جەسەتلەرنى، ھايۋانلارنى تەجرىبە ماتېرىيالى قىلسا بولامدۇ؟

جەسەتلەرنى، ھايۋانلارنى تەجرىبە ماتېرىيالى قىلسا بولامدۇ؟ )O]T}eI  
ly[LF1t  
سوئال: ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم: بىر ساۋاقدىشىم تېبابەت كەسپىدە ئوقۇيتتى، ئۇلارنىڭ دېيىشچە ئۇلار دائىم جەسەتلەرنى ۋە ھايۋانلارنى تەجرىبە ماتىريالى قىلىدىكەن. مەسىلەن توشقان ،چاشقان، پاقا ، ئىت،... دېگەندەك، تەجرىبە جەريانىدا جەسەت ۋە ھايۋانلارنىڭ قارنىنى يارىدىكەن، ھايۋانلارنى ناركوز قىلىدىكەن، بەزىدە ناركوز ياخشى قىلىنمىسا ھايۋانلار ناھايىتى قېينىلىپ كېتىدىكەن، ھايۋانلارغا ھەرخىل دورىلارنى سىناق قىلىدىكەن، ئەگەر خاتا سىناق قېلىنسا ئۆلۈپمۇ قالىدىكەن، ئىسلامدا جەسەتلەرنى ۋە ھايۋانلارنى مۇشۇنداق تەجرىبە ماتېرىيالى قېلىشنىڭ ھۆكمى نېمە؟ يول كۆرسەتكەن بولسىڭىز. C|
(A/b  
lfGyK4:  
_]Hna<Ly  
جاۋابلار Ac7^JXh%
 
^[L(kHOGzk  
;t` ?|  
جاۋاب: LSo!_tY  
4JSPD#%f  
30Yis_l2h  
?HZp@&  
ۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام ۋە رەھمەتۇللاھى ۋە بەرەكاتۇھۇ: r );R/)&  
+)T
e)^&v%  
بىسمىللەھىرراھمانىرراھيم ejRK-!  
xVvUx,t  
Zw]`z*,yRA  
-H1=N  
بارلىق ھەمدۇ-سانا جانابى ئاللاھقا بولسۇن، پەيغەمبىرىمىزگە، ئائىلە-تاۋابىئاتىغا ۋە ئۇنىڭغا تاكى قىيامەتكە قەدەر ياخشى ئەگەشكەنلەرگە دۇرۇت-سالاملار بولسۇن. ~iw&^p|=K  
wak26W>I3  
تېببىي مەقسەتتە ئېلىپ بېرىلىدىغان جەسەت يېرىش، ئاناتومىيىلىك تەجرىبىلەردىن ئاساسەن جىنايىي ئەنزىلەرنى ئېنىقلاش، كېسەللىكنى داۋالاش، ئۆگىتىش ۋە مېيىتنىڭ بەدەن ئەزالىرىنى ئېلىپ ھايات كىشىلەر ئۈچۈن پايدىلىنىش قاتارلىقلار كۆزدە تۇتىلىدۇ. ^({)t  
}v(wjD  
ئىلگىرىكى فۇقەھالار جەسەتلەرنى يېرىپ تەكشۈرۈش ھەققىدە تەپسىلى توختۇلۇپ ئىزدەنمىگەن. پەقەتلا بىر قانچە مەسىلىدە ئايرىم توختالغان. t2&kGf"  
:I"CQC[Z  
