قەدىمكى ئۇيغۇرلار قوللانغان ئىسىملار

turan · ۋاقتى: 2010-8-9 10:32:01

ئۇيغۇر تىلى قەدىمكى،باي،گۈزەل،ئىپادىلەشكە ماھىر تىل.بىز ھازىر ئىشلىتىۋاتقان سۆزلۈكلەرنىڭ كۆپىنىچىسى ئىسلام دىننى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن ئەرەب،پارس تىللىرىدىن نۇرغۇن سۆزلۈكلەر تىلىمىزغا سىڭىپ كىرىپ ئاللىقاچان ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئاساسىي لۇغەت تەركىبىگەئايلىنىپ قالدى.شۇ مۇناسىۋەت بىلەن مەن توردىن قەدىمكى ئۇيغۇرلار قوللانغان ئىسىملار تېمىسىنى ئۇچرىتىپ قىلىپ مۇنبەرگە يوللاپ قويۇشنى لايىق تاپتىم.يەنە بىر تەكلىپ بولسا ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم ئىشلەش(تەرجىمە،تەھرىرلىك قىلىش)قىلىش جەريانىدا شۇنى ھېس قىلدىمكى ھازىر ئۇيغۇر تىلى لۇغەت تەركىبىدىكى(ئاساسىي لۇغەت)نۇرغۇن سۆزلەكلەرنىڭ كۆپىنىچسىنى ئەرەب،پارسچە سۆزلۈكلەر ئىگەللەيدىكەن،مۇمكىن بولسا مۇشۇ تەرجىمە فىلىم ئىشلىرىدا بولسىمۇ،قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى(ئەرەب،پارس تىللىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمىغان ساپ ئۇيغۇر تىلىنى)ھازىر ئۈچۈن خىزمەت قىلدۇرساق،بۇنىڭغا سەينادىكى تورداشلار قانداق قارايدىكىن؟بۇ مېنىڭ شەخسىي پىكرىم،قالغىنىنى تورداشلار بىلەن بىللە ئورتاقلاشساق بولىدۇ.
ئەمىسە قەدىمكى ئۇيغۇرلار قوللانغان ئىسىملار تۆۋەندىكىچە(بۇنى مەن سەينادىكىWordتا ئۆلچەملىك تور تېمىسى تەييارلاش دېگەن تېمىغا ئاساسەنwordتا تەييارلاپ،تەھرىرلەپ يوللىدىم):
(ئىسىملار ) _ ( مەنىسى)
ئابا _ دادا ، ئاتا ، شۇنداقلا ئاپا ، ئانا دېگەن مەنىسىمۇ بار
ئابامبەگ _ ئەبەدىيلىك بەگ
ئابام ئۇلۇغ _ ئەبەدىيلىك ، مەڭگۈلۈك
ئابىنچۇ _ خۇشاللىق ، كۆڭۈلنى ئالغۇچى
ئابىنچۇ قاتىن _ كۆڭۈلنى ئالىدىغان خېنىم ، خانىش
ئابىنىق _ بەختلىك ، تىنچ
ئاتابېك _ ئوردا تەربىيىچىس ، تەربىيىچى
ئاتات _ تاي ، قۇلان
ئاتاش _ ئاتەش ، ئوت
ئاتاي _ بالا ، باچكا
ئاتلىغ _ ئابرويلۇق ، ئاتالغان ، مەشھۇر ، باشلىق
ئاتىش _ ئېتىشماق
ئاتمىش قارا _ ئاتمىش : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
ئاتىم _ مەرگەن
ئاچارى _ ھەزرەت ، ئۇستاز
ئاچۇق _ ئوچۇق
ئاچىق _ چوڭ ئاكا
ئادام توغرۇل _ توغرۇل ( بىر خىل يىرتقۇچ قۇش )دەك چىۋەر ئادەم
ئادايۇ _ ئېزىز ، قىممەتلىك
ئادۇغ ( ئادىغ ) _ ئېيىق
ئارا بۇغا _ ئوتتۇرا ھال بۇغا
ئارتۇق _ ئارتۇق ، ئېشىپ كەتكەن ، جىق ، نۇرغۇن
ئارتۇن _ زىرە ( ئۆسۈملۈك(
ئارسلان _ شىر بالىسى
ئارغۇ _ ئىككى تاغ ئارىسى
ئارغۇن _ ئارغىماق
ئارقار _ ياۋا قوي
ئارقۇ _ باھالىق ، قىممەتلىك
ئارقىش _ كارۋان باشلىقى ، خەۋەرچى
ئارىش _ تازا ، پاك ، پاكىز
ئارىغ _ پاكىز ، ساپ
ئازغىر ( ئادغىر ) _ ئايغىر
ئازۇق _ ئوزۇق ، يېمەكلىك
ئازۇقلۇغ _ ئوزۇقلۇقى بار ئادەم
ئازىغ _ ھوشيار كىشى
ئاژۇن _ دۇنيا ، دەۋر
ئاسغۇ _ مارجان ( بويۇنغا ئاسىدىغان(
ئاسىغ _ نەپ ، پايدا ، مەنپەئەت
ئاسقىن _ ئېسىل ، ئالىيجاناب
ئاشان _ ھۈرمەتلەن ، غىزالان
ئاشان توغرۇل _ توغرۇلدەك غىزالان
ئاشتال _ كەنجى ئوغۇل
ئاشاي _ غايە ، مەقسەت
ئاغارلاغ _ ھۈرمەتكە لايىق ، شەرەپلىك ، ئۇلۇغ
ئاغۇش _ ئۇرۇق ، جەمەت
ئاغىر _ قەدىرلىك ، ئېزىز ، شەرەپلىك ، ئۇلۇغ
ئاقاش _ ئاكا ، ئاكاش
ئاقى _ مەردانە ، جەسۇر ، مەرد
ئاقخان _ ئاق : ئىسمى ، خان : قوشۇمچىسى
ئالپ _ جەسۇر ، باتۇر ، قەھرىمان
ئالپ ئايا _ ئەڭ ياخشى قەھرىمان
ئالپ ئاتا ( ئەلپەتتا ) _ باتۇر ئاتا
ئالپ ئەرتۇڭا _ قاپلاندەك باتۇر ئەر
ئالپ تېكىن _ باتۇر شاھزادە
ئالپاغۇت _ يېڭىلمەس قەھرىمان ، تاغ يۈرەك باتۇر
ئالتۇن _ (1) ئالتۇن ، (2) زۆھرە يۇلتۇزىنىڭ ئىسمى
ئالتۇن قارا : ئالتۇن : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
ئالقا _ مەدھىيىلىمەك
ئالقىش _ بەخت ، خۇشاللىق ، تەنتەنە
ئامساق _ ھەۋەس
ئامۇل _ تەمكىن ، ئېغىر – بېسىق
ئاناچ _ ئۆزىنىڭ زېرەكلىكى بىلەن ھەممىگە ئانىدەك تۇيۇلىدىغان قىز
ئانۇغ _ ئۈمىد ، ئارزۇ
ئاي _ ئاسماندىكى ئاي
ئايۇق _ ئايىغۇچى ، قوغدىغۇچى
ئايكۈن _ ئاي ۋە كۈن
ئاي سىلىگ _ ئايدەك پاك
ئايخان _ ئايدەك خان
ئايتەڭرى _ تەڭرى : ئىسمى ، ئاي : سۈپىتى
ئاي تۇغمىش _ ئايدىن تۇغۇلغان
ئايتولدى _ ئايدەك تولغان
ئاي چەچەك _ ئايدەك چىرايلىق ( قىز(
ئەدگۈ ( ئەزگۈ ) _ ياخشى ، ئېسىل ، چىرايلىق
ئەرەن _ يىگىت ، ئەركەك ، ئەر
ئەر بۇقا _ بۇقىدەك كۈچلۈك ئەر
ئەردەم _ ئەدەب ، ئەخلاق ، پەزىلەت
ئەردەنى _ گۆھەر ، مەرۋايىت ، ئۈنچە
ئەردەنى قاتىن _ گۆھەر خېنىم
ئەرك _ ئەركىنلىك ، سەلتەنەت
ئەركەچ _ تېكە
ئەسەن _ ئېسەن ، ساق – سالامەت
ئەسەن قارا _ بۈيۈك ساقلىق ، كاتتا ئېسەنلىك
ئەكە _ ئۇكا ، سىڭىل
ئەلكۈن _ خەلق ، قەبىلە
ئەۋلىك _ خوجايىن ، ئۆيلۈك ، ئۆي ئىگىسى
بابا _ بوۋا ، ئاتا
باخشى ( باقشى ) _ ئۆگەتكۈچى ، موللا ، ئۇستاز ، دوختۇر
بادۇر _ ئۆلچەن
بارچا تۇرمىش _ ھەممىسى تۇرغان ، ھەممىسى تەل
بارچا تۇغمىش _ ھەممىسى تۇغقان
بارس _ يولۋاس
بارغۇت _ قەبىلە نامى
بارغۇت كۈن _ بارغۇت : ئىسمى ، كۈن : سۈپىتى
بارلىغ _ باي ئادەم
بارمان _ دۆلەتمەن
باسا تەمۈر _ تەمۈر ( تۆمۈر ) : ئىسمى ، باسا ( ياردەم ) : سۈپىتى
باسمىل _ قەبىلە نامى
بارسغان _ يولۋاستەك خان
باسۇت _ ياردەمچى ، يۆلىگۈچى
باشلاغ _ باشلىغۇچى ، باشلىق
باقلان _ پاقلان
بالتۇ _ پالتا
بالىغ _ (1) شەھەر ، قەلئە ، (2) بېلىق
باياغۇت _ دۆلەتمەن ، باي
باي تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، باي : سۈپىتى
بەدۈك _ بۈيۈك ، كاتتا ، يۈكسەك
بەرك _ كۈچلۈك ، ساغلام
بەكرىش _ مۇستەھكەم
بەكتۇر _ چىڭ تۇر
بەگ _ بەگ ، خان ، شاھزادە ، ئەركەك ، ئەر
بەگى _ بەگدەك
بەگ ئارسلان _ ئارسلاندەك ئەر
بەگ بۇقا _ بۇقىدەك كۈچلۈك ئەر
بەگلەن _ بەگ بول ، بەگدەك بول ، قابىل ئەر بولۇپ چىق
بەگتاش _ تاشتەك مۇستەھكەم ئەر
