇبىي شىنجاڭغا ياكى ئىچكىرى ئۈلكىلەرگەياكى بۇلمىسا چەتئەللەرگە چىقىپ كەت. مەن تۇرپانلىق ئۇيغۇر بۇلغىنىمدىن تۇلىمۇ- تۇلىمۇ پەخىرلىنىمەن!

تۇرپان ھەرگىزما جەنۇبىي شىنجاڭغا تەۋە ئەمەس، شەرقى شىنجاڭغا تەۋە.

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم :
خالىدىن ، ئىسمىڭىزدىن تۇرپانلىق ئىكەنلىكىڭىز چىقىپ تۇرۇپتۇ ، خالىۋەر ، خالىدىن دىگەن ئوزگىچە ئىسىملار تۇرپاندىن چىقىدۇ ، مىنىڭمۇ بىر تۇنۇشىمنىڭ ئىسمى خالىۋەر ئىدى ، بىز ئۇنىڭ تويىغا بېرىپ تۇرپانلىقلارنىڭ ئۇچۇق يورۇق مىجەز خارەكتىرىنى ياختۇرۇپ قالغان ئىدۇق ،
ئەمدى بالىلارنىڭ دىگىنىگە كەلسەك بۇنى سەل سوغوققان بوپ ئويلىسىڭىز  بۇ سوزلەرنىڭ كەينىدە تۇرپانغا بولغان بىر زور ئۇمۇدنى سەزمەك تەس ئەمەس ،، ئەسلى سىز دىگەندەك پەردىشاپ دىيانەت يۇرتى ، تۇركۇم تۇركۇم تالىب ئىلمىلەرنى ، جەڭ ۋاقتىدا مۇھىتى جەمەتىدەك ئەزىمەتلەرنى ، ئابدۇخالىقتەك ئوت يۇرەكلەرنى ئوز قوينىدا ئوستۇرگەن ئىدى تۇرپان ،، بىزنىڭ يۇرتتىكى موللىلارنىڭ كوپى ئەنە شۇ سىلەرنىڭ يۇرتتا ياكى قەشقەردە ئوقىغان بوپ چىقىدۇ سۇرۇشتە قىلسا ،، مانا شۇنداق يۇرت ئىدى ،، ئەمما بۇ يۇرتنىڭ بۇگۇنكى كەيىپ ساپاغا بىرىلىش ئەھۋالى  گەرچە ئاز بىر قىسىم بولسىمۇ ، بۇ يۇرتقا ھورمەت نەزىرى بىلەن مۇھەببەت بىلەن قاراۋاتقانلارنى ھەسرەتكە قويىدۇ ،،، ناۋادا ئوخشاش ئاتا بالا ئىچىشكەن ئىش ئۇرۇمچىدە يۇز بەرگەن بولسا كىشىلەر ئۇنچە ھەيران قالمايدۇ ،، ئەمما بۇ ئىش تۇرپان خوتەن قەشقەر قاتارلىق دىنى ئىتىقادى كۇچلۇك سانالغان يۇرتتا يۇز بەرسە كىشىنى مەيۇسلەندۇرىدۇ ،، بۇمۇ شۇ يۇرتلارنىڭ شانۇ شوھرەتلىك تارىخى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولسا كىرەك   ،،  

ھەق....ھەق....

تۇرپان قانۇن تۈزۈممۇ بەك چىڭ يەركەن.ېىككىيىلنىڭ ئالدىدا بىزنىڭ يۇرتتىن  ئۈچ  قېرىندىشىمىز قۇمغا چۈشكىنى بېرىپتىكەن.تۇرپانغا كىلىپ ئۇ   قۇم باريەرگە بارسا  تۇرغۇزماي كەتكۈزىۋىتىپتۇ.سەۋەبى   ئۇلارنىڭ ساقاللىرىنى   قۇمدا كۈيۈپ كەتمىسۇن دىگەن ئوخشايدۇ.