مەسىلەن: مېيىت ئايالنىڭ قورسىقىدىكى ھايات بالىنى چىقىرىۋېلىش ئۈچۈن قورسىقىنى يېرىش مەسىلىسىدە ھەنبەلى مەزھەب ئالىملىرى بولمايدۇ، دەپ قارىغان بولسىمۇ كۆپچىلىك ئالىملار بالىنىڭ ھايات قېلىش ئىمكانىيىتى بار دەپ قارالغان ئەھۋالدا بۇنىڭغا رۇخسەت قىلغان. ئىمام ئىبنى ھەزم مۇنداق دەيدۇ: "ھامىلە ئايال ئۆلۈپ قېلىپ قورسىقىدىكى بالا ئالتە ئايدىن ھالقىغان ھالەتتە ھايات مىدىرلاپ تۇرغان بولسا، ئايالنىڭ قورسىقى ئۇزۇنىسىغا يېرىلىپ بالا چىقىرىلىدۇ".(ئەلمەجمۇئ 5/264 ئەلمۇغنىي 2/215 راددۇل مۇھتار 6/369 ئەلمۇھەللا 5/166) N_t,n^i9>*  
LS@TTiN  
ئەمدى تېببىي تەرەققىيات پەۋقۇلئاددە ئىلگىرىلىگەن ھازىرقى ئەسىردە بولسا، ئالىملار ئىنسان جەسىتىنى تېببىي تەتقىقات مەقسىتىدە يېرىپ تەجرىبە قىلىش مەسىلىسىدە ئىككى خىل قاراشتا بولغان. [hJ1]RW8  
r}U6LE?>  
بىر گۇرۇپ ئالىملار: ھايۋاناتنى تەجرىبە قىلسا بوشلۇقنى تولدۇرىدىغان بولغاچقا ئىنسان جەسىتىنى تېببىي مەقسەتتە تەجرىبە قىلىشقا بولمايدۇ، بۇ جانابى ئاللاھ ئىززەتلىگەن ئىنساننىڭ ھەققى-ھۆرمىتىنى دەپسەندە قىلغانلىق، بەدىنىنى قالايمىقان كېسىپ ئازار بەرگەنلىك، ئۆلۈكنىڭ ھۆرمىتى تىرىكنىڭ ھۆرمىتىگە ئوخشاش، بۇ ساھەدىكى ئېھتىياج ھايۋاناتنى تەجرىبە قىلىش بىلەن قامدىلىپ كېتىدۇ، دەپ قارىغان. ئۇلاردىن: شەيخ مۇھەممەد نەجىيب ئەلمۇتىيئىي قاتارلىق ئالىملار بار. 37bMe@W  
$m`Dyu  
كۆپچىلىك ئالىملار: تېببىي مەقسەتتە ئىنسان جەسىتىنى تەجرىبە قىلىشقا بولىدۇ، دەپ قارىغان. بۇ: شەيخ يۈسۈف ئەددەجەۋىي، شەيخ ھەسەنەين مەخلۇفنىڭ، شۇنداقلا مىسىر ئەزھەر پەتىۋا كومېتىتى، سەئۇدى ئەرەبىستان كىبارۇل ئۆلەما ھەيئىتى، مەككە مۇكەررەمەدىكى مەجمەئۇل فىقھىل ئىسلامى قاتارلىق ئورگانلارنىڭ قارىشىدۇر.(ئەھكامۇل جىراھە ئەتتىببىييە-شىنقىيتى 170-بەت) .j6udiv5  
w+$$uz  
بۇلار جائىز دېيىشتە: YV>a 3  
HG]ARgOB  
1-قىياسقا تايىنىپ يۇقىرىقى ئانىنىڭ قورسىقىنى يېرىش ئىشىغا قىياس قىلىپ: ئىنسان نەپسىنىڭ ھاياتىنى قوغداش ئۈچۈن ئانىنىڭ قورسىقىنى يېرىپ بالىنى چىقىرىۋېلىش جائىز ھەم ۋاجىب بولغىنىدەك ئىنسانلار ھاياتىنى ساقلاش ئۈچۈن تېببىي تەتقىقات مەقسىتىدە مېيىتنىڭ جەسىتىنى يارسا بولىدۇ، دەپ قارىغان. So5/n7  
{uDW<u_!  
