ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم تورداشلار
ئەلشىر نەۋائىي ھەققىدىكى بۇ تېمىنى كۆرۈپ ناھايىتى خۇشال بولدۇم
ۋە بۇ ھەقتە تورداشلارنى كۆپرەك مەلۇماتلاردىن خەۋەردار قىلىش ئۈچۈن توردىن ۋە ئۆزۇم ساقلىغان ماتىرىياللاردىن ئۇلۇغ مۇتەپەككۇر،شائىر
ئەلشىر نەۋائىي بوۋىمىز ھەققىدىكى بىر قىسىم ماتىرىياللارنى تېپىپ
چېقتىم تورداشلارنىڭ پايدىنلىشى ئۈچۈن بۈگۈن ۋاقىت مۇناسىۋىتى بىلەن بىر قىسمىنى يوللاپ تۇردۇم قالغىننى ئەتە يوللايمەن .
1.ئەلىشىر نەۋائىي نىڭ تۇغۇلغان ۋاقىتى
كۆپ قىسىم ماتىرىياللاردا ئوخشاش بولۇپ ئېنىق ھەم ئىشەنچىلىك
ھىجىرىيە 844-يىلى رامزاننىڭ 17-كۈنى (مىلادىيە 1441-يىلى 2-
ئاينىڭ 9-كۈنى) ھىرات شەھرىدە تۇغۇلغان .
بۇ كۈننى ۋەدئۇد مەھمۇد ئىمزاسىىدا (مائارىپ ۋە ئوقۇتقۇچى)ژورنىلنىڭ1925-يىلى 3-سانىدا ئېلان قىلىنغان (ئەلىشىر نەۋائىي)ناملىق ماقالىسىدە <<بۇ كۈنى تۈرك ئەدەبىياتىنىڭ ئاتىسى سانالغان ئەلىشىر ھىراتتا دۇنياغا كەلدى >> دەپ يازىدۇ
Tarjimayi holi va tarbiyasi
O’rta Osiyoning shu «oltun davri»ning 844 hijriysida edikim, bu kun turk adabiyotining otasi sanalaturg‘on Alisherbek Hirotda dunyoga keldi.
«Alisher Navoiy» - bu maqola V.M. imzosi bilan «Maorif va o‘qitg‘uvchi» jurnalining 1925 yil 3-sonida e’lon qilingan
Shu manbadan foydalanild.
2. ئەلىشىر نەۋائىينىڭ بالىلىق ۋە ياشلىق دەۋرى ھەققىدە
خاتىرلەرگە قارىغاندا، ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئائىلسى ئەزەلدىن تېمۇرىيلەر سارىيغا يېقىن ھەم ھىراتتا مۇئەييەن نوپۇزغا ئىگە بولۇپ، ئاتىسى غىياسىدىن تېمۈرنىڭ باللىرىنىڭ خىزمىتىدە بولغان دۆلەت مەمۇرلىرىدىن بىرى بولۇپ،ھىجا ۋەزنى بىلەن شېئىر ئوقۇيدىغان شائىرلىقى بىلەن مەشھۇر بولۇپ ،شۇنىڭ ئۈچۈن كىچىك باخشى دەپ ئاتالغان .
Alisherning otasi Ganjinai Bahodir Temur bolalarining xizmatlarida yuraturg‘on ma’murlardan biri edi va hijo vazni bilan she’rlar aytganidan shoirliq ila mashhur bo‘lmish edi va shuning uchun Kichik baxshi debda atar edilar.
ئۇنىڭ تەربىيىلىنىشى ھەققىدە
ئاتىسى ئۇنىڭ تەربىيلىنىشگە كىچك ۋاقىت باشلاپ ئىتبار بەرگەن بولۇپ
بەزى خاتىرلەردە ئەلىشىر نەۋائىينى ئاتىسى شېئىرىيەتتىكى ئۇستازى، تاغىسى مىر سەييىد كابۇلىي ۋە مۇھەممەد ئەلى غەرىبىينىڭ
تەربىيلىشىگە بەرگەن. نەۋائىي «Majolis un-nafois»
( مەجالىس ئۇن-نەفائىس) ئەسىردە كابۇلىي ھەققىدە:
ياخشى تەبئىتى بار ئىدى. تۈرۈكچىدە مەيلى كۆپراق ئىدى.. Yaxshi tab’i bor erdi, turkchada mayli ko‘proq erdi..
