- توردا
- 72 سائەت
- ئاخىرقى قېتىم
- 2012-4-7
- تىزىملاتقان
- 2011-6-22
- شۆھرەت
- 614
- تىللا
- 232
- تۆھپە
- 442
- ھوقۇقى
- 30
- جۇغلانما
- 2056
- ئالبوم
- 0
- بلوگ
- 2
- خاتىرە
- 1
- يازما
- 154
- تېما
- 53
- نادىر
- 0
- ھەمبەھر
- 0
- UID
- 2498
 
- تۆھپە
- 442
- تىللا
- 232
- شۆھرەت
- 614
|
بۇ داۋامىمۇ ئەمەسمۇ بىلمىدىم، ئاپتور مەنبەگە يوللاپ قويۇپتۇ قىزىقساڭلار كۆرۈڭلار
ئۈچىنچى باب
ئىگىلىك باشقۇرۇشنىڭ مەخپىيتى — پۇلنىڭ قۇشۇلما قىممىتىنى قانداق ئاشۇرۇش
گۆرۆ ساندۇقۇمدىكى ئۇ ھىكايىلەرنى ئېسىڭدە چىڭ ساقلا: ھەميانىڭدىن بىر تىللا چىقىرىشتىن ئاۋۋال، ئەڭ ياخشىسى چىقارغان تىللا بىخەتەر قايتىپ كېلەلەمدۇ-يوق ئوبدان ئويلان. چۈنكى مەبلەغ بىخەتەر سېلىنغان ئەھۋال ئاستىدىلا ساڭا ئەڭ كۆپ پايدا ئېلىپ كېلەلەيدۇ. بۇنىڭ بىلەن پۇللىرىڭ تېخىمۇ كۆپىيىدۇ.
باب يېتەكچىسى
ھەممە ئادەم بايلىقنى ئارزۇ قىلىدۇ. چۈنكى بايلىق بولغاندىلا قىيىن تۇرمۇش شارائىتلىرىنى ئۆزگەرتكىلى بولىدۇ؛ بايلىق بولغاندىلا ھاياتلىق مەئىشەتلىرىدىن ھۇزۇرلانغىلى بولىدۇ؛ بايلىلقنىڭ كۈچىگە سال قارىغىلى بولمايدۇ. بايلىققا ئېرىشكەندىن كېيىن، ئۇنى قانداق باشقۇرۇش كېرەك؟ بەتخەجلىك بىلەن ھاياتتىن قانغۇچە ھوزۇرلىنامدۇق ياكى تۆمۈر خۇرازغا ئوخشاش پۇللىرىمىىزنى يۇشۇرۇپ قويۇپ نامراتلىق بىلەن كۈن ئۆتكۈزۈپ، ئەڭ ئاخىرىدا بىر دۆۋە ئالتۇننى قۇچاقلاپ ئاچ پېتى ئۆلۈپ كېتەمدۇق؟ بۇ ھەقتە لۇداننىڭ ھېكايىسى سىزگە زور ئىلھام ئاتا قىلىدۇ.
پۇلغا ئىگە بولغاندىن كېيىنكى گاڭگىراش
بابىلوندا كۆزگە كۆرۈنگەن تىغ ياسايدىغان ھۆنەرۋەن لۇدان خان سارىيى ئالدىدىكى كەڭ يولدا خۇشال ھالدا كېتىپ باراتتى. ئۇ بايىلا ياسىغان تىغنى پادىشاھقا تاپشۇرۇپ بەرگەن ئىدى. بۇ خىل يېڭى تىپتىكى تىغنى ئۆزى ياسىغان بولۇپ، پادىشاھ ئۇنى ياقتۇرۇپ قالغاچقا، خۇشاللىقىدىن 50 تىللا ئىنئام قىلىۋەتكەن ئىدى. ساپ ساق 50 تىللا! ئۇ ناھايىتى ھاياجانلىنىپ كەتكەن ئىدى. ئۇ تومپايغان ھەمياننى سىلاپ، خۇشاللىقىدىن بۆكىنى ئاسمانغا ئېتىشقا تاسلا قالدى، ئۇ ئەزەلدىن بۇنچە كۆپ تىللانى تۇتۇپ باقمىغان ئىدى. ئۇ مەردانە قەدەملەر بىلەن ئىلگىرلىمەكتە ئىدى. ھەر قەدىمىدە، ھەمياندىكى تىللالار شارقلاپ ئاۋاز چىقىراتتى. ئۇ بۇ ئۆمرىدە ئاڭلىغان ئەڭ يېقىملىق مۇزىكا. ھەر قانداق ئادەم ئۈچۈن بايلىققا ئىگە بولۇش تەسۋىرلىگۈسىز خۇشاللىق ئىش. ئەلۋەتتە، لۇدانمۇ شۇنىڭ ئىچىدە. 50 تىللا! بۇ پۈتۈنلەي ئۆزىگە تەئەللۇق ئالتۇن. ئۇ بۇنىڭ راستلىقىغا، ئۇزىنىڭ شۇنچىلىك ئامەتلىك ئىكەنلىكىگە ئىشىنىشكە پېتىنالمايتتى. بۇنچە كۆپ ئالتۇن ئۇنىڭ ئۈچۈن قانچىلىك مۇھىم-ھە! بۇ بايلىق بىلەن ئۇ ئېرىشمەكچى بولغانلىرىنى سېتىۋالالايدۇ، كاتتا ئۆي، بىر پارچە زېمىن، بىر توپ مال-چارۋا يەنە تېخى نۇر چاقنىتىپ تۇرىدىغان جەڭ ھارۋىسى... ئۇ ھەممىگە ئىگە بولالايتتى! لۇدان گۈزەل ئارزۇ-ئارمانلىرىنى ئويلاپ قەلبى ھاياجانغا تولدى. ھەمدە ئالدى بىلەن بۇ خۇشاللىقنى ھەدىسىگە ئېيتماقچى بولدى.