بەگ تەمۈر _ تۆمۈردەك بەگ ، تۆمۈردەك ئەر
بەگلىك _ بەگ ئەۋلادى ، ئالىيجاناب
بەگ تۇتۇق _ مەرتىۋىلىك ئەر
بەگ تۇرمىش _ بەگدەك تۇرغان
بوتۇق _ بوتىلاق
بۇرخان قۇلى _ بۇدداھنىڭ قۇلى
بۇغۇغ _ ئالىم ، دانىشمەن
بۇرسلان _ قاپلان
بۆرە تېگىن _ بۆرىدەك باتۇر شاھزادە
بۇزاغۇ _ موزاي
بۇغرا _ ئەركەك تۆگە
بوغۇ _ بۇغا
بۇقا _ بۇقا
بۇقاخان _ بۇقىدەك كۈچلۈك خان
بۇلاق _ (1 (بۇلاق ، (2) قەبىلە نامى ، (3) ئېقىن دەريا
بۇلان _ بىر خىل ھايۋان ئىسمى
بۇيان _ ساۋاب ، بەخت ، ياخشىلىق
بۇيان قار _ بەخت ياغدۇرغۇچى قار
بۇيرۇق _ ئەمەلدار
بۆكە ( بۇكا ) _ (1 (جەسۇر ، پالۋان ، باتۇر ، (2) ئەجدىھا ، ياۋۇز
بۆكەخان _ باتۇر ، پالۋان خان
بۆگۈ _ بىلىملىك ، ئەقىللىق
بۆگۈ بىلگە _ ئەقىللىق ئالىم
بۆگۈ خان _ دانىشمەن خان
بۆگۈش _ ئەقىلدار ، دانىشمەن
بىكە _ خېنىم
بىگۇ _ ئەقىللىق
بىلگە _ ئالىم ، دانىشمەن ، بىلىملىك
بىلگە بەگ _ دانىشمەن بەگ
بىلگە قاغان _ دانىشمەن خان
بىلگە تۇتۇق _ بىلىملىك ، مەرتىۋىلىك ، ئىدارە قىلغۇچى بەگ
بىلگە ئەر _ بىلىملىك ئەر
بىلگە قاتىن _ بىلىملىك مەلىكە
تابدۇ _ تاپار
تاردۇش _ مەرتىۋە ، دەرىجە
تارىقچى بەگ _ دېھقان يىگىت
تاڭسۇق _ نەپىس ، قىممەتلىك ، كەم ئۇچرايدىغان
تارخان _ خان ، بەگ
تاش _ تاشتەك مۇستەھكەم
تايۇق _ تۇيغۇن ، زېرەك
تايانغۇ _ تايىنىدىغان ، ئىشىنىدىغان
تايانچ _ تىرەك ، يۆلەك
تەركەن _ خاقان ، پادىشاھ ، ۋىلايەت ھۆكۈمدارى
تەكىش _ ھەر نەرسىنىڭ ئاخىرى
تەگىن ( تېگىن ، تېكىن ) _ (1) قۇل ، (2) شاھزادە
تەگىن ئۈگە _ بىلىملىك شاھزادە
تەمۈر _ تۆمۈر
تەمۈر بۇقا _ تۆمۈردەك بۇقا
تەڭىز _ دېڭىز
تەڭىزخان _ دېڭىزخان
تەڭرى _ تەڭرى ، ئىلاھ ، ئاسمان
تەڭىرلى _ تەڭرىلىك ، خۇداگۇي ، مۆئمىن بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
تەڭرى تۇغمىش _ تەڭرى تۇغقان
تەڭرىدە بولمىش _ تەڭرى ياراتقان
توزۇن _ كېلىپ چىقىشى ياخشى ، ئېسىل ، ئوچۇق – يورۇق
تورۇم _ بۇتا ( ھايۋان ئىسمى)
تورۇمتاي _ بىر خىل يىرتقۇچ قۇشنىڭ ئىسمى
توسۇن _ مىنىلمىگەن ئات
توغرۇل _ بىر خىل يىرتقۇچ قۇش
توقىش _ جەڭ ، ئۇرۇش ، توقۇنۇش
تولۇن _ تولغان ، تولۇق ، يېتىلگەن ، پۈتۈن
تويزۇن _ يېزا ئاقساقىلى
تويىن _ راھىب
تويىن قۇلى _ راھىبنىڭ قۇلى
تۇتۇق _ (1) مەرتىۋە ، (2)ئىدارە قىلغۇچى
تۇتۇق ئەر _ (1) مەرتىۋىلىك ئەر ، (2) ئىدارە قىلغۇچى بەگ
تۇتۇش _ كايىماق ، قاتتىق سۆزلىمەك
تۇدۇش _ ئۇرۇش ، سوقۇش
تۇدۇڭ _ باشلىق
تۇرمىش _ تۇرغان ( ئورنىدىن تۇرغان)
تۇغمىش _ تۇغۇلغان ، ئەۋلاد
تۇڭا _ قاپلان جىنسىدىن بىر ھايۋان
تۇڭاخان _ قاپلاندەك خان
تۆلىك _ جاسارەت ، غەيرەت
تۈركان قاتىن _ تۈرك خانىشى
تۈزمىش _ تۈزۈلگەن ، توغرا ، قۇسۇرسىز
تۈزۈن – تۈزۈتلۈك ، كەمتەر ، مۇلايىم
تېتىك _ تېتىك ، جانلىق ، ماھىر
تىگىن بەگ _ شاھزادە يىگىت
چاغرى _ (1) لاچىن ، (2) بۈركۈت
چاغرى بەگ _ بۈركۈتتەك ئەر
چاۋىش _ يول ، تەدبىر ، تەدبىرچى
چەبەر _ چېۋەر ، قابىل
چەچەك ( چېچەك ) _ گۈل ، غۇنچە ، چېچەك
چوغلۇق _ (1) نۇرلۇق ، ئىسسىق ، (2) بىر خىل گۈل ئىسمى
چوبەن _ چوپان ، پادىچى
چىگىل _ تۈركىي قەبىلىلەرنىڭ بىرى
چىگىل ئارسلان _ چىگىللارنىڭ ئارسلانى
خان _ (1) خان ، ھۆكۈمدار ، (2) قان
خانبابا _ خاندەك ئاتا
راتنا _ ئۈنچە ، گۆھەر
راتنا قار _ ئۈنچىدەك قار
زەمۇران _ زۇمرەد
ساچۇ _ چۇچا ( ياغلىق چۇچىسى)
سارسال _ سۆسەر ( بىر خىل ھايۋان)
سارمۇساق _ سامساق
سارىغ _ سېرىق رەڭ
سارىغ خان _ سارىغ : ئىسمى ، خان : سۈپىتى
ساغۇن _ قارلۇق قەبىلىسىنىڭ چوڭلىرىغا بېرىلىدىغان ئۇنۋان
سالچۇق _ قەبىلە نامى
سانگۈن ( سەنگۈن ، سانغۇن) _ سەركەردە ، قوماندان
سانمىش _ سانالغان
ساۋ _ شۆھرەت ، خەۋەر
سەۋۈگ _ سۆيگۈ
سەۋىگ _ ئەزىز
سەۋىگلى _ سۆيۈملۈك
سەۋىنچ _ شادلىق
سوغۇن _ تاغ تېكىسى
سۇنغۇش _ نەيزىۋازلىق
سۇقاق _ بۆكەن ( ھايۋان ئىسمى)
سۇڭقۇر _ شۇڭقار
سۆڭو _ خەنجەر ، نەيزە
سۈپۈرگۈ _ سۈپۈرگە
سىم _ كۈمۈش
سىلىگ _ سىلىق ، پاكىز ، زېرەك ، مۇلايىم
سىلىغ _ سىلىق ، مۇلايىم
سىنان _ سىنالغان
قابان _ تاۋاق
قاپان _ قاۋان
قاپلان _ يولۋاس
قاتمىش _ قاتقان ، مۇستەھكەم ، چىڭ
قاچڭار _ توشقان
قارا _ (1) قارا رەڭ ، (2) پۇقرا ، خەلق ، مىللەت ، (3) ئۇلۇغ ، كاتتا ، چوڭ
قاراخان _ پۇقرانىڭ خانى ، ئۇلۇغ خان
قارا باقشى _ چوڭ ئۇستاز
قارا بۇغا _ چوڭ بۇغا
قارا تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
قارا تويىن _ چوڭ راھىب
قارا قۇش _ بىر خىل چوڭ قۇش
قارۇغچى _ مۇھاپىزەتچى
قارغىلاچ _ قارلىغاچ
قارلۇق _ ئۇيغۇر قەبىلىلىرىدىن بىرى
قاسۇق _ مىق
قاغان _ خاقان ، خان ، پادىشاھ
قانتۇرمىش _ قاندۇرغان ، رازى قىلغان
قاۋۇش _ كېلىشمەك ، ئۇيۇشماق
قاۋشۇت _ كېلىشتۈر ، ئۇيۇشتۇر
قاي _ قەبىلە نامى
قاياق _ قايماق
قەدىر _ قەيسەر ، كەسكىن
قەيسەر _ رۇم شاھلىرىنىڭ ئۇنۋانى
قورۇمچى ئوغۇل _ چوڭ ئوغۇل
قوزى _ (1) قوزا ، (2) سۆيۈملۈك
قۇرسۇز _ يۈز – ئابروي ، سالاپەت
قۇنشى _ قوشنا
قۇت _ بەخت ، دۆلەت
قۇتادمىش _ بەخت كەلتۈرگەن
قۇتلۇغ _ قۇتلۇق ، بەختلىك
قۇتلۇغ بەگ _ بەختلىك ئەر
قۇتلۇغ بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
قۇتلۇغ بۇقا _ بۇقا : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
قۇتلۇغ بىلگە قاغان _ بەختلىك ، دانىشمەن پادىشاھ
قۇتلۇغ تىگىن _ بەختلىك شاھزادە
قۇتلۇغ تەڭرى _ بەخت بەرگۈچى تەڭرى
قۇتلۇغ تەمۈر : تەمۈر : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
قۇتلۇغ تۇرمىش _ بەختلىك تۇرغان ، خۇشال تۇرغان
قۇتلۇغ ئوغۇل _ بەختلىك ئوغۇل
قۇتغان _ بەختلىك ، بەخت تاپقان
قۇرتۇلمىش _ قۇتۇلغان ، يەڭگىللىگەن
قۇشتر _ مۇئەللىم ، ئۇستاز
قوغۇرسۇ _ ئۇيغۇر قەبىلىلىرىن بىرى
قوغۇرسۇ ئالتۇن _ ئالتۇن : ئىسمى ، قوغۇرسۇ : سۈپىتى
قۇلان _ قۇلان ( ياۋا ئېشەك )
قۇلۇن _ قۇلۇن ( ھايۋان ئىسمى)
قۇلۇن قارا _ قارا رەڭلىك قۇلۇن