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 3قەۋەتتىكى agah نىڭ 2011-06-21 16:48 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
ئاللاھ تالاپەتكە ئۇچىرىغانلارغا ئاسانلىق بەرسۇن .............................
تۇرپانلىقلار ھوشىنى تاپسا بولاتتى ..دىنى ئۆگىتىش بۆشىگىتتى بىر چاغلاردا ھازىر
تۈگۈشىپلا كىتىپتۇ تۇرپان .....دادا بالا ئولتۇرۇپ پىجۇ ئىچكەننى سىلەر
تۇرپاندا كۆرىسىلەر ........ھەي بەزى  تۇرپان ئۇيغۇرلىرى سىلەرگە نىمە بولدى؟

.......

ئاللاھتىن تالاپەتكە ئۇچرىغانلارغا ئاسانلىق تىلىگىنىڭگە رەتھەمت بۇرادەر،
تۇرپانلىقلار ھۇشىنى تاپسا بولاتتى دەپ تىلاۋەت قىپسەن، رەھمەت ساڭا، ئەلۋەتتە تۇرپانلىقلارلا ئەمەس پۈتۈن شىنجاڭدىكى مىلللىتى ئۇيغۇر ئاتالغان بارلىق مۇسۇلمانلار ھۇشۇنى تاپسا بولاتتى، ،،،،، دادا بالا ئولتۇرۇپ پىۋا ئىچكەننى پەقەت تۇرپاندىلا كۆرۈپ قالغان ئوخشايسەن، بۇنداق ئىشلار ھەم بۇنىڭدىن ئېغىر  ئىشلار قەشقەر، خوتەن، ئاقسۇ، ئاتۇش قاتارلىق شەھەرلەردە يوق ئىشتەك، بۇنداق دىسەم تۇرپانلىقلارنىڭ ئەيىبىنى ياپقىنىم ئەمەس، شىنجاڭدىن ئىبارەت  بۇ يۇرتىمىزدا قايسى بىر شەھەردە يوق دىيەلەيسەن، يەنە بەزىلەر قانۇن پۇقرا پروگراممىسا ئاساسى جەھەتتىن تۇرپاندىكى ئىشلار چىقىدۇ دەيدۇ، توغرا تۇرپان شىىنجاڭ تېلۋىزىيە ئىستانسىنىڭ ئاز چىقىم قىلىپ جىق ئۈنۈمگە ئېرىشىدىغان نىشانلىق ئورۇنلىرىدىن بىرى، نىمە ئۈچۈن، چۈنكى تۇرپان ئۈرۈمچىگە ئەڭ يېقىن ئۇيغۇرلار توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان رايون، ئەتىگەندە يولغا چىقسا چۈشتىن كېيىن قايتىپ كېلەلەيدۇ. ھەم تەھرىرلەپ تېلىۋىزىيە ئىستانسىغا يوللىيالايدۇ. شۇڭا تۇرپاندىكى كىچىك ئىشلا سىلەرگە خۇددى، شىنجاڭدىكى بارلىق گۇناھ ئىشلارنىڭ ماكانىدەك بىلىنىپ كەتكەن ئوخشايدۇ
ئەمەلىيەتتە كەلكۈن دىگەن تەبىئەت ھادىسىسىسى، مىسالغا ئالسام سەئۇدى ئەرەبىستاندىن ئىبارەت قۇرغاق كېلىماتقا جايلاشقان پەيغەمبىرىمىزنىڭ كېندىك قېنى تۆكۈلگەن يۇرتتىمۇ  ھەر يىلدا دىگۈدەك كەلكۈن ئاپىتى يۈز بېرىپ تۇرىدۇ، بولۇپمۇ ھەج - تاۋاب مەزگىلىدە. 
بىزدىكى ناچار ئىللەتلەر قاچان تۈگەر بىر يۇرتقا بىرەر كېلىشمەسلىك كەلسە دائىم گۇناھلىق ئىشلارغا ئارتىپ يۇرتۋازلىق قىلىشقا بانا سەۋەب ئىزدەپلا يۈرگەن 

