ئۇيغۇر تىلدىكى شەكىلداش سۆزلەر

ezizks-sc

ئۇيغۇر تىلدىكى شەكىلداش سۆزلەر
(ئېلىپبە تەرتىپى بويىچە تىزىلدى)
نۇرگۈل   ھېيت
( يەكەن ناھىيە كونا شەھەر مەكتەپ ئوقۇتۇش تەتقىقات ئىشخانىسىدىن )
ئا
1 . ئات-  توم تۇياقلىقلارغا مەنسۇپ سۈت  ئەمگۈچى  يىرىك ئىش ھايۋىنى:
ئات مىنىش، ئات ھارۋىسى
ئات-  ئادەم ياكى نەرسىلەرگە قويۇلغان مەخسۇس نام،ئىسىم: ئات قويۇش
ئات-  « ئېتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئاپتوماتنى ئات!
2 . ئاتا-  بالىلىق ياكى بالىسى بار ئەر كىشى: ئاتا بولماي ئاتا قەدرىنى بىلمەس.(ماقال )
ئاتا  «قىلماق» پېئىلى بىلەن قوشۇلۇپ «نېسىپ ئەتمەك، بەرمەك، بەخش ئەتمەك» دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ:
ۋەتەن ئۈچۈن بارىڭنى ئاتا قىل، ئوغلۇم!
3 . ئاتلىق- ئاتقا مىنگەن، ئېتى بار كىشى: ئاتلىق ئەسكەر
ئاتلىق- ئىسىملىك، ناملىق، ....دەپ ئاتىلىدىغان؛
داۋانچىڭدا بىر يارىم بار قەمبەرخان ئاتلىق.
4 . ئاچ- قورسىقىدا يېگەن نەرسىسى قالمىغان، تاماق يېمىگەن، ئېچىرقىغان:  ئاچ قورساق
ئاچ- «ئىچىش» پېئىلىنىڭ   Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى:  ئىشىكنى ئاچ!
ئاچ-  سۇس  مەنىسىدە :  ئاچ يېشىل، ئاچ سېرىق
5 . ئاچا- بىر تۇغقان قېرىنداشلار ئىچىدىكى ئۆزىدىن چوڭ ئايال قېرىنداش: ئۇ مېنىڭ ئاچام.
ئاچا- بىر گەۋدىدىن ئاجرىلىپ چىققان، بۆلۈنگەن، پۇتاق: ئاچا ياغاچ، دەرەخنىڭ ئاچىسى
6 . ئارا- ئىككى نەرسە ياكى ئىككى نۇقتا ئوتتۇرىسىدىكى مۇساپە، ئارىلىق، ئوتتۇرىسىدا:  ئىككى ئارىدا،  ئۆز ئارا،  ئىككى شەھەر ئارىسى
ئارا- دېھقانچىلىقلا ئىشلىتىلىدىغان تۆمۈر ياكى  ياغاچتىن ياسالغان سايمان:
ئۈچ چىشلىق ئارا، ياغاچ ئارا
7 . ئارتماق- كۆپەيمەك، ئاشماق، چەكتىن ئېشىپ كەتمەك: بىلىمى ئارتماق، خۇشاللىقى ئارتماق
ئارتماق- يۈكنى بىرەر نەرسىنىڭ ئۈستىگە ، ئىچىگە يۈكلىمەك: ئېشەككە يۈك ئارتماق، مەسئۇلىيەتنى باشقىلارغا ئارتىپ قويماق
8 .ئارىچى- كىشىلەر ئارىسىدا بولۇۋاتقان جېدەل- ماجىراغا ئارىلاشقۇچى: ئارىچىغا ئالتە تاياق. (ماقال )
ئارىچى- ئارا ياسايدىغان ھەم ئۇنى ساتىدىغان كىشى: ئۇنىڭ بوۋىسى ئارىچى.
9 . ئاسارەت- چەكلىمە، بويۇنتۇرۇق: ئۇنىڭ ئىدىيىسى تېخى كونا ئىدىيىنىڭ ئاسارىتىدىن قۇتۇلالمىدى.
ئاسارەت- تېبابەتتە تەسىر، ئىز، بەلگە، ئاقىۋەت مەنىسىدە ئىشلىتىلىدۇ. ئۇنىڭدا ھېچقانداق كېسەللىك ئاسارىتى قالماپتۇ.
10 . ئاش- قازاندا پىشۇرۇلغان تاماق، غىزا، يېمەكلىك. ئىش بار يەردە ئاش بار.(ماقال)
ئاش- تېرىنى ئاشلاش ئۈچۈن ئۇن، تۇز ۋە سۇنى ئارىلاشتۇرۇپ، ئېچىتىپ تەييارلانغان ئۇماچ.
ئاش- «ئېشىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: داۋان ئاش. چوڭىيىش مەنىسىدە . ئۇنىڭ يېشى 40 تىن ئاشتى.
11 . ئاقسىل- بىئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. كۆپ خىل ئامىنو كىسلاتاسىدىن تەركىب تاپقان ، يۇقىرى مولېكۇلىلىق تەبىئىي ئورگانىك بىرىكمە.
تۇخۇم تەركىبىدە ئاقسىل ئىنتايىن كۆپ.
ئاقسىل- زوئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. ئاچا تۇياقلىق ھايۋانلاردا بولىدىغان ئۆتكۈر يۇقۇملۇق كېسەللىك: كالا ئاقسىل كېسىلى
12 . ئالما- مېۋىسى يۇمىلاق،تەمى تاتلىق، يوپۇرماق تاشلايدىغان دەرەخ ۋە ئۇنىڭ مېۋىسى: ئالما كۆچىتى، قىزىل ئالما
ئالما-  «ئىلىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك، بولۇشسىز  بۇيرۇق رايى: خەقنىڭ نەرسىسىنى سورىماي ئالما!
13 . ئالماق- نەرسىنى ئوچۇملاپ،سىقىملاپ ياكى كۆتۈرۈپ ئورنىدىن يۆتكىمەك: چېلەكتىن سۇ ئالماق
ئالماق- مال- تاۋارنى ھەق تۆلەپ ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك: گۆش ئالماق
ئالماق- قانۇن بويىچە ئەر – خوتۇن بولۇپ، قىزنى ئەمرىگە ئالماق: خوتۇن ئالماق
ئالماق- بىرەر نەرسىنى ئۆز تەۋەلىكىگە، ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك؛ بانكىدىن پۇل ئالماق، مائاش ئالماق
14 . ئاينىماق-تۈسى، رەڭگى ئۆزگىرىپ بۇرۇنقى ھالىتىنى، بۇرۇنقى رەڭگىنى، خىسلىتىنى يوقاتماق: ئەخلاقى ئاينىپ كەتكەن مىللەت، ئاينىپ كەتكەن دوست
ئاينىماق- كۆڭلى ئىلىشماق:  كۆڭلى ئاينىماق
ئاينىماق- تۇتماق، ئاۋۇماق، كۆپەيمەك: كۆچەتلەر تازا ئاينىپتۇ. ئالمىلار ئاينىدى.
15 . ئاق- پاختا ياكى سۇ ت رەڭگى: ئاق قەغەز
ئاق- «ئېقىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سۇ ئاقتى. ئۆز ئېلىڭنىڭ ئوتىدا كۆيۈپ، سۈيىدە ئاق، بالام!
16 . ئارىلاشما-  «ئارىلىشىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سەن تولا مېنىڭ ئىشىمغا ئارىلاشما!
ئارىلاشما- ئىككىدىن ئارتۇق ئوخشاش بولمىغان نەرسىدىن تۈزۈلگەن: ئارىلاشما ماددا، ئارىلاشما گاز
17 . ئاقلاش- ئەھدىسىدىن چىقماق: بىز ئاتا- ئانىمىزنىڭ بىزدىن كۈتكەن ئۈمىدىنى ئاقلاش ئۈچۈن تىرىشىپ ئۆگىنىشىمىز كېرەك.
ئاقلاش- ئاق تۈسكە كىرگۈزمەك: ئۆي ئاقلاش
ئاقلاش- گۇناھسىز ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىماق: جىنايەت گۇماندارىنى ئاقلاش
ئاقلاش- دەرەخلەرنىڭ پوستى، قوۋزىقى، داننىڭ قاسىرىقىنى ئاجراتماق: شال ئاقلاش، دەرەخ ئاقلاش
18. ئالدى- بىرەر نەرسىنى سېتىۋېلىپ، ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك.«ئىلىش» پېئىلىنىڭ Ⅲ – شەخس بىرلىك، ئۆتكەن زامان تۈسى: ئۇ كىتابخانىغا بېرىپ ئىككى پارچە  كىتاب ئالدى.  
ئالدى- بىرەر نەرسىنىڭ قارىغۇچىغا نىسبەتەن كۆرۈنۈپ تۇرغان قىسمى، ئىچىگە نىسبەتەن سىرتى : ئىشىك ئالدى، مەكتەپ ئالدى
19. ئايلىنىش- بىرەر دائىرە ئىچىدە ھەرىكەت قىلماق، سەيلە قىلىش: دوقمۇشتىن ئايلىنىش، بازار ئايلىنىش
ئايلىنىش- ھوشىدىن كېتىش: ئۇ توساتتىنلا ئايلىنىپ كەتتى.
20 . ئالامەت- بەلگە، نىشان، ئىپادە، ئىشارەت: كۆپەيتىش ئالامىتى، بۇ نېمە ئالامەت؟
ئالامەت- ناھايىتى، ئاجايىپ: ئالامەت كېلىشكەن، ئالامەت قىزىق
21. ئاي- يەر شارىنى ئايلىنىدىغان سەييارە: ئاي شارى- ئەڭ گۈزەل سەييارە. ئاي چىقتى.
ئاي- ۋاقىت بىرلىكى. بىر يىلنىڭ 12 دىن بىرى: بىر ئاي، ماي ئېيى.

ئە
1. ئەت- يېپىش، تاقاش مەنىسىدە. «ئېتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئىشىكنى مەھكەم ئەت!
ئەت- ھەر خىل خام يېمەكلىكلەرنى پىششىقلاپ ئىشلىمەك: تاماق ئەت!
ئەت- مۇسكۇل، گۆش: ئەت قونماق، ئورۇق ئەت
2 . ئەسىر- ۋاقىت بىرلىكى، ھەر يۈز يىل بىر ئەسىر بولىدۇ: 21- ئەسىر
ئەسىر- دۈشمەنلەرنىڭ قولىغا تىرىك چۈشۈپ قىلىپ، ئەركىنلىكىدىن ئايرىلغان كىشى: ئەسىرلەرنى خارلاش- ئىنسانپەرۋەرلىككە يات قىلمىش.
ئەسىر- بىرەر كىشى ياكى بىرەر ئىشقا شەيدا بولماق: دۇتارنىڭ مۇڭلۇق كۈيىگە ئەسىر بولماق
ئەسىر- كۈن پېتىشتىن  بىر سائەت ئىلگىرىكى ۋاقىت: ئەسىر ۋاقتى بىلەن
3 . ئەسەر- بەلگە، ئالامەت، دېرەك: ئۇنىڭغا بىر مۇنچە تەربىيە قىلغان بولساقمۇ، ئۇنىڭدا ئۆزگىرىشتىن ئەسەر يوق.
ئەسەر- ئىجادى مېھنەت مەھسۇلى: ئەدەبىي ئەسەر، ئەسەر يازماق
4 . ئەمەل: ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. تۆت ئەمەل. قوشۇش ئەمىلى
ئەمەل- مەنسەپ، ھوقۇق: ئەمەل تۇتماق، ئەمىلى ئۆسمەك
ئەمەل- كۈندىلىك پائالىيەت، ئەمەلىيەت: ئېغىزدا بار ، ئەمەلدە يوق.(ماقال)
5 . ئەن- بەلگە، نىشان؛ كالىغا ئەن سالماق
ئەن- رەخت ۋە باشقا نەرسىلەرنىڭ كەڭلىكى: بۇ رەختنىڭ ئېنى كەڭ ئىكەن. ئەن رەخت
ئەن- سۇ ئىتتىك، راۋان ئاقىدىغان: ئەن ئېرىق
ئەن- ئۆزلەشكەن، كۆنگەن، ھوسۇللۇق: ئەن يەر، يېرى ئەن جاي
6 . ئەلەم- جىسمانىي ئازاب، غەم- قايغۇ، دەرد، ھەسرەت: بۇ ئىش ئۇنىڭغا تولىمۇ ئەلەم بولدى.
ئەلەم- بايراق، تۇغ: جەڭ مەيدانىدا ئەلەملەر لەپىلدەپ، دۇمباقلار گۈمبۈرلەپ تۇراتتى.
ئەلەم- شەرىئەت يولى بىلەن چىقىرىلغان پەتىۋالارنى تەستىقلايدىغان ياكى ئىنكار قىلىدىغان دىننى زات: ئەلەم ئاخۇنۇم
7 . ئەللىك- ئوننىڭ بەش قېتىم قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولغان سان: ئەللىك ياش
ئەللىك- بىرەر دۆلەتكە مەنسۇپ: چەت ئەللىك مۇخبىر
8 . ئەل- بىرەر جاينىڭ ئادەملىرى،ئاھالىسى، خەلقى: ئەل ئىچى ئالتۇن بۆشۈك.(ماقال)
ئەل- تەسلىم بولۇش، ئەل بولۇش:قورال تاپشۇرۇپ ئەل بولۇش
9 . ئەنسىز- ئەن سېلىنمىغان: ئەنسىز كالا
ئەنسىز- ئېنى تار، كەڭ ئەمەس: ئەنسىز رەخت
ئەنسىز- ئەندىشىلىك، تەشۋىشلىك، خاتىرجەم ئەمەس: ئەنسىز يىللار، ئەنسىز كېچە

ب
1 . باب- كىتاب، ئەسەر، ماقالىلەرنىڭ ئايرىم بۆلەكلىرى: بىرىنچى باب
باب- مۇناسىپ، توغرا، لايىق: باب كەلمەك
2 . باچكا- كەپتەرنىڭ ئۇچۇرۇم بولمىغان بالىسى: باچكا كاۋىپى
باچكا- جۇۋازنىڭ يۈك يانجىپ، ماي چىقىرىدىغان ئىچى كاۋاك قاچىسى: جۇۋازنىڭ باچكىسى
3 . باخشى- دۇئا ئوقۇپ، دەم سېلىپ كېسەل داۋالىغۇچى ئادەم: تۈگمەن بېشىدا  غوجا  ئاتلىق  بىر باخشى بار.
باخشى- بۈركۈت، قارچىغا، لاچىن قاتارلىق قۇشلار بىلەن ئوۋ ئوۋلايدىغان، ئۇلارنى كۆندۈرىدىغان ئادەم: قۇش باچكىسى
4 . بارماق- پۇت- قول پەنجىلىرىنىڭ ھەر بىرى: بەش بارماق
بارماق- بېرىش: بارماق ئىرادە، يانماق ئىجازەت.(ماقال)
5 . باسماق- ئۇششاق قۇشلارنى تۇتۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قاپقان: باسماق قۇرۇپ قۇچقاچ تۇتماق
باسماق- قاچىلىماق، يۈكلىمەك: ماشىنىغا يۈك باسماق، بارماق باسماق
6 . باشاق- بۇغداي،ئارپا قاتارلىق زىرائەتلەرنىڭ دان تۇتقان قىسمى: باشاق تىرىش
باشاق- ئوقيا ئوقىنىڭ باخشى، ئۇچ قىسمى: ئوقيا باشىقى
7 . باشقا-« بېشىغا» دېگەن مەنىدە. باشقا كەلگەندە باتۇر.(ماقال)
باشقا- ئايرىم:  مەن بۇ سىنىپتا ئوقۇمايمەن،  باشقا سىنىپتا ئوقۇيمەن.
8 . باغ- مېۋىلىك دەرەخلەر ئۆستۈرۈلگەن جاي: ئالمىلىق باغ
باغ- باغلاش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان نەرسە: ئىشتان باغ
باغ- مىقدار سۆز. بىر باغ بېدە، بىر باغ پالەك
باغ- تۇتقۇچ، ساپ: چەينەكنىڭ بېغى، سومكىنىڭ بېغى
9 . بال- ھەسەل: بال يىغىش، بال ھەرىسى
بال- يەر تەۋرەش ۋە شامال قاتارلىق تەبىئىي ھادىسىلەرنىڭ كۈچىنى بىلدۈرىدىغان ئۆلچەم بىرلىكى: بەش بال شامال، ئۈچ بال يەر تەۋرەش
10 . بالا- ئاتا- ئانىنىڭ پەرزەنتى: قىز بالا، ئوغۇل بالا
بالا- باشقا كەلگەن ئاپەت، پالاكەت، خەۋپ- خەتەر: بالا كەلسە قوش كەپتۇ.(ماقال )
بالا- ئۆينىڭ ئۈستىنى يېپىشتا سىنچى ياغاچ ئۈستىگە قويۇلىدىغان ۋاسا ئورنىتىدىغان ياغاچ: بالا بېشى ئەتمەك
11 . بەل- ئادەم ئورگانىزمىنىڭ نامى: بەل ئاغرىقى
بەل- تامچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان ئۇزۇن ساپلىق تۆمۈر سايمان، يۈزى ئادەمنىڭ ئىككى ئالىقىنىدەك چوڭلۇقتا بولىدۇ.
12 . بوز- كۆككە مايىل ئاق رەڭ: بوز ئات، بوز ئېشەك
بوز- ئېچىلمىغان، ئۆزلەشتۈرۈلمىگەن: بوز يەر، بوز توپا
13 . بۇرۇن- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ پۇراش، نەپەسلىنىش ئەزاسى. بۇرۇن ياللۇغى،
بۇرۇن- ئىلگىرى، ئىلگىرىكى چاغلار: بۇرۇن بۇرۇندىكەن، تىرىق تۇلۇمدىكەن.
14 . بۇلىماق- زورلۇق كۈچى بىلەن تارتىۋالماق: ئاشلىق بۇلىماق
بۇلىماق- بۇغداي ئۇنى بىلەن شېكەردە ئېتىلىدىغان بوۋاقلار يېمەكلىكى: بۇلىماق ئەتمەك، بۇلىماق يېمەك
بۇلىماق- پاتۇرماق، تۈگۈرمەك، مىلىمەك: لازىغا بۇلىماق، توپىغا بۇلىماق
15 .بەلگە- نىشان: بىز بۇ دەرەخنى بەلگە قىلايلى!
بەلگە- ئادەمنىڭ بېلىگە كېلىدىغان: دەريا سۈيى بەلگە كېلىدىكەن.
16 . بىلەكلىك- بىلىكى بار: ئۇزۇن بىلەكلىك مايمۇن
بىلەكلىك- بىلەي بىلەن بىلەپ قويۇلغان: بىلەكلىك پىچاق، بىلەكلىك ئورغاق
17 . بۇرغا- كالا، قوتازنىڭ مۈڭگۈزىدىن ياسىلىدىغان، جەڭ مەيدانىدا چىلىنىدىغان بىر خىل ئەسۋاب: بۇرغا چالماق
بۇرغا- بۇرمىسىمان شەكىلدە تېشىدىغان ئەسۋاب: بۇرغا بىلەن تەشمەك، نېفىت بۇرغىلاش ئەترىتى
18 . بېغىر- ئىچ ئەزا، جىگىرى: قوينىڭ بېغىرى
بېغىر- بىر خىل رەڭنىڭ ئىسمى: بېغىر رەڭ
19 . بىنا- بىر قانچە قەۋەتتىن تەركىب تاپقان ئۆي، ئىمارەت: بەش قەۋەتلىك بىنا
بىنا- بەرپا بولماق، مەۋجۇت: بىنا قىلدۇق چۆللەردە\ يېشىل بوستان باغلارنى
20 . بىلەي- پىچاق قاتارلىق تىغلىق ئەسۋابلارنى سۈركەپ  ئىتتىكلىتىشكە ئىشلىتىلىدىغان كىچىك تاش: بىلەي تاش، قۇم بىلەي
بىلەي-«بىلىش» پېئىلىنىڭ 1 – شەخس بىرلىك كېلىدىغان زامان رايى:
-مەكتەپكە نېمە دەپ كەلدىڭ، بالام؟
- بىلمىگەننى بىلەي دەپ.
پ
1 . پات- يىپ ۋە رەختلەرنى قاتۇرۇپ، چىدامچانلىقىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان سۇيۇق ئۇماچ: دوپپىغا پات بەرمەك
پات- ئارىدىن كۆپ ۋاقىت ئۆتمەي، تىز ، چاپسان: پات كېلىڭ، پات ئارىدا
پات- شاھماتتا ئىككى تەرەپنىڭ كۈچى ئاساسەن ئوخشاش كېلىپ، ئويۇن غەلىبىسىز تاماملىنىدىغانلىقىنى ھېسابلاش: ئويۇن پات بولدى.
2 . پاچاق- پۇتنىڭ تىزدىن تۆۋەنكى قىسمى، نەرسىلەرنىڭ يەرگە تېگىپ تۇرىدىغان قىسمى: ئۇزۇن پاچاق
پاچاق- پارچىلانغان، بۇزۇلغان، ئەبجەق: دۈشمەننىڭ ئىستىھكاملىرىنى پاچاقلايلى!
3 . پار- بىر يۈرۈش، بىر قۇر، ماس: بىر پار كىيىم، پار كېلىش
پار- سۇنىڭ گاز ھالىتى: پار قازىنى، پار مۇنچىسى
4 . پاشا- قان شورايدىغان بىر خىل ھاشاراتنىڭ نامى: پاشا چىقىۋالدى.
پاشا- بۇرۇنقى چاغلاردا تۈركىيە، مىسىر قاتارلىق دۆلەتلەردە مەمۇرى ئەمەلدارلارنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئۇنۋان نامى.
5 . پاڭ- قۇلىقى ئاڭلىماس، گاس: پاڭ قۇلاق
پاڭ- غول، شاخ ۋە يوپۇرماقلىرى زىيادە ئۆسۈپ، ھوسۇل بېرىشى كەم بولغان زىرائەت: يەرگە بەك كۆپ ئوغۇت بېرىۋەتسە زىرائەتلەر پاڭ بولۇپ كېتىدۇ.
6 . پاي- بىرەر تىجارەت ياكى كەسىپنى قىلىش ئۈچۈن شېرىكچىلىك ئاساسىدا قوشۇلغان ھەسسە، دەسمايە: پاي پۇلى، پاي قوشۇش
پاي  - جۈپ ئىشلىتىلىدىغان نەرسىلەرنىڭ ھەر بىرى: بىر پاي ئاياغ، بىر پاي چاق
7 . پايلىماق- بەرداشلىق بەرمەك، چىدىماق: بۇ ئاياغ بۇ بالىغا جىق بولسا بىر ئاي پايلايدۇ.
پايلىماق- يوشۇرۇن كۆزەتمەك، مارىماق، پېيىغا چۈشمەك: دۈشمەننى كۈندۈزى ئويلا، كېچىسى پايلا.(ماقال)
8 . پالاق- يېمەكلىكلەرنىڭ ئىسسىقتىن بۇزۇلۇپ كېتىشى: پالاق تۇخۇم
پالاق- ئۇچى يېسسى قىلىپ ياسالغان، ساپلىق ئۇزۇن ياغاچ: قىيىق پالىقى، پالاق توپ
9 . پەش- مۈشۈكنى قوغلاش، ھەيدەش ئىماسى: چىن تۆمۈر باتۇر سىڭلىسى مەختۇمسۇلاغا: «مەن كەتكەندىن كىيىن توخۇنى تاخ دېمە، مۈشۈكنى پەش دېمە!» دەپ تاپىلاپتۇ.
پەش- بىرەر ئىش بىلەن ماختانماق، دەسمايە قىلماق، دەستەك قىلماق: ھوقۇقىنى پەش قىلماق
پەش- تىنىش بەلگىسىنىڭ بىر تۈرى: پەش قويماق
پەش- چاپان، كۆڭلەك قاتارلىق كىيىملەرنىڭ ئالدى تەرىپى: چاپاننىڭ پېشى، پەش قاقماق
10 . پەنجە- قولنىڭ بارماقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قىسمى : قولنىڭ پەنجىسى
پەنجە- مىقدار سۆز، ئورۇلغان بۇغداي، ئوت- چۆپلەرنىڭ ئارا بىلەن بىر قېتىم كۆتۈرۈشكە بولىدىغان دۆۋىسى: بىر پەنجە بۇغداي
11 . پەي- قۇشلارنىڭ تېنىنى قاپلاپ تۇرىدىغان يۇمشاق تۈك: توخۇ پېيى، پەي قەلەم
پەي- بەدەندىكى مۇسكۇللارنى سۆڭەككە بىرلەشتۈرۈپ تۇرىدىغان ئاق رەڭلىك مۇستەھكەم ، ئەۋرىشىم   توقۇلما: پەي تارتىشىپ قىلىش
پەي- ئارمىيە قۇرۇلمىسىنىڭ شتات بىرلىكى، ليەندىن تۆۋەن، بەندىن يۇقىرى بولىدۇ. بىر پەي ئەسكەر
12 . پوست- سىرتقى قەۋىتى؛ يەر پوستى، پىيازنىڭ پوستىنى سويماق
پوست- ھەربىي قىسىم ۋە مۇھىم جايلارنى مۇھاپىزەت قىلىدىغان ئەسكەر، قاراۋۇل: پوستتا تۇرماق
13 . پوكان- ئادەم ۋە قۇشلارنىڭ كۆكرەك قىسمى: توخۇنىڭ پوكىنى، پوكۇنىنى چۇۋۇش
پوكان- چالا، تولۇق قۇرۇمىغان: كىرلەر پوكان بوپتۇ.
14 . پۇر- قۇشلارنىڭ توپلىشىپ ئۇچقان ئاۋازى: قۇشلار« پۇر» قىلىپ ئۇچۇپ كەتتى  .
پۇر- تارقالماق، يېيىلماق: ئالەمگە پۇر كەتمەك
15 . پۈتمەك- تاماملانماق، تۈگىمەك: ئىش پۈتتى.
پۈتمەك- يازماق، خاتىرىلىمەك: خەت پۈتمەك
پۈتمەك- تىنىپ كەتمەك، ئېتىلىپ قالماق: يىڭنىنىڭ تۆشۈكى پۈتۈپ قاپتۇ.
پۈتمەك- ئىشەنمەك: باشقىلارنىڭ سۆزىگە چىن پۈتمەك
16 . پىستە- مېغىزى ئىستېمال قىلىنىدىغان بىر خىل ئۆسۈملۈك ۋە ئۇنىڭ مېۋىسى: پىستە دەرىخى
پىستە- ئىتنىڭ بىر خىل سورتى، تاماشا ئۈچۈن بېقىلىدۇ. پىستە كۈچۈك
17 . پەن- بىلىم، ئىلىم: پەن تەتقىقاتى، پەن- تېخنىكا
پەن- ياغاچنى ھەرىلەپ تاختاي قىلىش: پەن تىلىش
پەن- ئالدام خالتا، ھىيلە: ئۇ مېنى پەنلەپ قويۇپتۇ.
18 . پىل- قۇرۇقلۇقتىكى ئەڭ چوڭ سۈت ئەمگۈچى ھايۋان. ئىسسىق بەلۋاغدا ياشايدۇ.  ئاق پىل    ، ئانا پىل
پىل- چىراغنىڭ كۆيۈۋاتقان چىغدىكى ھالىتى.  شام «پىل » قىلىپ ئۆچۈپ قالدى.