قۇنتۇز ( قۇندۇز ) _ قۇندۇز ( بىر خىل ھايۋان ئىسمى)
قۇنچۇي ( خۇنچۇي) _مەلىكە
قىرا _ ئېتىز
قىرچەچەك _ قىردا ئۆسكەن گۈل
قىز _ قىز بالا ، قىزچاق
قىنىم _ جەسۇر
قىيىمتۇ _ ھۇشيار
كەنچ ( كەنج)  _ كەنجى ، كىچىك ، كېيىنكى ، ئاخىرقى
كەنچ تۇغمىش _ كېيىن تۇغۇلغان
كەنچ ئوغلان _ كەنجى ئوغۇل
كۆركلۈگ _ كۆركەم ، چىرايلىق
كۆزۈن _ كۈچ ، قۇۋۋەت
كۆل _ كۆل ، دېڭىز
كۆلتىگىن _ ئەقلى كۆلدەك شاھزادە
كۆۋشەك _ گۈزەل ، چىرايلىق ، يۇمشاق
كۈچ تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، كۈچ ( كۈچلۈك ) : سۈپىتى
كۈچ تىگىن : كۈچلۈك شاھزادە
كۈچلۈگ _ كۈچلۈك ، قۇدرەتلىك
كۈسەمىش _ ئارزۇ قىلغان
كۈسەن _ كۇچارنىڭ قەدىمكى نامى
كۈسەنچ _ ئارزۇ ، تىلەك
كۈگەلىك _ مۇقەددەس ، مەشھۇر
كۈلچىرە _ خۇش چىراي
كۈل بىلگە قاغان _ بىلىملىك ، ماختاشقا لايىق خان
كۈل قاغان _ خۇش چىراي خان
كۈمۈش تىگىن _ تېنى كۈمۈشتەك ئاق شاھزادە
كۇرشاد _ قەدىمكى ئۇيغۇر شاھزادىسىنىڭ ئىسمى
كۇشان _ قەدىمكى ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ نامى
كۈن _ كۈن ، قۇياش ، شەرق
كۈنخان _ كۈندەك خان
كۈن بەرمىش _ كۈن بەرگەن ، بەختكە ئېرىشتۈرگەن
كۈنتۇغدى _ كۈن چىقتى
كۈن تەڭرى _ كۈندەك تەڭرى
كۈن سىلىگ _ كۈندەك ئىللىق
كىشى _ ئۇستاز
كىشى قارا _ چوڭ ئۇستاز
لاچىن _ لاچىن ، بۈركۈت
مەڭۈ تەمۈر _ ئەبەدىي تۆمۈردەك مۇستەھكەم
مەڭلىگ ( مەڭلىك ) _ (1) بەلگىلىك ، (2)مەڭلىك ، (3) بەختلىك ، خۇشال
مەڭلىگ سەنگۈن _ قۇتلۇق باتۇر
مۇڭسۇز _ غەم – قايغۇسىز ، خاتىرجەم
مىڭ تەمۈر _ مىڭ : ئىسمى ، تەمۈر : سۈپىتى
مىڭ قارا _ مىڭ : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
نوم قۇلى _ دىن قۇلى
نىكۇ _ ياخشى
ئوتاچى _ تېۋىپ ، دورىگەر
ئوردۇبەگ _ ئوردىدا خىزمەت قىلغۇچى بەگ
ئوزمىش _ قۇتۇلغان ، نىجاد تاپقان
ئوغلان _ ئوغۇل بالا ، ئەزىمەت
ئوغلاغۇ قاتىن _ دۆلەتمەن خوتۇن
ئوغۇز _ (1) ئوغۇز سۈتى ، (2) تۈرك قەبىلىلىرىنىڭ بىرىنىڭ نامى
ئوغۇل _ ئوغۇل بالا
ئوغۇل تىگىن _ ئوغۇلدەك شاھزادە
ئۇتار _ ئۇتۇپ چىقىدۇ
ئۇتۇش _ يەڭگۈچى ، ئۇتقان
ئۇچقۇر _ بىلىملىك كىشى
ئۇدغۇرمىش _ ئۇيۇشقان ، غەلىبە قىلغان
ئۇدمىش _ شەپقەتلىك
ئۇز _ چىرايلىق ، گۈزەل
ئۇسۇق _ ئۇسسىغان
ئۇسۇن _ ئۇزۇن ، ئۇزاق
ئۇغراق _ ئارزۇ ، نىيەت
ئۇلۇغ _ ئۇلۇغ ، كاتتا ، چوڭ
ئۇلۇغ بەگ _ ئۇلۇغ ئەر
ئۇلۇغ خان _ ئۇلۇغ پادىشاھ ، كاتتا خان
ئوماي _ (1) بىر خىل ھايۋان ئىسمى ، (2) يولداش ، ھەمراھ ، (3) تەڭرى
ئۇمۇن _ ئۈمىد
ئۇئىغۇر _ ئۇيغۇر
ئۆتەمىش _ ئۆتكۈر ، ئۈزۈپ ماڭغۇچى
ئۆتكۈر _ ئىتتىك ، تېز ، كەسكىن
ئۆتكۈرمىش _ ئۆتكۈرلەشكەن
ئۆتۈنچ تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، ئۆتۈنچ ( قەرزدار) : سۈپىتى
ئۆكۈش قارا _ ئۆكۈش ( يىلقا ) : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
ئۆگرۈنچ _ خۇشاللىق ، شادلىق
ئىدىقۇت _ مۇقەددەس بەخت
ئىسىگ تارخان _ مۇلايىم خان
ئىش بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، ئىش ( دوست)  : سۈپىتى
ئىش قارا _ ئىش  چاچ ئۆرۈمى  : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
ئىل _ ھۆكۈمدار ، مەملىكەت ، دۆلەت ، خەلق
ئىل ئاشمىش _ ھۆكۈمدارلىقتا يۈكسەك
ئىل ئالمىش _ دۆلەت ئالغان
ئىل ئەتمىش _ دۆلەت قۇرغان ، ئەلنى ئىدارە قىلغان
ئىل ئەتمىش بىلگە قاغان _ ئەلنى ئىدارە قىلغان دانىشمەن خان
ئىل ئەردەم _ (1) خەلقپەرۋەر ، (2) دۆلەتنىڭ ئەدەب ، ئەخلاقى
ئىل بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، ئىل : سۈپىتى
ئىل تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، ئىل : سۈپىتى
ئىل تۇتمىش _ دۆلەتنى تۇتۇپ تۇرغۇچى ئىل تۈزمىش _ ئەلنى تۈزگۈچى
ئىل قۇتادمىش _ ئەلنى بەختىيار قىلغان
ئىل ئۈگەسى _ دۆلەتنىڭ دانىشمىنى ، ئەلنىڭ ئۇستازى
ئىل ئىككەرمىش _ ئەلنى ئىدارە قىلغان ، دۆلەتنى قۇدرەت تاپقۇزغان
ئىل ئىنانچ _ دۆلەتنىڭ ئۈمىدى ، ئەل ئىشىنىدىغان
ئىل ئىنانچ تىرەك _ دۆلەتنىڭ ئىشەنچلىك تىرىكى
ئىل يىغمىش تەڭرىم _ ئەلنى توپلىغان تەڭرىم ( پادىشاھىم )
ئىلىكتا _ يەر ئىگىسى
(1)ئىلىگ ( ئىلىك) _ خان ، خاقان ، (2) ئەل ، قۇل ، (3) ھۆكۈمدار
(1)ئىلىگ بەگ _) شاھزادە) ، (2) ھۆكۈمدار بەگ ، (3) خان
ئىلىگ قان _ پادىشاھ
ئىلچى _ ئەلچى
ئىلچى قارا _ كاتتا ئەلچى
ئىنىگە _ ھىڭگان تۆگە
ئىنىك _ ئۇكا
ئىناق قۇلى _ دوستلۇق قۇلى
ئىنانچ _ (1) ئىشەنچ ، ئىشەنچلىك ، (2) ۋەزىر
ئىنانچ بۇيرۇق _ ئىشەنچلىك ئەمەلدار
ئىنال _ ئانىسى ئېسىلزادە ، ئاتىسى ئاددىي خەلقتىن بولغان كىشى
ياپغۇ _ بىر خىل ئۇنۋان نامى
ياچانقىر _ ئۇياتچان ، ھايالىق
ياراق (ياراغ (_ قورال
ياران _ دوست ، ھەمراھ
يارۇغلۇ _ ئوتلۇق ، نۇرلۇق
يارۇق _ يورۇقلۇق ، يورۇق
يارىچى _ ياردەمچى
ياشقان _ ياش يىگىت
ياغما _ تۈرك قەبىلىلىرىدىن بىرىنىڭ نامى
يانداق _ يانتاق
ياغان _ پىل
يەتمىش قارا _ يەتمىش : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
يۇرتۇغ _ ھەمراھ
يوللۇغ تىگىن _ يولى بار شاھزادە
يىدلاغ _ خۇشپۇراق

