گۇناھىمىز نېمە ئىدى [تارىخ بەتلىرىنى ۋاراقلىغاندا] ئەلكۈيى مۇنبىرى

ياقۇببېك ۋەلىخوجايېۋ

<<ئۆزبېكىستان ئەدەبىيات سەنئىتى>> ژۇرنىلىنىڭ 1991-يىللىق 2- سانىدىن ئابدۇقادىر قارلۇغ ئۇيغۇرچىلاشتۇرغان

1937-يىلنىڭ كەچ كۈزى بولسا كېرەك،ئاتىمىزنى كىمدۇر بىرسى‹يولدىن تايدۇرغان›.‹كۆرۈپ تۇرۇپسەنكى،زاماننىڭ ئەلپازى بۇزۇق،سەن ھەم پەيزۇللانىڭ تەقدىرىڭلار قىل ئۈستىدە،بالا-چاقام كوچىدا تەمتىرەپ قالمىسۇن دىسەڭ يۈر بىز بىلەن...› دەپ ئېيىتقاندا ئۇ لاقا-لۇقىسىنى يىغىشتۇرۇپ، كۈدە كۆرپىسىنى يۈدۈپ تەۋەككۇلچى ئالاماننىڭ ئارقىسىدىن ئەگشىپ ئۇيغۇر يۇرتلىرى تەرەپلەردىن باشپاناھ ئىزدىگەنلەر بىلەن بىرگە ۋەتەننى تەرك ئەتكەن.

ۋەتەنگادالىقنىڭ ئىپتىداسى مانا شۇنداق باشلانغىنى ئېنىق.لېكىن بۇ قەدەمنىڭ ھەم ئۆمرى ئۇزاق بولمىغان.1939-يىلىغا بارماي كىمدۇر ئۇچلىغان ئۆتكۈر شەمشەرنىڭ تىغى ئۇنىڭ ھەم ئەزىز بېشىغا چۈشكەن.ئانىمىز تاجىنىسا بېگىم بىر ئېتەك بالا، يەنى يەتتە پەرزەنىد بىلەن بەرىبىر كوچىدا،ناتونۇش يۇرتلاردا تەمتىرەپ قالغان.

1937-يىلنىڭ شىددەتلىك بوران چاپقۇنلىرىدىن خەلقىمىزنىڭ ئەڭ ئېسىل پەرزەنىتلىرى قاتارى ۋەتەننى تەرك ئەتكەن، يىراق-يېقىن يۇرتلاردىن پاناھلىق ئىزدىگەن بىگۇناھ كىشىلىرىمىزنىڭ جېنى ھەم ئامان قالمىدى.بۇ جاھالەت قىلىچىنىڭ دەستىسىدە شۈبھىسىز ‹خەلقلەر ئاتىسى› سىتالىنىىڭ مۆھىرى بار ئىدى.

بۈگۈن قايتا قۇرۇش ۋە ئاشكارىلىق ھەدىيە ئەتكەن ھۆرىيەت نەتىجىسىدە،ئادالەتسىزلىكنىڭ قۇربانى بولغان ۋەتەنداشلارنىڭ بېشىغا چۈشكەن كۈلپەت ۋە مۇسىبەتلەر تېخىمۇ ئېنىق ئاشكارىلىنىۋاتىدۇ.نەزىرىمدە بۈگۈن تەقدىر تەقەززاسى بىلەن چەتئەللەردىن پاناھلىق ئىزدىگەن، پىشانىسىگە ‹ۋەتەن گادا›لىقى پۈتۈلگەن، ‹ۋەتىنىگە ۋە خەلقىگە خىيانەت قىلغانلار› دەپ تامغا بېسىلغان ۋەتەنداشلىرىمىزنىڭ ھاياتىنى يورۇتۇش،ئۇلارنىڭ تەرجىمەھالىغا تېخىمۇ ئېنىقلىق ۋە روشەنلىك كىرگۈزۈش،قەتلىئام قىلىنغان مىڭلاپ قېرىنداشلىرىمىزنىڭ رويخەتلىرىنى ھەم ئېلان قىلىش پەيتى كەلدى.

ئۆز يۇرتىدا ‹ۋەتەن ساتقۇچ›،‹خائىن› دەپ ئاتىلىپ دۈشمەنلەر رويخېتىگە قوشۇلغانلارنىڭ ئۆزگە ئەللەردىكى تۇرۇش-تۇرمۇشى، ئىش-پائالىيەتلىرى قانداق بولدى؟ بۇلار ھازىرغىچە كۆپچىلىككە قاراڭغۇ بولۇپ كەلمەكتە...ئايرىم كونا ئۇدۇمدىن تا بۈگۈنگىچە ۋاز كەچمىگەنلەر ‹بىر بالاسى بولمىسا، يۇرتنى تاشلاپ كېتىشەرمىدى؟› دىيىشىپ، ھامان قارا ساناب دوق قىلىشتىن ئۆزلىرىنى تارتالماي يۈرۈشمەكتە.شۇنىڭ ئۈچۈن ئەمدىلىكتە بولسىمۇ ھەقىقەتنى يورۇتماق،‹ۋەتەن گادا› ۋەتەنداشلىرىمىزنىڭ تەقدىرىدىن، يۈرۈگىدىكى ئارزۇ ئۈمىتلىرىدىن سۆزلىمەك جاھىزدۇر.

