ئەمممنى ئۇيغۇرلاربەر پا قىلغان بولسا ھازىر نېمە ۇچۇن ئۇيغۇرلارنىڭ دولىتى  ئۇيغۇرلارنىڭ يەرلىرى بولمىغان؟

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 19قەۋەتتىكى razwiqik نىڭ 2011-10-25 17:09 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
قازاقلار شىنجاڭغا چار روسسيەنىڭ زۇلۇمغا چىدىماي كۆچۈپ كەلگەن قازاق مىللىتى كۆشمەن چارۋۇچى كۆشمەن مىللەت ،بۇرۇن ئىلى سۇلتانلىقى دەۋرىدە ئۇيغۇرلار قازاقلارنى ئۆز قېرىندىشىمىز دەپ قاراپ بۇلارنى قارشى ئالغان بۇ تارىخى كىتاپلاردا بار ،بۇنۇڭدىن 1000 يىل بۇرۇنمۇ ئۇيغۇرلار بىلەن مۇڭغۇللار ئىلى دىيارىدا ياشاپ كەلگەن بۇنۇڭغا تۇغلۇق تۆمۈرخان ئىسپات بولالايدۇ. تۇغلۇق تۆمۈرخان ئىسلام دىنىگە كىرگەن ئۇيغۇرنى يېقىنقى يىلدا غۇلجىغا كەلگەن دىگەن سۆز ئوسۇرۇققا تەڭ ،غۇلجىنى ئۇيغۇر بەرپا قىلغان ئالمۇتۇنىمۇ ئۇيغۇر بەرپا قىلغان.ئۇيغۇر دىمەك شەھەر دىمەك.

  ۇيغىرلار بۇيىك جۇڭگونىڭ 500 يىلىق يارقىن تارىخن وز قولىرىمەن ياراتقان .  استانانى مو ۇيغىرار سالغان

لوتپۇللا مۇتەللىپنىڭ قەبرىسى شىمالى مۇز ئوكىياندا...



ئۇنداقتا .......ئۆزۇم بارالمىغاندىكىن  قەۋرىسنى يوقلىغىلى بىر تال پىنگىۋىن ئىۋەتىۋەتتىم.