ئىسىملەر ۋە مەنىلىرى
ئوغۇل ئىسىملىرى
ئادەم : بۇغداي ئۆڭلۈك، ئادەم ئاتا، ئادەم ئىبرانىيچە قىزىل، ئىنسان، ئىنسانىيەت دېگەن بولىدۇ.
ئىبراھىم : ئىبرانىيچە ئىسىم بولۇپ، مەنىسى ئاممىنىڭ ئاتىسى دېگەن بولىدۇ.
ئەجۋەد : سېخى، ئېسىل، ئۇلۇغ.
ئېھسان : ياخشىلىق قىلىش، ياخشىلىق، ياخشى ئىش قىلىش.
ئەھمەد : مەدھىيىلەشكە تېگىشلىك، قەدىرلەشكە لايىق.
ئىدرىس : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى.
ئەدھەم : قارا، ئىشكەل.
ئەدىب : يازغۇچى، ئوقۇتقۇچى، ئەدەپ- ئەخلاقلىق.
ئىرشاد : يېتەكلىمەك، توغرا يولغا باشلىماق.
ئۇسامە : يولۋاس.
ئىسھاق : ئىبرانىيچە ئىسىم بولۇپ مەنىسى، كۈلىدۇ دېگەن بولىدۇ.
ئەسەد : قەھرىمان.
ئىسلام : بويسۇنماق، ئىتائەت قىلماق، باش ئەگمەك.
ئىسمائىل : ئىبرانىيچە ئىسىم بولۇپ مەنىسى، ئاللەنىڭ سۆزىنى ئاڭلايدۇ دېگەن بولىدۇ.
ئىقبال : كەلمەك، باشلىماق، يېقىنلاشماق، بەخت، راۋاج تاپماق.
ئەكرەم : مەرد، سېخى.
ئىلياس : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى.
ئىمام : مۇسۇلمانلارنىڭ رەئىسى (خەلىپە)، نامازنى باشلاپ ئوقۇيدىغان كىشى، چوڭ يول.
ئەمىر : شاھزادە، پادىشاھ، قوماندان، باشلىق، رەئىس.
ئەمىن : ئىشەنچلىك، سادىق، ۋاپادار، بىخەتەر، تىنچ، راستچىل، سەمىمىي، دوست، ساقلىغۇچى.
ئەنەس : مۇلايىم بولماق، ئىناق ئۆتمەك، ئۈنسى- ئۈلپەت ئالماق، بىر ساھابەنىڭ ئىسمى.
ئەنۋەر : ناھايىتى نۇرلۇق، بەك چۈشىنىشلىك، چىرايلىق.
ئەييۇب : ئىبرانىيچە ئىسىم بولۇپ مەنىسى، تەۋبە قىلغۇچى دېگەن بولىدۇ؛ بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى
باسىت : مۇلايم.
باكىر : ئەتىگەن، دەسلەپكىسى، بالدۇر كەلگەن.
بىلال : نەملىك، سۇ، پەيغەمبىرىمىزنىڭ مۇئەززىنىنىڭ ئىسمى.
سابىت : مۇستەھكەم،مۇقىم، قەھرىمان.
ھافىز : ساقلىغۇچى، قۇرئان كەرىمنى يادلىغان كىشى.
ھامىد : ھەمد ئېيتقۇچى، ئاللەنىڭ نېمىتىگە شۈكۈر قىلغۇچى.
ھەسەن : چىرايلىق ۋە ئەخلاقلىق.
ھۇسەين : ھەسەننىڭ كىچىكلىتىلگەن شەكلى.
ھەمزە : يولۋاس.
ھەيدەر : يولۋاس.
خالىد : باقىي، مەڭگۈ.
خەلىل : دوست، نەسىھەت قىلغۇچى، سادىق، سەمىمىي، ئورۇق(ئاۋاق)، پېقىر.
داۋۇد : ئىبرانىيچە ئىسىم بولۇپ مەنىسى قەدىردان (سۆيۈملۈك) دېگەن بولىدۇ.
زاكىر : ئاللەغا زىكىر- تەسبىيھ ئېيتقۇچى، ئېسىدە تۇتقۇچى، زېرەك.
زۇلفىقار : ئەلىي رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ قىلىچىنىڭ نامى.
رەجەب : ھىجرىيىنىڭ 7- ئېيى.
رۇستەم : پارىسچە جەسۇر، باتۇر، قەھرىمان دېگەن بولىدۇ.
رەشاد : توغرا، توغرا بولماق، ھىدايەت تاپماق، بىر خىل ئۆسۈملۈك.
زاھىر : نۇرلۇق، يۈزى يورۇق، رەڭگى چىرايلىق.
سالىم : قۇتۇلغۇچى، بېجىرىم.
سەئىد : تەلەيلىك، خۇشال.
سەلام : تەبرىك، تىنچلىق، ئامانلىق.
سۇلتان : پادىشاھ، قابىلىيەت، ھۆكۈمرانلىق قىلماق، ھۆججەت.
سۇلەيمان : قۇتۇلغۇچى، ساغلام.!
سەييىد : باشلىق، داھىي، خوجايىن.
سىراج : پانۇس، كۈن، چىراغ.
شاكىر : شۈكۈر قىلغۇچى، تەشەككۈر بىلدۈرگۈچى، رەھمەت ئېيتقۇچى.
شەرەف : ئالىيجاناب بولماق، ئېسىل بولماق، شان- شەرەپ، پەخىر، ئىگىز جاي.
شەرىف : ئېسىل، ئالىيجاناب، مۇنەۋۋەر، ئاقسۆڭەك، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئەۋلادى.
شەئبان : ھىجرىيىنىڭ-8 ئېيى.
شەۋكەت : كۈچ- قۇۋۋەت، شەۋكەت، جۈرئەت.
سابىر : چىداملىق، ئىرادىلىك.
سادىر : سۇدىن قايتقۇچى، نەتىجە.
سادىق : ئىخلاسمەن، راستچىل.
سالىھ : ياخشى، مۇۋاپىق، ئۇبدان، لايىق، تۈز.
تارىق : كېچىسى كەلگەن مېھمان، چولپان يۇلتۇزى.
تالىب : ئىزدەنگۈچى، تەلەپ قىلغۇچى، ئوقۇغۇچى.
تاھا : پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئىسمى.
تاھىر : پاك، پاكىز. تازا (كىر ئەمەس).
تەلئەت : مەنزىرە، سىرتقى كۆرۈنۈش، سىرتقى قىياپەت.
ئابىد : ئىبادەت قىلغۇچى، چوقۇنغۇچى، داۋاملىق ئىبادەت قىلغۇچى.
ئادىل : ئادىل، ھەققانىي، توغرا، ئىنساپلىق.
ئارىف : ئالىم، تونۇغۇچى، چىداملىق، مەرىپەتلىك، تونۇپ يەتكۈچى.
ئاسىم : ساقلىغۇچى، قوغدىغۇچى، توسقۇچى.
ئاكىف : ۋۇجۇدى بىلەن بېرىلگۈچى، باش چۆكۈرۈپ ئىشلىگۈچى، بىر يەردە تۇرغۇچى.
ئابباس : قوشۇمىسىنى كۆپ تۈرگۈچى، چىرايىنى بەك پۈرۈشتۈرگۈچى، قەھرىمان.
ئوسمان : ياۋا غاز، ئەجدىھا.
ئەرەفات : زۇلھەججە (ھىجرىيىنىڭ 12- ئېيى) نىڭ 9- كۈنى ھاجىلارنىڭ تۇرۇشى پەرز بولغان جاينىڭ ئىسمى.
ئىرفان : ياخشىلىق، ئىلىم، بىلىم، مەرىپەت،
ئەززام : ئىرادىلىك، قەھرىمان.
ئىززەت : غۇرۇر، كۈچ- قۇۋۋەت، غەلىبە، شان- شەرەپ.
ئىسمەت : گۇناھسىزلىق، مۇكەممەل بولۇش، قانائەتلىنىش، خاتالىقتىن يىراق تۇرۇش.
ئەلىي : ئۈستۈن، ئالىي، يۇقىرى، ئۇلۇغ.
ئاممار : كۆپ ئىمارەت سالغۇچى، ئىمانى كۈچلۈك، ئېغىر- بېسىق، سالماق، ھاياتى بويىچە ئىش باشقۇرغۇچى
غازىي غازات قىلغۇچى، جەڭ قىلغۇچى.
غالىب : غەلىبە قىلغۇچى، كۈچلۈك، زەپەرگە ئېرىشكۈچى.
فاتىھ : پەتىھ قىلغۇچى، ئاچقۇچى، باشلىغۇچى، جەڭدە غەلىبە قىلغۇچى، كۈچلۈك.
فارۇق : ھەق ناھەقنى ئايرىغۇچى، ئىككىنچى خەلىپە ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ لەقىمى.
فەرھات : خۇشال، شادلانغۇچى، سۆيۈنگۈچى.
فەيسەل : ئۆتكۈر قىلىچ، توغرا ھۆكۈم چىقارغۇچى، قازى، گۇۋاھچى.
قاسىم : تەقسىم قىلغۇچى.
كەرەم : سېخىلىق، مەردلىك، مەرەھمەت، خەير- ئېھسان.
كەرىم : سېخى، مەرد، شەپقەتلىك، مېھماندوست، ھۆرمەتلىك، ئېسىل، پەزىلەتلىك.
كەمال : مۇكەممەل بولماق، تولۇق بولماق، كۆڭۈلدىكىدەك بولماق، كامالەت.
مۇھەممەد : مەدھىيىلەشكە ئەرزىيدىغان، نۇرغۇنلىغان يۈكسەك خىسلەتلەرگە ئىگە زات.
مەھمۇد : مەدھىيىلەنگۈچى.
مۇختار : تاللانغان.
مۇراد : مەقسەت، مۇددىئا، ئارزۇ.
مەسئۇد : بەختلىك، بەرىكەتلىك، تەلەيلىك، خۇشال.
مەئسۇم : خاتالىق ۋە رەزىللىكتىن يىراق، ساقلانغۇچى.
مەنسۇر : غالىب، يەڭگۈچى، غەلىبە قىلغۇچى.
مۇئمىن : ئىمانلىق، ئىشەنگۈچى، ئاللەغا ئېتىقاد قىلغۇچى.
ناسىر : ياردەم بەرگۈچى.
نايىف : ئىگىز.
نەزىر : ئوخشىغۇچى.
نىئمەت : نازۇنېمەت، مەرھەمەت، ئىلتىپات.
نىيازىي : پارىسچە ئىسىم بولۇپ مەنىسى مەشۇق، مەھبۇب دېگەن بولىدۇ.
ھاشىم : شورپىغا نان چىلىغۇچى، بۇزغۇنچى، تارمار قىلغۇچى.
ياسىر : ئاسان، يۇمشاق، مۇلايىم، قاسساپ.
ياسىين : پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئىسمىلىرىدىن بىرى.
يەقۇب : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى.
يۇسۇف : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى.
يۇنۇس : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى.
يەھيا : بىر پەيغەمبەرنىڭ ئىسمى. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
جامال : گۈزەللىك.
قىز ئىسىملىرى
ئەبرار : ساداقەتمەن، كۆيۈمچان،
ئەمان : ئامانلىق، تىنچلىق، بىخەتەرلىك، خاتىرجەملىك، ئاراملىق، قوغدىماق، ئەھدە، كاپالەت، قەرز.
ئامىنە : خاتىرجەم، كۆڭلى توق، ساغلام.
ئەمىينە : ئىشەنچلىك، سادىق، ۋاپادار، بىخەتەر.
