تۇرغۇن تۈيۈپ:باي ناھۈيۈسۈ تارۈخۈ(1)چوڭ ېۈشلار

تۇرغۇن13325

	چوڭ ېۈشلار خان سۇلالۈسۈ دەۋرۈ شېنجۆ 2 _ يۈلۈ (مۈلادۈيۈدۈن  ېلگۈرۈكۈ  60 _يۈلۈ ) ھۇن باتۈسقانۈ خەن سۇلالۈسۈگە ېەل بولدۈ . خەن سۇلالۈسۈ كۈسەندۈكۈ ېۇرلۈدا  غەربۈي  يۇرت  قۇرۇقچۈبەگ  مەھكۈمۈسۈ قۇردۈ ،باي قۇم بەگلۈكۈ بۈلەن بۈللە خەن سۇلالۈسۈنۈڭ زېمۈن تەۋەلۈكۈگە ېۆتتۈ. جيەنجاۋ 3-يۈلۈ (مۈلادۈيۈدۈن ېلگۈرۈكۈ36_يۈلۈ ) -غەربۈي يۇرت قۇرۇقچۈبېگۈ گەن يەنشۇ  ھازۈرقۈ ېونسۇ ، باي ناھۈيۈلۈرۈ تۇتۈشۈدۈغان جايدۈكۈ  تاغ يولۈ ېارقۈلۈق  كانجۇتغا بېرۈپ  كانجۇتغا قېچۈپ بېرۈۋالغان ھۇن تەڭۈرۈقۇتۈ قۇتېۇشنۈ تېرۈك تۇتۈۋېلۈپ كاللۈسۈنۈ ېالدۈ . يېڭۈ ۋاڭماڭ زامانۈنۈڭ  تۈيەنفېڭ  3_يۈلۈ (16 _يۈلۈ ) قۇم ېونسۇنۈ ېۆزۈگە قۇشۇۋالدۈ ، باينۈڭ غەربۈي تەرەپلۈرۈ يەنلا  قۇمغا قارۈدۈ . شەرقۈي خەن سۇلالۈسنۈڭ جيەنۋۇ 22 _يۈلۈ (46 _يۈلۈ ) قۈشتا  ساكاراېۇل بېگۈ شيەن كۈسەن بېگۈنۈ ېۆلتۈرۈپ ،كۈسەن ، قۇملارنۈ ېۆزۈگە قۇشۇۋالدۈ ،باي ساكاراېۇل بېگۈنۈڭ ھۈكۈمرانلۈقۈدا بولدۈ . شەرقۈي خەن سۇلالۈسۈنۈڭ جاڭخې  1 _يۈلۈ (87 _يۈلۈ ) بەن چاۋ ساكاراېۇلنۈ  يۇقاتتۈ ، ساكاراېۇلغا قاراپ كۈلۋاتقان كۈسەن ،قۇم بەگلۈكلۈرۈنۈڭ  ېەسكەرلۈرۈ تەرەپ _ تەرەپكە قېچۈپ كەتتۈ .       شەرقۈي خەن سۇلالۈسۈنۈڭ يۇڭگۇاڭ  3 _يۈلۈ (91 _يۈلۈ ) 12 –ېايدا باي قۇم ،كۈسەنلەر  بۈلەن بۈرلۈكتە  خەن سۇلالۈسۈغا ېەل بولدۈ .       شەرقۈي خەن سۇلالۈسۈنۈڭ يۇڭچۇ  1 _ يۈلۈ (107 _يۈلۈ ) 6-ېايدا خەن سۇلالسۈ غەربۈي يۇرت قۇرۇقچۈبەگ مەھكۈمسۈدۈن ۋاز كەچتۈ.باي تەۋەسۈ قايتۈدۈن ھۇنلارنۈڭ ھۈكۈمرانلقغا ېۆتتۈ.      شەرقۈي خەن سۇلالسۈنۈڭ يەنگۇاڭ3-يۈلۈ (124-يۈلۈ) بەن يۇڭ كۈسەن ،قۇم بەگلۈكلۈرۈنۈڭ  قۇشۇنۈنۈ باشلاپ  قاڭقۈللارنۈڭ ېالدۈ ېوردسۈغا ھۇجۇم قۈلدۈ.باي تەۋسۈ كۈسەن،قۇملار بۈلەن بۈللە يەنە خەن سۇلالۈسۈغا قاردۈ . يۇڭشۇ 4 –يۈلۈ (158 –يۈلۈ ) 8 –ېايدا كۈسەننۈڭ  سول قانات سانغۇنۈ ليۇ پۈڭگو ھازۈرۈقۈ باي ناھۈيۈسۈنۈڭ شەرقۈي شۈمالدۈكۈ كۈلەلۈك تېغۈدا قاراۋۇلخانا قۇردۈ ھەم ېۆزۈنۈڭ  تۆھپۈسۈنۈ خاتۈرلەش ېۈچۈن بۇ يەرگە ېابۈدە تۇرغۇزدۈ . ۋېي ،جۈن  سۇلالۈلۈرۈ ۋە جەنۇبۈي ، شۈمالۈي سۇلالۈلەر  دەۋۈرلۈرۈ ۋېي سۇلالۈسۈنۈڭ خۇاڭچۇ 3 –يۈلۈ (222 –يۈلۈ ) باي كۈسەننۈڭ تەركۈبۈدە غەربۈي يۇرت قورۇل چېرۈكچۈبېگۈگە قاردۈ . جۈن سۇلالۈسۈنۈڭ شۈيەنكاڭ 1 –يۈلۈ (335 –يۈلۈ ) غەربۈي يۇرت تامامەن ېالدۈنقۈ لياڭ سۇلالۈسۈنۈڭ زېمۈنغا تەۋە بولدۈ ، باي            