شىڭخىس،مىنڭ بۇيەردە قازاقلار بىلەن ئازارلىشىش قەتئىي نىيىتىم يۇق، قازاقىستاننى، قازاقلارنى مەن ھەقىقەتەن ياخشى كۈرىمەن، ئۈزقىرىندىشىم دەپ بىلەمەن، سىز جۇڭگۇ تارىخنىڭ تۇلۇقسىر ئۇتۇرسىنىپلىرىغا ئۈتۈلدىغان تارىخ دەرىسلىكىگە قاراڭ، قازاقىستانغا دائىر تارىخىي ئەسەرلەرگە قاراڭ، تۇلۇقسىز تارىخ دەرىسلىكىدە چاررۇسىيە ئىلىنى 10 يىل بىسىۋىلىپ كىيىن چىڭ سۇلالىسىگە قايتۇرپىردىغان ۋاقىتتا چىڭ سۇلالىسى بىلەن شەرتنامە تۈزگەن، شەرتنامىدە چىڭ سۇلالىسىگە تەۋە يەتتە سۇ زىمنى ئاھالىلەر بىلەنلا قۇشۇلۇپ چاررۇسىيەگە بۇلۇپ بىرىلگەن، ئەلبەتتە چاررۇسىيەگە ئىلىدىن مەجبۇرىمۇ ئاھالە كۈچۈرىلگەن، ئەمما ئۇيغۇرلار ياشىغان يەرلىرى بىلەنلاچار رۇسىيەگە قۇشۇلۇپ كەتكەن. دىمەك غۇلجا، قۇرغاسنىڭ غەربى تەرىپىدىكى يەتتەسۇ زىمىنىداتارىختىن بۇيان ياشىغان ئۇيغۇرلار شۇۋاقىتتا شەرتنامىگە ئاساسەن ئۈزلىرى ياشىغان زىمنى بىلەنلا چاررۇسيەنىڭ پۇخراسى بۇلۇپ قالغان، ئىلى تارىختىن بۇيان ئۇيغۇرلار ياشاپ ئۈتكەن ئاتا ماكان، تارىـخىن بۇيان ئىلىدا ياشىغان ئاساسلىق خەلىقمۇ ئۇيغۇرلاردۇ، مەھمۇد كاشغەرىنىڭ كاتتا ئەسىرىدىمۇ ئىلىدا  ياشىغان  خەلىقنىڭ ئۇيغۇر  قەبىلىرى ئىكەنلىگى تىلغا ئىلىنغان ، قازاقىستان ۋە قىرغىزىستانىڭ تارىخقا ئائىت ماتىريالىرىدىمۇ قازاقلارنىڭ ئەينى ۋاقىتتا ئىلى سۇلتانلىغىدىن پاناھ ئىزدەپ تۈركۈم - تۈركۈملەپ ئىلىغا كۈچۈپ كەلگەنلىكلى تىلىغا ئىلىندۇ، چاررۇسىيىنىڭ زۇلىمى، ئۇرۇش، مالمانچىلىق سەۋەبىدىن نۇرغۇن قازاق جۇڭگۇ چىگرىسىغا قىچىپ ئۇيغۇرلاردىن پاناھ ئىزدىگەن دىگەن مەلۇماتلار بار شۇنداقلا يەنە نۇرغۇن قىرغىز چارۋىچىلار قەشقەرگە، ئۇيغۇرلار يىرىگە قىچىپ باردى، ئۇيغۇرلار ئۇلارنى ئۈي ماكان -يەل- يىمىش بىلەن تەمىنىلىدى دىگەن مەزمۇنلار بار،  قىرغىزىستانلىق پىرىفىسۇر تۇردى جىرغالبەك ئەپەندىمۇ  دۇكتۇر نەبىجاغا قىرغىز خەلىق ئۇيغۇرلارنىڭ تارىختە قىلغان ياخشىلىغىنى ھەرگىز ئۇنۇتمايدۇ ئەينى ۋاقىتتا قەشقەرگە قاچقان قىرغىزلارغا قىرىنداشلارچە مىھرىبانلىق كۈرسەتكەن دەپ ئەيتقان ،بۇيەردە ئەلبەتتە شۇ ۋاقىتتا كۈچكەن ئەنجانلىقلارمۇ شۇنداق، 1910 يىللار ئەتراپىدىكى ئالمۇتانىڭ نۇپۇس ئەھۋالى بار سىتاىتسكىدا شۇۋاقىتتا ئالمۇتا شەھرىنىڭ ئاساسلىق ئاھالىسى رۇس، ئۇيغۇر، تاتار، بىلرۇس، ئۇكرائىن بۇلغان قازاققلار بۇۋاقىتتا ئاز بۇلۇپ يەنىلا تاغدا چاۋىچىلىق قىلىۋاتقان مەزگىل ئىدى، كىيىنكى مەزگىلدە قازاقلار تاغدىن تۈركۈم- تۈركۈملەپ ئالمۇتا شەھرىگە كۈچۈپ شەھەرلەشكەن.

سىز بۇيەردە تەنە، چاقچاق ئارلاشتۇرماڭ، بىز تارىخي پاكىتلار، ھەقىقەتكە ئاساسەن تەپەكۈر قىلىۋاتىمىز.