ئەنۋار : نۇرلار، يورۇقلۇقلار.
ئەنىيسە : كۆيۈمچان، خۇشخۇي، ئۈلپەت.
ئىمان : ئېتىقاد، تەسدىق، ئىشەنچ.
بۇشرا : خۇش خەۋەر، گۈزەللىك، چىرايلىقلىق، ھۆسن- جامال.
بىلقىيس : سەبەئ دېيىلىدىغان بىر قەدىمى مەملىكەتنىڭ ئايال پادىشاھى بولۇپ سۇلەيمان ئەلەيھىسسالامنىڭ زامانىدا ياشىغان،
سۇلەيمان ئەلەيھىسسالامغا تەسلىم بولغان ۋە ئىمان ئېيتقان.
گۈلنار : ئانار گۈلى.
جەمىيلە : چىرايلىق، ئۇز، گۈزەل، كېلىشكەن.
ھەبىيبە : سۆيۈملۈك.
ھەفىيزە : مۇھاپىزەت قىلىنغۇچى، ساقلانغۇچى.
ھەلىيمە : ئېغىر- بېسىق ۋە ئەقىللىك ئايال.
ھەمىيدە : شۈكۈر ئېيتقۇچى ئايال، ماختاشقا ئەرزىيدىغان ئايال.
ھەنىيفە : ياخشىلىق تەرەپكە بۇرالغۇچى ئايال، مۇسۇلمان ئايال، توغرىنى چىڭ تۇتقۇچى ئايال.
ھەۋۋا : ھەۋۋا ئانا، ئىنسانلارنىڭ ئانىسى، يېشىلغا مايىل قارا ياكى قارىغا مايىل قىزىل.
ھۇرىيە : پەرى، ھۆر، رەڭگى ئاقپىشماق پەۋقۇلئاددە كېلىشكەن ئايال.
خالىدە : مەڭگۈ، دائىم.
خالىسە : ساپ، پاكىز، خالىس، بەك ئاق.
خەدىيجە : ۋاقتىدىن بۇرۇن تۇغۇلغان قىز بالا.
زاكىرە : ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتى، خاتىرە، ئاڭ.
زاكىيە : پۇرىقى ئەتراپقا يېيىلىپ تۇرغۇچى.
زەكىيە : ھۇشيار ئايال، چېچەن ئايال، زېرەك ئايال.
رەشىيدە : ھىدايەت تاپقۇچى ئايال، ئاڭلىق ئايال، ئەقىللىق ئايال.
رەنا : بەك گۈزەل بولغانلىقتىن كۆرگەن كىشى مېھرىنى ئۈزەلمەي ئۇزۇنغىچە قاراپ قالىدىغان نەرسە.
زاكىيە : ياخشى ئۆسكۈچى.
زاھىدە : ئاخرەتنى ياخشى كۆرگەنلىكتىن دۇنياغا بېرىلمىگەن ئايال.
زاھىرە : گۈزەل ئايال، چىرايلىق ئايال، يۈزى يورۇق ئايال.
زۆھرە : چولپان يۇلتۇزى، ۋېنېرا، ئاپئاق، سۈزۈك رەڭ.
زەكىيە : پاك، گۇناھسىز، پەزىلەتلىك، ساپ، ئۆسكۈچى.
زەھرا : رەڭگى سۈزۈك ۋە نۇرلۇق، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ قىزى فاتىمەنىڭ لەقىمى.
زەينەب : كۆرۈنۈشى چىرايلىق خۇش پۇراق بىر دەرەخ، رىۋايەتلەردە كاككۇكنىڭ مەشۇقى سۈپىتىدە تەسۋىرلىنىدىغان ئەپسانىۋى
قۇشنىڭ نامى.
زىينەت : گۈزەللىك ۋە ھۆسن بېرىش ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان بۇيۇم، بېزەك، ھۆسن.
ساجىدە : سەجدە قىلغۇچى ئايال، باش ئەگگۈچى ئايال.
سارا : ئەڭ ياخشى ، تاللانغان، سەرخىل.
سالىمە : قۇتۇلغۇچى ئايال، بېجىرىم ئايال، ساغلام ئايال، ساق- سالامەت ئايال.
سەداد : توغرىلىق، راستچىللىق.
سەئدە : بەختلىق، بەرىكەتلىك.
سەئىدە : بەختىيار ئايال، تەلەيلىك ئايال، سائادەتمەن ئايال.
سالامەت : بېجىرىم، ئەيىبسىز، ساق.
سالام : سالام بەرمەك، سالام، تىنچ- ئامانلىق سورىماق، مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
سەلما : ھېچ ئەيىبى يوق ئايال.
سەلىيمە : قۇتۇلغۇچى ئايال، ئەيىبسىز ئايال.
سەمرا : بۇغداي ئۆڭلۈك ئايال.
سەمىيھە : مەرد ئايال، سېخى ئايال، قولى كەڭ ئايال.
سەمىيرە : كېچىدە مۇڭداشقۇچى ئايال، كېچىدە سۆھبەتلەسكۈچى ئايال.
سۇمەييە : ئىسلامنىڭ تۇنجى شەھىدى بولغان ساھابە ئايال(ئاللە تەئالا ئۇ ئايالدىن رازى بولسۇن).
سەييىدە : خانىم، خېنىم، خانزادە.
سىيما : ئالامەت، بەلگە، نىشان، ئەن، تامغا، تەقى- تۇرقى، سىرتقى كۆرۈنۈشى.
شادىيە : ناخشىچى ئايال.
شەرىيفە : شەرەپلىك ئايال، ئېسىل ئايال، ئالىيجاناب ئايال.
شەفىيقە : شەپقەتلىك ئايال.
شەمس : قۇياش، كۈن، بەك گۈزەل دېگەن مەنىدە مەجازەن ئىشلىتىلىدۇ.
شەھىدە : ئاللە يولىدا شەھىد بولغان ئايال.
شېرىن : تاتلىق، لەززەتلىك، بەك چىرايلىك بەك گۈزەل دېگەن مەنىلەردە مەجازەن ئىشلىتىلىدۇ.
سادىقە : راستچىل ئايال، ئىخلاسمەن ئايال.
سالىھە : ياخشى ئايال، توغرا يول ئۈستىدىكى ئايال.
سەبىيھە : گۈزەل ئايال، كېلىشكەن ئايال.
سەدىيقە : راستچىل ئايال سەمىمىي ئايال.
سەفىيە : ساپ،، پاك، سۈزۈك، روشەن، تاللانغان، سىرداش دوست، ھەقىقىي دوست.
تالىبە : ئېزدەنگۈچى ئايال، ئوقۇچى ئايال، تەلەپ قىلغۇچى ئايال.
تاھىرە : پاك ئايال، پاكىز ئايال.
تەييىبە : ھالال، پاكىز، ئۇبدان، بەلەن.
زەرىيفە : ھۇشيار ئايال، زېرەك ئايال، چېچەن ئايال.
ئائىشە : پەيغەمبەر ئەلەيھىسسلامنىڭ ئايالى ۋە مۆمىنلەرنىڭ ئانىسىنىڭ ئىسمى، كەيپىياتى ياخشى ئايال.
ئاتىكە : قىپقىزىل ۋە ئېسىل.
ئارىفە : ئىلىم- مەرىپەتلىك ئايال.
ئالىيە : ئىگىز، يۈكسەك، يۇقىرى، ئالىيجاناب.
ئىبادەت : تائەت، ناماز، قۇلچىلىق قىلماق، ئىبادەت قىلماق، دىنى ئەھكاملارنى ئورۇنلىماق.
ئەزىيزە : سۆيۈملۈك، ھۆرمەتلىك، قەدىرلىك، ئېسىل. كۈچلۈك.
ئەتىيە : سوۋغا- سالام، ھەدىيە.
ئەفىيفە : ئىپپەتلىك، پاك.
ئەلىيە : شەرەپلىك، ئىگىز، يۇقىرى، يۈكسەك.
ئىنايەت : كۆڭۈل بۆلمەك، غەمخورلۇق قىلماق، ساقلىماق، باشقۇرماق.
فائىزە : غەلىبە قىلغۇچى ئايال، مۇرادىغا يەتكۈچى ئايال. ئىز تورى بەك ياخشى
فائىقە : ھۆسن- جامالى بەك كېلىشكەن.
فاتىمە : بالىسىنى (سۈتىدىن) ئايرىغان ئايال.
فىردەۋس : باغ، بوستان، گۈلباغ، جەننەت.
فەرىيدە : يالغۇز، مىسلىسىز، قىممەتلىك گۆھەر.
قەمەر : ئاي.
كۇلسۇم : ئىككى مەڭزى ۋە يۈزى گۆشلۈك ئايال.
كەۋسەر : تاتلىق سۇ، جەننەتتە بىر ئۆستەڭ.
لامىئە : نۇر چاچقۇچى، داڭلىق.
لەتىيفە : مۇلايىم، مەرھەمەتلىك، مەدەنىيەتلىك.
لەيلا : بەك قاراڭغۇ ۋە ئۇزۇن كېچە، مەستلىك، مەستلىكنىڭ باشلىنىشى، ھاراقنىڭ كەيپى.
مارىيە : ئاقپىشماق ئايال.
مەريەم : سۇرىيانىيچىدە ئىگىز دېگەن بولىدۇ، ئىيسا ئەلەيھىسسالامنىڭ ئانىسىنىڭ ئىسمى.
مەلىيكە : مۈلۈكدار ئايال.
مۇنىيرە : نۇرلۇق، يۈزى يۇرۇق، گۈزەل، نۇر چېچىپ تۇرغۇچى.
نائىلە : ئېرىشكۈچى، سوۋغا- سالام.
ناجىيە : قۇتۇلغۇچى ئايال، تېز ماڭىدىغان تۆگە.
نادىرە : ھىكلەتلىك سۆز، لەتىپە، ئۆز زامانىدا تەڭدىشى يوق ئايال.
نادىيە : جەمئىيەت، يىغىن، كۇلۇب.
نارىمان : پارىسچە ئانارغا ئوخشاش دېگەن بولىدۇ.
نەجات : قۇتۇلماق، خالاس تاپماق.
نەجىيبە : تېگى- تەكتى ئېسىل، پەزىلەتلىك، زېرەك، نەپىس، ئەقىللىق.
نەجىيە : سىر، سىرداش دوست.
نەرگىس : تەڭگىچە ئاق ياكى سېرىق گۈلى بولغان بىر خىل ئۆسۈملىك بولۇپ گۈلىگە كۆزلەر ئوخشىتىلىدۇ.
نەزىيھە : ئىپپەتلىك، رەزىللىكلەردىن يىراق.
نەسرىن : ئەتىردەك پۇرايدىغان بىر خىل ئاق گۈل.
نەسىيمە : مەيىن شامال، ئىللىق ھاۋا.
نۇسرەت : غەلىبە، زەپەر، قۇتۇلۇش.
نەزىيرە : ئوخشىغۇچى.
نەئىيمە : تۇرمۇشى ياخشى ۋە كۆڭلى خاتىرجەم.
نۇر جاھان : جاھاننىڭ نۇرى.
ھاجەر : ئىبراھىم ئەلەھىسسالامنىڭ ئايالىنىڭ ئىسمى.
ھادىيە : يېتەكچى ئايال، توغرا يولغا باشلايدىغان ئايال.
ياسەمىن : خۇش پۇراقلىق بىر خىل ئۆسۈملۈك.
تۆۋەندىكى ئىسىملار بەلىكىم باشقىچە ئاڭلىنىشى مۇمكىن شۇنداقتىمۇ يوللاپ قوياي:
ئاباقان---ئەجداد قېنى،نەسىلنىڭ داۋامى
ئاتئال---ئېتىڭ تارالسۇن،داڭىق قازان ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئاجۇن---دۇنيا،ئالەم
ئاداشقول---قىرىنداشلىق،دوستلۇق قولى
ئارخان---خاراكتىرى ئۈستۈن،غورۇرلۇق خاقان
ئارىغ---ساپ،پاكىز،مۇقەددەس
ئاقبۇغرا---ئاق رەڭلىك ئەركەك تۆگە