بۇ تىللالارنى زادى قانداق ئىشلىتىش كېرەك؟ شۇ كۈنى كەچتە ئۇ ھەدىسېنىڭ ئۆيىگە بارىدىغان يولدا كېتىۋاتاتتى، خىيالىدا پارقىراپ تۇرغان ئالتۇنلاردىن باشقا ھېچنىمە يوق ئىدى، ئالتۇندىن باشقا ئۇنىڭغا ھېچنەرسە مۇھىم ئەمەستەك بىلىنەتتى. ئەمما، كۆڭلىدە ئالتۇنلارنى قانداق ئىشلىتىش توغرىسىىدا ئېنىق بىر پىلان يوق ئىدى. قانداقلا بولمىسۇن بۇ ئۇنىڭ تۇنجى قېتىم شۇنچە كۆپ ئالتۇنغا ئېرىشىشى بولغاچقا تۇيۇقسىز كەلگەن بۇ ئامەت ئۇنى گاڭگىرىتىپ قويغان ئىدى. ئەمەلىيەتتە ئۇ بۇ ئالتۇنلارنى تېزراق خەجلىۋېتىشنى ئويلايىتتى.
ئەمما، نەچچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىنكى قاش قارايغان ۋاقىت لۇداننى غەم-ئەندىشىگە سېلىپ قويدى. ئۇ يەنە قايتا شادلىنالمىدى. ئۇ بۇ پۇللارنى قانداق بىر تەرەپ قىلىش كېرەكلىكىنى زادىلا ئويلاپ يېتەلمىدى. خەجلىۋىتەي دېسە، پۇللىرىنىڭ ئىسسىراپ بولۇپ كېتىشىگە كۆزى قىيمىدى. قانداقلا بولمىسۇن ئالتۇن ئۇنىڭ نەچچە يىللىق جاپالىق ئەمگىكى نەتىجىسىدە قولغا كەلگەن ئىدى. نۇرغۇن كىشىلەر ئۇنىڭغا ھەرخىل تەكلىپلەرنى بېرىشتى. ئەمما، ئۇلارنى ئىشەنىچلىك ئەمەس دەپ قارىدى. ھەدىسىمۇ ئۇنى ئۆزىنىڭ يولدىشىغا بىرەر ئىشقا مەبلەغ سېلىپ بىرىشكە رىغبەتلەندۈردى. ئۇ نېمە قىلىشنى بىلەلمەيلا قالغان ئىدى. ئۇ ئامالسىز كەسپىي ئەھلىلىرىدىن تەلىم ئېلىشنى ئويلاشتى. ئۇنىڭچە مۇشۇنداق قىللغاندا بۇ پۇللارنى ياخشى بىر تەرەپ قىلىشقا چوڭ ياردىمى بولاتتى. شۇنىڭ بىلەن ئۇ غەمكىن ھالدا ماسسوننىڭ سارىيىغا كىرىپ كەلدى. ماسسون بابىلوندىكى داڭلىق سەررەپ بولۇپ گۆھەر ۋە يىپەك سودىسىمۇ قىلاتتى. لۇدان سارايغا تىزىلغان چىرايلىق ماللارغا قاراپمۇ قويماي، قۇبۇل قىلىش ئورنىدىن ئۆتۈپ ئۇدۇل ساراينىڭ ئەڭ ئىچكىرىكى خانىسىغا كىردى. خانىدا گىلەم ئۈستىدە قىيسىيىپ ئولتۇرغان ماسسون نېگىر قۇل ئېلىپ كەلگەن ئېسىل يېمەكلىكلەردىن ھوزۇرلىنىۋاتاتتى.
لۇدان نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي بىر ئاز تۇرۇپ قالدى. ئاندىن ئامالسىز قىياپەتتە مۇنداق دېدى: «مەن بىر ئاۋارىچىلققا يولۇقتۇم. بۇ ئىشنى قانداق بىر تەرەپ قىلىشنى زادىلا بىلەلمەي سېلىدىن تەلىم ئالاي دەپ كەلدىم. قانداقلا بولمىسۇن سېلى مۇشۇ ساھەدىكى كەسىپ ئىگىسى.»
ماسسون سالاملىشىش تەرەددۇدىدا ئورۇقراق كەلگەن سېرىق چىرايىغا دوستانە كۈلكە يۈگۈرتتى. ئاندىن ئۇنىڭغا: «مەندەك سەرراپنى ئىزدەپ كەلگۈدەك زادى نېمە ئىش قىلىپ قويدۇڭ؟ قىمار مەيدانىدا تەلىيىڭ ئوڭدىن كەلمىگەن ئوخشىمامدۇ؟ چىرايلىق بىر نازىنىنغا مەپتۇن بولوپ قالمىغانسەن؟! سېنى ئوبدان چۈشىنىمەن، تۇنۇشقىنىمىزغا شۇنچە ئۇزۇن يىل بوپتۇ، ئەزەلدىن يېنىمغا ياردەم سوراپ كېلىپ باقمىغان ئىدىڭ. سەن چوقۇم چوڭ مەسىلىگە دۇچ كەلگەن ئوخشايسەن.» دېدى.