مان قازاق تاريخنى ۋە وتىرا اسيانىڭ تاريخنىى وبدان بيلمان  قازاقستان تاريىخ كيتابىلىردىن ماڭا اشۇنى تيپىپ باسىڭىز  مان قايىل  ليكىن  ول قازاقنىڭ<  قۇتتى مەكەنى >،،،،سەن داۋاتقان چىڭ سولاسىنڭ زىمنى كوپ قىسمى اىرقي قىرغىز ىستاننى ېىچگە الدۇ   قازاقستانىڭ زىمنى اۋو ياتتسۋ ۋادسي قاراپ باقمغان    تارباغاتي تاراپتىن بىر از يەنى روسسيا قوشىپ اغنى راس  ليكىن و يەر رۇسنىڭ اماس و قازاقنىڭ اتا جۇرتى،،،ليكىن اينىي ۋاقتىدا ۇيغۇرلا اساسان جانۇپتا ياشىغان   چىڭ سولاسي ويغىرنىڭ پاتشالقى اماس و جۇرجىننڭ خانلقى بوغان  ،،شينجاڭ كۇلمى تاخ داريالى يەرلانىڭ اساسان شىمالي شىنجاڭنى قازاق مىلتى اسىرلادىن بويان ماكان قىلغان ،،،غۇلجا قانداق قىلىپ ۇيغىرلانىڭ اتا ماكنى بۇلدۇ    بۇگىنكى قازاق وبلاستنى  بۇرىندا قازاق خالقى ياشغان  1-2اسىرلادا ىلىدا ياشىغان قازاقنىڭ ۇيسىن ۇلسى بۇگىندا اشۇ جايدا ياشماقتا  ،،،،  ۇيغىرلار خالدان بۇشقتى زورلاپ كۇچىرشتىن بۇرىن تاڭر تاغلردىن اشىپ باقمغان   ،،، بۇ زىمندا ۇيغىر خانلقى بۇلىپ باقمغان ىلنى تۇتقان  مۇغلستان خانلقى اساسان مۇڭغۇل قازاق قابلا لانى اساس قىلغىن  اندىن ۇيغىر ۇلسى ،، مۇغلستاندا  قازاقنىڭ نايمان كيىراي باستان  دوغىلات  قابلالارى ياشىغان  ولارتارباغاتاي تاغى ۋە تاڭىر تاغدى ماكان قىلغىن مۇغلستاندى كۇچايتكان ،،،،جوڭغارلار زاماندا بيىرپ امالسىز اتا ماكەننى تاشلاپ سۇرلگان كيىن جوڭغار خانلقنى قۇلتقاندىن كيىن خاسياتلىك مەكەنلرگە بۇ قابلالا كۇچىپ كەگەن ،،، قوقانلىق ۇزبيىك قۇرغان يىلى سولتانلقدىن يەردام تالاپ قىغان و بىر كىچ قابلانىڭ اقساقالى ول اران باش جۇز  ۇينى باشىلاپ كىرگەن   ال  قازاقنىڭ باشقا قابلالارى بۇىنلا ۇز يەرنى جۇرجىنلانىڭ بيسىپ يلىشغا قارماي بۇ ماكاندا ۇلتاغان .......