ئاقتۇرمۇش---پاكىز،ئاق،پاك
ئاقمان---سەمىمى،تۈز كۆڭۈل كىشى
ئالىپتېكىن---قەھىرمان شاھزادە
ئالىپتۇغ---باتۇرلۇقنىڭ سىموۋلى بولمىش تۇغ
ئالچۇر---بەخىت تاپ،قۇت تاپ. ئۇرخۇن ئۇيغۇر خاندىنلىغىنىڭ 6-خانى قۇتلۇق بىلگە خاننىڭ ئىسمى
ئاياز---قىش پەسلى،سوغوققان،ئېغىر بىسىق كىشى
ئايتۇغ---ئايدەك جىلۋىلەنگەن تۇغ
ئايتۇغمىش---ئايدىن تۇغۇلغان
ئايتېكىن---ئايدەك سۈلكەتلىك يىگىت،شاھزادە !
ئايقاچ---سۆز قىلغان،ئەقىل بىرىدىغان كىشى،خەلىق شائىرى،شائىر
ئاقبىكە---ئاپئاق،بەدىنى سۈزۈك خېنىم،مەلىكە
ئايتۇرا---قەدىمدە ئۇيغۇرلارنىڭ يەنە بىر ئاتىلىشى 'تۇرا' ،بۇ دېمەك ئۇيغۇر نەسلىدىن بولغان گۈزەل قىز، ئۇيغۇرنىڭ ئېيى
ئايچىن---ھەقىقىي،چىن ئاي
ئايزېت--- قەدىمكى تۈركلەر مۇھەببەت ئىلاھىنى مۇشۇنداق ئاتىغان.
ئەدگۈ---ياخشى،ئېسىل
ئاچارى _______ ھەزرەت،ئۇستاز.
تۇنيۇقۇق---ئالى مەرتىۋە ئېگىسى،ھەممە ئىشنى ئۆز ئالدىغا بېجىرگۈچى
تۇرا---قەدىمقى ئۇيغۇر قەبىلىلىرىنىڭ بىرى بۇلۇپ،موڭغۇلىيەدىكى تۇغلا دەريا ۋادىلىرىدا پائالىيەت ئىلىپ بارغان.
مۇناسىبەتلىك ئىسىملاردىن---تۇراخۇن(تۇرائاخۇن)،تۇرابەگ،تۇرابېك(5-ئەسىرلەردىكى تۇرا نامىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ قەبىلە
ئاقساقىلىنىڭ ئىسمى مۇشۇنداق)،تۇراجان( تۇرا نەسىللىك كىشى،بۇنىڭدا كىيىنچە جان دىگەن پارىس تىلى ئۇيغۇرچىغا سىڭىپ
ئۆزگەرگەن)،تۇراخان،تۇراگۈل( گۈل پارىسچە).
تاڭچېچەك---تاڭ سەھەردە ئېچىلغان گۈل