«ياق! ياق! ئۇنداق ئىش يوق، سېلىدىن پۇل سوراپ كەلگىنىممۇ يوق. پەقەت ئۆزلىرىدىن بىر ئىشتا مەسلىھەت سوراي دەپ كەلگەن.»
«ئاڭلىدىڭلارمۇ! بۇ ئادەم زادى نېمە دەۋاتىدۇ؟ مەندەك ئالتۇن-كۈمۈش قەرىز بىرىدىغان ئادەمدىن ھېچكىم تەلىم ئالىمەن دەپ كېلىپ باقمىغان، قۇلۇقۇمدىن چاتاق چىقمىغاندۇ-ھە!»
«ئۇنداق ئەمەس، مەن ئەستايىدىللىق بىلەن دەۋاتىمەن.» دېدى لۇدان ھودۇقۇپ.
«راستىنلا شۇنداقمۇ؟ تىغ ئۇستىسى لۇدانننىڭ سەرراپخانىغا كېلىشى مەسلىھەت سوراش ئۈچۈن ئىكەندە، ئۇ چۇقۇم ئويۇن ئويناۋاتىدۇ. نۇرغۇن ئادەملەر ئۆزى قىلىپ سالغان كىشى قوبۇل قىلالمىغۇدەك ئىشلىرى ئۈچۈن مەندىن قەرىز سوراپ كىلەتتى. ئەمما ھېچكىممۇ نەسىھىتىمنى ئاڭلاشنى خالىمايتتى. بىراق، مەسلىھەت بىرىشكە دۇنيادا كىممۇ بىزدەك باشقىلارغا پۇل قەرىز بىرىپ تورىدىغان سەرراپخانا خوجايىنلىرىغا يېتەلىسۇن؟ ئادەمنى توغرا تاللاپسەن.»
«بولىدۇ. لۇدان بىللە كەچلىك تاماق يەيلى، سەن دېگەن مېنىڭ مىھمىنىم!» دېدىن ئاندىن ماسسون ئۇلاپلا نىگىر قۇلغا جىكىلەپ: «ئەنلا، مەندىن مەسلىھەت سوراش ئۈچۈن كەلگەن، بابىلوندا كۆزگە كۆرۈنگەن تىغ ئۇستىسىغا زىلچا كەلتۈر! ئۇ بۈگۈن كەچتىكى ئەزىز مېھمان! ئۇنىڭغا يەنە ئېسىل نازۇ-نىممەتلەردىن ئېلىپ كەل! چوڭ قەدەھ تەييارلا! ئۇنىڭ بىلەن قانغۇچە ئىچمىسەم بولمايدۇ.»
ئەقىل-پاراسەت جەۋھەرلەنمىسى
بايلىققا ئېرىشىشنى ھەممە ئادەم ئارزۇ قىلىدۇ. ئەمما، ئۇنىڭغا ئېرىشەلەيدىغانلار ناھايىتى ئاز. بايلىققا ئىگە بولغاندىن كېيىن نۇرغۇن باش قېتىنچىلىقلىرىمۇ پەيدا بولىدۇ. دوستلىرىڭىز سىزدىن پۇل سوراپ كېلىشىدۇ. ئۇنداقتا بۇنىڭغا قانداق تەدبىر قوللىنىش كېرەك؟
دۆت ئېشەك بولماڭ
« ئەمدىغۇ قانداق قىيىنچىلىققا يولۇققانلىقىڭنى دەپ بېرەرسەن؟»
«ساغۇن شاھ ماڭا بىر سوۋغات بەرگەن ئىدى، بۇ مېنىڭ بېشىمنى قاتۇرىۋەتتى.»
« شاھ سوۋغا قىلغان نەرسە ساڭا ئاۋارىچىلىق ئېلىپ كەلدى؟ ئۇ ساڭا زادى نېمە سوۋغا قىلغان؟»
«شاھ مۇھاپىزەتچىلىرى ئۈچۈن ياساپ بەرگەن يېڭى تىپتىكى تىغلىرىم ئۇنىڭغا بەك ياراپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن، ماڭا 50 تىللا ئىنئام قىلغان ئىدى. بىراق ئۇ تىللالار ماڭا ئاۋارىچىلىق تېپىپ بەردى.»
لۇدان سەل توختىۋېلىپ سۆزىنى داۋام قىلدى: «بۇ بىر قانچە كۈندىن بېرى، ئەتراپىمدىكى ئۇرۇق-تۇققان ۋە دوست بۇرادەررلىرىمنىڭ ھەممىسى ئازراق تىللا بىرىشىمنى ئۈتۈنىۋاتىدۇ.»
«ئەلۋەتتە شۇنداق بولىدۇ، نۇرغۇن ئادەملەر ئالتۇنغا ئىگە بولۇشنى ئويلايدۇ، ئەمما ئالتۇنى بارلار ناھايىتى ئاز. مۇبادا بىرى ئۇنىڭغا ئىگە بولسا، ئەتراپىدىكى نۇرغۇن ئادەملەر ئۆزلىرى بىلەن بىللە بەھىرلىنىشنى ئۆتۈنىشىدۇ. سەن ئۇلارغا ياق دېسەڭ بولمامدۇ؟ ئىرادەڭ مۇشتۇمۇڭچىلىكمۇ قاتتىق ئەمەسمۇ؟ ئەجىبا سەن يانچۇقۇڭدىكى ئالتۇنلىرىڭنىڭ سۇدەك ئېقىپ كېتىشىنى خالامسەن؟ ئۆزۈڭنىڭ ئالتۇنلىرىنىمۇ ساقلىيالمامسەن؟» دېدى ماسسون.