مەنمۇ ئۇيغۇر تاىخىنى ئۇبدان بىلىمەن، چۇنكى مەن ئەشۇ تارىختا ئالەمشۇمۇل مەدەنىيەت بەرپا قىلغان ئۇلۇڭ ، پەخرلىك ئۇيغۇرۇمنىڭ پۇشتى، ئۇتۇر ئاسىيا تارىخنىمۇ بىلىمەن ئەمما يىتەرلىك ئەمەس. مىنىڭ سىنىڭ بىلەن بۇ مەسلە تۇغۇرسىدا تالاشقىم يۇق، مەن پەقەت تارىخىي پاكىت، دەلىلەرنى ئاساس قىلىپ سۈزلەۋاتىمەن خەنزۇلار يازغان جۇڭگۇ تاىخىداچىڭ سۇلالىسى چاررۇسىيە بىلەن شەرتنامىسىدەئىلىنىڭ غەربىدىكى جايلارنى ئاھالىسى بىلەنلا ئۈزىگە قۇشۇۋالغان ،نەچە مىڭ قازاق تۈركۈم-تۈركۈملەپ جۇڭگۇ چىگرىسىغا قاچقان، ئىلى سۇلتانلىغىدىن پاناھ ئىزدىگەن دىگەن مەزمۇنلار بار،قازاقىستاننىڭ تارىخىىي كىتاپلىرىدىمۇ چاررۇسيىنىڭ زۇلىمى تۈپەيلىدىن نۇرغۇن قازاق خىتاي چىگرىسى تەرەپكە ئۈتۈپ كەتكەن دىگەن مەزمۇنلار بار، غۇلجا قانداقسىگە قازاقنىڭ ئاتا جۇرتى بۇلسۇن؟غۇلجىدا تارىختىن بۇيان ياشىغان خەلىق تارانچىلاردۇر، سىلەر تالاشقان ئۇلۇق بابىمىز ماخمۇت قاسقىرىنىڭ ئەسىرىدىمۇئىلىدا ياشىغان خەلىقنىڭ ئۇيغۇر قەبىلىلىرى ئىكەنلىگى تىلغا ئىلىنغان، تارانچىلار تارىختىن بۇيان ئىلىدا ياشىغان يەرلىك ئۇيغۇر خەلىقى، ئۇرۇش سەۋەبىدىن تارانچىلار ئازلاپ كەتكەندە سەن دىگەندىكىدەك جەنۇبىي شىنجاڭ ۋە تۇرپاندىن ئاھالە كۈچۈرگەن، بۇنۇڭ بىلەنلا ئىلىدىكى ئۇيغۇرلار جەنۇپتىن كۈچكەن دىسەڭ ئەقىلگە مۇۋاپىق ئەمەس، ھازىرمۇ تارانچىلار جەنۇپتىن كۈچكەن ئۇيغۇرلارنى ھەمىسىنى قاشقالىقلار دەپ ئاتايدۇ، ئۇيغۇرلارنى تەڭرىتىغىدىن ئاشالمىغان دەپ ساڭا كىم دەيدۇ؟ ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنڭ يازلىق پايتەختى بەشبالىقنىڭ ئۇرنى سانجىدا، قىشلىق  پايتەختى تۇرپان ئاستانە يىزىسى بۇلغان، ئىلى ئەينى ۋاقىتتا ئىدقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ زىمنى بۇلغان، كىيىن قارخانىيلارئۇرۇشتا تارتىۋالغان، ئىدقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ زىمنى شىمالدا ئالاتايغىچە بۇلغان.