كۈسەننۈڭ  تەركۈبۈدە غەربۈي يۇرت چېرۈكچۈبېگۈ ياڭ شۈەننۈڭ باشقۇرشۈدا بولدۈ . جۈن سۇلالۈسۈنۈڭ يۇڭخې 1 –يۈلۈ (345 –يۈلۈ ) 12 –ېايدا جاڭ جۈن كۈنگۈتكە جازا يۈرشۈ قۈلدۈ . بۇنۇڭدۈن بۇرۇن          كۈنۈگۈت بېـگۈ ېار چۇنۈ خۇي كۈسەن بېگۈ سۇۋرارنا شەننۈ يوقۈتۈپ كۈسەن بەگۈلۈكۈنۈ ېۈگۈلۈۋالغاچقا ، بايمۇ كۈنگۈت بەگۈلۈكۈنۈڭ ھۈكۈمۈرانلۈقۈدا بولغانۈدۈ . ېالدۈنۈقۈ چۈن سۇلالۈسۈنۈڭ جۈيەنيۈەن 19 –يۈلۈ (383 –يۈلۈ ) ېالدۈنقۈ لۈياڭ بۈگۈ لۈگۇڭ قوشۇن باشلاپ غەربۈي يۇرتقا يۈرۈش قۈلدۈ . كۈيۈنكۈ يۈلۈ ېۇ كۈسەن شەھۈرنۈ ېالدۈ ،شۇنۈڭ بۈلەن كۈسەنگە قارام بۇلۇپ كۈلۋاتقان باي ېالدۈنقۈ چۈن بەگلۈكۈگە بېقۈندۈ . كۈيۈنكۈ لياڭ بەگۈلۈكۈنۈڭ تەيېەن 1- يۈلۈ (386-يۈلۈ) ليۇ گۇاڭ كۈيۈنكۈ لۈياڭ ھاكۈمۈيۈتۈنۈ قۇردۈ. كۈيۈن ېۇنۈڭ ېوغۈلۈ لۈفۇ خاننۈڭ ېەمۈرۈ بۈلەن غەرۈبنۈ تۈنۈچلاندۇرغۇچۈ سانغۇن، غەربۈ يۇرۇت   باشقۇرۇقچۈبېگۈ بولدۈ، باي ېۇنۈڭ باشقۇرۇشۈغا ېۆتتۈ. كۈيۈنۈك لۈياڭ بەگلۈكۈنۈڭ شيەننۈڭ 1-،2-يۈللۈرۈ (399 -،400-           يۈللۈرۈ ) 3 –ېەسۈرنۈڭ ېاخۈرلۈرۈدۈن 4 –ېەسۈرنۈڭ باشلۈرۈغۈچە قۈزۈل مۈڭېۆيۈ     قېزلۈشقا باشلۈدۈ . شۈمالۈي ۋېۈي سۇلالۈسۈنۈڭ تەيچاڭ 7 –يۈلۈ (422 –يۈلۈ ) كۈسەن ۋە ېۇنۈڭ تەۋەسۈدۈكۈ باي شۈمالۈي لۈياڭ سۇلالۈسۈغا قارۈدۈ . شۈمالۈي ۋېۈي سۇلالۈسۈنۈڭ تەيپۈڭ جېنجۈن 9 –يۈلۈ (448 –يۈلۈ ) شۈمالۈي ۋېۈي سۇلالۈسۈ كۈسەنگە ھۇجۇم قۈلدۈ . كۈسەن، بايلار شۈمالۈي سۇلالۈسۈغا قارۈدۈ . شۈمالۈي ۋېۈي سۇلالۈسۈنۈڭ جېڭشۈ 4 –يۈلۈ (507 –يۈلۈ ) كۈسەن ۋە ېۇنۈڭ تەۋەلۈكۈدۈكۈ باي ېېفتالۈتلارنۈڭ  ھۈكۈمۈرانۈلۈقۈغا ېۆتتۈ . شۈمالۈي جۇ سۇلالۈسۈنۈڭ باۋدېڭ 5 –يۈلۈ (565 –يۈلۈ ) تۈركۈلەر ېېفتالۈتلارۈنۈ يۇقاتتۈ . باي كۈسەن بۈلەن بۈللە تۈرۈكلەرنۈڭ       ھۈكۈمۈرانلۈقۈدا    سۈي سۇلالۈسۈنۈڭ كەيخۇاڭ 3 –يۈلۈ (583 –يۈلۈ ) تۈرۈك خانلۈقۈ  شەرقۈي تۈرۈك خانلۈقۈ ۋە غەربۈي تۈرۈك خانلۈقۈ دەپ ېككۈگە بۈلۈندۈ . باي غەربۈ تۈرۈك خانلۈقنڭ ھۈكۈمۈرانلۈقۈدا بولدۈ . سۈي سۇلالۈسۈنۈڭ دايۈ يۈللۈرۈنۈڭ ېوتتۇرلۈرۈ (610 –يۈللۈر ۈ) قۈزۈل   مۈڭېۆيۈنۈڭ 205 –ېۆڭكۈردۈكۈ تام رەسملۈرۈگە كۈسەن بېگۈ توتۈكا كۈسەنچە بېغۈشلۈمۈسۈ يېزۈلدۈ. تاڭ سۇلالۈسۈ دەۋۈ ۋۇدۈ 7 –يۈلۈ (624-يۈلۈ ) قۈزۈل مۈڭېۆيدۈكۈ تام رەسملۈرۈگە سە بېگۈ سۇۋارناتۈۋارنڭ كۈسەچەبېغۈشلۈمۈسۈ يېزۈلدۈ . جېنگۇەن4-يۈلۈ (630-يۈلۈ ) قۈشتا شۈەناڭ كۈسەنۈن غەرۈبۈكە قاراپ ېككۈ كۈن مېڭۈپ ھازۈرۈقۈ سايرامدۈن ېۆتكەندە شۈمالدۈكۈ تاغدۈن كەلگەن 2000دۈن ېارتۇق تۈرۈك ېەسكۈرۈ بۇلاڭ –تالاڭ قۈلدۈ تۈرۈك ېەسكۈرلۈرۈ ېولجۈنۈ تەڭ بۈلۈشەلمەي ،ېۆز ېارا ېۇرشۇپ تەرەپ –تەرەپكە تارقۈلۈپ كېتۈشتۈ ، كۈيۈن شۈەنزاڭ يەنە ھازۈرۈقۈ باي بازۈرۈ ېارقۈلۈق غەرۈبكە قاراپ سەپەر قۈلدۈ . جېنگۇەن 21-يۈلۈ (647-يۈلۈ ) كۈسەن سۇۋارناتۈۋا ېۆلدۈ . ېۇنۈڭ ېورنۈغا ېنۈسۈ خەرۈپوسپا  ۋارۈسلۈق قۈلدۈ ، قۈزۈل مۈڭېۆيدۈكۈ تام رەسملۈردە ېۇنۈڭ كۈسەنچە بېغۈشلۈمسۈ بار . جېنگۇەن 22 –يۈلۈ (648 –يۈلۈ ) تاڭ سۇلالۈسۈ كۈسەندە ېەنشۈ قۇرۇقچۈبەگ مەھكۈمۈسۈ قۇردۈ ، باي ېۇنۈڭ باشقۇرشۈدا بولدۈ . شيەنچۈڭ 3-يۈلۈ (658-يۈلۈ) تاڭ سۇلالۈسۈ قۇم ېايمۈقۈنۈ قۇردۈ،باينۈڭ غەربۈي تەرەپلۈرۈ قۇم ېايمۈقۈغا قارۈدۈ.   جېنيۈن 5 – يۈلۈ (789 )يۈلۈ تۈبۈتلەر تەڭۈرۈتاغنۈڭ جەنۇبۈنۈ ېۈگۈلۈدۈ ، باي تۈبۈتلەرگە تەۋە بولدۈ . جېنيۈن15 – يۈلۈ (799 –يۈلۈ) ېۇيغۇرلار كۈسەن ، بايلارنۈ ېالدۈ . خۇيچاڭ 2 – يۈلۈ (842 – يۈلۈ) قۈرغۈزلار  كۈسەن ، بايلارنۈ ېالدۈ . داجۇڭ 2 – يۈلۈ (848 – يۈلۈ ) ېۇيغۇرلارنۈڭ باشقا بۈر قەبۈلۈسۈدۈن مەڭلۈك تېگۈن ېەنشۈدە ېۆزۈنۈ قاغان دەپ جاكارلۈدۈ ، بۇلار تارۈختا  كۈسەن ېۇيغۇرلۈرۈ دەپ ېاتالدۈ ،باي مۇشۇ خانلۈقنۈڭ باشقۇرشۈدا بولدۈ . جۈڭفۇ 2 – يۈلۈ (893 –يۈلۈ ) قاراخانۈيلار سۇلالۈسۈ قەشقەرنۈ پايتەخۈت قۈلدۈ ، باي ېۇنۈڭ تەسۈر داېۈرسۈدە بولدۈ . سۇڭ ، يۈەن سۇلالۈلۈرۈ دەۋرۈ سۇڭ سۇلالۈسۈنۈڭ شۈەنخې 5 – يۈلۈ (1124 – يۈلۈ) كۈسەن ۋە ېۇنۈڭ تەۋەلۈكۈدۈكۈ باي قارا قۈتانۈلارنۈڭ باشقۇرۇش تەۋەلۈكۈگە ېۆتتۈ . جەنۇبۈي سۇڭ سۇلالۈسۈنۈڭ جيادۈڭ 4 – يۈلۈ (1211 – يۈلۈ ) نايمان شاھزادۈسۈ كۈچلۈك قارا قۈتان  ۈاننۈڭ تەختۈنۈ تارتۈۋالدۈ ، باي ېۇنۈڭ  ھۈكۈمرانۈلۈقۈدابولدۈ .   مۇڭغۇل خانۈ چۈڭگۈزخان  زامانۈنۈڭ 13– يۈلۈ (1218 – يۈلۈ ) چۈڭگۈزخان قۇشۇنۈنۈڭ سانغۇنۈ جەبەنويان قۇشۇن باشلاپ كېلۈپ كۈچلۈكنۈ ېۆلتۈرۈپ ، باي قاتارلۈق جايلارنۈ ھۇكۇمرانلۈق ېاستۈغا ېالدۈ . مۇڭغۇل خانۈ چۈڭگۈزخان زاماننۈڭ 20 – يۈلۈ (1225 – يۈلۈ ) چۈڭگۈزخان ېوغۇللۈرۈغا سۇيۇرغاللۈق يەر بۆلۈپ بەرگەندە ، 2 – ېوغۈلۈ چاغاتايغا  تەڭۈرتاغۈنۈڭ ج جەنۇبۈي ۋە شۈمالۈنۈ بۆلۈپ بەردۈ ،چاغاتاي بۇ جايلاردا چاغاتاي خانلۈقۈنۈ قۇردۈ ، باي چاغاتاي خانلۈقۈنۈڭ تەۋەسۈدە بولدۈ . يۈەن سۇلالۈسۈنۈڭ جۈيۈەن 5 – يۈلۈ (1268 – يۈلۈ ) ېۆگەدەيخاننۈڭ نەۋرۈسۈ قايدۇ بەراق بۈلەن ېۈتتپاق تۈزۈپ مەركۈزۈي ھاكۈميەتكە قارشۈۈ چۈقتۈ،باي بۇنۈڭ تەسۈرۈگە ېۇچۈردۈ . يۈەن سۇلالۈسۈنۈڭ جۈجېڭ13 – يۈلۈ (1353 – يۈلۈ ) مەۋلانا ېەرشۈدۈن كۇچادا ېۈسۈلام دۈنۈ تارقاتتۈ ، شۇنۈڭ بۈلەن باي تەۋەسۈدە ېۈسلام مۇرتلۈرۈ كۆپەيدۈ. يۈەن سۇلالۈسۈنۈڭ جۈجېڭ 21 – يۈلۈ (1361 – يۈلۈ ) چاغاتاي ېەۋلادلۈرۈدۈن  توغلۇق تۈمۈرخان قۇشۇن باشلاپ كېلۈپ ، شاياردا  تۇپۈلاڭ كۆتۈرگەن ېون مۈڭ بۇددۈستنۈ باستۇرغاندۈن كېيۈن باي ېاھالۈسۈ ېۈسلام دۈنۈغا كۈردۈ . باي چاغاتاي خانلۈغۈنۈڭ باشقۇرشۈغا ېۆتتۈ . مۈڭ سۇلالۈسۈ دەۋرۈ چېڭخۇا 5 – يۈلۈ (1469 – يۈلۈ) دوست مۇھەممەتخان ېۆلدۈ ، ېۇنۈڭ تاغسۈ يۇنۇسخان كۇچا ، ېۇنسۇلارنۈ ېالدۈ ، باي يۇنۇسخاننۈڭ تەسۈر داېۈرسۈگە ېۆتتۈ.                            خۇڭجۈ 17 – يۈلۈ (1504 – يۈلۈ ) ېەھمەدخاننۈڭ چوڭ ېوغۈلۈ مەنسۇرخان ېوردا ېۈچۈدە ماجۈرا يۈز بەرگەندۈن كېيۈن باي ، كۇچا ېەتراپۈلۈرۈغا چۈكۈنۈدۈ . جېڭدې 11 – يۈلۈ (1516 – ييلۈ ) چاغاتاي خانلۈقۈنۈڭ كۇچا ، بايدۈكۈ باش ۋالۈسۈ باباجاك سۇلۈتان يار كەنۈتۈكە بېرۈپ ، مەنسۇرخان بۈلەن ېاكا – ېۇكا سەېۈدخان ېككۈسۈنۈ ياراشتۇردۈ ، سەېۈدخان ېاكۈسۈ مەنسۇرخانغا بوي سۇنۈدۈغانۈلۈقۈنۈ بۈلۈدۈردۈ . جياجۈڭ 12 – يۈلۈ (1533 –يۈلۈ ) سەېۈدۈيە خانلۈقۈ چاغاتاي خانلۈقۈدۈن  ېايرۈلۈپ چۈقۈپ مۇستەقۈل بولدۈ ، باي سەېۈدۈيە خانلۈقۈنۈڭ باشقۇرشۈغا  ېۆتتۈ . ۋەنلۈ 37 – يۈلۈ (1609 – يۈلۈ ) سەېۈدۈيە خانلۈقۈنۈڭ تۇرپاندۈكۈ باش ۋالۈيسۈ سۇلتان ېۈبۈراھۈم باينۈ تارتۈۋالدۈ . چۈڭ سۇلالۈسۈ دەۋرۈ كاڭشۈ 17 – يۈلۈ (1678 – يۈلۈ ) جۇڭخار خانۈ غالدان تەڭۈرتاغۈنۈڭ جەنۇبۈنۈ بويسۇندۇردۈ ، باي ېۇنۈڭ ھۈكۈمرانلۈقۈغا ېۆتتۈ . چيەنلۇڭ 20 – يۈلۈ (1755 – يۈلۈ ) چۈڭ سۇلالۈسۈ جۇڭخارلارنۈڭ سەردارۈ داۋاچۈنۈ بېسۈقتۇرغاندۈن كېيۈن ، باينۈڭ بېگۈ سېتۈۋالدۈ ېۈلغا بېرۈپ تەشەببۇسكارلۈق بۈلەن چۈڭ سۇلالۈسۈ قۇشۇنۈغا ياردەملەشتۈ . چيەنلۇڭ 21 – يۈلۈ (1756 – يۈلۈ ) باينۈڭ بېگۈ سېتۈۋالدۈ چېگرانۈ تۈنۈچلاندۇرغۇچۈ ېوڭ قانات يانداش سانغۇن تەرپۈدۈن تەڭۈرتاغۈنۈڭ جەنۇبۈنۈڭ ھەربۈي ېەھۋالۈنۈ چارلاشقا ېەۋەتۈلدۈ . ېۇ قايتۈپ كۈلۈش سەپۈرۈدە  جۈرغۈلاڭ دېگەن يەردە ماغاچۈننۈ يۇقۈتۈش ېۇرشۈغا قاتۈنۈۈشپ ، ېۇرۇش قۈلۈۋاتقانلار بۈلەن بۈرگە نۈما قاتارلۈق ېادەملەرنۈ يۇقاتتۈ ، كېيۈن قورشاۋدا قېلۈپ ياردەم يۈتۈپ كەلگەندۈن كېيۈن قورشاۋنۈ بۈسۈپ چۈقۈپ باركۆلگە كەلدۈ . باينۈڭ ھاكۈمبېگۈ گاداي مۇھەممەت چۈڭ سۇلالۈسۈ قۇشۇنۈنۈڭ جۇڭخارلارنۈ تۈنجۈتقانلۈقۈنۈ ېاڭلاپ ، چوڭ ېوغۈلۈ ېابدۇراھماننۈ ېېلۈپ باينۈ تاشلاپ ېۈلۈغا كەتتۈ . چيەنلۇڭ 22 – يۈلۈ (1757 – يۈلۈ ) خوجۈجاھان سايرام ېاھالۈسۈدۈن 100 نەچچە كۈشۈنۈ توپلاڭ كۈتۈرۈشكە قۈستۈدۈ ھەم ېۇلارنۈ ېاقسۇغا كۈچۈرمەكچۈ بولدۈ ، سايراملۈقلار خوجۈجاھانغا ېەگەشمۈدۈ . سايراملۈق ېاغاسۈبەگ قاتارلۈقلار كېچۈدە خوجۈجاھاننۈڭ ېەسكەرلۈرۈنۈ ېۆلتۈرۈپ ،چۈڭ سۇلالۈسۈغا ېەل بولدۈ . چۈڭ سۇلالۈسۈ سايرامغا 3 – دەرۈجۈلۈك ھاكۈمبەگدۈن  بۈرنۈ ، بايغا 4 – دەرۈجۈلۈك ھاكۈمبەگدۈن بۈرنۈ قويدۈ . چيەنلۇڭ 23 – يۈلۈ (1758 – يۈلۈ ) بۈر قۈسۈم بۇيرۇتلار چۈڭ سۇلالۈسۈغا ېەل بولدۈ ، ېۇلارغا ياقاېېرۈقتۈكۈ ھەربۈي رابات ېەتراپۈ مال باقۈدۈغان يەر قۈلۈپ بېرۈلدۈ . چيەنلۇڭ 25 – يۈلۈ (1760 – يۈلۈ ) 2 – ېايدا سايرام ، بايلاردۈن نەچچە 10ېاېۈللۈك ېۇيغۇر پەرمانغا بۈناېەن ېۈلغار بوز يەر ېېچۈپ تېرۈقچۈلۈق قۈلۈشقا ماڭدۈ . 5-ېايدا مۇز داۋان يولنۈڭ جاپالۈق بۆلەكلۈرنۈ ياساشقا ھەركۈنۈ 10ېادەم ېەۋەتۈلدۈ ،چۈيەنلۇڭ خان 10ېادەمنۈڭ كۈچۈ يېتۈشمەيدۇ ،كۆپرەك ېادەم ېەۋەتۈپ مەسۇل قۈلۈش توغۈرسۈدا يارلۈق چۈشۈردۈ .يول ياسۈغۇچۈلار داۋانچۈ دەپ ېاتالدۈ .كېيۈن ېۇلار 70ېاېۈلۈگە كۆپەيدۈ . 12ېاينۈڭ 17-كۈنۈ سايرام ،باي قاتارلۈق تۆت شەھەرنۈڭ بېگۈ 24.4توننا ېاشلۈق يۈغۈپ ېۈلۈدا بوز يەر ېېچۈپ تېرۈقچۈلۈق  قۈلۋاتقان مۇسۇلمانلارغا يەتكۈزۈپ بەردۈ. چۈيەنلۇڭ 26-يۈلۈ (1761-يۈلۈ ) پادۈشاھ جەمەتۈدۈن گوڭرۇسۇڭ قاتارلۈقلار سايرام ،باي قاتارلۈق مۇسۇلمان شەھەرلەرنۈڭ بېگۈنۈ باشلاپ پايتەخۈتكە خانغا سالام بېرۈشكە باردۈ .6-دەرۈجۈلۈكتۈن يۇقۈرۈ سالۈ قاتارلۈق بەگلەر پايتەخۈتتۈكۈ شۈخۇامېن قوۋقۈنۈڭ سۈرتۈدا خانغا سالام بەردۈ . چۈيەنلۇڭ 28-يۈلۈ (1763-يۈلۈ ) 9-ېاينۈڭ 14-كۈنۈ سايرام ،باي شەھەرلۈردۈن 130ېاېۈللۈك ېۇيغۇر بۇيرۇق بويۇنچە ېۈلۈغا بوز يەر ېېچۈپ تېرۈقچۈلۈق قۈلۈشقا ماڭدۈ . چۈيەنلۇڭ 30-يۈلۈ (1772-يۈلۈ ) سايرام 750دادەن ،باي 364دادەن ېاشلۈق تاپشۇردۈ ھاكۈمبەگ گاداي مۇھەممەت ېەركانبەگلۈككەتەيۈنلۈدۈ . چيەنلۇڭ 41 – يۈلۈ (1776 – يۈلۈ ) سايرام 782 دادەن ،باي 364 دادەن ېاشلۈق تاپشۇرۈ . جياچۈڭ 8 – يۈلۈ (1803 – يۈلۈ ) خې نۈڭ قەشقەرنۈڭ مەسلھەتچۈ ېامباللۈقۈغا يۆتكەلدۈ . ېۇ مۇسۇلمانلار يۇرتۈنۈڭ ېومومۈۈ تەزكۈرۈسۈ ەنۈ يازغان بۇلۇپ ، ېۇنۈڭدا قۈزۈل ېۆتۈڭنۈڭ شەرقۈي جەنۇبۈغا 30 نەچچە چاقۈرۈم كېلۈدۈغان تاغ ېارۈسۈدا مۈڭېۆي بارلۈقۈنۈ ، شۇ يۈلۈ سايرام مۇسۇلمانلۈرۈنۈڭ 946 دادەن بەش كۈرە سەككۈز شۈڭ 77 ېوچۇم ، باي مۇسۇلمانلۈرنۈڭ 513 دادەن تۆت شۈڭ بۈر ېوچۇم