19.  پېئىل- گرامماتىكىلىق ئاتالغۇ. پېئىل- شەيئىلەرنىڭ ئىش- ھەرىكىتىنى، ئۆزگىرىشىنى، ئىپادىسىنى ۋە سېزىمىنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى: ياردەمچى پېئىل، ئۆتۈملۈك پېئىل
  پېئىل-كىشى خاراكتېرىنى تەشكىل قىلغۇچى روھى خۇسۇسىيەتلەر يىغىندىسى، خاراكتېر، خۇلق: كىچىك پېئىل، خۇش پېئىل
20 . پۇڭ- يەر يۈزى ئۆلچەم بىرلىكى، كۆلىمى تەخمىنەن 66 كۋادرات مېتىرغا تەڭ. بەش پۇڭ يەر
پۇڭ- ئەڭ كىچىك پارچە پۇل بىرلىكى: 10 پۇڭ  بىر مو بولىدۇ.
ت
1 .تاپ- ھايۋانات ۋە جانلىقلارنىڭ ئۆلۈكى: ئېشەكنىڭ تاپى، قۇزغۇن تاپ يەيدۇ.
تاپ- ئېتىزنى ئاغدۇرغاندا قالغان قوش ئىزى: تاپ ئاچماق
تاپ- پەيت، پۇرسەت، ۋاقىت؛ شۇ تاپ، بۇ تاپ
تاپ- «تېپىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ – شەخس بىرلىك بۇيرۇق راي. مەن مۆكۈپ بولدۇم،  قىنى مېنى چاپسان تاپ!
2 .تار- كەڭ ئەمەس: تار كوچا،نەزەر دائىرىسى تار
تار- چالغۇ ئەسۋابلارنىڭ تەۋرىنىپ ئاۋاز چىقىرىدىغان يىپى؛ دۇتارنىڭ تارى، بوم تار
3 . تارتما- ئۈستەل، ئىشكاپلارنىڭ تارتىپ چىقىرىدىغان ساندۇقچىسى. يېزىق شىرەسىنىڭ تارتمىسى.
تارتما- تارتىدىغان دېگەن مەنىدە. تارتما پۇرژىنا
تارتما- «تارتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ  شەخس بىرلىك بولۇشسىز بۇيرۇق رايى: چېچىمنى تارتما!
4 . تارىماق- تاغاق قاتارلىق نەرسىلەر بىلەن چاچنى رەتلىك قىلماق: چاچ تارىماق
تارىماق- توپتىن ئايرىلماق، تارقالماق، چېچىلماق: يىغىندىن تارىماق، بۇلۇت تاراپ كۈن چىقتى.
5. تاۋار- ئالماشتۇرۇش ئۈچۈن ئىشلەپچىقىرىلغان ئەمگەك مەھسۇلاتى: تاۋار ئىگىلىكى، تاۋار ئالماشتۇرۇش
تاۋار- فابرىكىدا توقۇلغان، تېگى بىلەن گۈللىرىنىڭ رەڭگى ئوخشاش بىر خىل يىپەك رەخت: قىزىل تاۋار، تاۋار- دۇردۇن
6 . تاۋاق- ياغاچتىن ئويۇپ، قىرىپ ياسالغان تەخسە شەكىللىك قاچا، ئاياق: بىر تاۋاق قېتىق
تاۋاق- نەشرىيات، باسمىچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان ئاتالغۇ:  باسما تاۋاق، بىر تاۋاق قەغەز
7 . توغرا- خاتاسى يوق، مۇۋاپىق، لايىقىدا، ئۇدۇل: توغرا سۆز، توغرا كېسىپ ئۆتۈش، توغرا كېلىش
توغرا- «توغراش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سەينى تىز توغرا!
8 . توغراقلىق- توغراق دەرىخى كۆپ ئۆسكەن، توغراق بىلەن قاپلانغان جاي: توغراقلىق ئورمان
توغراقلىق- توغراپ قۇيۇلغان، توغرالغان: گۆش توغراقلىق، توغراقلىق سەي
9 . تازا- كىر ئەمەس، چاڭ قونمىغان، پاكىز: تازا كىيىم، تازا ھاۋا
تازا- راست، ئىنتايىن، ناھايىتى: ئۆزىنىڭ ئىززەت- ھۆرمىتىگە تېگىۋاتقان گەپلەرنى ئاڭلاپ ئۇنىڭ تازا ئاچچىقى كەلدى.
10 . تاش- قاتتىق تاغ جىنسلىرىنىڭ بىر تۈرىنىڭ نامى: قورام تاش
تاش- ئىچكىرىگە نىسبەتەن سىرت: تاش گۆر، يوتقان تېشى
11 . تاق- ئىككىگە بۆلۈنمەيدىغان، جۈپى بولمىغان: تاق سان ، تاق كىشىلىك كارىۋات
تاق-  دەل دېگەن مەنىدە:  تاق ئۈستىگە چۈشمەك
تاق-ئاۋاز. ئىشىك «تاق» قىلىپ تاقالدى.
12 . تاڭ- سۈبھى، سەھەر: تاڭ ئاتماق، تاڭ سەھەر
تاڭ- بىلمەيمەن دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدىغان ئېنىقسىزلىق ئىماسى:-مەمەت نەگە كەتتى؟ - تاڭ خەۋىرىم يوق.
تاڭ- ھەيران قىلىش مەنىسىدە: تاڭ قالماق
تاڭ- «تېڭىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: چېكەڭگە تاڭ!
13 . تال- يوپۇرماق تاشلايدىغان بىر خىل دەرەخ: تال كۆممەك، تال ئاچماق
تال- ئۇزۇن، ئىنچىكە نەرسىلەرنىڭ مىقدار سۆزى: بىر تال چاچ، بىر تال دان
تال- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ ئىچكى ئەزاسىنىڭ بىرى، تال- قان دانچىلىرىنى ئىشلەش، تۆمۈر ماددىسىنى زاپاس ساقلاش، ماي ۋە ئاقسىللارنىڭ ماددا ئالمىشىشنى تەڭشەش قاتارلىق روللارنى ئوينايدۇ.
14 .تالا- ئۆي ئىچى ۋە ھويلىغا نىسبەتەن سىرت: تالاغا چىقماق، تالاغا قارىماق
تالا- تەبىئىي ياكى سۈنئىي ئىشلەنگەن يىپسىمان ماددا: ئىنچىكە تالا، سۈنئىي تالا
15 .تاماق- غىزا، تائام: تاماق يېيىش
تاماق- دېھقانلار يەر تاتىلاش ئۈچۈن ئىشىتىلىدىغان  بىر خىل سايمان: يەرنى تاماقداش
16. تاي-  ئاتنىڭ ئىككى ياشقا تولمىغان بالىسى: تايلىق بايتال
تاي – چوڭ قىلىپ چىڭداپ تېڭىلغان مال:  پاختا تايلىماق، بىر تاي پاختا
17 .تەر- ئادەمنىڭ تېرىسىنىڭ ئاستىدىن مەخسۇس بەزلەر ئاجرىتىپ چىقىرىدىغان سويۇقلۇق: تەر تامچىسى
تەر- چىراي، تەلەت، يۈزىنىڭ كۆرۈنۈشى: تەرىنى تۈرمەك، تەرى سۆرۈن
18 .تاقا- ئات ئۇلاغلارنىڭ تۇيىقىنىڭ ئاستىغا قېقىلىدىغان دۈگىلەك شەكىللىك تۆمۈر: ئاتنىڭ تاقىسى
تاقا- «تاقاش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: گۈل تاقا! گالستۇكنى تۈزۈك تاقا!
تاقا-« ئېتىش»  پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئىشىكنى مەھكەم تاقا!
19 . تەڭلىمە- ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. تەركىبىدە نامەلۇم سان بولغان تەڭلىك. بىر نامەلۇملۇق  بىرىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمە
تەڭلىمە- «تەڭلەش»پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بولۇشسىز  بۇيرۇق رايى: قول تەڭلىمە!
20 . تامغا – مەخسۇس بەلگە ئويۇلغان، شەخس ۋە ئورۇننىڭ قانۇنلۇق ئىمزاسى سۈپىتىدە قوللىنىلىدىغان قورال: تامغا بېسىش، ھۆكۈمەت تامغۇسى
تامغا – تامنىڭ ئۈستىگە دېگەن مەنىدە: تامغا چاپلاش، تامغا چىقىش
21 .تەن-بەدەن، گەۋدە: تەن ساقلىق، تەن تۈزۈلۈشى
تەن- مەلۇم بىر ئىشنىڭ ئۆز زىممىسىدە ئىكەنلىكىنى ئىقرار قىلماق: خاتالىقىنى تەن ئالماق، تەن بەرمەك
22 . توپ- ئوراپ تېڭىلغان ، تىزىپ دەستىلەنگەن : بىر توپ قەغەز، توپ مال
توپ-شار شەكىلدىكى تەنتەربىيە قورالى: چويۇن توپ، توپ ئويناش
توپ- چوڭ كالبىرلىق زەمبىرەك: توپ ئاتماق، توپ ئوقى، توپقا تۇتماق
23 . توپچى- داۋاملىق توپ ئوينايدىغان ئادەم: ئۇ بىزنىڭ كوماندىنىڭ توپچىسى
توپچى- ھەربىي قىسىمدا توپ بىلەن قوراللانغان قىسىمدا ئىشلىگۈچى: توپچىلار قىسمى
24 . توپىلاڭ- قالايمىقان ئۇرۇش- جېدەل ، ماجىرا، ئىسيان، غەلىيان: توپىلاڭ كۆتۈرۈش
توپىلاڭ- يۇمشاق توپا  بىلەن قاپلانغان: توپىلاڭ يول
25 . تور- يىپ ياكى سۈنئىي تالادىن كاتەك- كاتەك كۆزلۈك قىلىپ  توقۇلغان توقۇلما: بېلىق تورى، تور تاشلىماق
تور- بىر جىسىمنىڭ يەنە بىر جىسىمغا ئۇرۇلۇشىدىن ئۆز ھەرىكىتىگە قوشۇلىدىغان قوشۇمچە كۈچ، تەسىر، ۋەزىن : تور كېتىش، گېپىنىڭ تورى بار
26 . توسماق- بىرەر نەرسە بىلەن قورشىماق، تورىماق، چەكلىمەك: يول توسماق، ھويلا توسماق
توسماق- بوۋاق ۋە كىچىك بالىلارنى ھاجەت قىلىشقا ئەپلىك قىلىپ تۇتۇپ تۇرماق: بالىنى توسماق
27 . توقال- مۈڭگۈزسىز: توقال كالا
توقال- خوتۇن ئۈستىگە ئالغان كىچىك خوتۇن: دەرغەزەپ بولغان پادىشاھ توقالنى ئۆلۈمگە بۇيرۇپتۇ.
28 . توقۇماق- بىر- بىرىگە چېتىپ، ھەر خىل شەكىلدىكى بويۇم ھالىتىگە كەلتۈرمەك: پوپايكا توقۇماق، سېۋەت توقۇماق
توقۇماق: ئات- ئۇلاغلارغا ئېگەر ۋە توقۇم ئارتىپ جابدۇماق: ئات توقۇماق، ئېشەكنى توقۇماق
توقۇماق- قۇراشتۇرۇپ، بىرلەشتۈرۈپ، ئويدۇرۇپ چىقارماق: ھېكايە توقۇماق
29 . توم- توغرا كەسمە يۈزى ، ئايلانمىسى چوڭ: توم ياغاچ، يۈرىكى توم ،
توم- بىر قانچە قىلىپ تۈپلەنگەن ئەسەرنىڭ ھەر بىر كىتابى: بىرىنچى توم
30 . تون- خەنزۇ يېزىقىدىكى ھەر بىر خەتنىڭ ئوقۇلۇشىدىكى ئاھاڭنىڭ يۇقىرى ياكى تۆۋەنلىكى: تون بەلگىسى
تون- ئالدى ئوچۇق، تۈز ياقىلىق، ئۇزۇن سىرتقى كىيىم:
ئالىم- ئەدىبلەرگە تون كىيدۈرۈش – خەلقنىڭ ئۇلارغا بولغان  ھۆرمەت – ئىھتىرامىدۇر.
31 . تۇتاش-بىر- بىرىگە ئۇلاشماق، تېگىشىپ تۇرماق: تۇتاش قاچىلار، تۇتاش كەتكەن تاغلار
تۇتاش- ئوت ئالماق، كۆيۈشكە باشلىماق: ئوت تۇتاشتى.
32 . تۇتۇق- ئېنىق ئەمەس، مۈجمەل: ھاۋا تۇتۇق، پوزىتسىيىسى تۇتۇق
تۇتۇق- خەن سۇلالىسى دەۋرىدە غەربى زېمىندا تەسىس قىلىنغان مەمۇرى ئىشلار ۋە مىللەتلەر ئىشلىرىنى باشقۇرىدىغان ئەمەلدار: تۇتۇق مەھكىمىسى
تۇتۇق- نامىنى ئاتىۋالغان، ئۆزىگە تىكلىۋالغان: تۇتۇق ئاتا، تۇتۇق ئوغۇل
33. تۇرۇپ- سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك، كۆكتات ھېسابلىنىدۇ. تۇرۇپ تىرىش
تۇرۇپ- قارتا ئويۇنىدا ئويۇن تۇتۇلغان قارتىنى تاشلاشتا ئاتىلىدىغان سۆز: تۇرۇپ تارتىش
تۇرۇپ- ساقلاش، كۈتۈش مەنىسىدە: خاپا بولماي بىردەم تۇرۇپ تۇرۇڭ.