كەڭ ساي مۇنبىرىگە خېلى ئىشتىياقىم بارتى مېنىڭ لېكىن مۇشۇ يېقىندىن بۇيان مۇنبەردىكى ئەزالار بەك ساپاسىز تەھلىل قىلىدىغان بولۇپ كېتىپ بارىدۇ، قېرىنداشلار ئونۋېرسال ساپارىمىزنى تەڭ ئەپ ماڭايلى

جاھاننى سۇ باسسا ئوردەكنىڭ تاپىنىغا كەلمەپتۇ دەپ بەزىلەر تۇرپانغا كەلكۇن كەلسە ھىسىداشلىق قىلماقتا يوق ئۇلارنى ئەيىپلىەگىلى تۇرۇپتۇغۇ !   ئاشۇ ئىنكاسنى يوللىغۇچىنىڭ ۋىجدانى بارمۇ يوق؟!     تۇرپانلىقلار مېنىڭچە ئەڭ ئاق كوڭۈل ئەڭ ساددا  كىشىلەردۇر، ئاللا  ئشىڭلارنى ئاسان قىلسۇن ! قىرىنداشلىرىم!  ((يامان كىشىلەرنىڭ كۈزى تەگمىسۇن!))

    مەن بۇ يىل ماي ئېيىدا تۇرپانغا تۇققان يوقلاپ بېرىپ قالدىم،ئەپەندى ساياھەت رايونى(ئىككىنچى سۈرەتتىكى ئورۇن)نىڭ ئىچىدە تۇققانلارنىڭ ئۆيىدە پاتە قىلغاندىن كېيىن تۇققانلار بىزنى باغ ئارلىغىلى ئېلىپ چىقتى،ئۆيگە باغ دەرۋازىسىدىن ئەمەس مەھەللە يولى ئارقىلىق كىرگەن ئىدۇق.باغقا كىرىپ ئايلىنىپ يۈرسەك ئۇيغۇرچە كېيىنگەن بىر خەنزۇ قىز يېنىمىزغا كېلىپ،«بېلەت ئېلىڭلار» دىدى،ئاڭغىچە تۇققانلار«بىزنىڭ ئۆيگە كەلگەن مېھمانلار» دىۋىدى،ئارتۇق گەپ قىلمىدى،بۇ ئىشقا ھەيران بوپ ئۇيغۇرلارنىڭ مۇنۇ ماقال-تەمسىلىنى «مېنىڭ ئىدى سېنىڭ بولدى،كىچىككىنا بېرىڭ دورا بولدى»دېگەن مۇشۇمۇ،دەپ قويدۇم،شۇنداق قىلىپ باغنى ئارلاپ چىقتۇق،بۇ جەرياندا باغدىكى كىشى كۆڭلىنى غەش قىلىدىغان بىر ئىشنى ھېس قىلدىم،مەيلى دەرۋازا ۋېۋىسكىسىدا بولسۇن،مەيلى يول كۆرسەتكۇچ تاختىلاردا بولسۇن،مەيلى مەدەنىيەت يادىكارلىقلارنىڭ چۈشەندۈرىلىشى بولسۇن ھېچقايسىسىدا ئۇيغۇر يېزىقى يوق،خەنزۇ تىلى بىلەن ئېنگىلىز تىلىدىكى چۈشەندۈرۈشلەر،ئېنگىلىزچە چۈشەندىرىلىشتىكى مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنىڭ نامى بولسا خەنزۇچە نامىنىڭ تەلەپپۇز شەكلى بويىچە ئېلىنغان،بۇنىڭدىن ئاشۇ ساياھەت رايونى ئاچقان خوجايىنلارنىڭ يەرلىك بىللەت مەدەنىيىتىگە تولۇق ھۆرمەت قىلماي،پەقەت پۇل تېپىشنىلا مەقسەت قىلغانلىقىنى بىلگىلى بولىدۇ.مۇ ناسىۋەتلىك ئىدارە ئورگانلارنىڭ بۇ مەسىلىگە سەل قارىغانلىقى كىشىنى ئەجەپلەندۈرىدۇ.