مەنبە:ئەلكۈيى تورى

Intil · ۋاقتى: 2010-8-9 16:15:59

ئاتامانلار: ئۇيغۇر تىلى نامرات تىل ئەمەس دېگەن تېما ئۈچۈن ئاتالغۇلارنى مۇشۇ يازما ئاستىغا توپلاپ قويىلى.
قەدىمكى ئۇيغۇرلار قوللانغان ئىسىملار (لاتىنچە)

Intil · ۋاقتى: 2011-4-24 03:14:01

ئۇيغۇر تىلىدىكى بىر قىسىم قەدىمى سۆزلەرنىڭ مەنىسى

1 . ئاتابېك : بۇ ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، ئوردا تەربىيىچىسى دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ .

2 . باسقاقبەگ : بۇ ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، ھازىرقى ۋىلايەت دەرىجىلىك ئۇرۇننىڭ باشلىقىغا تەڭ ئەمەلنى كۆرسىتىدۇ .

3 . باقاۋۇل : باقاۋۇل ئاتالغۇسى تۈۋەندىكىدەك ئۇچ خىل ئادەمگە قارىتىلغان . بىرى ، ئىلگىرىكى دەۋىرلەردە پادىشا ياكى ئەمىرلەر سارىيىدا تاماق- غىزالارغا مەسئۇل ئەمەلدار . يەنە بىرى ، ئاشپەز . ئۈچۈنچىسى ، باققۇچى ، قارىغۇچى ، مەھبۇسلارنى يىراققا يەتكۈزۈشتە تاماق- غىزا ، يېتىپ- قۇپۇش ئىشلىرىغا قارايدىغان ئەمەلدار قاتارلىقلار .

4 . بەگ : بۇ ئاتالغۇ قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدا "بىك ، بەك" دەپ تەلەپپۇز قىلىنغان . كىيىن "بەگ" دەپ ئۆزگەرگەن . مەنىسى "ئۇلۇغ ، چوڭ" دىگەنلىك بۇلىدۇ . قەدىمقى چاغلاردا "بەگ" قەبىلە باشلىقى ، يۇرت چوڭى دىگەن مەنىنى بىرەتتى . كىيىن ھەربى قۇماندان مەنىسىنىمۇ بىلدۈرگەن . چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرى ئەمەلدارلارنىڭ نامىنى بىلدۈرگەن .

5 . پاششاپبەگ : "پاششاپبەگ" پارىسچە بىلەن ئۇيغۇرچىدىن بىرىككەن ئىسىم بۇلۇپ ، قەدىمقى مەمۇرى ئەمەلنى كۆرسىتىدۇ .

6 . پانساتبەگ : "پانساتبەگ" 40 - 50 ئۆپچۆرىسىدىكى ئادەمگە باشچىلىق قىلىدىغان ئەمەلدارنى كۆرسىتىدۇ .

7 . تەڭرىقۇت : "تەڭرىقۇت" قەدىمقى ھونلارنىڭ خاقانىنىڭ نامى بۇلۇپ ، "خۇدا بەرگەن بەخىت" دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ .

8 . تۇتۇقبېگى : " بۇ قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىغا مەنسۇپ ئاتالغۇ بۇلۇپ ، "تۇتۇپ تۇرغۇچى بەگ ، ئىدارە قىلغۇچى بەگ" دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ . ئەينى ۋاقىتتا ھازىرقى ئۆلكە باشلىقىغا تەڭ ئەمەل نامى .

9 . چاپاۋۇل : بۇ ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، قۇشۇننىڭ ئالدىدا ماڭغان ھۇجۇمچى لەشكەرلەر ياكى يولنى دۈشمەننىڭ ھىيلىسىدىن تازىلاپ ماڭغۇچى چاپارمەنلەردۇر .

10 . چاۋۇشبېگى : چاۋۇشبېگى جەڭلەردە سەپلەرنى تۈزەيدىغان ، ئۇرۇش قىلمىغان ۋاقىتلاردا ئەسكەرلەرنى خەلىققە زۇلۇم سېلىشتىن چەكلەيدىغان ئەمەلدار .

11 . چەپ قول بىلىكخان : ھونلاردا تەڭرىقۇتتىن قالسىلا چەپ قول بىلىكخان دىگەن مەنسەپ بولغان . تەڭرىقۇت ئۆلسە ياكى تەخىتتىن چۈشسە ئۇ تەخىتتە ئولتۇرغان .

12 . چۆپدار بىگى : بۇ پارىسچە سۆز بۇلۇپ ، "چۆپ" كالتەك ، ھاسا مەنىسىنى ، "دار" ئىگە ، تۇتقۇچى دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ . چۆپدار بېگى "كالتەك تۇتقۇچى" دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ . چۆپدار بەگ ئەنە شۇلارنىڭ باشلىقىنى ، يەنى جىسەكچىلەر باشلىقىنى كۆرسىتىدۇ .

13 . دەججال : بۇ ئەرەپچە سۆز بۇلۇپ ، ئالدامچى ، ھىلىگەر دىگەن مەنىلەردە ئىشىلتىلىدۇ .

14 . دەرۋىش : بۇ پارىسچە سۆز بۇلۇپ ، "گاداي ، پېقىر" دىگەن مەنىلەرگە ئىگە . ئىسلام دىنىدا تەسەۋۋوپ يولىغا كىرىپ ، ئەمگەك قىلماي ، گادايلىق ، تەركىدۇنيالىق ، خەير- ئىھسان بىلەن ھايات كۈچۈرىدىغان شەخىسنى كۆرسىتىدۇ .

15. دورغا : بۇ بەگلەرنىڭ بۇيرۇقىنى ئىجىرا قىلىش ئەھۋالىنى پۇقرالار ئارىسىغا بېرىپ ، داۋاملىق سۈرۈشتە قىلىپ ھەيدەكچىلىك قىلغۇچىلارنى كۆرسىتىدۇ .

16 . سانغۇن : بۇ ھونلار دەۋرىدىكى ھەربى قۇماندان نامى بۇلۇپ ، ھازىرقى گېنرالنىڭ دەرىجىسىگە تەڭ .