«ئالتۇنلىرىمغا ياخشى قارىشىم قارىيالايمەن، نۇرغۇن كىشىلەرگە ‹ياق› دېگەن بولساممۇ، كۆپ ۋاقىتلاردا باش چايقاشتىن باش لىڭشىتىش ئاسان ئىكەن. ھەتتا ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان ھەدەمگە بەرسەممۇ بولمامدۇ؟ دىيىشكىمۇ ئۇيىلىمەن، مەنغۇ پۇلنى دەپ ئۇرۇق تۇققانلاردىن ۋاز كېچىدىغانلاردىن ئەمەس، ھەدەم ماڭا ناھايىتى ياخشى مۇئامىلە قىلىدۇ، ئالتۇنلىرىمنى ئۇنىڭدىن ئاياشنى خالىمايمەن.»
«دېمىسىمۇ شۇنداق، بىراق ھەدەڭ ئالتۇنغا يالغۇز ئىگە بولۇش خۇشاللىقىڭنى تارتىۋالىدىغان ئۇنچە باغرى تاش ئايال ئەمەستۇ؟»
«ئۇنىڭ مەندىن ئالتۇن سورىشى يولدىشى ئالامەن ئۈچۈن. ئۇ يولدىشىنىڭ باشقىلارنىڭ ھۆرمىتىگە سازاۋەر كىشى بولىشىنى تولىمۇ ئارزۇ قىلىدۇ. ئەمما، ئالامەن شۇنچە قىلغان بولسىمۇ بېيىيالمىدى. ھەدەم ئۇنىڭ سودا قىلغۇدەك سەرمايىسى يوقلىقىدىن مۇشۇ ھالەتكە چۈشۈپ قالدى دەپ قاراپ، ئازراق ئالتۇن بىرىپ ئالامەنغا بېيىش پۇرسىتى يارىتىپ بېرىشنى ئۆتۈنىۋاتىدۇ. ئۇ يەنە كېينكى پايدىسى ئارقىلىق ئالتۇنلىرىمنى قايتۇرىدىغانلىقىنى ئېيتتى. بۇلارنى تىلغا ئېلىشتىنمۇ خىجىل بولىۋاتىمەن. لازىم بولسا بىرىپ تۇرۇش ئەمەس، ئەلۋەتتە ئۇنىڭغا بېرىۋېتىشىم كېرەك. ئەمما، ھەدەمنىڭ يېزنەمنىڭ سودىغا ماس كېلىدىغان كەلمەيدىغانلىقى بىلەن كارى بولمايۋاتىدۇ. مېنىڭچە ئۇ سودىغا پەقەت ماس كەلمەيدۇ.»
ماسسون بىردەم چوڭقۇر ئويغا چۆككەندىن كېيىن مۇنداق دېدى: «قەدىرلىك دوستۇم، سەن ئوتتۇرغا قويغان بۇ مەسىلە مۇھاكىمە قىلىپ بېقىشىمىزغا ئەرزىيدۇ. ئالتۇنغا ئىگە بولغاندىن كېيىن ھەقىقەتەنمۇ بىزگە نۇرغۇن مەسئۇلىيەتلەر يۈكلەنگەن بولىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ۋاقىتتا سېنىڭ مەرتىۋەڭ باشقىلارنىڭكە ئەسلا ئوخشىمايدۇ. ئەمما، ئالتۇننىڭ يوقاپ كېتىشدىن، باشقىلارنىڭ ئالداپ ئېلىپ كېتىشىدىن ئەنسىرەيسەن. ئالتۇننىڭ كۈچ-قۇدرىتىگە سەل قاراشقا بولمايدۇ. ئۇ نۇرغۇن ئارزۇلارنى ئەمەلگە ئاشۇرالايدۇ؛ بىزئۇنىڭدىن پايدىلىنىپ نۇرغۇن ئىشلارنى قىلالايمىز. بىراق، ئالتۇن پۇرسەت ئېلىپ كېلىش بىلەن بىرگە يەنە تەڭقىسلىق ۋە ئاۋارىچىلىقمۇ ئېلىپ كېلىدۇ. بۇنى ئالتۇنغا ئىگە بولغۇچىنىڭ باغرى يۇمشاقلىقى كەلتۈرۈپ چىقارغان. ئەمەلىيەتتە، سۈرۈشتۈرسەك سەن بايلىقنى قانداق بىر تەرەپ قىلىشنى بىلمەيدىكەنسەن، بۈگۈن بىز بۇ مەسىلىنى بىرلىكتە مۇھاكىمە قىلىپ باقايلى.»
«مۇنداق بىر ھېكايىنى ئاڭلاپ باققانمۇ! نىنەۋە(ئىراقتىكى بىر جاينىڭ نامى)دە بىر تېرىقچى ھايۋاناتلار ئوتتۇرسىدىكى پاراڭلارنى ئاڭلىيالايدىكەن. مەن بۇ ئادەمنى ئەسلا تونىمايمەن. چۈنكى بۇ ھىكايىنى سەرراپخانا ئاچىدىغانلار ئاڭلاشنى خالىمايدۇ. شۇنى بىلىشىڭ كېرەككى، ئالتۇنلىرىڭنى باشقا بىر ئادەمگە بىرىش ئۇياقتا تۇرسۇن، پۇل ئارىيەت بىرىش ياكى ئېلىشمۇ ئۇنچە ئاسان ئىش ئەمەس. ئىش ئۇنداق ئاددىي بولسا ھەممە ئادەم بېيىپ كەتكەن بولاتتى.»