2- ئىككى مەنپەئەت بىر-بىرىگە زىت كېلىپ قالسا، ئەڭ كۈچلۈكى ئالدىن ئورۇندا قويىلىدۇ، ئىككى زىيان بىر-بىرىگە زىت كېلىپ قالسا، ئەڭ ئېغىرىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئەڭ يەڭگىلى قىلىنىدۇ. دېگەن شەرىئەت قائىدىلىرىگە تايىنىپ: ئىنسان جەسىتىنى تېببىي مەقسەتتە يېرىپ تەتقىق قىلىشتا بەزىبىر زىيانلىق تەرەپلەر بولسىمۇ، ئۇنىڭ قارشىسىدا ئۇنىڭدىن ئۇنى بېسىپ چۈشىدىغان مەنپەئەتلەر بار. ئۇنداق بولۇشتا جەسەتنى تېببىي مەقسەتتە يېرىپ تەتقىق قىلىشتىن كېلىدىغان مەنپەئەت پۈتۈن ئۈممەتكە پايدىلىق ئومۇم مەنپەئەت ھېسابلىنىدۇ. چۈنكى بۇ ئارقىلىق تېبابەتنى ئۆگىنىپ ئۇنىڭ ۋاستىسى بىلەن ئىنسانىيەت جەمئىيىتىدىن نۇرغۇن كېسەللىك، ئاغرىقلارنى يەڭگىللەتكىلى، ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. دېمەك: ئىنسان جەسىتىنى تېببىي مەقسەتتە يېرىپ تەتقىق قىلىشنىڭ پايدىسى ھايات ئىنسانلارنىڭ ھاياتىنى، مال-مۈلكىنى ساقلاشقا يېتىدۇ. ئۇنداق بولىدىكەن ھايات ئىنسانلارنىڭ مەنپەئەتى ئۆلۈكلەرنىڭ ھەققى-ھۆرمىتىگە قارىغاندا ئالدىن ئورۇندا تۇرىدۇ، چۈنكى ئۇنىڭ پايدىسى تېخىمۇ ئومۇم. ئەمما جەسەتنى يېرىپ تەكشۈرۈشنى رەت قىلىشتىن كېلىدىغان پايدا بولسا، پەقەتلا مىيىتكە ياكى مېيىت ئاھالىسىگە چېتىشلىق خاس پايدا بولۇپ، ئىككى مەنپەئەت بىر-بىرىگە تاقىشىپ قالغان ئەھۋالدا يېرىپ تەكشۈرۈشتىن ئىبارەت كۆپچىلىككە، ئومۇم ئىنسانىيەتكە پايدىلىق بولغان پايدىلىق تەرىپى ئېغىر بېسىپ، بۇنىڭ ئۈچۈن خاس مەنپەئەت قۇربان قىلىنىدۇ. (ئەھكامۇل جىراھە ئەتتىببىييە-شىنقىيتى 173-بەت) <OjK $KV  
'afW'w@  
2- شەرىئەت بىر ئىشنى ۋاجىب قىلغان بولسا، بۇ ۋاجىب قىلىش ئاشۇ ۋاجىبنى ئادا قىلىش ئۈچۈن زادى قىلمىسا بولمايدىغان ئىشلارمۇ ۋاجىب قىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. YznL+TD  
%<
i sdvF  
ئەمدى مۇسۇلمانلاردىن بىر گۇرۇپنىڭ تېبابەت ئىلمىنى ئېگىلىشى، تېبابەت بىلەن شوغۇللىنىشى شەرىئەت تەرىپىدىن ئۈممەتكە ۋاجىب قىلىنغانلىقى ئۈچۈن، تېبابەت ئىلمىنى ئىگىلەش جەسەتنى يېرىپ تەتقىق قىلىشسىز مۇمكىن بولمايدىغانلىقى ئۈچۈن شەرىئەت جەسەتنى يېرىپ تەتقىق قىلىش ئارقىلىق تېبابەت ئىلمىنى ئىگىلەشنى ۋاجىب قىلغان بولىدۇ. '!>9j,BJ  
1$Up7=Dr=  
دوختۇرلارنىڭ تەكىتلىشىچە دوختۇرلۇق ئىلمىنى تولۇق ئىگىلەش ئۈچۈن ئوقۇغۇچى جەسەتنى يېرىپ تەتقىق قىلىشقا موھتاج. _ep&`K  