17 . سەردار : بۇ پارىسچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، باتۇرلار باشلىقى ، مەرگەنلەرنىڭ چوڭى دىگەنلىكتۇر .

18 . سەركار : بۇ پارىسچە سۆز بۇلۇپ ، ئىش بېشى ، نازارەتچى دىگەن مەنىلەرگە ئىگە .

19 . سەركەردە : بۇ پارىسچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، قۇشۇن باشلىقى ، قۇماندان دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ .

20 . سۇركاۋۇل : بۇ ئەرەپچە بىلەن ئۇيغۇرچىدىن بىرىككەن سۆز بۇلۇپ ، قورغاننىڭ باش ئەمەلدارى ، قورغاننى مۇھاپىزەت قىلغۇچى ئەمەلدار دىگەن مەنىلەرگە ئىگە .

21 . غۇجىدار : "غۇجىدار" غۇجا دەپمۇ ئاتىلىدۇ . ئەسلىدە "خۋاجە" بۇلۇپ ، ئۇستاز ، بەگ ، مەخدۇم دىگەن مەنىدىكى سۆز . "دار" تۇتقۇچى دىگەن مەنىدىكى پارىسچە سۆز . ئۇ بايلارنىڭ ئائىلە ۋە مۈلكىنى ۋاكالەتەن باشقۇرغۇچىلارنى كۆرسىتىدۇ .

22 . قازى : "قازى" ئەرەپچە سۆز بۇلۇپ ، ھۈكۈمنى كەسكۈچى دىگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ . ئۇ قانۇنى جازا ۋە دەۋا ئىشلىرىنى بىۋاستە بىر تەرەپ قىلغۇچى ، ھازىرقى سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقىغا ياكى باش سوتچىغا تەڭ ئەمەل نامى .

23 . قاغان : بۇ قەدىمقى ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ بۇلۇپ ، "پادىشا ، بەگ" دىگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ . كىيىن "خاقان" دەپ ئاتالغان .

24 . قۇرىغار : "قۇرىغار" كۆك تۈرۈكلەرنىڭ غەرىبى قىسىمىدىكى رايۇنلارنىڭ جۇغراپىيىلىك نامى بۇلۇپ ، ئەسلىدە "قۇرى '' ، "قۇرايا" ( غەرب ) ، "قۇرىغادۇ" ( غەرىبى تەرەپكە ) دىگەن سۆزلەردىن كىلىپ چىققان .

25 . قورۇقچى : بۇ قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدا قورغان ساقلىغۇچى ئەسكەرنىڭ نامىنى بىلدۈرىدۇ .

26 . قورۇقچىبەگ : قورۇقچىبەگ مەملىكەتنىڭ چوڭ شەھەرلىرىگە يىراق بولغان چەت ، ياقا قورغان سېپىللىرىنى مۇداپىيە قىلىشقا ۋە باشقۇرۇشقا مەسئۇل قىلىنغان ئەمەلدار بۇلۇپ ، ئۇلار بۇ خىل قورۇق - قورغانلارغا جايلىشىپ ، بىر تەرەپتىن يەرلىك خەلىققە نازارەت قىلىپ ، ئۇلاردىن يىققان باج - سېلىقلارنى يۇقىرىغا يەتكۈزسە ، يەنە بىر تەرەپتىن چېگرانى قوغداپ ، يوللار ۋە ئۆتەڭلەرنىڭ ئامانلىقىنى كاپالەتلەندۈرگەن .

27 . مۆھۈردار : مۆھۈردار تامغا تۇتقۇچىنى كۆرسىتىدۇ . ئىلگىرى يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلارنىڭ كاتىپىمۇ شۇنداق ئاتالغان .

28 . مىرزا : مىرزا - كاتىپ ياكى ئوردا پۈتۈكچىسىنى كۆرسىتىدۇ .

29 . ئوڭ قول بىلىكخان : ئوڭ قول بىلىكخان ھونلار دەۋرىدىكى سول قول بىلىكخاندىن بىرئاز تۈۋەن تۇرىدىغان ئەمەل نامى . شۇ دەۋرلەردە سول قول بىلىكخان تەڭرىقۇتتىن كىيىنلا تۇرىدىغان باش ئەمەلدار بولغان .

30 . ئىنانچى : "ئىنان" قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدا "ئىشەنمەك" دىگەن مەنىدىكى سۆز . ئىنانچى – ئىشەنچلىك ئەمەلدار ياكى مەسلىھەتچى دىگەن مەنىگە ئىگە .

Intil · ۋاقتى: 2011-4-24 03:14:32

ئۇيغۇر 12مۇقامنىڭ ئۇيغۇرچە مەنىسى مۇنداق ئىكەن:
ئومۇمىي ئاتالغۇ بولغان<<مۇقام>> __ ئورۇن،دەرىجە،،دائىرە دېگەن مەنىگە ئېگە بولۇپ،بۇنىڭ ئىچىدىكى 12مۇقامنىڭ يەنە ئۆز ئالدىغا مەنىللرى بار ئىكەن.
1-<<راك مۇقامى>> __ ھۆرلۈككە تەلپۈنۈش.
2-<<چەبىيات مۇقامى>>__ نەپىس،گۈزەللىكنى سېغىنىش.
3-<<مۇشاۋىرەك مۇقامى>>__ راستلىق،چىنلىق،توغىرلىققا تەلپۈنۈش.
4-<<چارگاھ مۇقامى>>__خەلقنىڭ ئاسايىشلىققا ،تاڭغا،گۈزەل ھاياتقا بولغان تەلپۈنىشى.
5-<<پەنجىگاھ مۇقامى>>__ بۇ مۇقامنىڭ بۇرۇنقى ئىسمى <<بۇزرۇك مۇقامى>> بولۇپ،ئۇلۇغلۇق،يۈكسەكلىككە تەلپۈنۈش.
6-<<ئۆزھال مۇقامى>>__ بۇ مۇقامنىڭ بۇرۇنقى ئىسمى<<كۆجەك مۇقامى>>بولۇپ،كىچىك پېئىللىق .
7-<<ئەجەم مۇقامى>>__<<ئەجەم>> ئەرەبچە سۆز بولۇپ،شۇ دەۋىردە ئەرەبلەر ئۇيغۇرلارنى ئەجەم دەپ ئاتىغان.ئەرەبلەر ئۆزىنىڭ مۇزىكىسىنى ئەزىزلەش مەقسىتىدە ئەرەبلەرنىڭ ئۆزلىرىنى ئاتىغان بۇ سۆزىنى ناخشا-مۇزىكىنىڭ نامى سۈپىتىدە قوللانغان.
8-<<ئوششاق مۇقامى>>__ئاشىقلار،پىدائىيلار ،ئاشىقلار ساداسى.
9-<<بايات مۇقامى>>__ بۇ مۇقامنىڭ بۇرۇنقى نامى ساباھان بولۇپ،ئەسلەش دېگەن مەنىسى بار ئىكەن.ھازىرقى مەنىسى ياد ئېتىش،يورۇقلۇقنى ئىزدەش.
10-<<ناۋا مۇقامى>>__ جاسارەت،كۈچ-قۇۋەت.
11-<<سىگاھ مۇقامى>>__ بۇ مۇقامنىڭ بۇرۇنقى نامى<< پەسىللىك مۇقامى>>بولۇپ، ئارىسلاننى ھەيران قالدۇرۇش دېگەن مەنىدە ئىكەن.سىگاھنىڭ ئەسلى تەلەپپۇزى<<شىگاھ>>بولۇپ،بۇنىڭ مەنىسى غەپلەتتىن ئويغىتىش،غەرەتلىنىش.
12-<<ئىراق مۇقامى>>__دەريا قىرغىقىنىڭ ئۆرۈلۈشى دېگەن مەنىسى بار بولۇپ،خەلقنىڭ قاينام-تاشقىنلىق روھى .
ئۇيغۇر 12مۇقامى جەمئىي 268ئاھاڭ(نەغمە)،2700مىسرادىن ئارتۇق بولۇپ،ئۇنى باشتىن-ئاخىر ئۇلاپ ئورۇنلاشقا 24سائەت كېتىدۇ.
مەنبە:<<تارىم غۇنچىللىرى>>ژورنىلىنىڭ2009-يىللىق7-سانى.

خەنجەر · ۋاقتى: 2011-9-10 23:54:31

مەن بۇ ئېسىل تېمىنى ساقلىۋالدىم .

bulbul521 · ۋاقتى: 2012-3-10 15:33:29

كۆپ رەھمت سىزگە! يەنە بولسا بىلۋالساق !

ھېسابات		ساقلاش	پارول قايتۇرىۋېلىش
پارول			تىزىملىتىش

مىكروبلوگ[ يېڭى | 24 سائەت | 7 كۈن | 30 كۈن ]

قەدىمكى ئۇيغۇرلار قوللانغان ئىسىملار

باھا سۆز

باھا سۆز