34. تۇز- ئاش تۇزىنىڭ ئومۇمى ئاتىلىشى: ئادەمنىڭ تەمى سۆز بىلەن، ئاشنىڭ تەمى تۇز بىلەن.(ماقال )
تۇز- قارتا ئويۇنىدىكى ئەڭ چوڭ، ھەممىنى بېسىپ چۈشىدىغان ۋە بىرلا قارتا بەلگىسى چۈشۈرۈلگەن كارتا: قاغىنىڭ تۇزى، چىللىكنىڭ تۇزى
35 . تۇزلۇق- تەركىبىدە تۇز مىقدارى يۇقىرى: تۇزلۇق كۆل، تۇزلۇق ئاش
تۇزلۇق- ئېرىتىلگەن تۇزنى ساقلايدىغان چوڭ قاچا، ئىدىش: تۇزلۇق قاپاق
36 . تۇيۇق- ئاخىرى يوق، ياخشى بولمىغان دېگەن مەنىلەردە: تۇيۇق يولغا كىرىپ قالماق،
تۇيۇق- 1-2-4 – مىسرالىرى شەكىلداش سۆزلەردىن قاپىيىلىشىپ كەلگەن سۆز ئويۇنى شەكىلدىكى ، تولۇق ئاياغلاشقان ئوي – پىكىرگە ئىگە تۆت مىسرالىق شېئىر.
37 .تۆشۈك- تېشىلگەن جاي، يىرىق، كامار: تۆشۈك مونچاق، يىڭنە تۆشۈكى
تۆشۈك- ئۆينىڭ سۇپرا، قازان – قومۇش قاتارلىق تاماق سايمانلىرى ئورۇنلاشقان جاي: تۆشۈكلۈك، تۆشۈكلۈككە ئۆتمەك، تۆشۈكنىڭ ھۆددىسىدىن چىقماق
38 . تۈپ- ئەسلى، ئەسلىدىكى دېگەن مەنىلەردە: تۈپ يىلتىز، تۈپ سان، تۈپ مەنبە، تۈپ سۆز
تۈپ- ئۆسۈملۈك ۋە دەرەخنىڭ دانىسى: ھەر تۈپ كۆچەت، بىر تۈپ ئالما
39 .تېگىشمەك- ئالماشتۇرماق، يەڭگۈشلىمەك: قوينى كالىغا تېگىشمەك، كونىسىنى يېڭىغا تېگىشمەك
تېگىشمەك- تېگىپ كېتىش، ئۇچرىشىش مەنىسىدە: سۆگەتنىڭ ئۇچلىرى سۇغا تېگىشىپ تۇراتتى.
40. تىرىپ- قاينىتىپ شىرنىسى ئىلىنغان ياكى ئېچىتىلغان سۇيۇقلۇقلارنىڭ چۆكمىسى: شىرنىنىڭ تىرىپى
تىرىپ- يىغىش، توپلاش مەنىسىدە: ئوتۇن تىرىپ كېلىش، تىرىپ- تۈشەپ
41 . تىنماق- ئۆپكىسىگە تاز ھاۋا سۈمۈرۈپ، ئانىدىن سىرتقا چىقارماق: ئۇلۇغ كىچىك تىنماق، كۈچەپ تىنماق
تىنماق- ئىچىگە قۇم، لاي- لاتقىلار چۆكۈپ توشۇپ كەتمەك، سۈزۈلمەك: لاي سۇ ئاخىرى تىنىپتۇ. قۇدۇق تىنىپ كېتىپتۇ.
42. تىيىن- بىر كوينىڭ يۈزدىن بىرى، سېنىت: بىر تىيىن
تىيىن- سۈت ئەمگۈچى ھايۋان. تىنى چاشقاندىن چوڭراق، قۇيرۇقى يوغان بولىدۇ، تىيىن ئادەتتە قارىغايلىقتا ياشايدۇ.
43.تىك- «تىكىش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك   بۇيرۇق رايى: ئانارنى چۆلگە تىك، ئەنجۈرنى كۆلگە تىك .(ماقال )
تىك- تۈز، ئاسماندىن يەرگە ئۇدۇل چۈشكەن: تىك تۇرۇش
44 . تىللا: ئالتۇن تەڭگە: ئالتۇن تىللا
تىللا- «تىللاش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك    بۇيرۇق رايى:
بولدى ئېغىزىڭنى يۇم،  تىللا دېسە شۇنداقمۇ تىللىغان بارمۇ؟  
45. تالالىق-      
تالالىق كىيىم، تالالىق قىلماق
تالالىق-
ئۇزۇن تالالىق پاختا

ج
1.جۇۋا- تېرىدىن تىكىلگەن سىرتقى كىيىم: جۇۋا كىيمەك، جۇۋا تىكمەك
جۇۋا- ئاشلىق بازىرى.
2. جىڭ- راست، يالغان ئەمەس، ئىشەنچلىك: جىڭ مال، جىڭ گەپ، جىڭ ئالتۇن
جىڭ- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى: بىر جىڭ گۆش، بىر جىڭ ماي
چ
1. چاپماق- ئات ۋە ئېشەكنى تەبىئىي ئۇسۇلدا ئۇرۇقلاندۇرماق: ئايغىرنى چاپتۇردى.
چاپماق- بىرەر يۆنىلىشنى بويلاپ تېز ھەرىكەت قىلماق، يۈگۈرمەك: ئات چاپتى، تىز چاپ!
چاپماق- تىغلىق ئەسۋابلار بىلەن كۈچەپ كەسمەك: پالتا چاپماق، قىلىچ چاپماق ، ئۆستەڭ چاپماق  
چاپماق- ئادەم ۋە نەرسىلەرنىڭ بىرەر جايىغا شىلىمسىمان سويۇقلۇق ياكى مەلھەمدەك نەرسىلەرنى سۈركىمەك؛ يىلىم چاپماق، دورا چاپماق
2 . چاتاق- پېشكەللىك، مەسىلە، ئوڭۇشسىزلىق: چاتاق چىقتى، چاتاق بولدى.
چاتاق- دەرەخ غولىدىن ئايرىلىپ چىققان شاخ، پۇتاق: دەرەخنىڭ چاتىقىنى پۇتىماق، چاتاق ئايرىماق
3 . چاچ- ئادەمنىڭ بېشىدا ئۆسىدىغان تۈك: چاچ تارىماق، قارا چاچ
چاچ- «چېچىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك   بۇيرۇق رايى: توخۇغا دان چاچ!،  ئۇرۇق چاچ!
چاچ- قوي، كالا قاتارلىق چارۋىلارنىڭ ئومۇرتقىسىنى بويلاپ ئورۇنلاشقان سىڭىر.
4 . چار- بۇغداي، ئارپا  باشاقلىرىنىڭ پوستىدىن ئاجرالماي قالغان دېنى: چار سوقماق، چار تەپمەك
چار- ئاق بىلەن قارا ئارىلاشقان: چار ساقال، چار يىلان، چار خوراز
5 . چارەك- ئېغىرلىق ئۆلچىمى، چارەك بەزى جايلاردا 10 كىلوگرامغا، بەزى جايلاردا سەككىز كىلوگرامغا، بەزى جايلاردا 11 كىلوگرامغا تەڭ:  بىر چارەك بۇغداي
چارەك- بىرەر نەرسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى ياكى ۋاقىتنىڭ تۆتتىن بىرى: چارەك سائەت، چارەك ئەسىر، سائەت 4 دىن چارەك ئۆتتى.
6 . چازا- تەكشۈرۈش ئۈرنى، قاراۋۇلخانا: چازا قۇرماق
چازا- چاچ قىسىدىغان تۆمۈر ياكى سۇلياۋدىن ياسالغان بويۇم: چازا قىسماق
چازا- باداشقان قۇرۇپ ئولتۇرماق: چازا قۇرۇپ ئولتۇرماق
7 . چاس- ھەربىيچە سالام. چاس بەرمەك
چاس – كىنو سېنارىيىنىڭ ھەر بىر بۆلىكى .
8. چاغ- خۇشال، خۇرسەن، شاد، كۆڭلى چاغ.
چاغ - دەۋر، مەزگىل، پەيت. قاش قارايغان چاغ.
چاغ- ئىتنى قوغلاش، ھەيدەش ئۈچۈن ئېيتىلىدۇ. ئېتىمۇ «چاغ» دېسە كېتىدۇ.
9. چاقماق- بۇلۇت بىلەن بۇلۇت ئوتتۇرىسىدا يۈز بېرىدىغان زەرەتلىنىش ھادىسىسى. چاقماق چېقىش.
چاقماق – كىچىك ۋە ئەپلىك بولغان ئوت ياندۇرۇش ئەسۋابى. گاز چاقماق.
چاقماق- تۆت بۇرجەك، چاسا شەكلىدىكى . چاقماق قەنت، چاقماق گۈللۈك رەخت
چاقماق- ئۇرۇپ – سۇندۇرماق، پارچىلىماق. قۇلۇپنى چاقماق، ئەينەك چاقماق.
10. چاك- ئاراچ، يىرىق، دەز. چاك كەتمەك.
چاك- ئېغىزىنى تامشىتىشتىن چىققان ئاۋاز. ئېغىزنى چاكىلدىتىپ قالماق.
11. چاڭ- ئۇچۇپ يۈرگەن ئۇششاق توپا ۋە زەررىچىلەر. چاڭ باسماق، چاڭ قونماق
چاڭ- پەنجە، قول. كىشىنىڭ نېسىۋىسىگە چاڭ سالما!
چاڭ- شەكلى ساندۇققا ئوخشايدىغان، ئۈستىگە نۇرغۇن سىم تارىلار تارتىلغان، ئىككى تال چوكا بىلەن ئۇرۇپ چالىدىغان چالغۇ ئەسۋابى. چاڭ چالماق.
12. چالماق- چالغۇ ئەسۋابلىرىنى ئۇرۇپ ، بېسىپ، چېكىپ، پۈۋلەپ، سۈركەپ ئاۋاز چىقارماق. دۇتار چالماق.
چالماق- بىر نەرسىگە يەنە بىر نەرسىنى قوشماق، ئارىلاشتۇرماق. ئۇماچ چالماق. تۇخۇم چالماق.
13. چالما- قاتتىق توپا، داڭگال، ئۇ يەردىن بىر تال چالمىنى ئېلىپ ئىتقا ئاتتى.
چالما- پېئىلنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى. بولدى، دۇتارنى چالما! قالايمىقان چالما!
14. چەك – بىلەت، كارتا، مەلۇم ئەمەلىي نەرسىلەرنىڭ ئورنىغا ۋاكالىتەن ئىشلىتىلىدىغان ئىناۋەتلىك قەغەز. چەك تارتماق.
چەك-  بانكىنىڭ پۇل ئېلىش، پۇل بېرىش مۇئامىلىسىدە ئىشلىتىدىغان ھۆججەت. بانكا چېكى. چەك كېسىپ بەرمەك
چەك – ئاخىرقى نۇقتىسى، چېگراسى، توختاش نۇقتىسى، ئاخىرقى چەك، چېكىگە يەتمەك .
15. چەكمەك – بارماق، زەخمەك قاتارلىقلار بىلەن ئۇرماق. ئىشىك چەكمەك.
چەكمەك- تارتماق، سۈمۈرمەك، تاماكا چەكمەك .
16. چوت- تۆت ئەتراپى توسۇقلۇق، ئىچىدە ئۇرۇقلىرى بار بىر خىل ھېسابلاش ئەسۋابى. چوت سوقماق .
چوت- پىلان، مۆلچەر. خام چوت، نەق چوت.
چوت- ياغاچچىلار ئىشلىتىدىغان، كەكىگە ئوخشاش، سېپى ۋە ئۆزى كەكىدىن چوڭ بولغان چېپىش، يونۇش قورالى. چوت چاپماق.
17. چۆپ- ئۇلاغ يەيدىغان ئوت. چۆپ ئۇرۇش.
چۆپ- نېپىز يېيىلىدىغان، ھەر خىل شەكلىدە كېسىلگەن خېمىر . توخۇ گۆشى چۆپى.
18. چۆچەك- ئەدەبىياتنىڭ بىر تۈرى. چۆچەك ئاڭلىماق .
چۆچەك – ياغاچتىن ئۇيۇپ ياسالغان چىنە.  بىر چۆچەك قېتىق. يىلىم چۆچىكى.
19.  چۆرە- يېقىن ئەتراپ.  ئۆينىڭ چۆرىسى.
چۆرە- سېتىۋالغان ئايال  قۇل. چۆرە قىز.
20. چۆچەك- ئاچچىق بىلەن تاتلىقنىڭ ئارىلىقىدا. چۈچۈمەل تەم. چۈچۈك ئالما. ئاچچىق  - چۈچۈك .
چۈچۈك- بوۋاق بالىلاردىكى چوڭ تەرەت كەلمەيدىغان كېسەل. چۈچۈك كېسىلى.
21. چۈش- ئۇيقۇ جەريانىدا ھاسىل بولغان . مىڭىدا ئەكس ئەتكەن ئوبرازلار . چۈش كۆرمەك.
چۈش- قۇياش تىك كۆتۈرۈلگەن چاغ. چىڭقى چۈش. چۈش ۋاقتى.
چۈش- پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بۇيرۇق رايى. دەرھال پەسكە چۈش!
22. چاق – قاتناش قوراللىرى، ھەرخىل ئەسۋابلار ۋە قۇرۇلمىلارنىڭ ئايلىنىدىغان دۈگىلەك قىسمى. چىشلىق چاق، قۇم چاق .
23. چاق- پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بۇيرۇق رايى. ئۇر – چاق! ، پىيالىنى چىقىۋەتمەك !. بادامنى چاك. مېغىزنى چاق.
24. چۈشمەك – چۈش كۆرمەك. توخۇ داڭگال چۈشەر، ئۆچكە داڭگال (تەمسىل)
چۈشمەك- باغلىماق، چاتماق. كىشەنلىمەك، ئاتنىڭ پۇتىنى چۈشمەك.
25. چېچەك- مېۋىلىك ئۆسۈملۈكلەرنىڭ  كۆپىيىش ئورگىنى، گۈلى. ئۆرۈك چېچىكى .