@= <{_p  
3- تېببى مەقسەتتە جەسەتنى يېرىپ تەتقىق قىلىش ئىنساننىڭ ئىززەت-ھۆرمىتىنى دەپسەندە قىلغانلىق بولمايدۇ. چۈنكى ئىشلار نىيەتكە باغلىق. بىكاردىن بىكارغا ياكى دۈشمەنلىك قىلىپ ياكى ئۆچ ئېلىش دېگەندەك مەقسەتلەردە جەسەتنى يېرىش ئەلۋەتتە ھارامدۇر. ئەمما ئىنسانىيەت ھاياتىنى قوغداش، كېسەللىرىنى داۋالاش ئۈچۈن ھارام بولمايدۇ. k_g@4x1y*  
SiNgV\('U  
يۇقىرىقىلارغا ئاساسەن كۆپچىلىك ئالىملارنىڭ قارىشى تەرجىھ قىلىنىدۇ. ئەمما جەسەتنى تەتقىق قىلىشتا بىر قانچە ئىشقا دىققەت قىلىش لازىم: EXdX%T\  
U=v>gNba  
1-جەسىتى تەتقىق قىلىنىدىغان مېيىت ئۆزى ھايات ۋاقتىدا، ياكى ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىن ئائىلىسى بولسا، تەتقىق قىلىشقا ئۇلار رۇخسەت قىلىشى لازىم. |E13W  
^|/<e?~I  
2- جەسەتنى تەتقىق قىلىشتا تېببىي تەتقىقات ئۈچۈن ھەقىقى ئېھتىياجدىن ئارتۇقچە ئىشلار چەكلىنىدۇ. شۇنداقلا جەسەتنى خارلاشمۇ چەكلىنىدۇ. R/u0,  
a,rXG

 
Eq@sU?j  
7L+Wj }m  
ھايۋانلارنى تەجرىبە ساھەسىدە ئىشلىتىش مەسىلىسىگە كەلسەك: 8y<mHJ[B  
C,,T7(: k  
ئىسلام دىنى ھايۋانلارغا مېھىر-شەپقەت بىلەن ياخشى مۇئامىلە قىلىشقا بۇيرۇغان، قىيناپ، ئۇرۇپ، ئازابلاشتىن، بىكاردىن بىكارغا ئۆلتۈرۈشتىن توسقان. wgDAb#Zuk  
02 FLe*zQ  
تېببىي ساھەدە دورا تەسىرى ۋە ئوپېراتسىيىلەرنى ئېلىپ بېرىشنى تەجرىبە قىلىش ئۈچۈن ئادەتتە چاشقان ۋە شۇنىڭغا ئوخشىغان ھايۋانلار ئىشلىتىلىدۇ. vkLt#yj~  
=}ZY`O*/  
دۇنيادىكى ئۆسۈملۈك، مەدەن ۋە تاغ-دەريالار قاتارلىق بارلىق نەرسىلەرگە ئوخشاش ھايۋانلارمۇ ئاللاھ تەرىپىدىن ئىنساننىڭ پايدىسى ۋە خىزمىتى ئۈچۈن يارىتىلغان بولغاچقا، رەھىم-شەپقەت بىلەن مۇئامىلە قىلغان ئاساستا ئىنسان ھايۋانلاردىن ئۆز مەنپەئىتى ئۈچۈن پايدىلانسا بولىدۇ. gISA13  
dyqk[$(  
ئاللاھ تائالا مۇنداق دېگەن: (ئۇ زات زېمىندىكى بارلىق نەرسىلەرنى سىلەرگە يارىتىپ بەرگەن زاتتۇر).(بەقەرە 29-ئايەت) B8cg[;e81  
<)cmI .J3  
ئىنساننىڭ كېسەللىرىنى داۋالاش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ھاياتىنى قۇتقۇزۇش ھايۋانلاردىن تېببىي تەجرىبىلەردە پايدىلىنىشنى تەقەززا قىلىدىغان بولغاچقا، ھايۋانلاردىن تۈرلۈك تېببىي تەجرىبىلەرنى ئېلىپ بېرىشتا پايدىلىنىشقا بولىدۇ. b6g9!  
