ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە

• (يوللانغان ۋاقتى: 2010-يىلى08-ئاينىڭ11-كۈنى  چېكىلىشى: قىتىم)

  ئىجتىمائىي ھەرىكەت ۋە پىسىخىكا ئىز تورى www.iz.la

  1.ئىجتىمائىي ھەرىكەت ؛ئىجتىمائىي ئامىللار(يەنى جەمئىيەتتىكى كىشىگە تەسىر كۆرسىتىدىغان ھەرخىل ئىش-پائالىيەتلەر ۋە گەپ-سۆزلەر،)پەيدا قىلىدىغان،شۇنىڭدەك جەمئىيەتكە قارىتا ئىنكاس پەيدا قىلىدىغان ئىنكاس سېستىمىسىدۇر.ئۇ كوللىكتىپنىڭ تەبىر بەلگىلىشى ،تىكلەش خاراكتېرلىك ۋە بۇزغۇنچىلىق خاراكتېرلىك ھەرىكەتلىرى شۇنىڭدەك شەخسىينىڭ ئادەت-ھەرىكەتلىرى ھەم كىشىلەر ئارىسىدىكى ھەمكارلىق ۋە رىقابەت قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  يەككىلىك ھەرىكىتى؛يەككىلىك ۋە ئۇنىڭ تۇرۇۋاتقان ھالىتىنىڭ ئۆز-ئارا تەسىر كۆرسىتىشىنىڭ نەتىجىسىدۇر. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

   2.ئىجتىمائىي پىسىخىكا؛ ئىجتىمائىي تەسىر كۆرسىتىش بىلەن ئىجتىمائىي ھەرىكەت ئارىسىدىكى جەرياندۇر،يەنى ئىجتىمائي ئامىللار كەلتۈرۈرپ چىقىرىدىغان ،شۇنىڭدەك ئىجتىمائىي ھەرىكەتكە قارىتا يېتەكلەش رولى بولغان پىسىخىكىلىق ھەرىكەتلەردۇر.(مەسىلەن ،جەمئىيەتتىكى مەلۇم بىر ئىش-ھەرىكەت سىزدە مەلۇم بىر خىل پىسىخىكىنىڭ كېلىپ چىقىشىغا سەۋەب بولىدۇ،بۇ ئىجتىمائىي پىسىخىكا بولىدۇ، مەزكۇر پىسىخىكا سىزنىڭ ھەرىكەتلىرىڭىزگە يېتەكچىلىك قىلىدۇ)ئىجتىمائىي پىسىخىكىلىق ھەرىكەت يەككىلىكنىڭ تۇرۇۋاتقان ۋاقتىدىكى ھالىتى بىلەن باغلىنىشلىق بولۇپلا قالماي ،بەلكى ئۇنىڭ ئىلگىرى ھاسىل قىلغان تەجىرىبىللىرى ھەمدە شەخسىينىڭ خاراكتېر ئالاھىدىلىكى بىلەنمۇ زىچ باغلىنىشلىقتۇر.(يەنى مەزكۇر پىسىخىكا كېلىپ چىققان ۋاقىتتىن ئىلگىرى ۋاقىتلاردا مەزكۇر كىشى ئۇچرىغان تەلىم-تەربىيە،مەزكۇر كىشىنىڭ تۇغما مىجەز خۇلقى ۋە ئۆزى تەۋە مۇھىت ئاستىدا شەكىللەنگەن شەخسىيەت ئالاھىدىلىكى ،شۇنداقلا ئىلگىرى ئۇچرىغان مەسىلىلەرنى بىر تەرەپ قىلىش جەريانىدا توپلىغان تەجىرىبىللىرى دىگەندەكلەر).

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  گەرچە ئىجتىمائىي پىسىخىكا بىلەن ئىجتىمائىي ھەرىكەت ناھايىتى زىچ باغلىنىشلىق بولسىمۇ،ئۇلار ئارىسىدا بەزىبىر پەرىقلەرمۇ مەۋجۇتتۇر. بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!

  ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ تەتقىقات دائىرىسى ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  1.مىكرولۇق(يەككىلك) قاتلام؛ شەخسىينىڭ ئىجتىمائىيلىشىشى،ئۆزلۈك ئېڭى،ئىجتىمائىي ئىدراكى،پوزىتسىيە،مۇددىئا،ئىجتىمائىي ئۆگىنىش ۋە  شەخىس بىلەن شەخىس ئارىسىدىكى ئۆز-ئارا تەسىر كۆرسىتىش قاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىدۇ.. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  2.ئارلىقتىكى(كوللىكتىپ)قاتلام؛ كوللىكتىپنىڭ ئۇيۇشۇش كۈچى،كوللىكتىپنىڭ كەيپىياتى،شەخىس بىلەن بولغان ئۆز-ئارا رولى،ئىجتىمائىي تەسىر(توپقا ئەگىشىشنى كۆرسىتىدۇ)قاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىدۇ.

  ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى

  3.ماكرولۇق(ئىجتىمائىي ) قاتلام؛ ئۆرپ-ئادەت ،مودا،سىنىپ،مىللەتنىڭ پىسىخىك ئالاھىدىلىكلىرى،كىشىلەرنىڭ خاراكتىرى قاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىدۇ. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

  ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ قىسقىچە تارىخى ئىز تورى www.iz.la

  ئامېرىكا پسىخولوگى خاۋلانىد ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە تارىخىنى ئۈچ باسقۇچ نەزىرىيەسى بويىچە بايان قىلغان بولۇپ،ئۇلار تۆۋەندىكىچە

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  1.پەلسەپىۋى ،پىكىرەنلىك باسقۇچى؛(بۇ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ ھامىلدارلىق باسقۇچىدۇر).

  ئىز تورى www.iz.la

  2.تەجىرىبە-بايان باسقۇچى؛(بۇ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ شەكىللىنىش باسقۇچىدۇر).

  بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

  3.ئىسپاتلاش-تەھلىل قىلىش باسقۇچى؛(بۇ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ تىكلىنىش باسقۇچىدۇر).

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  تۆۋەندە بۇلارنى تەپسىلى بايان قىلىمىز

  ئىز تورى بەك ياخشى

  1-باسقۇچ پەلسەپىۋى -پىكىرەنلىك باسقۇچى؛ قەدىمكى يۇناندا باشلانغان بولۇپ تاكى 19-ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىغىچە بولغان ۋاقىتنى كۆرسىتىدۇ. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

   ئالاھىدىلىكى؛پەلسەپىۋى پىكىرەنلىك ھەم ئىجتىمائىي ئۆلچەمگە ئاساسلىنىپ ،ئىجتىمائىي ھەرىكەتلەرنى چۈشىنىش باسقۇچىدۇر.بۇ باسقۇچتا ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە مۇناسىۋەتلىك بىلىملەر بىلەن ئومۇمىي پىسىخولوگىيەگە مۇناسىۋەتلىك ئىلىملەر ئارلىشىپ كەتكەن بولغاچقا ،ئۇلاردىن ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە ئائىت ساپ كۆز قاراشلارنى ئايرىپ چىقىش ناھايىتى تەس .

  ئىز تورى www.iz.la

   مەنبەسىنى ئىزدىگىنىمىزدە ،ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەدىكى نۇرغۇن مەسىلىلەر قەدىمكى يۇنان پەيلاسوپلىرى تەرىپىدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان ،شۇڭا بىز ئۇلارنىڭ ئىنسان تەبىئىتىنى چۆرىدىگەن ھالدىكى پەلسەپىۋى تالاش-تارتىشلىرىنى ئەڭ دەسلەپكى ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە تەتقىقاتلىرى دەپ قارايمىز.قەدىمكى يۇنان پەيلاسوپلىرىدىن پىلاتون ،سوقراتلانىڭ قارىشىچە ،كىشى بىئولوگىيەلىك ئامىللار ۋە ئېرسىيەت ئامىللىرىنىڭ تېزگىنلىشى ئاستىدا بولسىمۇ،يەنە مۇھىت ۋە تەربىيەنىڭ تەسىرىگىمۇ ئۇچرايدۇ.شۇڭا كىشىنىڭ تەبىئىتى ۋە كىشىنىڭ ھەرىكەتلىرى جەمئىيەت تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ.بۇ خىل قاراشلارغا كېيىنكى ۋاقىتلارغا كەلگەندە ،نېمىس پەيلاسوپى كانىت ۋە فىرانسىيە پەيلاسوپى روسسونىڭ قاراشلىرى قاراشلىرى قوشۇلۇپ تەرەققىي قىلدى.ئۇلارنىڭ قارىشىچە ،كىشىنىڭ تەبىئىتى يوشۇرۇن ياخشىلىققا ئىگە بولىدۇ.كىشىدىكى يامانلىق  ئەمىلىيەتتە جەمئىيەتتىكى رەزىللىك ،يامانلىقتۇر.شۇڭا كىشىنىڭ تەبىئىتىنى ئۆزگەرتىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى جەمئىيەتنى ئۆزگەرتىشتىن ئىبارەتتۇر.

  www.iz.la

  قەدىمكى يۇنان پەيلاسوپى ئارستوتىل مۇنداق دەپ قارايدۇ،كىشىنىڭ تەبىئىتى يەنىلا بىئولوگىيەلىك ۋە تەبىئىي ئىقتىدار تەرىپىدىن تېزگىنلىنىدۇ،كىشىنىڭ تەبىئىتى جەمئىيەتتىن يىراق تۇرىدۇ،جەمئىيەت كىشىنىڭ تەبىئىتىنى تۈپتىن ئۆزگەرتەلمەيدۇ.ئارىستوتىلنىڭ بۇ خىل قاراشلىرىنى 16-ئەسىردىكى ئىتالىيە پەيلاسوپى ماكياۋېللى بىلەن 17-ئەسىردىكى ئەنگىلىيە پەيلاسوپى خوبى قاتارلىقلار تەرەققىي قىلدۇردى. copyright by www.iz.la

  2-باسقۇچ تەجىرىبە -بايان باسقۇچى؛ بۇ باسقۇچ 19-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدىن 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە بولغان ۋاقىتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ،

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  گىرمانىيە پىسىخولوگى لازارۇسى قاتارلىقلار 1859-يىلى"مىللەت پىسىىخولوگىيەسى" دىگەن كىتابنى يازغان.نېمىس ئالىمى  شوفلى تۇنجى بولۇپ ھازىرقى زامان ئەھمىيتىدىكى ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە دىگەن ئاتالغۇنى ئوتتۇرىغا قويدى.

  ئىز تورى بەك ياخشى

  ھازىرقى زامان پىسىخولوگىيەسىنىڭ ئاتىسى ۋونت يىگىرمە يىل ۋاقىت سەرپ قىلىپ ،ئون توملۇق  مىللەت پىسىخولوگىيەسى دىگەن كىتابنى يېزىپ چىققان.(فىرانسىيەلىكلەر ئوتتۇرىغا قويغان كوللىكتىپ پىسىخولوگىيەسىمۇ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە كىرىدۇ ) ئۇ گابرىل تاردو(1890-يىلى ئوتتۇرىغا قويغان)،دوركوم(1895-يىلى جەمئىيەتشۇناسلىقنىڭ قائىدىللىرى)،گوستاف،لىيبونىت(1895-يىلى كوللىكتىپ پىسىخولوگىيەسى دىگەن ئەسىرىدە كوللىكتىپ ئاڭ نەزىرىيەسىنى ئوتتۇرىغا قويغان)،ماك دوگال(ئەنگىلىيەنىڭ تەبئىي تۇيغۇ پىسىخولوگىيەسى دىگەن كىتابنى 1830-يىلى باستۇرغان) ۋە ئۇدارۇشنىڭ تەسىرىگە كۆپ ئۇچىرىغان.ئۇ كىتابىدا تۇغما ياكى ئېرسىيەتتىكى مايىللىق بارلىق ئىدىيە ۋە نەزىرىيەلەرنىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى دەپ قارىدى،شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئوزۇقلۇق ئىزدەش ،رەت قىلىش ،يېڭىلىق يارىتىش ،ئۆزىنى قاچۇرۇش،كۈرەش قىلىش ،جىنىس ۋە كۆپىيىش ،ئانا مېھرى،يېقىنلىشىش ،تېزگىنلەش ،بويسۇنۇش ،ئىجاد قىلىش  ۋە قۇرۇش قاتارلىق كۆز قاراشلارنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، بارلىق ئىجتىمائىي تۇرمۇش ۋە ھادىسىلەرنى مانا بۇ ئىقتىدارلاردىن كېلىپ چىقىدۇ دەپ قارىدى. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

  ئاۋىستىرىينىڭ  روھىي تەھلىلچىلەر ئېقىمى؛ۋەكىللىك ئەربابى فىرىئود .ئۇنىڭ نەزىرىيەسىنىڭ ئاساسى يوشۇرۇن ئاڭ ،جىنسى تەبئىي ئىقتىدار بىلەن تۇغما ئۆزلۈك ،ئۆزلۈك ۋە ھالقىغان ئۆزلۈكتەك خاراكتېر نەزىرىيەسى بولۇپ،بۇ نەزىرىيەدە ئۇنىڭ چۈش نەزىرىيەسى(1900)،روھىي تەھلىل باشلامچى نەزىرىيەسى(1917)ئاساسلىقتۇر.

  مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق

  فىرىئۇدنىڭ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە باغلىنىشلىق كىتابلىرىدىن يەنە تۇتىم ۋە پەرھىز(1913)،كوللىكتىپ پىسىخولوگىيەسى ۋە ئۆز-ئۆزىنى تەھلىل قىلىش( 1920)،خىيالى تۇيغۇنىڭ كەلگۈسى(1927)،مەدىنىيەت ۋە ئۇنىڭدىكى نارازىلىق (1930)قاتارلىقلار بار.

  بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

  فىرىئۇدقا قارىتا قاراشلار؛كېيىنكىلەرنىڭ ئۇنىڭغا بولغان قارىشى ھەر خىل بولسىمۇ ،لېكىن ئۇنىڭ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە كۆرسەتكەن تەسىرى ئىنتايىن چوڭقۇردۇر. ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى

  يۇقىرىدىكى بايانلاردىن كۆرۈۋالالايمىزكى، تەجىرىبە-بايان باسقۇچى ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ شەكىللىنىش باسقۇچىدۇر،كېيىن يەنە ئەنگىلىيە پىسىخولوگى ماك دوگال بىلەن ئامېرىكا پىسىخولوگى لوس ئايرىم-ئايرىم ھالدا ،ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەگە ئائىت مەخسۇس ئەسەرلەرنى نەشىر قىلدى،مانا بۇ ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ مۇستەقىل بولغانلىقىنىڭ بەلگىسى(نامايەندىسى)دۇر.

  بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!

  3-ئىسپاتلاش-تەھلىل قىلىش باسقۇچى؛ بۇ باسقۇچ 20-ئەسىرنىڭ 20-يىللىرىدا باشلانغان بولۇپ،ئاساسلىق ئالاھىدىلىكى ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە بايان قىلىشتىن-ئىسپاتلاش،تەتقىق قىلىشقا، خاراكتېرنى بېكىتىش تەتقىقاتىدىن سان تەتقىقاتىغا ،سا پ نەزىرىيۋى تەتقىقاتتىن -ئەمەلىي قوللىنىش تەتقىقاتىغا قاراپ ئۆزگەردى.ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە تەتقىقات ئۇسۇلىنىڭ ئىلگىرىلىشى نەتىجىسىدە ،بارغانسىرى مول نەتىجىلەر قولغا كەلدى،ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەدە ئىسپاتلاش ئۇسۇلىنى قوللانغانلارنىڭ پىشىۋالىرى ئامېرىكىلىق تېرپولىت ۋە گېرمانىيەلىك مودى قاتارلىقلار بولدى، copyright by www.iz.la

  ئەسكەرتىش

  copyright by www.iz.la

   بۇ يازمىنىڭ بېشى "پىسىخىكا ھەققىدە "دىگەن نام ئاستىدا يېزىلغان ئىدى، ئەپسۇس ،ئۇنىڭ يېرىم تەستىقلانماپتۇ ،شۇڭ شۇ تەستىقلانمىغان يېرىمىنى بۇ يەرگە يېزىپ قويدۇم.ۋاقىپلانغايسىلەر. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

  ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ تەتقىقات ئوبىيكتى ۋە تەتقىقات دائىرىسى www.iz.la

  ئېنىقلىمىسى ؛ ئامېرىكا پىسىخولوگى ئالپورت 1924-يىلى باستۇرغان ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيە دىگەن كىتابىدا بۇنىڭغا تەبىر بەرگەن.يەنى ئۇ شەخىسنىڭ ئىجتىمائىي ھەركىتى ۋە ئىجتىمائىي ئېڭىنى تەتقىق قىلىش ئىجتىمائىي پىسىخولوگىيەنىڭ تەتقىقات ئوبىيكتى ۋە تەتقىقات دائىرىسىدۇر دىگەن ئىدى. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

  بۇنىڭغا بېرىلگەن تەبىرلەر  تەسەۋۋۇر تەبىرى ،يوشۇرۇن مەنە تەبىرى ۋە ئىشقا ئېشىش تەبىرى دەپ ئۈچكە بۆلۈنىدۇ.بۇلار ئۆز ئىچىگە ئالغان مەزمۇن كەڭ دائىرىلىك بولغانلىقى ئۈچۈن بۇ ھەقتە توختالمىدۇق. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

    بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن

   

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

    ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

   

  ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

   

  ئىز تورى www.iz.la