چېچەك- ئۆتكۈر يۇقۇملۇق كېسەل. دەسلەپ قىزىپ، پۈتۈن بەدەنگە قىزىل رەڭدىكى دۆڭچە ئەسۋىلەر چىقىدۇ. چېچەك ۋاكسىنىسى.
26. چىشى- ئەركەك ھايۋاننىڭ ئەكسى، چىشى ھايۋان.
چىشى- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ ئورگىنى. چىشى سارغايماق. چىشى قانىماق.
27. چىم- چىمدىش. چېقىش، سانجىش ياكى بەزى ئۆزگىرىشلەر تەسىرىدە بەدەندە پەيدا بولىدىغان سېزىم. چۈمۈلە «چىم » قىلىپ چىقىۋالدى.
چىم – بىر خىل ئوت. چىم ئۈستۈرۈش.
خ
1. خاڭ- كۆمۈر قېزىلىدىغان. مەخسۇس تەييارلانغان ئورۇن. خاڭ ئاچماق.
خاڭ-  ئۇلىنى چىڭداش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان قۇرۇلۇش سايمىنى. خاڭ سوقماق. تۆمۈر خاڭ.
2. خام – پىشمىغان ، چالا، خام تۇخۇم. خام گۆش. خام ماتېرىيال
خام-پاختا يىپتىن توقۇلغان ، ئاق رەڭلىك  سىدام، بىر خىل يەرلىك رەخت. خام توقۇماق.
3. خوردا – بېلىقنىڭ  ئاساسى ئىسكىلىتى. خوردىلىق ھايۋانلار.
خوردا – ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. بىر خىل تۇز سىزىق چەمبەر بىلەن ئىككى نۇقتىدا كېسىشكەندە، ئۇنىڭ چەمبەر ئىچىدىكى قىسمى خوردا دېيىلىدۇ.
خوردا – بىرەر ئىش – ھەرىكەتكە ، قىلىققا ئادەتلىنىپ قالماق. ئۆگىنىپ قالماق. خوردا بولماق.
4 .خۇشتار - ئىشتىياقى بار، ھەۋەس قىلىدىغان، زوقمەن. گەپكە خۇشتار، مەن ساڭا خۇشتار.
خۇشتار- ئۇيغۇرلار يېڭىدىن  ئىجات قىلغان، كامانچە بىلەن چالىدىغان بىر خىل چالغۇ ئەسۋابى. خۇشتار چالماق.
د
1. داغ – باشقا نەرسىلەر تېگىپ بۇلغانغان جاي، ئىز، قان دېغى. يۈزىدە داغ بار.
داغ- قاينىتىلغان، قىزدۇرۇلغان، ماي داغلاش.
2. داڭ- ۋەھىمىدىن ئۆزىنى يوقىتىپ تۇرۇپ قالغان ھالەت. داڭ قالماق. داڭ قېتىپ قالماق.
داڭ- مېتالدىن ياسالغان، ئۇرسا قاتتىق ئاۋاز چىقىدىغان نەرسە، داڭ چالماق، داڭ ئۇرماق.
داڭ- داڭ چىقارماق، نام – ئاتاق داڭ چىقارماق. داڭ ئالماق.
3. داۋا- كېسەلنى ساقايتىش چارىسى. ساپ ھاۋا-تەنگە داۋا (ماقال)
داۋا- جازا، ئەدىپىنى بەرمەك، داۋا ئىشىتمەك. داۋىسىنى بەرمەك
داۋا- يەرلىك ئۇسۇلدا رەخت بوياش ماتېرىيالى قىلىنىدىغان يۇلغۇن چېچىكىنىڭ بىر خىلى .
4. دەستە- ھەرخىل ئەسۋابلارنىڭ قۇل بىلەن تۇتىدىغان قىسمى. پىچاق دەستىسى.
دەستە – بىر تۇتام قىلىپ تىزىلغان باغ، باغلام. بىر دەستە گۈل
5. دەم – ئىشىكىنى تىرەپ قويىدىغان ياغاچ . ساڭا قاراپ مەن، ئىشىككە قاراپ دەم(ماقال).
دەم- نەپەس، تىنىق. دەم سىقىلىش. دەم ئالالماسلىق.
دەم – ۋاقىت، پەيتى، چاغ. شۇ دەم. بىر دەم.
6. دەملىمەك- دەم بىلەن تاقىماق . ئىشىكنى دەملىمەك .
دەملىمەك – ئېغىزىنى يېپىپ تەمىنى چىقارماق.  چاي دەملىمەك . پولۇنى دەملىمەك.
7. دۆلەت- بىر دۆلەتكە تەۋە پۈتكۈل زېمىن . دۆلەت تەۋەلىكى. دۆلەت چېگراسى.
دۆلەت – مال-دۇنيا، بايلىق، بەخت-سائادەت. بېشىغا دۆلەت قۇشى قونماق، دۆلەت كەلمەك. دۆلەت كۆرمەك .
8. دىن- بىر خىل ئىجتىمائىي ئىدېئولوگىيە. ئۇ ئىلاھى كۈچكە ئىشىنىشكە ئاساسلانغان دۇنياغا قاراش، ئىسلام دىنىي. بۇددا دىنىي ماركسىزملىق دىن قارىشى.
دىن – چىقىش كېلىش قوشۇمچىسى. قەشقەردىن، ئۈرۈمچىدىن،نەدىن ؟ - تاغدىن.
9. دەڭ- يولۇچىلار چۈشىدىغان ۋ ئۇلارنىڭ ئات ئۇلاغلىرىغا قارايدىغان قونالغۇ. ساراي. كونا دەڭ.
دەڭ- ئېيتىش، سۆزلەش مەنىسىدە، گېپىڭىز بولسا تېزرەك دەڭ!
10. دىۋان- ئەرزىي ئاتالغۇ. توپلام مەنىسىدە . شېئىرى توپلىمى.
دىۋان- كىرىسلو، ساپا.
دىۋان – خان ۋە پادىشاھلىق تۈزۈمدىكى دۆلەتنىڭ باش مەھكىمىسى. دىۋانغا كىرىش.

ر
1. راك - بوغۇم ئاياغلىق ھايۋان. راك باقماق. راك قورۇمىسى.
راك- يامان سۈپەتلىك ئۆسمە. ئاشقازان راكى.
راك – ئۇيغۇر كلاسسىك مۇزىكىسى «12مۇقام» نىڭ بىرىنچىسىنىڭ نامى . راك مۇقامى .
2. رام- قۇرۇلما، گەۋدە، دېرىزە رېمى.  ئاپتوموبىلنىڭ رېمى. ۋېلىسىپىت رېمى.
رام- جەلپ قىلماق، مايىل بولماق. ئۆزىگە رام قىلىۋالماق. رام بولماق.
3. رەت – ئىنكار قىلىش، قوبۇل قىلماسلىق، رەت قىلماق.
رەت – قۇر، قاتار، سەپ، تەرتىپ. رەتكە تىزىلىش، رەت بويىچە.
4. رەسىم- كىشىلەر ئارىسىدا ئومۇملاشقان تەرتىپ- قائىدە، ئۆرۈپ – ئادەت. رەسىم –قائىدە، رەسىم بولۇپ قالماق.
رەسىم – سىزىلغان، بېسىلغان، ئادەم ۋە نەرسىلەرنىڭ تەسۋىرى . رەسىم سېزىش.
5. رۇس- تۇز، دۇرۇس، راۋۇرۇس. رۇس ئولتۇرۇش، قەددىڭنى رۇسلا!
رۇس- مۇشۇ نام بىلە ئاتالغان مىللەت ۋە بۇ مىللەتكە تەۋە كىشى. رۇس مىللىتى.

ز
1. زاڭ- قوناق ئۇنىدىن قويۇق قىلىپ چېلىپ ئېتىلىدىغان بىر خىل تاماق. ئۇ پىشقاندىن كېيىن ئۈستىگە سەي سېلىنىپ يېيىلىدۇ.
زاڭ- خىيانەت قىلىش، پارا ئېلىش ياكى ئوغرىلىق قىلىش قاتارلىق قانۇنسىز ۋاسىتىلەر ئارقىلىق قولغا كەلگەن مال – مۈلۈك . زاڭ مال.
زاڭ- گەپ- سۆز، قىلىقلىرى تېتىقسىز، ماز. زاڭ نېمە؟ زاڭ ئادەم.
2. زەي- ھۆل –يىغىن ۋە سۇ ئورنىنىڭ تەسىرىدىن سۇ ۋە نەملىك ئۆتۈپ كەتكەن يەر . زەي يەر .
زەي- تىرە، ئۈچەيدىن ياسالغان تار. زەي تار.
زەي- ئۆي جاھازلىرى ۋە پىچاقنىڭ گىرۋىكىگە ئويۇپ چىقىرىلغان ئېرىقچە. زەي رەندە. پىچاقنىڭ زېيى .
3. زىرە- پۇراقلىق ئۆسۈملۈك ۋە شۇ ئۆسۈملۈكنىڭ ئۇرۇقى. پولۇغا زىرە سېلىش.
زىرە- ئاياللارنىڭ قۇلىقىغا تاقايدىغان بىر خىل زىننەت بۇيۇمى. ئالتۇن زىرە.

س
1. ئەسۋابنىڭ  قول بىلەن تۇتىدىغان قىسمى . چۆمۈچ سېپى. كەتمەننى ساپلىماق .
ساپ- سۈزۈك، پاكىز، پۈتۈنلەي، تامامەن. ساپ ھاۋا. ساپ ئالتۇن.
2. ساپلىق – مېتالدىن ياسالغان، ساپ بېكىتىلگەن چوڭ چۆمۈچ شەكىللىك  قازان. ساپلىقتا سەي قورۇش .
ساپلىق – سېپى بار، ساپ بېكىتىلگەن. كالتە ساپلىق، ساپلىق ياغاچ.
ساپلىق – پاكىز بولۇش. ئارىلاشمىلاردىن خالى بولۇش. ساپلىق دەرىجىسى.
3. ساز- ئۇيغۇر مىللىي چالغۇ ئەسۋابلىرىنىڭ ئومۇمىي نامى. مۇزىكا، سادا. ساز چالماق. ساز ئاڭلىماق.
ساز – ياخشى ، جايىدا، يېقىملىق، تەڭشەك. ئاز بولسۇن، ساز بولسۇن(ماقال). دۇتارنى سازلىماق.
ساز – زەيكەش يەر. تازنى ئەر بولمايدۇ دېمە، سازنى يەر بولمايدۇ، دېمە!(ماقال)
4. سالا- مەلۇم يۆنىلىش بىلەن يول – يول قىلىپ تەكشىلەنگەن. تۈپتۈز سالا ئېتىز.
سالا- كېلىشتۈرگۈچى ياكى رايدىن قايتۇرۇش  ئۈچۈن قىلىنغان دەۋەت، تەكلىپ، مەسلىھەت سالا قىلماق. سالاچى.
5. سالما- كەسلەنچۈك ئائىلىسىدىكى بىر خىل ھايۋان. قۇملۇق ئېتىزلاردا ياشايدۇ. قۇلاق سالمىسى .
سالما- ھايۋانلارنى قوغلاپ تۇتۇشتا ئىشلىتىدىغان بىر  ئۈچى سىرتماق چەمبەر شەكلىدە يۆگەلگەن ئۇزۇن ئارغامچا.
سالما – پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. چاپىنىڭنى سالما. تارتمىغا سالما.
6. ساما – ئاسمان، كۆك. سامادا پەرۋاز قىلماق.
ساما- ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى مىللىي ناغرا ئۇسۇللىرىدىن بىرى. كۆپىنچە ھېيت – بايراملاردا ئوينىلىدۇ. ھېيتگاھتا ساما ئوينىماق .
7. سال – كۆل، دالالاردا يۈرۈش ياكى ئۇنىڭدىن ئۆتۈش ئۈچۈن ياغاچنى بىر – بىرىگە چېتىش ئارقىلىق ياسالغان قاتناش قورالى. سال ياساش.
سال - پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. كىيمىگىنى سال! كىتابنى سومكىغا سال .
8. سان – شەيئىلەرنىڭ ئاز – كۆپلۈكى ، مىقدارى. پۈتۈن سان. كۆپ سان
سان – كالا، قوينىڭ ئارقا پۇتى، يوتا قىسمى. سان گۆش .
9. سەر- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى. بىر جىڭنىڭ ئوندىن بىرى. بىر سەر ئالتۇن.
سەر – ئالدىنقى قاتاردىكى ، خىللانغان ، باشلامچى  سەرلەشكەر .
10. سەراپ- مۇنچا، ھاممام، سەراپقا چۈشمەك .
سەراپ- ئېزىتقۇ. چۆلدە سەراپ كۆرۈلدى.
11. سەندەل – تۆمۈرچى، زەرگەر، مىسكەرلەرنىڭ تۆمۈر قاتارلىق مېتاللارنى ئۈستىدە قويۇپ، بولقا بىلە ياكى بازغان  بىلەن ئۈرۈپ بىر نەرسە ياسايدىغان ئەسۋابى. تۆمۈرچىنىڭ سەندىلى.
سەندەل – دائىم يېشىل تۇرىدىغان ، ياغىچى چىڭ ۋە خۇشپۇراق دەرەخ. سەندەل ياغىچى.
سەندەل – چەمى نېپىز، پاشنىسىز ۋە يەڭگىل قىلىپ تىكىلىدىغان بىر خىل  يازلىق ئاياغ كىيىمى. سەندەل كىيمەك .
سەندەل –يىغقىلى بولىدىغان ، كىچىك ھەم ئەپچىل قىلىپ ياسالغان بىر خىل ئورۇندۇق.
12. سودا – تەركىبىدە ناترىي كاربونات بولغان ئانئورگانىك بىرىكمە. سودا سۈيى.
سودا – سېتىش – سېتىۋېلىش شەكلىدە تاۋار ئالماشتۇرۇلىدىغان ئىقتىسادىي پائالىيەت. سودا ئىشلىرى. سودا قىلماق.