ئىلى ئۇيغۇرلىرى بىر پۈتۈن ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ ئاجرالماس تەركىبىي قىسمى.تارىخىي مەنبەلەرگە ئاساسلانغاندا ئىلى ئۇيغۇرلىرىنىڭ تارىخىنى مىلادىدىن بۇرۇنقى چاغلاردىن ئىزدەشكە توغرا كېلىدۇ.ئىلى دىيارىمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ ئانا ماكانى.شۇ مەزگىللەردە دېھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللانغان ئۇيغۇرلار <<تارانچى>> دەپ ئاتالغان.ئىلى ئۇيغۇرلىرى ھېلىھەممۇ ئۆزىنى مۇشۇ نام بىلەن ئاتايدۇ.
بۇ ھەقتە تارىخچى دوكتۇر  رىزانۇر <<تۈرك تارىخى>> دېگەن ئەسىرىدە مۇنداق دەپ يازىدۇ: << كونا زامانلاردىن بېرى تۈرك تارانچىلىرى سارىسۇ،ئىلى،تارىم،سىر،ئامۇ دەريالىرى كانارلىرىداۋە ئارىلىرىدا چۆپلۈكلەرنى سۇغارماق ئۈچۈن  مۇھىم قاناللار ياپمىشلەر،ھوبۇبات ئەكمىشلەر،مېۋە ياغاچلارى يېتىشتۈرمىشلەردۇر...دۇنيانىڭ ھېچبىر يېرىدە بۇ تارانچىلاردەك تۇپرىقىغا يەرلىشىدىغان،ئۇنى سۆيىدىغان ۋە مۇداپىئە ئېيتىدىغان خەلق يوق.>> <<ئىلى سۈيى __ <ئىلى ئۇيغۇرچە مەشھۇر دېمەكتۇر، تارىم __ تارىماق،مەنىسىدە.>> يەنە بەزى تارىخ كىتابلىرىدا <<تارانچى>> دېگەن سۆزنىڭ قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدا بارلىقى،بۇ مەشھۇر ئۇيغۇر ئالىمى مەھمۇد قەشقەرىنىڭ <<تۈركى تىللار دىۋانى>>دا تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلگەنلىكى تىلغا ئېلىنغان.مەھمۇد قەشقەرى<<تارانچى دېگەن سۆزنىڭ قانداق ياسالغانلىقىنى مۇنداق چۈشەندۈرىدۇ: <<پۈتۈن تۈرك قەبىلىلىرى ھۈنەر كەسىپ قىلغۇچىلارنىڭ سۈپىتىنى ئىپادىلەشتە ئىسىمنىڭ ئاخىرىغا ئوخشاشلا...<چى>نى قوشىدۇ.مەسىلەن <تارىغ - ئاشلىق> سۆزىدىن <تارىغچى - دېھقان> ...دېگەن سۆزلەرنى ياسىغانغا ئوخشاش>>.
بۇنىڭدىن ئىلى ۋادىسىدا قەدىمكى زامانلاردىن تارتىپلا ئۇيغۇرلارنىڭ ياشاپ كەلگەنلىكى،ئىلى ئۇيغۇرلىرىنىڭ <<تارانچى>> دەپ ئاتىلىشى موڭغۇللار ياكى جۇڭغارلار تەرىپىدىن قويۇلغان نام بولماستىن، بەلكى قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىن كەلگەنلىكى ئېنىقتۇر.
چىڭ سۇلالىسى (1644-1911)ھۆكۈمرانلىقىنىڭ دەسلىپىدە،ئىلى ۋادىسىدا ئۇيغۇرلار زور دەرىجىدە ئازىيىپ كەتتى.بۇنى ڭئاساسىي سەۋەبى چىڭ سۇلالىسى جۇڭغارلارنى باستۇرۇش جەريانىدا جۇڭغارىيىدىكى ئاھالىنىڭ تەخمىنەن يېرىمىنى قىرىپ تاشلىغانلىقىدىن ئىبارەت.چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمرانلىرى سۇلالە لەشكەرلىرىنى بېقىش ۋە ئۇلارغا ئىستىھكام قۇرۇپ بېرىش ئۈچۈن،قەشقەرىيەدىن ئىلىغا ئادەم يۆتكىدى.1759-يىلىدىكى ئۈچتۇرپان قوزغىلىڭىدىن كېيىن6000ئۇيغۇر ئائىلىسى ئىلىغا كۆچۈرۈلدى.ئۇلار ئاساسەن دېھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللاندى.ئۇلاردىن 600ئائىلە قاينۇققا،500 ئائىلە قاشقا،1100 ئائىلە بولۇبورغۇسقا،900 ئائىلە جىرغىلاڭغا،400ئائىلە تاشئۆستەڭگە،600 ئائىلە بايتوقايغا،800 ئائىلە خۇنىخايغا،500 ئائىلە دادامتۇغا،600 ئائىلە ئارائۆستەڭگە ئورۇنلاشتى.بۇنىڭدىن باسقا يەنە 2000 ئائىلە ئۇيغۇر ئىلىغا كۆچۈرۈلدى.بۇلار نىلقا،توققۇزتارا ۋە باشقا جايلارغا ئورۇنلاشتى.
200نەچچە يىلدىن بېرى،باشقا جايلاردىن كەلگەن ئۇيغۇرلار يەرلىك ئۇيغۇرلار بىلەن بىرلىكتە قان-تەر تۆكۈپ شەھەرلەرنى بىنا قىلىپ،سۇ ئىنشائاتلىرىنى ياساپ،ئىگىلىكنى گۈللەندۈرۈپ،ئىلىنى ئىسمى -جىسمىغا لايىق گۈزەل ماكانغا ئايلاندۇردى.

بولدى تالاشماڭلار !ھەممىمىز مەيلى ئۇيغۇر  ياكى قازاق بولسۇن مۇشۇ  يەرنىڭ ئىگىسى . بەلكىم ئۇيغۇر شەھەردە قازاقلار تاغلاردا  ياشىغاندۇ .

مھن رۇسس ،كازاكستانلېك.شڭنجاڭ دا وكيمان. اۇ نېمو razwexkما،سېزنڭ  الماتا نې ۇېغۇر كۇركان داگان گاپڭېز بومادو. غولجانې 不知道呢