چەتئەللەردىكى ئۆزبېكلەر ۋۇجۇدىدا جۇش ئۇرغان مۇھەببەت تۇيغۇسىنى ئەركىن ۋاھىدوۋ ‹ياشلىق› ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىنغان ماقالىسىدە شۇنداق ئىزھار ئەتكەنكەن:‹تۈرلۈك سۆھبەت ئەنجۇمەنلەردە، مەن شۇنىڭغا ئەمىن بولدۇمكى، چەتئەللەردە ياشاۋاتقان ئۆزبېكنىڭ قېنىدا ئۆز ۋەتەن مېھرى جۇش ئۇرۇپ تۇرۇپتۇ.ئۆزبېكىستانلىق يىگىت قىزلار مېنى كەچۈرسۈنكى،بىز گاھى ۋەتىنىمىزدە ياشاپ تۇرۇپ ئۇنىڭ قەدرىنى بىلمەيمىز، مەن كۆرۈپ سۆھبەتلەشكەن ۋەتەنداشلارنىڭ ئۆزبېكىستانغا بولغان مۇھەببىتى مىڭ ھەسسىلەپ ئارتۇق دىسەم لاپ بولماس؛ئادەتتە كىندىك قېنى تۆكۈلگەن جاينى ۋەتەن دەيدۇ.لېكىن سۈرىيەدە تۇغۇلغان يا ماراكەشتە دۇنياغا كەلگەن يا ئىستامبۇلدا كۆز ئاچقان ئۆزبېك ئۈچۈن بەرىبىر، ۋەتەن بۇ پەقەت ئۆزبېكىستاندۇر.›

شۇنداق، بۇ ئەينى ھەقىقەتتۇر. مەن بۇنى ئۆز بېشىمدىن كەچۈرگەنمەن. بىز ياشىغان جاي ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئەڭ ئاۋات شەھەرلەردىن بىرى بولۇپ غۇلجا دەپ ئاتىلاتتى. ئىقلىمى مۆتىدىل،تۇپرىغى مۇنبەت،سۇلىرى ئەلۋەك، گۈزەل ۋە باي بىر يۇرت ئىدى.جەننەت تىمسالى باغلىرىدا پىشقان مىۋىلەر جاننى ياشارتاتتى.ھوسۇللۇق يەرلىرىدە يېتىلگەن بۇغدايدىن پىشۇرۇلغان نېپىز ئاق نانلار ئاجايىپ يىىشلىك ھەم لەزىز ئىدى.ئۇيغۇر خەلقىنىڭ تەبىئىتى ئوچۇق، باغرى زىمىنىدەك كەڭ، تىلى تىلىمىزغا يېقىن،دىلى دىلىمىزغا پەيۋەندە،دىنىمىزغا پەيۋەندە، دىنىمىز ھەم بىر ئىدى. ئاللاھقا سېغىنماق ئۈچۈن ‹ئۆزبېك مەسچىدى› ئاچماقنىڭ ھاجىتى يوق ئىدى، ئۆز سىمايىڭنى ئىزدەش ئۈچۈن ‹ئەنجان رەستىسى›گە بارماق زۆرۈر ئەمەس ئىدى.

بۈگۈن بېشىمىزغا مۇسىبەت چۈشكەندە، باغرىنى ئاچقان، نېنىنى،جايىنى،سۈيىنى ئايىمىغان بۇ كۆڭلى ئوچۇق مەردانە خەلقتىن ئۆزرە سوراپ ئېيتىمەنكى،بەرىبىر ئەشۇنداق قۇتلۇق ماكان ھەم ئۆزبېكلەر ئۈچۈن ئۆز ئېلى ئورنىنى باسالىغان ئەمەس. ئۆزبېكلەر مەيلى ئۇيغۇر يۇرتلىرىدىكى ئالتاي، چۆچەك،ئۈرۈمچى، غۇلجا،تۇرپان، قۇمۇل،قەشقەر، خوتەنلەردە بەھوزۇر ئىستىقامەت قىلغان بولسۇن ئەمما، ئۆز ۋەتىنىگە ئەندىجان،فەرغانىغا،سەمەرقەنت، بۇخاراغا،تاشكەنت، خارەزىمگە ئىنتىزار بولۇپ ياشىغان.

بىز بوخچىمىزنى مۈرىمىزگە ئېسىپ، خەت ساۋادىمىزنى چىقارماق نىيىتىدە مەكتەپ بوسۇغۇسىغا ئەمدىلا قەدەم قويغان بالىلىق چاغلىرىمىزدا كۆپ نەرسىلەردىن بىخەۋەر ئىدۇق. ئۆزلىرىنى ئەلگە باش دەپ ئويلىغان ئاتىلىرىمىز ھالى تۈزۈكرەك باشپاناھ تېپىپ ئۈلگۈرمەي پەرزەنىتلىرىنى ئوقۇتماق ئۈچۈن ئۆزبېك مەكتەپلىرىنىڭ تەشۋىشىنى قىلىپ ئۈلگۈرگەن ئىكەن.

خاتىرەمنىڭ يارقىن بەتلىرىدە ئۆچمەس بولۇپ مۆھۈرلىنىپ قالغان بىر ۋەقەنى ئەسلەيمەن. ئۆزبېك مەسچىدى نىڭ تارغىنە سەيناسىدا قاتار-قاتار بولۇپ سىنىپمۇ-سىنىپ تىزىلىپ تۇرغانمىز. قارشىمىزدا كۈلرەڭ ماتادىن تون كىيگەن،سارغۇچ سەللە ئورىغان، ئاجايىپ روھلۇق، نۇرانە بىر كىشى تەلەپۇز قىلغان ئۆزبېكچە سۆزنىڭ چىرايلىق ئاھاڭلىرىنى، جەزبىسىنى دەسلەپكى قەدەمدە سۆيۈنۈپ تۇرۇپ ھىس قىلغانمەن...

(داۋامى بار...)