13. سوقا- يۇمىلاقمۇ ئەمەس، ئۇزۇنمۇ ئەمەس. سوقا چىلان. سوقا تاش.
سوقا- شالنى ئاقلايدىغان ھاۋانچا شەكىللىك قۇرۇلما. سوقا ھەيدىمەك.
14. سول – ئورمىچىلار بۇغداي ئورغاندا مەلۇم كەڭلىكتە ئورۇپ ماڭدىغان يولى. سول ئالماق. ئاش تەڭ، نان تەڭ، سول نېمىشقا تەڭ ئەمەس؟(ماقال)
سول – گەۋدىنىڭ يۈرەك جايلاشقان تەرىپى. سول يان . سول قول.
15. سۇنماق- ئوشتۇلماق، پارچىلىنىپ كەتمەك. سۆڭىكى سۇنماق. تەرىتى سۇنماق.
سۇنماق- ئۇزاتماق، تەڭلىمەك. ياردەم قولىنى سۇنماق.
16. سۆكمەك- تىكىلگەن نەرسىلەرنىڭ يىپى ئۈزۈلۈپ، سۇغۇرۇپ ئاجرىتىش. يوتقان سۆكۈش .
سۆكمەك – باشقىلارنى يامان سۆزلەر بىلەن تىللاپ ئىناۋىتىنى چۈشۈرمەك. ئۇنى سۆكىۋەتتى    .
17. سۈرمەك- ئىتتىرىپ يۆتكىمەك، داۋاملاشتۇرماق. كەينىگە تارتماق. توينى كەينىگە سۈرمەك.  ئىچى سۈرۈش.
سۈرمەك- مەلۇم نەرسىنى ئىككىنچى نەرسىنىڭ يۈزىگە سۈركىمەك، ماي سۈرتۈش. سوپۇن سۈرتۈش، سۈرمە سۈرۈش .
18. سىر – مەخپىيەتلىك ، سىر ساقلاش.
سىر – مىنېرال بوياق، نەرسىلەرنىڭ يۈزىگە سۈركەش ئارقىلىق چىرىشتىن مۇداپىئەلىنىش  ۋە پارقىراقلىقىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان  بىر خىل بوياق.  قىزىل سىر . سىرلىماق.
19. سىزماق- سىزىق چىقارماق، تەسۋىرلىمەك. رەسىم سىزىش، چېرتيوژ سىزىش.
سىزماق- سىرغىپ چىققاق. تۇغان ئاستىدىن سۇ سىزىپ چىقىپتۇ.
20. سىنىپ – مۇئەييەن ئىجتىمائىي ئىشلەپچىقىرىش سىستېمىسىدا ئايرىلغان بۆلەك. گۇرۇھ.  ئىشچىلار سىنىپى . سىنىپى كۈرەش.
سىنىپ – ئوقۇتۇش مەشغۇلاتى ئىلىپ بېرىلىدىغان، دەرس ئۆتۈلىدىغان ئۆي . بىزنىڭ سىنىپ.

ش
1 ) شاپ- ئۇچى ئارقىغا قايرىلغان ھالەت: شاپ بۇرۇت، شاپ قىلىچ
شاپ-  تېز، ئىتتىك: شاپپىدە بېرىپ كەل.
2 ) شال- باشاقلىق دانلىق زىرائەت: شال تىرىش، شال كۆچۈرۈش، شال پاخىلى
شال- يۇڭدىن توقۇلغان قىلىن تىۋىتلىق رومال: شال يېپىنىش.
شال- مەلۇم قېلىنلىقتا تىلىنغان ياغاچ: شال تىلىش.
شال- ئېغىزدىن ئاققان شىلىمشىق سۇيۇقلۇق: شال ئېقىش، شالىڭنى چاچما!

3) شور- تۇز تەركىبى يۇقىرى: شور تۇپراق.
شور-                       : شور پېشانە.
4) شتات- كاپىتالىستىك دۆلەتلەردىكى ئۆزىنى مەلۇم دەرىجىدە ئۆزى ئىدارە قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە بولغان مەمۇرى تېررىتورىيىلىك بىرلىك. كالىفورنىيە شتاتى.
شتات- تەشكىلى ئاپپاراتلار ۋە ئۇنىڭدىكى خادىملار، سان: شتات تولۇق، شتاتلىق كادىر.
غ
1) غول- ئوڭ مۈرىدىن سول مۈرىگىچە بولغان ئارىلىق: غولى كەڭ، غولى ئاپتاپ كۆرمىگەن.
غول- مۇھىم، ئاساس، مەركەز: غول ئۆستەڭ، دەرەخ غولى
غول- كۆپ، جىق، مول: سۈيۈڭ غول، ھوسۇلۇڭ مول.(ماقال )
ف
1) فوكۇس- فىزىكىلىق ئاتالغۇ، سۇنغان ياكى قايتقان نۇرلارنىڭ ئۆز ئارا كېسىشكەن ياكى توپلانغان نۇقتىسى: فوكۇس نۇقتىسى
فوكۇس- ياڭزا، شەكىل: فوكۇس چىقىرىش.
ق
1 ) قاپ- نەرسە قاچىلايدىغان تاغار، خالتا: تاماكا قېپى
قاپ- مىقدار سۆز: بىر قاپ بۇغداي
قاپ- توپتوغرا، دەل: قاپ بەل، قاپ ئوتتۇرىسى
2) قاپاق- كاۋا ئائىلىسىدىكى بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك: قاپاق بارىڭى،ياغلىق  قاپىقى
قاپاق- كۆز ئالمىسىنى ئوراپ تۇرىدىغان ، گىرۋىكىدە كىرپىك بولغان ، ئىچىلىپ، يېپىلىپ تۇرىدىغان تېرە: قوش قاپاق، بادام قاپاق
3) قاتماق- قاتتىق ھالەتكە كەلمەك: سۆڭىكى قاتماق
قاتماق- قوشماق، بىرلەشتۈرمەك: سۆز قاتماق، ئويۇنغا قاتماق
4) قاداق- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى، 0.454 كىلوگرامغا تەڭ: بىر قاداق گۆش، بىر قاداق ماي
قاداق- پۇت ۋە ئالىقاندا، پۇت – قول بارماقلىرىدا پەيدا بولىدىغان قاتتىق ھالەتتىكى ئۇششاق قاپارتقۇ: قاداق باسقان قول
قاداق- سۇنغان فارفور بۇيۇملىرىنى ياماش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان بىر خىل مىخ: قاداق سالماق
قاداق- ئالتۇن ياكى كۈمۈشتىن ياسىلىپ، باش كىيىمگە تاقىۋېلىنىدىغان بىر خىل زىننەت بۇيۇمى: ئالتۇن قاداق دوپپا
5) قارا- ئوق ئاتقاندا چەنلىنىدىغان نىشان، نەرسە: قارىغا ئالماق، قارىغا ئاتماق
قارا- ‹ئاق› نىڭ ئەكسى، بىر خىل رەڭنىڭ نامى: قارا كۆز
قارا- ‹قاراش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. ھەي، ھەي بالا، ماڭغان يولۇڭغا قارا! (ماقال)
6) قاش- كۆزنىڭ ئۈستىدىكى تۈكلەردىن تەركىب تاپقان يايسىمان سىزىق: قارا قاش
قاش- دەريا، كۆل، ئۆستەڭ قاتارلىقلارنىڭ ياقىسى، يېنى: يول يۈرسەڭ باشقا چىق، سۇ ئۈزسەڭ قاشقا چىق.(ماقال)
قاش- يان، ئالدى، يېنى، ئەتراپى: ئاكامنىڭ قىشىغا باردىم.ئۆينىڭ قىشى
7) قاشلىماق- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ قىچىشقان يېرىنى تاتىلىماق: باش قاشلىماق
قاشلىماق- قاش ياسىماق، قاشنى ئېگىزلەتمەك، قىرلىماق: دەريانى قاشلىماق، ئېتىزنى قاشلىماق
8) قاق- دەل، نەق، توپتوغرا: قاق سەھەر
قاق- ئاپتاپتا قۇرۇتۇلغان مېۋىلەر: شاپتۇل قېقى ، قاق سالماق
قاق- قاغا سايرىغاندا چىقىرىدىغان ئاۋاز: قاغىلار قاق ئېتىدۇ، ئۆز كۆڭلىنى شاد ئېتىدۇ.(تەمسىل)
9) قورۇق- ئورۇقلاش، قىرىش قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن نەرسىلەرنىڭ سىرتقى يۈزىدە ھاسىل بولىدىغان پۈرۈم، سىزىق: يۈزىگە قورۇق چۈشمەك
قورۇق- ئۆي- ئىمارەتلەر سېلىنغان، دەل- دەرەخ، باغۋارانلىق دېھقانچىلىق مەيدانى ۋە ئۇنىڭ چۆرىسىگە سېلىنغان پاكار مۇداپىئە تېمى: قورۇق تام، باينىڭ قورۇقى
10)   قورۇماق- ياغقا سېلىپ قېزدۇرۇپ، ئارىلاشتۇرۇپ پىشۇرماق: سەي قورۇش
قورۇماق- قىستىماق، يىغماق، قىسىلماق: ئىككى ئارىدا قورۇلماق
قورۇماق- ھىمايە قىلماق، قوغدىماق، ھەيدىمەك: چىۋىن قورۇماق
11)   قوش- جۈپ ياكى ئىككى: قوش ئەستەر، قوش تىرەك
قوش- دېھقانچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان يەر ھەيدەش، ئاغدۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان چىش، بوقۇسا، ساپانلارنىڭ يىغىندىسى: قوش ھەيدىمەك
قوش- ‹قوشۇش› پېئىلنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: بىرگە ئىككىنى قوش!
12)   قوي- سۈت ئەمگۈچى ھايۋان: قوي بېقىش
قوي- ‹قويۇش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: قولۇڭدىكى نەرسىنى دەرھال ئۆز جايىغا قوي!
13)   قۇر- يېسسى، ياپىلاق ئىشلەنگەن يۇڭ ئارغامچا: قۇر توقۇش
قۇر- قەغەز يۈزىگە چۈشۈرۈلگەن خەتنىڭ قاتارى: بىرىنچى قۇر
قۇر- يۈرۈش، مىقدار سۆز: بىر قۇر كىيىم
14)   قۇرۇقلۇق- قۇرۇق بولغان ھالەت: قۇرۇقلۇق كۆلىمى
قۇرۇقلۇق- قۇرۇپ قويۇلغان، تەييارلاپ قويۇلغان: ئاسماندا تور، يەردە قاپقان قۇرۇقلۇق.
15)   قېرىنداش- بىر ئاتىدىن بولغان پەرزەنتلەر، يېقىن مۇناسىۋەت: جان- جىگەر قېرىندىشىم، قېرىنداش مىللەتلەر
قېرىنداش- ياغاچ ۋە گرافىتتىن ياسالغان، ئۇچلاپ ئىشلىتىلىدىغان قەلەم: قېرىنداش ئۇچلىماق
16)   قايماق- تىندۇرۇلغان ياكى قاينىتىلغان سۈت يۈزىدە ھاسىل بولىدىغان ، تەركىبىدە ماي بولىدىغان نېپىز قەۋەت: خام قايماق
قايماق- قىڭغىر، ئەگرى بولۇپ قالماق: تاختاي ئاپتاپتا قىيىپ قاپتۇ.
17 ) قىتئە- يەر شارىنىڭ دېڭىز  ۋە ئوكيانلار بىلەن قورشالغان ئالاھىدە چوڭ قۇرۇقلۇق قىسىملىرىنىڭ ھەر بىر بۆلىكى: ئاسىيا قىتئەسى
قىتئە- ئەدەبىي ئاتالغۇ. شېئىرنىڭ كلاسسىك ئەدەبىياتتىكى بىر تۈرى، ئۇنىڭدا ئىككىنچى، تۆتىنچى مىسرالىرى قاپىيىداش كېلىدۇ، تاق مىسرالار ئوچۇق قالىدۇ، ھەجىم جەھەتتىن قىسقا، مەزمۇن جەھەتتىن چوڭقۇر بولۇش تەلەپ قىلىنىدۇ: قىتئە يېزىش
18 ) قىس- يىغماق، تارايماق، قورشىماق: قولتۇقۇڭغا قىس.
قىس- كەمچىل، ئاز، يېتىشمەسلىك: سۇ قىس
19) قىسماق- كەپتەر، قۇشقاچنى تۇتۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قاپقان: قىسماق قۇرۇش
قىسماق- پىشۇرۇلغان ئۇماچ، پولۇ، سۈتنىڭ قازان گىرۋىكىدە ۋە تېگىدە قېتىپ قالغان قىسمى: قىسماق يېيىش سالامەتلىككە زىيانلىق.
20) قىل- بەزى ھايۋانلارنىڭ قۇيرۇقى ياكى يالىسىدىكى تۈكى، چاچ، يۇڭ: ئاتنىڭ قىلى، بىر تال قىل
قىل- ‹قىلىش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: ئىشىڭنى قىل!
21) قارىماي- پەرۋا قىلماي: ئۇ بوران- چاپقۇنغا قارىماي يولغا چىقتى.
قارىماي- ئاسفالت: قارىماي ياتقۇزۇلغان يول
22) قوشماق- قوشۇش، جەملەش، بىر- بىرىگە ئارىلاشتۇرماق: سۈتكە سۇ قوشماق
قوشماق- ئوپمۇ- ئوخشاش، بىر جۈپ، قوشماق مېغىز، قوشماق ئاداش
ك
1) كاپ- ئۇستىرىنى كاپلىغۇچقا سۈركەش ھالىتى: ئۇستىرىنى كاپلىماق
كاپ- ئۇششاق، ئۇۋاق نەرسىلەرنى ئېغزىغا بىراقلا سالغان چىغدىكى ھالەت: كاپ ئەتمەك
2) كاسا- پىيالىدىن چوڭراق، سۇيۇق نەرسىلەرنى قۇيۇش ئىچىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان ياغاچ قاچا: بىر كاسا قېتىق
كاسا- ئادەم بەدىنىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى ئىككى پۇتنىڭ بەل بىلەن تۇتاشقان قىسمى، سۆڭگەچ، ساغرا: ئادەمنىڭ كاسىسى
3) كەچ- كۈندۈز بىلەن كېچىنىڭ ئالمىشىش ۋاقتى: كەچ قىلىش، بۈگۈن كەچتە
كەچ- ‹يىرىپ مېڭىش، كېسىپ ئۆتۈش › پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: قار كەچتۇق. سۇ كەچتۇق.