« ئەمما بۇ ھېكايىنى يەنىلا ساڭا ئېيتىپ بېرەي: ئېيتىشلارغا قارىغاندا نىنەۋەلىك بۇ تېرىقچى ھايۋانلارنىڭ تىلىنى بىلەرمىش. ھەركۈنى قاش قارايغان ۋاقىتتا، دائىم ئېكىنزارلىققا بېرىپ، ھايۋاناتلار ئارىسىدا بولىۋاتقان پارڭلارنى ئوغۇرلۇقچە ئاڭلىۋالىدىكەن. بىر كۈنى كەچتە، ئۇ بۇقا بىلەن ئېشەكنىڭ پارىڭىنى ئاڭلاپ قاپتۇ. بۇقا ئېشەككە ئۆز تەقدىرىدىن ئاغرىنىپ: ‹ئېشەكۋاي، سەن مېنىڭ ياخشى دوستۇم. مەن ھەركۈنى ئەتتىگەندىن كەچكىچە جاپالىق ئىشلەيمەن. قانچىلىك ئىسسىق بولىشىدىن، پۇتلىرىمنىڭ قانچىلىك تېلىپ كېتىشىدىن، بويۇنتۇرۇقنىڭ گەجگەمنى قانچىلىك ئۇپىرىتىۋېتىشىدىن قەتئىي نەزەر يەنىلا ئىشلىمسەم بولمايدۇ. ئەمما، سەنچۇ، قاچانلا قارىسام بىكار يۈرىسەن. ھەركۈنى چىرايلىق گىلەمنى ئارتىپ، خۇجايىننى كۆتۈرۈپ بارىدىغان يېرىگە ئاپىرىپ قويساڭلا ئىشىڭ تۈگەيدۇ. ئۇ سىرتقا چىقمىغان ۋاقىتلاردا كۈن بويى ئارام ئالىسەن، يېڭى ئوت چۆپلەردىن ھوزۇرلىنىسەن! مەن ساڭا ناھايىتى ھەۋەس قىلىمەن! ساڭا ئوخشاش تۇرمۇش كەچۈرۈشنى تولىمۇ ئارزۇ قىلىمەن!›دەپتۇ.»
«ئېشەك بۇقىنىڭ قارىشىنى ئانچە قوللاپ كەتمىسىمۇ، ئەمما بۇقا دۇچار بولغان تەتۈر قىسمەتلەر ئۈچۈن ئۇنىڭغا ھېسداشلىق قىلىدىكەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ بۇقىنى ئەك يېقىن دوستى قىلىۋالغان ئىكەن. شۇنىڭ بىلەن ئۇ بۇقىغا مۇنداق دەپتۇ: ‹قەدىرلىك دوستۇم، سەن راستىنلا ناھايىتى تىرىشچان، خىزمىتىڭمۇ جاپالىق، سېنىڭ ئازاپلىرىڭنى يېنىكلىتىش ئۈچۈن مەن ساڭا بىر كۈن ياش ئوت-چۆپلەردىن يەپ ئوبدان ئارام ئالىدىغان بىر ئامالنى ئيتىپ بېرەي، ئەتە ئەتتىگەندە، خۇجايىننىڭ قۇلى ئېتىز بېشىغا ئىلىپ چىققاندا، يېتىۋېلىپ قوپما يەنە ئېچىنىشلىق مۆرەپ قوي. مۇشۇنداق قىلساڭ خۇجايىن سېنى ئاغرىپ قالغان ئوخشايدۇ دەپ قالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئىشقا چىقماي بىر كۈن ئارام ئېلىۋالىسەن. ئىشىنىمەنكى بىر كۈنۈڭ ناھايىتى ياخشى ئۆتىدۇ، ئەزەلدىن ھېس قىلىپ باقمىغان تۇيغۇغا كېلىسەن.»
«شۇنىڭ بىلەن ئىككىنچى كۈنى ئەتتىگەندە، بۇقا ئېشەكنىڭ دېگىنى بويىچە يېتىۋاپتۇ. قۇل دەرھال خۇجايىنغا، بوقىنىڭ ئاغرىپ قالغانلىقىنى دوكلات قىپتۇ. خوجايىن ئامالسىز قۇلغا: ‹ئۇنداقتا، سوقا سۆرەشكە ئېشەكنى ئىشلىتىڭلار، ئېتىزدىكى ئىشنى توختىتىپ قويۇشقا بولمايدۇ› دەپ بۇيرۇپتۇ.»
«پۈتۈن نىيىتى بىلەن دوستىغا ياردەم قىلىشنى ئويلىغان ئېشەك ئامالسىز بۇقىنىڭ ئورنىدا يەر ھەيدەشكە مەجبۇر بوپتۇ. بۇنداق ئېغىر ئىشقا ھەرقانداق ئېشەك چىدىمايتتى. بىچارە ئېشەك قاش قارايغان ۋاقىتتىلا ئاندىن بىر كۈنلۈك زۇلۇمدىن قۇتۇلۇپتۇ. ئۇنىڭ كۆڭلى ناھايىتى پەرىشان بولۇپ، پۇتلىرى تالغىنىدىن سەزمەيدىغان بولۇپ كەتكەن ئىدى. بوينىمۇ ئىششىپ مىدىرلىتالماس بولۇپ قالغان يەنە تېخى سۈركۈلۈشتىن تېرىسېنىڭ بىر پارچە يېرى سۈرۈلۈپ كەتكەن بولۇپ، ئوت كەتكەندەك ئېچىشاتتى. ئېشەك دوستىغا ياردەم قىلغىنىغا بىر ئاز پۇشايمان قىلدى. ئۆزى كۆرسەتكەن ئامال ئۆزىگە زىيانكەشلىك قىلغان ئىدى.»
«كەچ كىرگەندە تېرىقچى قوتانغا بېرىپ يەنە ئۇلارنىڭ پارڭلىرىنى ئوغۇرلۇقچە ئاڭلاپتۇ.»
«بۇقا ئاۋال ئېغىز ئېچىپ: ‹قەدىرلىك ئىشەكۋاي! سەن ھەقىقەتەنمۇ مېنىڭ ئەڭ ياخشى دوستۇم. سېنىڭ ئەقلىڭ بىلەن بىر كۈن ياش ئوت-چۆپلەردىن يەپ، ئارام ئېلىۋالدىم. ئۆمرۈمدە بۇنداق راھەتلىنىپ باقمىغان ئىدىم. ئەسلىدە ھاياتتىن ھوزۇرلىنىش دېگەن شۇنداق پەيزى بولىدىكەن ئەمەسمۇ! كۈندە مۇشۇنداق بۇلىدىغان بولسا نېمىدىگەن ياخشى.› دەپ ئېشەكنى ماختاپ كېتىپتۇ. ئەمما ئېشەك ئاچچىقلانغىنىدن قايناپ كېتىپتۇ: ‹ساددىلىقىم تۈپەيلى دوستۇمغا ياردەم بېرىمەن دەپ، ئۇنىڭ ئورنىدا بىر كۈن قىينالدىم. ئەڭ ياخشىسى ئەتىدىن باشلاپ سۇقاڭنى ياخشى سۆرە. چۈنكى خۇجايىننىڭ قۇلغا: ‹ئەتە كالا ساقايمىسا قۇشخانىغا ئېلىپ بېرىپ سېتىۋېتىڭلار!› دېگىنىنى ئاڭلاپ قالدىم. راستىنلا شۇنداق بولىشىنى ئارزۇ قىلىپ قالدىم. چۈنكى، سەن بەك ھورۇن بىر نېمە ئىكەنسەن. سېنى قالدۇرۇپ قويغاننىڭمۇ پايدىسى يوق. سەندەك دوستۇمنىڭ بولغانلىقىدىن نومۇس قىلىۋاتىمەن.› دەپتۇ. بۇقا ھېچنىمە دېيەلمەپتۇ. چۈنكى، ئۆزىنىڭ ھالاۋىتى دوستىغا زىيانكەشلىك قىلغان ئىدى. ئەمما، ئېشەكنىڭ سۆزلىرىگە ناھايىتى ئاچچىقى كەپتۇ ھەمدە كۆڭلىدە بىر قېتىم ياردەم قىلىپ قويغىنىغا شۇنچە قىلىپ كېتىش كېتەمدۇ. بۇنداق دوستنىڭ بولغىنىدىن بولمىغىنى ياخشى ئىكەن، دەپ ئويلاپتۇ.»
«شۇ كۈندىن باشلاپ ئۇلار بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلىشماپتۇ. ئاشۇ ئىش ئۈچۈن ئۇلارنىڭ دوستلۇقى بۇزۇلۇپتۇ. لۇدان، ھېكايىدە قانداق مەنتىقە سۆزلەنگەنلىكىنى بىلەلىدىڭمۇ؟»
لۇدان: «بۇ راستىنلا ياخشى ھىكايە ئىكەن، ئەمما قانداق مەنتىقە سۆزلەنگىنىنى بىلەلمىدىم. سىلىنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقلىرىنىمۇ تازا چۈشىنەلمىدىم.» دېدى جاۋابەن.
«نۇرغۇن كىشىلەرگە ئوخشاش، سەنمۇ بۇ رۇشەن قائىدىنى چۈشىنەلمەپسەن. ئەمما، بۇ ھېكايە كىشىلەرگە مۇنداق بىر ئاددى قائىدىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. دوستۇڭ ساڭا مۇھتاج بولغاندا ياردەم قىلساڭ تامامەن بولىدۇ. ئەمما، دوستۇڭنىڭ يۈكىنى پۈتۈنلەي ئۆزۈڭ ئارتىۋالساڭ بولمايدۇ.»