hAi'|;g  
ئاللاھ تائالا مۇنداق دېگەن: ((كەئبىگە ھەدىيە قىلىنىدىغان) تۆگىلەرنى سىلەر ئۈچۈن ئاللاھنىڭ دىنىنىڭ ئالامەتلىرىدىن قىلدۇق، ئۇلاردا سىلەر ئۈچۈن خەير باردۇر، شۇڭا ئۇلارنى قاتار قىلىپ ئۆرە تۇرغۇزۇپ ئاللاھنىڭ ئىسمىنى تىلغا ئېلىڭلار، بىقىنلىرى يەرگە چۈشكەندە، ئۇنىڭدىن ئۆزەڭلارمۇ يەڭلار، قانائەتچان موھتاج ۋە سائىلغىمۇ يېگۈزۈڭلار، سىلەرنى شۈكۈر قىلسۇن دەپ، ئۇلارنى بىز سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەردۇق، ئاللاھقا ئۇلارنىڭ گۆشلىرى ياكى قانلىرى يېتىپ بارمايدۇ، لېكىن ئۇنىڭغا پەقەت سىلەرنىڭ تەقۋادارلىقىڭلار يېتىدۇ، ئاللاھنى سىلەرنى ئۆزىنىڭ ئەھكاملىرىغا يېتەكلىگەنلىكىگە ئۇلۇغلىشىڭلار ئۈچۈن، ئۇلارنى سىلەرگە ئاشۇنداق بويسۇندۇرۇپ بەردى. ياخشى ئىش قىلغۇچىلارغا خۇش بېشارەت بەرگىن.)(ھەج سۈرىسى 36-37-ئايەتلەر.) q9(O=7O]-  
$z+=lF  
بۇنىڭغا ئوخشىغان ئايەتلەرمۇ ھايۋانلارنى ئىنسانغا بويسۇندۇرۇپ بەرگەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. بويسۇندۇرۇپ بەرگەندىن كېيىن ئۇنىڭدىن ئىنسان مەنپەئەتى ئۈچۈن تېببىي تەجرىبە ۋە شۇنىڭغا ئوخشىغان شەكىلدە پايدىلانسا بولىدۇ. LGy!{c  
c1]\.s  
تەجرىبە قىلىپ ئىشلىتىشكە بولىدۇ دېگىنىمىزدە ئەلۋەتتە ھايۋانغا ياخشى قاراپ، ئاچ قويماي، ئارتۇقچە قىينىماي، ئازار بەرمەي، ئىسلام بۇيرۇغان رەھىم-شەپقەت تەقەززاسى بويىچە مۇئامىلە قىلىشقا ئەھمىيەت بىلدۈرۈش لازىم. ZDrTPnA[  
!OH'pC5  
ۋەللاھۇ ئەئلەم. (w'k\y  
x(zW<J5X"  
Lj3q?>D*^6  
2wh{[Q2f  
پەتىۋادا: دوكتور ئابدۇل ئەزىز رەھمەتۇللاھ. 4gm(gY>[  
         ئاناتۇپراق مۇنبىرىگە يوللىغۇچى ئابدۇللاھ Sytx9`G 5  
"V_PWEi  
Y6@A@VJ  

مول - ھۇسۇللۇق يازما بىلەن ئۇچراشتۇرۇپسىز ............ تەشەككۈر . @eT!v{o  
35jP</  
....................... Yq)wE|k/  
ئىبنۇ مەسئۇدتىن( ئاللاھ ئۇنىڭدىن رازى بولسۇن) نەقىل قىلىندىكى ، پەيغەمبەر ( ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مۇنداق دىگەن : « قىيامەت كۈنى ئادەم بالىسىنىڭ قەدىمى تاكى بەش نەرسە ھەققىدە سوراققا تارتىلماي تۇرۇپ پەرۋەردىگارىنىڭ ھوزۇرىدىن ئايرىلمايدۇ : ئۆمرىنى نىمە بىلەن تۈگەتتى ، ياشلىقىنى نىمە بىلەن قېرىتتى ، پۇل-مىلىنى قەيەردىن تاپتى ۋە نىمىگە خىراجەت قىلدى ، ھەمدە ئۇ ئىرىشكەن بىلىمىگە قانداق ئەمەل قىلدى . » [ تىرمىزىي نەقىل قىلغان ، 2422 m2<sVTN`^  
c+|,2e0T  

رەخمەت تېمىڭىزغا،بىز ئۇنداق بۇنداق دەيدىغانغا سالاھيىتىمىز تۇشمايدۇ،پەقەت بىلۋىلىشقا تىگىشلىك تېما بۇپتۇ.