دەپ يازسا
غەرىبىي ھەققىدە: (خۇش مۇخاۋەرە) خۇش سۆھبەت - خۇش خۇلق ۋە دەرتمەن يىگىت ئىدى دەپ :
كۆپ سۆزلەرنى ياخشى قىلار ئىدى،ئاۋازى ۋە ھەركىتى ماسلاشقان ئىدى
مۇزىكا ئىلمىدىن ھەم خەۋەردار ئىدى دەپ يازغان.
Ko‘proq sozlarni yaxshi chalar erdi. Uni va usuli xo‘b erdi. Musiqiy ilmidin ham xabardor erdi....
1447-يىلى شاھرۇخ ۋاپات بولغاچقا تېمۈرىيلەرنىڭ شاھزادىللىرىنىڭ تاج-تەخىت كۈرشى ئەۋىج ئېلىپ يۇرتتا تالاپەت بولغان شۇنىڭ ئۈچۈن
غىياسىدىن مۇھەممەد ئائىلسى ۋە ۋەتىنىنى تەرك ئەتكەن ،نەۋائىيىنىڭ تەقدىر
سىناقلىرى شۇنىڭ بىلەن باشلانغان ،1452-يىلى شاھرۇخنىڭ نەۋرىسى ئوبۇلقاسىم بابۇر ھىراتتا تەخىتتە ئولتۇرغان ۋە ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئاتىسىنى سەبزەۋارغا ھاكىم قىلىپ تەيىنلىگەن،لىكىن ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي غىياسىدىن دۇنيادىن كۆز يۇمدى. بۇۋاقىتتا كىچىك نەۋائىي ئەمدىلا 12 ياشقا قەدەم قويغان ئىدى ،ئوبۇلقاسىم بابۇر نەۋائىي ۋە مەكتەپداش دوستى ھۈسەيىننى ئۆز تەربىيسىگە ئالغان ،1456-يىلى ئۆزى بىلەن بىرگە مەشھەدكە ئېلىپ كەتكەن ،كېيىنچە ھۈسەيىن بايقارا سىپاھلىق يولىنى تاللىغان ،ئەلىشىر نەۋائى ئۆز زامانىنىڭ (مالىك ئۇل –كەلام) ى مەۋلانە لۇتفىي تەھسىنى ۋە ھەيرىتىگە سازاۋەر بولغان ئىستىدات ئىگىسى بولۇپ يېتىشىپ چىققان ئىدى.<<پېقىرنىڭ نەزمىللىرى خۇراساندا شۆھرەت قازانغان ئىدى>>
Faqirning nazmlari Xurosonda shuhrat tutib erdi دەپ يازىدۇ نەۋائىي 1455-1458 ھەققىدە.
تەقدىر ئەلىشىر نەۋائىينى زاماننىڭ ئۇلۇغ ۋە شەرەپلىك كىشىللىرى بىلەن يېقىن قىلدى ،ئۇستاز ۋە مۇرەببىلىك ئەتكۈچى زاتلار بىلەن دوسىت ئەتتى ،1466-1468 يىللار نەۋائىي ئۈمرىنى سەمەرقەندتە ئۆتكۈزدى.
كىيىن ھۈسەيىن بايقارا ھىراتنى ئىگەللەپ سۇلتان بولغاندا،ئەلىشىر نەۋائىي 28 ياشتا بولۇپ بۇۋاقىتتا ئۇ مۇكەممەل بىلىم ئىگىسى ،يۇرتقا تونۇلغان شائىر ۋە تەجىربىلىك دۆلەت ئەربابى بولۇپ يېتىشكەن ئىدى .
3. ئەلىشىر نەۋائىينىڭ ئىجادى ۋە ھاياتى پائالىيەتلىرى
داۋمى بار ...ئەتە يوللىندۇ
تورداشلارنىڭ سۇئاللىرىغا جاۋاپ تېپىلدۇ .شۇڭا تورداشلارنىڭ قالايمىقان مۇنازىرىلەشمەي سەۋىر قىلىپ تۇرىشىنى ئۈمۈد قىلمەن .
|