«بۇ ھىكايىدە بۇنداق پاراسەتنىڭ بارلىقىنى ئويلاپ باقماپتىكەنمەن. يېزنەمنىڭ ئېغىر يۈكىنى ئۆز ئۈستۈمگە ئارتىۋالسام بولمايدىغانلىقىنى بىلىپ يەتتىم. ئەمما، يەنە بىر نوقتىنى چۈشىنەلمىدىم. نۇرغۇن ئادەملەرگە ئالتۇن بىرىپ تۇرىسىز، ئۇلار بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قايتۇرۇپ بولالامدۇ؟»
ماسسوننى بۇ جەھەتتە كەسىپ ئەھلى دېيىشكە بولاتتى. ئۇ مىيىقىدا كۈلۈپ قويۇپ: «بۇ راستىنلا چۈشەندۈرۈشكە تىگىشلىك مەسىلە. ئەگەر ئالتۇننى ئارىيەتكە بىرىپ قويۇپ ئارىيەت ئالغۇچى ۋاقتىدا قايتۇرالمىسا قانداق قىلىش كېرەك؟ بۇنىڭ ئۈچۈن قەرىز ئالغان تىجارەتچىلەرنىڭ ئەھۋالىنى تەپسىلى ئېگىلەپ ياخشى ھۆكۈم چىقىرىپلا قالماي، ئارىيەتكە بەرگەن ئالتۇنلارنى پۈتۈنلەي قايتۇرالايدىغان ياكى قايتۇرالمايدىغانلىقىنى ئالدىن مۆلچەرلەش كېرەك. ئەلۋەتتە قەرىز ئالغۇچى ئالتۇنلاردىن مۇۋاپىق پايدىلىنالماي زىيان تارتىپ، نەتىجىدە قەرىز ئىگىلىرى ئالتۇنلىرىنى قايتۇرىۋالالمايدىغان ئەھۋاللارمۇ كۆرۈلىدۇ، مەن بىلەن كىرىپ ئامبارغا قاراپ باق! ئامباردىكى نەرسىلەر بۇ مەسىلىدىن قانداق ساقلىنىدىغانلىقىمنى ئېيتىپ بېرىدۇ.»
ئەقىل-پاراسەت جەۋھەرلەنمىسى
پۇل ئارىيەت بىرىپ باشقىلارغا ياردەم قىلىش ياخشى ئىش. ئەمما، بەزىدە ياخشى ئىش يامان ئىشقا ئايلىنىپ قالىدۇ. شۇڭا پۇل ئارىيەت بىرىشىنىڭ ماھارەتلىرىنى ئۆگىنىۋېلىش زۆرۈر. شۇندىلا كەتكەن پۇلىڭىزنىڭ قايتىپ كېلىشىگە كاپالەتلىك قىلغىلى بولىدۇ. باشقىلارغا ياردەم قىلغاندا ئېغىر يۈكنى ئۆز ئۈستىگە ئارتىۋالماسلىق كېرەك.
تېخىمۇ بىخەتەر قەرىز بىرىشنىڭ مەخپىيىتى
ماسسون لۇداننى باشلاپ ئامبارغا كىردى. ئاندىن بىر ساندۇقنى ئالدى، ساندۇقنىڭ ئۇزۇنلۇقى ئۇنىڭ بىلىكى ئۇزۇنلۇقىدا بولۇپ، ئۈستى بىر قەۋەت قىزىل رەڭلىك چوشقا تىرىسى بىلەن ئۇرالغان، تۆت تەرىپى مىس ياپراقچىسى بىلەن قاپلانغان ئىدى. ئۇ زوڭزىيتىپ ساندۇق ئېغىزىنى سىلاپ قويدى.
ئاندىن مۇنداق دېدى: «مەندىن ئالتۇن ئارىيەت ئالغۇچى جەزمەن ساندۇققا گۆرۈ بۇيۇمى قويۇپ قويۇش كېرەك. ئۇلار قەرىزنى قايتۇرۇپ بولغاندىلا ئاندىن بۇ بۇيۇملارنى ئېلىپ كەتسە بولىدۇ. ئەمما، ئۇلار قەرىزنى قايتۇرالمىسا، بۇ بۇيۇملار ئۇنىڭ يەنە مەندىن قەرىز ئالالمايدىغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ.»
«ساندۇقتىكى گۆرۆ بويۇملىرى ۋە كۆپ يىللىق تەجرىبەم ماڭا، قەرىز بەرگەن ئالتۇنلاردىنمۇ كۆپ بايلىقى بار كىشىلەرگە قەرىز بىرىشنىڭ ئالتۇنلارنىڭ ساق-سالامەت قايتىپ كېلىشتىكى ئۇسۇل ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بەردى. ئۇلارنىڭ يېرى، ئۈنچە مەرۋايىتلىرى، تۆگىلىرى شۇنىڭدەك باشقا پۇلغا يارايدىغان نەرسىلىرى بولىدۇ. بۇ نەرسىلەرنى سېتىۋەتسە ئۇلار قەرىزلىرىنى قايتۇرالايدۇ. بەزىلەر ئېلىپ كەلگەن گۆرۆ بۇيۇمىنىڭ قىممىتى مەن قەرىز بەرگەن ئالتۇنلارنىڭكىدىنمۇ ئېشىپ كېتىدۇ. يەنە بەزىلەر ماڭا ئەگەر قەرىزنى قايتۇرالمىسا ئۆيىنى سېتىپ بولسىمۇ قەرىزنى قايتۇرۇدىغانلىقىغا ۋەدە بېرىدۇ. بۇنداق قەرىزدارلارغا خاتىرجەم قەرىز بىرىمەن.»
«يەنە بىر خىل ئادەملەرنىڭ پۇل تېپىشقا ئېپى بار. ئۇلار قاۋۇل ناھايىتى تىرىشچان بولۇپ، ھۈنەر ياكى ھەرخىل مۇلازىمەتلەر ئارقىلىق كىرىم قىلالايدۇ. ئۇلار مۇقىم ۋە ئۇزۇن مۇددەتلىك كىرىمگە ئىگە. ئەگەر بۇنداق ئادەملەر پەۋقۇلئاددە قىيىنچىلىققا يولۇقۇپ قالسا، سەمىمى ۋە ياۋاش بولسا، ئۇلارنىڭ قەرىز قايتۇرالايدىغانلىقىغا ئىشىنىشكە بولىدۇ، قەرىز ئېلىش مىقدارى قايتۇرۇش ئىقتىدارىغا قاراپ ھېسابلىنىدۇ.»