كەچ - تېرىك ئەتمەك، ئايرىلماق: جاندىن كەچمىگۈچە، جانانغا يەتكىلى بولماس.(ماقال)
4 ) كەم- يېتىشمەيدىغان، ئازلىق قىلىدىغان: كەم ئەقىل
كەم- ئۇ، بۇ، شۇ ئالماشلىرى بىلەن بىللە كېلىپ، ۋاقىت، دەۋر، مەزگىل، چاغ، زامان قاتارلىق مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. بۇ كەم، ئۇ كەملەردە
4) كەملىمەك- ئەسلىدىكىدىن ئازىيىپ كەتمەك، كېمەيمەك: تاغاردىكى بۇغداي كەملەپ قاپتۇ.
كەملىمەك- سۇيۇقلۇق ياكى ئاشلىق قاتارلىق نەرسىلەرنى كەمچەن، چارەككە ئوخشاش ئۆلچەش بۇيۇملىرى بىلەن ئۆلچىمەك: ياغ كەملىمەك
5) كوي- ئوي، خىيال، مەقسەت، نىشان: ھەر كىم ھەر كويدا، جان بېقىشنىڭ كويىغا چۈشمەك
كوي- پۇل بىرلىكى. يۈز يۈەننىڭ يۈزدىن بىرى: بىر كوي
6) كۇرس- مەلۇم پەن ۋە سىستېما بويىچە قىسقا مۇددەتلىك ئېچىلغان ئوقۇش: شوپۇرلۇق كۇرسى
كۇرس- قىممەت، باھا، ھۆرمەت: پۇلنىڭ كۇرسى چۈشمەك
7) كۆرپە- ئۇخلىغاندا ئاستىغا سېلىپ ياتىدىغان ، ئىككى پارچە رەخت ئوتتۇرىسىغا پاختا ئىلىپ تىكىلىدىغان بويۇم: كۆرپە سېلىش
كۆرپە- يېڭى تۇغۇلغان قوزىنىڭ تۈكى پەس، بۈدۈر- بۈدۈر كەلگەن تېرىسى: كۆرپە تۇماق
8) كۆك- قېنىق ھاۋا رەڭ، ئاسمان: كۆك كۆز،كۆكتە پەرۋاز قىلماق
كۆك- يوپۇرماق، مايسا: سەۋزە كۆكى
كۆك- يوغان ئاتلاپ تىكىلگەن تىكىچ: كۆك سالماق
كۆك- كۆكەرمە، ئۇششۇق: كۆك بىر نېمە.
9) كۈنلۈك- يامغۇر ياكى ئاپتاپتىن دالدىلىنىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان بىر خىل ئەسۋاب: كۈنلۈك كۆتۈرۈۋېلىش
كۈنلۈك-بىر كۈنگە مۆلچەرلەنگەن، بىر كۈنگە ئائىت: بىر كۈنلۈك ئىش، كۈنلۈك ئىشلىمەك
كۈنلۈك- كۈنداشلىق قىلماق، قىزغانماق: كۈنلۈك دەردى تارتماق
10)   كۈيە- بىر خىل ھاشارات، يۇڭدىن توقۇلغان بۇيۇملارنى يەيدۇ. كۈيە چۈشمەك
كۈيە- ئوت قالىغاندا ئىسنىڭ بىر يەرگە يىغىلىشىدىن ھاسىل بولغان قارا رەڭلىك ماددا: قازان كۈيىسى
11)   كۈيلىمەك - زوئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. ھايۋانلارنىڭ جۈپلىشىشىنى تەلەپ قىلىشى: كۈيلەش مەزگىلى
كۈيلىمەك- قوشاق قېتىپ تەرىپلىمەك، مەدھىيىلىمەك: ۋەتەننى كۈيلەش
12)   كېزەك- بىر قورساقتىن بىر قېتىمدا تۇغۇلغان ئىككى بالا: قوش كېزەك
كېزەك- دوپپا، تۇماق قاتارلىقلارنىڭ چۆرىسىگە رەخت، كۆرپە ، تېرىدىن تۇتۇلغان گىرۋەك، جىيەك: دوپپا كېزىكى
13)   كۈل- كۆيۈشتىن قالغان قارا ياكى كۆكۈچ چاڭسىمان قالدۇق: ئوچاقنىڭ كۈلى، كۈل قىز  
كۈل- ‹كۈلۈش› پېئىلىنىڭⅡشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: پەس ئاۋازدا كۈل.
14)   كىر- نەرسىلەرنىڭ ئۈستىگە قونغان، چاپلاشقان چاڭ – توزان قاتارلىق پاسكىنا نەرسىلەر: كىر قونماق ، كىر كىيىم
كىر- ‹كىرىش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: ئۆيگە كىر.
گ
1) گاس- قۇلىقى ئاڭلىمايدىغان، پاڭ: گاس قۇلاق
گاس- مەشنىڭ شالا ئۇستىدىكى يان تەرەپلىرىگە سېلىنىدىغان لاي: گاس سالماق
2) گال- كېكىرتەك، كاناي، بوغۇز: گال ئاغرىقى
گال- ئۆتكۈر ئەمەس، كەسمەيدىغان: گال پىچاق، قولى گال
3) گەز- ئۇيغۇرلار تۇرمۇشتا مېتىر قوللىنىشتىن بۇرۇن ئىشلەتكەن ئۇزۇنلۇق بىرلىكى. بىر گەز تەخمىنەن 71 سانتىمېتىرغا تەڭ. بىر گەز مال ،گەز مال
گەز- ئادەمنىڭ لېۋىدە پەيدا بولىدىغان قاسراقسىمان قېتىشما: كالپۇكىنى گەز باغلىماق
ل
1) لاۋا- يانار تاغدىن ئېتىلىپ چىققان قىزىق ماگما: يانار تاغ لاۋاسى
لاۋا- دەرەخ شېخى، يوپۇرمىقى، ئەسكى- تەسكى قەغەز، گەندە، قىغ قاتارلىق چىرىگەن ئەخلەتلەر
2) لىق- تولۇق توشتۇرۇلغان، ئېغىزىغىچە قاچىلانغان: لىق تولدۇرۇلغان
لىق- ئىسىمداش قوشۇمچىسى: بازارلىق، يازغانلىق
3) لەڭگەر- كىمىنى بىر جايغا توختىتىش ئۈچۈن ، زەنجىرگە بېكىتىپ، سۇ ئاستىغا تاشلىنىدىغان چاڭگىسىمان ئېغىر تۆمۈر: لەڭگەر تاشلىماق
لەڭگەر- يولۇچىلار سەپەر ئۈستىدە قونۇپ ئۆتىدىغان جاي، ئۆتەڭ: ئاۋات لەڭگەر
م
1 ) ماددا- قانۇن، نىزام، بەلگىلىمە، توختام، ھۆججەتلەرنىڭ مۇستەقىل بۆلىكى: بىرىنچى ماددا
ماددا-جىسىملارنى تەشكىل قىلغۇچى نەرسە: ئورگانىك ماددا، زەھەرلىك ماددا
2) ماي- ھايۋان ۋە ئادەملەرنىڭ تېرە ئاستىدىكى توقۇلمىلىرىدا بولىدىغان ئورگانىك ماددا: قوي مېيى
ماي- ئاينىڭ نامى، بەشىنچى ئاي: ماي ئېيى
3) ماياق- قوي، ئۆچكە، تۆگە قاتارلىق بەزى ھايۋانلارنىڭ يۇمىلاق گەندىسى: قوي مايىقى
ماياق- مانا بۇ تەرەپ، ماۋۇ ئادەم: ماياققا مېڭىڭ.
4) مو- يەرنىڭ يۈزىنى ئۆلچەيدىغان ئۆلچەم بىرلىكى، بىر مو تەخمىنەن 666.7 كۋادرات مېتىرغا تەڭ.بىر مو يەر
مو- مەملىكىتىمىزنىڭ پارچە پۇل بىرلىكى، بىر يۈەننىڭ ئوندىن بىرى: ئىككى مو پۇل
5) موما- خاماننىڭ ئوتتۇرىسىغا تىك قادالغان خادا: موما ياغاچ، مومىغا چىقىش
موما- ھور نان: موما سېلىش
موما- ئاتا ياكى ئاپىسىنىڭ ئانىسى: جېنىم موما
6) مونەك- كاللەك، توقماق ھالەتتىكى نەرسە: قار مونەكچىلىرى، بىر مونەك نەرسە
مونەك- ئۇرۇقچىسى ئىلىنمىغان شاپتۇل قېقى:مونەك سېلىش
7) مۇقام- ئۇيغۇر كلاسسىك مۇزىكىسى 12 مۇقام ۋە ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمى: مۇقام ئاڭلاش
مۇقام- نوپۇز، دەرىجە، مەرتىۋە: ئەۋلىيالىق مۇقامىغا يەتمەك
9) مۆلدۈر- ھاۋا     
ئۇيغۇر تىلدىكى شەكىلداش سۆزلەر
(ئېلىپبە تەرتىپى بويىچە تىزىلدى)
نۇرگۈل   ھېيت
( يەكەن ناھىيە كونا شەھەر مەكتەپ ئوقۇتۇش تەتقىقات ئىشخانىسىدىن )
ئا
1 . ئات-  توم تۇياقلىقلارغا مەنسۇپ سۈت  ئەمگۈچى  يىرىك ئىش ھايۋىنى:
ئات مىنىش، ئات ھارۋىسى
ئات-  ئادەم ياكى نەرسىلەرگە قويۇلغان مەخسۇس نام،ئىسىم: ئات قويۇش
ئات-  « ئېتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئاپتوماتنى ئات!
2 . ئاتا-  بالىلىق ياكى بالىسى بار ئەر كىشى: ئاتا بولماي ئاتا قەدرىنى بىلمەس.(ماقال )
ئاتا  «قىلماق» پېئىلى بىلەن قوشۇلۇپ «نېسىپ ئەتمەك، بەرمەك، بەخش ئەتمەك» دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ:
ۋەتەن ئۈچۈن بارىڭنى ئاتا قىل، ئوغلۇم!
3 . ئاتلىق- ئاتقا مىنگەن، ئېتى بار كىشى: ئاتلىق ئەسكەر
ئاتلىق- ئىسىملىك، ناملىق، ....دەپ ئاتىلىدىغان؛
داۋانچىڭدا بىر يارىم بار قەمبەرخان ئاتلىق.
4 . ئاچ- قورسىقىدا يېگەن نەرسىسى قالمىغان، تاماق يېمىگەن، ئېچىرقىغان:  ئاچ قورساق
ئاچ- «ئىچىش» پېئىلىنىڭ   Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى:  ئىشىكنى ئاچ!
ئاچ-  سۇس  مەنىسىدە :  ئاچ يېشىل، ئاچ سېرىق
5 . ئاچا- بىر تۇغقان قېرىنداشلار ئىچىدىكى ئۆزىدىن چوڭ ئايال قېرىنداش: ئۇ مېنىڭ ئاچام.
ئاچا- بىر گەۋدىدىن ئاجرىلىپ چىققان، بۆلۈنگەن، پۇتاق: ئاچا ياغاچ، دەرەخنىڭ ئاچىسى
6 . ئارا- ئىككى نەرسە ياكى ئىككى نۇقتا ئوتتۇرىسىدىكى مۇساپە، ئارىلىق، ئوتتۇرىسىدا:  ئىككى ئارىدا،  ئۆز ئارا،  ئىككى شەھەر ئارىسى
ئارا- دېھقانچىلىقلا ئىشلىتىلىدىغان تۆمۈر ياكى  ياغاچتىن ياسالغان سايمان:
ئۈچ چىشلىق ئارا، ياغاچ ئارا
7 . ئارتماق- كۆپەيمەك، ئاشماق، چەكتىن ئېشىپ كەتمەك: بىلىمى ئارتماق، خۇشاللىقى ئارتماق
ئارتماق- يۈكنى بىرەر نەرسىنىڭ ئۈستىگە ، ئىچىگە يۈكلىمەك: ئېشەككە يۈك ئارتماق، مەسئۇلىيەتنى باشقىلارغا ئارتىپ قويماق
8 .ئارىچى- كىشىلەر ئارىسىدا بولۇۋاتقان جېدەل- ماجىراغا ئارىلاشقۇچى: ئارىچىغا ئالتە تاياق. (ماقال )
ئارىچى- ئارا ياسايدىغان ھەم ئۇنى ساتىدىغان كىشى: ئۇنىڭ بوۋىسى ئارىچى.
9 . ئاسارەت- چەكلىمە، بويۇنتۇرۇق: ئۇنىڭ ئىدىيىسى تېخى كونا ئىدىيىنىڭ ئاسارىتىدىن قۇتۇلالمىدى.
ئاسارەت- تېبابەتتە تەسىر، ئىز، بەلگە، ئاقىۋەت مەنىسىدە ئىشلىتىلىدۇ. ئۇنىڭدا ھېچقانداق كېسەللىك ئاسارىتى قالماپتۇ.
10 . ئاش- قازاندا پىشۇرۇلغان تاماق، غىزا، يېمەكلىك. ئىش بار يەردە ئاش بار.(ماقال)
ئاش- تېرىنى ئاشلاش ئۈچۈن ئۇن، تۇز ۋە سۇنى ئارىلاشتۇرۇپ، ئېچىتىپ تەييارلانغان ئۇماچ.