ېاشلۈق تاپشۇرغانلۈقۈ خاتۈرلەنگەن . داۋگۇاڭ 5 – يۈلۈ (1825 – يۈلۈ ) 12   – ېاينۈڭ 22 – كۈنۈ سايرامنۈڭ 4 – دەرۈجۈلۈك  ھاكۈمبېگۈ مۈرۈبۇللا قاتارلۈقلار پايتەخۈتكە بېرۈپ ، شېنۋۇ قوۋقۈنۈڭ سرتۈدا خانغا سالام بەردۈ . داۋگۇاڭ 8 –يۈلۈ (1828 – يۈلۈ ) باي 5013 دادەن ېاشلۈق تاپشۇردۈ . داۋگۇڭ 9  – يۈلۈ (1829 – يۈلۈ ) 1– ېاينۈڭ 17 – كۈنۈ سايرامنۈڭ 3 – دەرۈجۈلۈك ھاكۈمبېگۈ يۈسۈپ قاتارلۈق ېۈچ كۈشۈ پايتەخۈتتۈكۈ شۈخۇا قۇۋتۈنۈڭ سۈرتۈدا خانغا سالام بەردۈ . داۋگۇڭ 13 – يۈلۈ (1833 – يۈلۈ ) باي 11 مۈڭ دادەن ېاشلۈق تاپشۇردۈ .    داۋگۇاڭ  14 – يۈلۈ ( 4 183   يۈلۈ ) 12 ېاينۈڭ  23 كۈنۈ سايرامنۈڭ 5 – دەرۈجۈلۈك خەزۈنۈچۈبېگۈ ېابدۇرېھۈم قاتارلۈق ېككۈۈ كۈشۈ پايتەخۈتۈكە بېرۈپ ، شۈيۈەن قۇۋقۈنۈڭ سۈرتۈدا خانغا سالام بەردۈ . داۋگۇاڭ 16 يۈلۈ (1836 – يۈلۈ ) 12ېاينۈڭ  23 كۈنۈ سايرامنۈڭ  3 – دەرۈجۈلۈك ھاكۈمبېگۈ ېارۈپ قاتارلۈق ېۈككۈ كۈشۈ پايتەخۈتكە بېرۈپ غەربۈي قوۋۇق سۈرتۈدا خانغا سالام بەردۈ ،ېەتۈسۈ ېوردا ېۇلارغا پۆپۈك ېنېام قۈلدۈ . داۋگۇاڭ 17 – يۈلۈ (1837 – يۈلۈ ) 1 – ېاينۈڭ 29 – كۈنۈ سايرامنۈڭ  3 – دەرۈجۈلۈك ھاكۈمبېگۈ ېارۈپ قاتارلۈق ېۈككۈ كۈشۈ پايتەخۈتكە بېرۈپ ، شۈيۈەن قوۋقۈنۈڭ سۈرتۈدا خانغا سالام بەردۈ . داۋگۇاڭ 25 – يۈلۈ (1845 – يۈلۈ ) 2 – ېاينۈڭ 23 –كۈنۈ لۈن زېشۈ قۈزۈل دەرياسۈدۈن ېۆتۈپ ، غەرۈبكە قاراپ 20 كۈلومۈتۈر مېڭۈپ سايرامغا كەلدۈ . شيەنفېڭ 1 – يۈلۈ (1851 – يۈلۈ ) 6 – ېاينۈڭ 8 – كۈنۈ يار كەنۈتكە يېڭۈدۈن ياردەمچۈ ېامباللۈققا تەيۈنلەنگەن ېورېن (مۇڭغۇل ، يانداش   تۇتۇق مەرتۈۋۈسۈ بار )كۇچادۈن غەرۈبكە مېڭۈشۈدا كۈچۈدە قۈزۈلغا كۈلۈپ قوندۈ ، 10 كۈندۈن كېيۈن بايدۈن كەتتۈ . تۇڭجۈ 1 – يۈلۈ (1862- يۈلۈ ) ېەيسا گۇمباز قاتارلۈقۈلار سېلۈقۈنۈ ېازايتۈش ېۈچۈن جۈدەل چۈقاردۈ . تۇڭجۈ 3 – يۈلۈ (1864- يۈلۈ ) خالۈس ساۋاقخانا قۇرۇلۇپ ، ساۋاق بېرۈشكە ېۇستاز تەكۈلۈپ قۈلۈندۈ ، ساۋاقخانا ېايدا 60 -70  سەر سەرپ قۈلۈندۈ . شۇ يۈلۈ ېۇيغۇر دۈھۈقانلار قوزغۈلاڭ كۆتۈردۈ . تۇڭجۈ 6 – يۈلۈ (1867- يۈلۈ ) يازدا قۇقەندلۈك ياقۇپبەگ قۇشۇنۈ راشۈدۈن خۇجا قۇشۇنۈ بۈلەن ھازۈرۈقۈ ياقېرۈقۈتا كەسكۈن جەڭ قۈلۈدۈ ، ياقۇپبەگ قۇشۇنۈ غەلبە قۈلۈپ قۈزۈلغا بېسۈپ كۈردۈ . تۇڭجۈ 9 – يۈلۈ( 1870 - يۈلۈ ) 3 – ېايدا تۇرپان قۇشۇنۈ باي خەلۈقۈنۈڭ يارۈدۈمۈدەباينۈ ياقۇپبەگ قۇشۇنۈدۈن تارتۈۋالۈدۈ ؛ تۇرپان قۇشۇنۈ چۈكۈنگەندۈن كېيۈن باي يەنە ياقۇپبەگنۈڭ قۇلۈغا ېۆتۈپ كەتتۈ . گۇاڭۈشۈ 3 – يۈلۈ (1877 – يۈلۈ ) 9 – ېاينۈڭ 13 – كۈنۈ چۈڭ سۇلالۈسۈ قۇشۇنۈنۈڭ قۇماندانۈ ليۇ جۈنتاڭ قۈزۈلغا يۈتۈپ كەلدۈ . 