«يەنە بىر تۈردىكى ئادەملەر بولۇپ مۈلكى مۇقىم، ئىقتىسادى مەنبەسىمۇ يوق. ئەمما، مۇشەققەتلىك تۇرمۇشقا سەۋىر قىلالمايدۇ. بۇنداق كىشىلەرنىڭ قولىدا بىر يارماقمۇ يوق. مەن ئۇلارغىمۇ مەلۇم مىقداردا قەرىز بىرىپ تۇرىمەن. ئەمما، شەرتىم شۇكى، ئۇلارنىڭ ئىنسانىي پەزىلەتكە ئىگە ۋە دوستانە كىشى ئىكەنلىكىگە ئىشىنەلىشىم كېرەك. ئۇنداق بولمايدىكەن گۆرۆ ساندۇقى مېنى سەگتىپ قويىدۇ.»
ماسسون سۆزلىگەچ ساندۇقنى ئاچتى. لۇدان قىزىقىپ ساندۇققا قارىدى.
ساندۇقنىڭ ئەڭ ئۈستىدە قىزىل لاتا بىلەن يېپىپ قويۇلغان زەنجىر بار ئىدى. ماسسون زەنجىرنى ئاستا ئېلىپ قايغۇرغان ھالدا: «بۇ زەنجىر ساندۇقتا مەڭگۈ تورىدۇ. چۈنكى، زەنجىرنىڭ ئىگىسى ئۆلۈپ كەتتى. بۇنى گۆرۈ بۇيۇملىرى قاتارىدا ساقلىشىمدىكى سەۋەپ— ئۇ مېنىڭ ئەڭ ياخشى دوستۇم ئىدى. ئىلگىرى بىز بىللە سودا قىلاتتۇق، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىككىمىز بىرلىكتە زور مۇۋەپپەقىيەتلەرمۇ قازانغان. بىراق، ئۇ كېيىن ئۆيلەندى. يەنى، چىرايلىق بىر شەرىق قىزى بىلەن توي قىلدى. بۇ شەرىقلىق قىز بىزنىڭ بۇ يەردىكى قىزلارغا ئوخشىمايتتى. ھەقىقەتەنمۇ گۈزەل ئىدى. دوستۇم ئۇنىڭغا ناھايىتى ئامراق بولۇپ پۇللىرى ئارقىلىق ئۇنىڭ تويماس نەپسىنى قاندۇراتتى ئاماللارنىڭ بارىچە قاندۇراتتى. دوستۇم. ئەمما، دوستۇم بارلىق ئالتۇنلىرىنى خەجلەپ تۈگەتكەندىن كېىن يەنە مېنى ئىزدەپ كەلدى. مەن سەۋىرچانلىق بىلەن ئۇنڭغا نەسىھەت قىلدىم. ھەمدە، ئۇنىڭ قايتىدىن باش كۆتۈرىشى ئۈچۇن پۈتۈن كۈچۈم بىلەن ياردەم قىلىشنى خالايدىغانلىقىمنى ئېيتتىم. ئۇمۇ تەڭرىنىڭ نامى بىلەن قەسەم قىلىپ، قايتىدىن باش كۆتۈرىدىغانلىقىغا ۋەدە بەردى. ئەمما، ئاخىرى ئەمەلگە ئاشۇرالمايلا ئۆلۈپ كەتتى. ئايالى بىلەن بولغان بىر قېتىملىك كەسكىن جىدەلدە، ئايالى خەنجەر بىلەن ئۇنىڭ يۈرىكىدىن تۆشۈك ئېچىپ تاشلاپتۇ.» دېدى.
لۇدان تاقەتسىزلىك بىلەن سورىدى: «كېيىنچۇ؟ ئۇ قانداق بولدى؟»
ماسسون قىزىل رەخىتنى قولىغا ئېلىپ، ئاستا سۆزلەشكە باشلىدى: «بۇ قىزىل لاتىنى ئۇنىڭ ئايالى قالدۇرۇپ كەتكەن. ئۇ پۇشايمان ۋە دەرد-ئەلەمدە ئېپرات دەرياسىغا سەكرەپ ئۆلىۋالدى. شۇڭا ئۇ ئالغان قەرىزنى مەڭگۈ قايتۇرالمايدۇ. بۇ گۆرۆ بۇيۇمى بىزگە ئالتۇنلارنى دەردى كۆپ ئادەملەرگە بېرىشنىڭ ناھايىتى خەتەرلىك ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. شۇنىڭدىن كېىين بۇنداق قەرىز ئالغۇچىلارنى كەسكىن رەت قىلدىم. مەن ئۆز خاتالىقىم تۈپەيلى ئالتۇنلىرىمنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى خالىمايمەن.»
|
|
IP كارتىسى
يوللىغان ۋاقتى 2011-12-24 17:20:54
كۆتۈرۈش
چوققىلاش
سۈكۈت
داۋراڭ كارتىسى
رەڭلەش
دىۋان كارتىسى
كۆتۈرۈش
显身卡
يوللىغان ۋاقتى 2011-12-24 17:34:02