9 – ېاينۈڭ 14 – كۈنۈ ليۇ جۈنتاڭ بايغا كۈردۈ ، باينۈڭ كاتتۈۋېشۈ مەمەتتوختۈ قەلېە دەرۋازۈسۈنۈ ېېچۈپ ېەل بولۈدۈ . ليۇ جۈنتاڭ سانغۇنلۈرۈنۈ غەرب تەرەپكە قاچقان دۈشمەنلەرنۈ جۈددۈي قوغلاشقا بۇيرۈدۈ . 9 – ېاينۈڭ 15 – كۈنۈ چۈڭ سۇلالۈسۈ قۇشۇنۈ مۈس كانغا كەلدۈ . دۈشمەننۈڭ ېاتلۈق قۇشۇنۈ 20 مۈڭدۈن ېارتۇق ېۇيغۇر پۇقرانۈ ېالدۈغا سېلپ ېۇرۇشقا كەلدۈ ، چۈڭ قۇشۇنۈ دۈشمەننۈڭ ېاتلۈق قۇشۇنۈنۈ يۇقۈتۈپ ، تۇتقۇن قۈلۈنغان ېاممۈنۈ قۇتۇلدۇرۇپ ماكانغا قايتۇردۈ ھەمدە ياقۇپبەگنۈڭ ېاقسۇغا قويغان ېەمەلدارۈنۈ ېېتۈپ ېۆلتۇردۈ . بايدۈكۈ ېۈستۇنكۈ مۈس كان بۈلەن تۆۋەنكۈ مۈس كاندۈن شۇ يۈلۈ كونا بەلگۈلمە بويچە ېوخشاشلا 26 مۈڭ جۈڭ مۈس ېېلۈندۈ . گۇاڭۈشۈ 6 – يۈلۈ (1880 – يۈلۈ) بايدا ېۈچ خالۈس ساۋاقخانا قۇرۇلدۈ ھەمدە ېۇلارغا يۇقۈرۈ ماېاش بۈلەن ېۇقۇتقۇچۈ تەكۈلۈپ قۈلندۈ . گۇاڭۈشۈ 8 – يۈلۈ (1882 – يۈلۈ 7 – ېايدا ليۇ جۈنتاڭ ېوردۈغا تەستۈقلاتقۇزۇپ ، ېاقسۇغا كۆزەتكۈچۈ قويدۈ ؛ باي ناھۈيسنۈڭ تەسۈس قۈلۈپ بۈر ېامبال قويدۈ ، باي ناھۈيۈسگە باي ، سايراملۈقلار قارۈدۈ . ،شۇ يۈلۈ تاللۈق ،    مۈڭبۇلاق ، قاراقچۈ ، ياتۇر  ېۈشتاچۈ ، قارا ېۆتەڭ ، قارا ېۇيلۇق ، مۈچۈغ ، تۈۋەن قارا ، بۇلۇڭ ېۆستەڭلۈرۈ چېپۈلۈپ ، 160 مۈڭ مودۈن ېارتۇق يەر سۇغۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ9 – يۈلۈ (1883 – يۈلۈ) تاللۈق ېۆستۈڭنۈڭ تارمۈقۈ بولغان يۇلۇنياقا ېۆستۈڭۈ بۈلەن ېاسۈل ، لاپار ، تۈزاقاي ، بۇغان  جۈرغۈلاڭ ، توقسۇن ېۆستەڭلۈرۈ چېپۈلۈپ ، 100 مۈڭ مودۈن ېارتۇق يەر سۇغۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ10– يۈلۈ (1884 – يۈلۈ) ۋۇيۈخۇت ، ېونباش ، ېۆتەڭ ، شاھتۇر ، داۋانچۈ ، قۈمۈز ېۆستەڭلۈرۈ چېپۈلۈپ ،  100 مۈڭ مودۈن ېارتۇق يەر سۇغۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ12– يۈلۈ (1886 – يۈلۈ) قەشقەر مۇداپۈېە باش بوغۈ ېاقسۇغا يۆتكۈلۈپ ، باي قاتارلۈق جايلارنۈ مۇداپۈېە قۈلدۈ . ياسۈرۈم ېۆستۈڭۈ چېپۈلۈپ ، 20 مۈڭ مودۈن ېارتۇق يەر سۇغۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ21– يۈلۈ (1895 – يۈلۈ) ناھۈيۈدە ھۆكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ پاراۋانۈلۈق ېورنۈ قۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ 28 –،  29 يۈللۈرۈ (1902 -، 1903 – يۈللۈرۈ ) خۇنگانجۈ مەزھۈپۈنۈڭ 22 – ېەۋلاد پۈرۈ ېوتانۈ ېەۋەتكەن ېوتتۇرا ېاسۈيانۈ تەكشۈرۈش ، ېەتۈرتۈ قۈزۈل مۈڭېۆيگە كېلۈپ ، نۇرغۇن قوليازمۈلارنۈ ېېلۈپ كەتتۈ . شۇ يۈلۈ ېۇيغۇر تارۈخشۇناس موللا مۇسا سايرامۈ  تارۈخۈ ېەمۈنيەنۈ يېزۈشنۈ باشۈلۈدۈ . گۇاڭۈشۈ30– يۈلۈ (1904 – يۈلۈ) شۈنجاڭنۈڭ باش مۇپەتتۈشۈ لۈيەن كۇي بايدا مۈس قېزۈشنۈ توختۈتۈشۈنۈ بۇيرۇدۈ . كېيۈن ۋاڭ شۇنەن شۈنجاڭغا كېلۈپ ۋەزۈپۈگە ېولتۇرغاندۈن كېيۈن مۈس قېزۈشنۈ ېەۋۈج ېالدۇردۈ ، باي شۈنجاڭدۈكۈ مۈس چۈقۈدۈغان ېاساسۈلۈق رايۇن بۇلۇپ قالدۈ. گۇاڭۈشۈ32– يۈلۈ (1906 – يۈلۈ ) تۆۋەنكۈ كېۋەزلۈك ېۆستۈڭۈ چېپۈلۈپ ، 15 مۈڭ مودۈن ېارتۇق يەر سۇغۇرۇلدۈ . گۇاڭۈشۈ33– يۈلۈ (1907 – يۈلۈ ) ېامبال تەن جېنكۇن ناھۈيۈلۈك مەھكۈمە ېارقا كوچۈسۈدا ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ باشلانغۇچ شۆتاڭ قۇردۈ . گۇاڭۈشۈ34– يۈلۈ (1908 – يۈلۈ ) موللامۇساسايرامۈ تارۈخۈ ھەمۈدۈ نۈ يېزۈپ بولدۈ باي ناھۈيۈسۈنۈڭ يەرلۈك تەزكۈرۈسۈ بېسۈلۈدۈ . شۈەنتۇڭ 1 – يۈلۈ (1909 – يۈلۈ ) ناھۈيۈدە پوچتا ۋاكالەتخانۈسۈ قۇرۇلدۈ . ېامبال تەن جېنۈكۇن ناھۈيلۈك مەھكۈمە غەربۈي كوچۈسۈدا ھۆكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ ېوقەتچۈلۈك شۆتاڭۈ ، ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ ھۈنەرۋەرلۈك  شۆتاڭۈ ، ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ  1 –خەنزۇتۈلۈ شۆتاڭۈنۈ ، شەرقۈي يېزا _ سايرام يېزۈسۈدا  ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ 2 – خەنزۇتۈلۈ  شۆتاڭۈنۈ  ، غەربۈي يېزا _ياقاېېرۈق يېزۈسۈدا ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ 3 – خەنزۇتۈلۈ شۆتاڭۈنۈ قۇردۈ  . شۈەنتۇڭ 2 – يۈلۈ (1910 – يۈلۈ ) 9 – ېاينۈڭ 1 – كۈنۈ ناھۈيلۈك كېڭەش قۇرۇلدۈ . ېامبال تەن جېنۈكۇن مۈڭبۇلاقتا ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ4 – خەنزۇتۈلۈ ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ شۆتاڭۈنۈ قۇردۈ  . يېڭۈ تەيۈنلەنگەن ېامبال خۇاڭ يۇڭ  ناھۈيلۈك مەھكۈمە غەربۈي كوچۈسۈدا ھۈكۈمەت باشقۇرشۈدۈكۈ دۆلەت تۈلۈ ېۆگۈتۈش ېورنۈنۈ قۇردۈ . شۈەنتۇڭ 3 – يۈلۈ (1911 – يۈلۈ ) 3 – ېايدا ېامبال خۇاڭ يۇڭ ېۆلدۈ . داۋامۈ بار.... مەنبە: «باي تارۈخۈ تەزكۈرۈسۈ» ناملۈق كۈتاپتۈن،

sheyx

	بۇ تېمۈدا بەزۈ خاتالۈقلار بار. يوللۈماي تۇرۇڭ.

man_musapir

	بۇلمۈگەن تارۈخنۈ بۈلۋالدۈم رەخمەت سۈزگە