ئاش- «ئېشىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: داۋان ئاش. چوڭىيىش مەنىسىدە . ئۇنىڭ يېشى 40 تىن ئاشتى.
11 . ئاقسىل- بىئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. كۆپ خىل ئامىنو كىسلاتاسىدىن تەركىب تاپقان ، يۇقىرى مولېكۇلىلىق تەبىئىي ئورگانىك بىرىكمە.
تۇخۇم تەركىبىدە ئاقسىل ئىنتايىن كۆپ.
ئاقسىل- زوئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. ئاچا تۇياقلىق ھايۋانلاردا بولىدىغان ئۆتكۈر يۇقۇملۇق كېسەللىك: كالا ئاقسىل كېسىلى
12 . ئالما- مېۋىسى يۇمىلاق،تەمى تاتلىق، يوپۇرماق تاشلايدىغان دەرەخ ۋە ئۇنىڭ مېۋىسى: ئالما كۆچىتى، قىزىل ئالما
ئالما-  «ئىلىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك، بولۇشسىز  بۇيرۇق رايى: خەقنىڭ نەرسىسىنى سورىماي ئالما!
13 . ئالماق- نەرسىنى ئوچۇملاپ،سىقىملاپ ياكى كۆتۈرۈپ ئورنىدىن يۆتكىمەك: چېلەكتىن سۇ ئالماق
ئالماق- مال- تاۋارنى ھەق تۆلەپ ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك: گۆش ئالماق
ئالماق- قانۇن بويىچە ئەر – خوتۇن بولۇپ، قىزنى ئەمرىگە ئالماق: خوتۇن ئالماق
ئالماق- بىرەر نەرسىنى ئۆز تەۋەلىكىگە، ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك؛ بانكىدىن پۇل ئالماق، مائاش ئالماق
14 . ئاينىماق-تۈسى، رەڭگى ئۆزگىرىپ بۇرۇنقى ھالىتىنى، بۇرۇنقى رەڭگىنى، خىسلىتىنى يوقاتماق: ئەخلاقى ئاينىپ كەتكەن مىللەت، ئاينىپ كەتكەن دوست
ئاينىماق- كۆڭلى ئىلىشماق:  كۆڭلى ئاينىماق
ئاينىماق- تۇتماق، ئاۋۇماق، كۆپەيمەك: كۆچەتلەر تازا ئاينىپتۇ. ئالمىلار ئاينىدى.
15 . ئاق- پاختا ياكى سۇ ت رەڭگى: ئاق قەغەز
ئاق- «ئېقىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سۇ ئاقتى. ئۆز ئېلىڭنىڭ ئوتىدا كۆيۈپ، سۈيىدە ئاق، بالام!
16 . ئارىلاشما-  «ئارىلىشىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سەن تولا مېنىڭ ئىشىمغا ئارىلاشما!
ئارىلاشما- ئىككىدىن ئارتۇق ئوخشاش بولمىغان نەرسىدىن تۈزۈلگەن: ئارىلاشما ماددا، ئارىلاشما گاز
17 . ئاقلاش- ئەھدىسىدىن چىقماق: بىز ئاتا- ئانىمىزنىڭ بىزدىن كۈتكەن ئۈمىدىنى ئاقلاش ئۈچۈن تىرىشىپ ئۆگىنىشىمىز كېرەك.
ئاقلاش- ئاق تۈسكە كىرگۈزمەك: ئۆي ئاقلاش
ئاقلاش- گۇناھسىز ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىماق: جىنايەت گۇماندارىنى ئاقلاش
ئاقلاش- دەرەخلەرنىڭ پوستى، قوۋزىقى، داننىڭ قاسىرىقىنى ئاجراتماق: شال ئاقلاش، دەرەخ ئاقلاش
18. ئالدى- بىرەر نەرسىنى سېتىۋېلىپ، ئۆز ئىلىكىگە ئۆتكۈزمەك.«ئىلىش» پېئىلىنىڭ Ⅲ – شەخس بىرلىك، ئۆتكەن زامان تۈسى: ئۇ كىتابخانىغا بېرىپ ئىككى پارچە  كىتاب ئالدى.  
ئالدى- بىرەر نەرسىنىڭ قارىغۇچىغا نىسبەتەن كۆرۈنۈپ تۇرغان قىسمى، ئىچىگە نىسبەتەن سىرتى : ئىشىك ئالدى، مەكتەپ ئالدى
19. ئايلىنىش- بىرەر دائىرە ئىچىدە ھەرىكەت قىلماق، سەيلە قىلىش: دوقمۇشتىن ئايلىنىش، بازار ئايلىنىش
ئايلىنىش- ھوشىدىن كېتىش: ئۇ توساتتىنلا ئايلىنىپ كەتتى.
20 . ئالامەت- بەلگە، نىشان، ئىپادە، ئىشارەت: كۆپەيتىش ئالامىتى، بۇ نېمە ئالامەت؟
ئالامەت- ناھايىتى، ئاجايىپ: ئالامەت كېلىشكەن، ئالامەت قىزىق
21. ئاي- يەر شارىنى ئايلىنىدىغان سەييارە: ئاي شارى- ئەڭ گۈزەل سەييارە. ئاي چىقتى.
ئاي- ۋاقىت بىرلىكى. بىر يىلنىڭ 12 دىن بىرى: بىر ئاي، ماي ئېيى.

ئە
1. ئەت- يېپىش، تاقاش مەنىسىدە. «ئېتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ-شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئىشىكنى مەھكەم ئەت!
ئەت- ھەر خىل خام يېمەكلىكلەرنى پىششىقلاپ ئىشلىمەك: تاماق ئەت!
ئەت- مۇسكۇل، گۆش: ئەت قونماق، ئورۇق ئەت
2 . ئەسىر- ۋاقىت بىرلىكى، ھەر يۈز يىل بىر ئەسىر بولىدۇ: 21- ئەسىر
ئەسىر- دۈشمەنلەرنىڭ قولىغا تىرىك چۈشۈپ قىلىپ، ئەركىنلىكىدىن ئايرىلغان كىشى: ئەسىرلەرنى خارلاش- ئىنسانپەرۋەرلىككە يات قىلمىش.
ئەسىر- بىرەر كىشى ياكى بىرەر ئىشقا شەيدا بولماق: دۇتارنىڭ مۇڭلۇق كۈيىگە ئەسىر بولماق
ئەسىر- كۈن پېتىشتىن  بىر سائەت ئىلگىرىكى ۋاقىت: ئەسىر ۋاقتى بىلەن
3 . ئەسەر- بەلگە، ئالامەت، دېرەك: ئۇنىڭغا بىر مۇنچە تەربىيە قىلغان بولساقمۇ، ئۇنىڭدا ئۆزگىرىشتىن ئەسەر يوق.
ئەسەر- ئىجادى مېھنەت مەھسۇلى: ئەدەبىي ئەسەر، ئەسەر يازماق
4 . ئەمەل: ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. تۆت ئەمەل. قوشۇش ئەمىلى
ئەمەل- مەنسەپ، ھوقۇق: ئەمەل تۇتماق، ئەمىلى ئۆسمەك
ئەمەل- كۈندىلىك پائالىيەت، ئەمەلىيەت: ئېغىزدا بار ، ئەمەلدە يوق.(ماقال)
5 . ئەن- بەلگە، نىشان؛ كالىغا ئەن سالماق
ئەن- رەخت ۋە باشقا نەرسىلەرنىڭ كەڭلىكى: بۇ رەختنىڭ ئېنى كەڭ ئىكەن. ئەن رەخت
ئەن- سۇ ئىتتىك، راۋان ئاقىدىغان: ئەن ئېرىق
ئەن- ئۆزلەشكەن، كۆنگەن، ھوسۇللۇق: ئەن يەر، يېرى ئەن جاي
6 . ئەلەم- جىسمانىي ئازاب، غەم- قايغۇ، دەرد، ھەسرەت: بۇ ئىش ئۇنىڭغا تولىمۇ ئەلەم بولدى.
ئەلەم- بايراق، تۇغ: جەڭ مەيدانىدا ئەلەملەر لەپىلدەپ، دۇمباقلار گۈمبۈرلەپ تۇراتتى.
ئەلەم- شەرىئەت يولى بىلەن چىقىرىلغان پەتىۋالارنى تەستىقلايدىغان ياكى ئىنكار قىلىدىغان دىننى زات: ئەلەم ئاخۇنۇم
7 . ئەللىك- ئوننىڭ بەش قېتىم قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولغان سان: ئەللىك ياش
ئەللىك- بىرەر دۆلەتكە مەنسۇپ: چەت ئەللىك مۇخبىر
8 . ئەل- بىرەر جاينىڭ ئادەملىرى،ئاھالىسى، خەلقى: ئەل ئىچى ئالتۇن بۆشۈك.(ماقال)
ئەل- تەسلىم بولۇش، ئەل بولۇش:قورال تاپشۇرۇپ ئەل بولۇش
9 . ئەنسىز- ئەن سېلىنمىغان: ئەنسىز كالا
ئەنسىز- ئېنى تار، كەڭ ئەمەس: ئەنسىز رەخت
ئەنسىز- ئەندىشىلىك، تەشۋىشلىك، خاتىرجەم ئەمەس: ئەنسىز يىللار، ئەنسىز كېچە

ب
1 . باب- كىتاب، ئەسەر، ماقالىلەرنىڭ ئايرىم بۆلەكلىرى: بىرىنچى باب
باب- مۇناسىپ، توغرا، لايىق: باب كەلمەك
2 . باچكا- كەپتەرنىڭ ئۇچۇرۇم بولمىغان بالىسى: باچكا كاۋىپى
باچكا- جۇۋازنىڭ يۈك يانجىپ، ماي چىقىرىدىغان ئىچى كاۋاك قاچىسى: جۇۋازنىڭ باچكىسى
3 . باخشى- دۇئا ئوقۇپ، دەم سېلىپ كېسەل داۋالىغۇچى ئادەم: تۈگمەن بېشىدا  غوجا  ئاتلىق  بىر باخشى بار.
باخشى- بۈركۈت، قارچىغا، لاچىن قاتارلىق قۇشلار بىلەن ئوۋ ئوۋلايدىغان، ئۇلارنى كۆندۈرىدىغان ئادەم: قۇش باچكىسى
4 . بارماق- پۇت- قول پەنجىلىرىنىڭ ھەر بىرى: بەش بارماق
بارماق- بېرىش: بارماق ئىرادە، يانماق ئىجازەت.(ماقال)
5 . باسماق- ئۇششاق قۇشلارنى تۇتۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قاپقان: باسماق قۇرۇپ قۇچقاچ تۇتماق
باسماق- قاچىلىماق، يۈكلىمەك: ماشىنىغا يۈك باسماق، بارماق باسماق
6 . باشاق- بۇغداي،ئارپا قاتارلىق زىرائەتلەرنىڭ دان تۇتقان قىسمى: باشاق تىرىش
باشاق- ئوقيا ئوقىنىڭ باخشى، ئۇچ قىسمى: ئوقيا باشىقى
7 . باشقا-« بېشىغا» دېگەن مەنىدە. باشقا كەلگەندە باتۇر.(ماقال)
باشقا- ئايرىم:  مەن بۇ سىنىپتا ئوقۇمايمەن،  باشقا سىنىپتا ئوقۇيمەن.
8 . باغ- مېۋىلىك دەرەخلەر ئۆستۈرۈلگەن جاي: ئالمىلىق باغ
باغ- باغلاش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان نەرسە: ئىشتان باغ
باغ- مىقدار سۆز. بىر باغ بېدە، بىر باغ پالەك
باغ- تۇتقۇچ، ساپ: چەينەكنىڭ بېغى، سومكىنىڭ بېغى
9 . بال- ھەسەل: بال يىغىش، بال ھەرىسى
بال- يەر تەۋرەش ۋە شامال قاتارلىق تەبىئىي ھادىسىلەرنىڭ كۈچىنى بىلدۈرىدىغان ئۆلچەم بىرلىكى: بەش بال شامال، ئۈچ بال يەر تەۋرەش
10 . بالا- ئاتا- ئانىنىڭ پەرزەنتى: قىز بالا، ئوغۇل بالا
بالا- باشقا كەلگەن ئاپەت، پالاكەت، خەۋپ- خەتەر: بالا كەلسە قوش كەپتۇ.(ماقال )
بالا- ئۆينىڭ ئۈستىنى يېپىشتا سىنچى ياغاچ ئۈستىگە قويۇلىدىغان ۋاسا ئورنىتىدىغان ياغاچ: بالا بېشى ئەتمەك
11 . بەل- ئادەم ئورگانىزمىنىڭ نامى: بەل ئاغرىقى
بەل- تامچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان ئۇزۇن ساپلىق تۆمۈر سايمان، يۈزى ئادەمنىڭ ئىككى ئالىقىنىدەك چوڭلۇقتا بولىدۇ.
12 . بوز- كۆككە مايىل ئاق رەڭ: بوز ئات، بوز ئېشەك
بوز- ئېچىلمىغان، ئۆزلەشتۈرۈلمىگەن: بوز يەر، بوز توپا
13 . بۇرۇن- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ پۇراش، نەپەسلىنىش ئەزاسى. بۇرۇن ياللۇغى،
بۇرۇن- ئىلگىرى، ئىلگىرىكى چاغلار: بۇرۇن بۇرۇندىكەن، تىرىق تۇلۇمدىكەن.
14 . بۇلىماق- زورلۇق كۈچى بىلەن تارتىۋالماق: ئاشلىق بۇلىماق
بۇلىماق- بۇغداي ئۇنى بىلەن شېكەردە ئېتىلىدىغان بوۋاقلار يېمەكلىكى: بۇلىماق ئەتمەك، بۇلىماق يېمەك
بۇلىماق- پاتۇرماق، تۈگۈرمەك، مىلىمەك: لازىغا بۇلىماق، توپىغا بۇلىماق
15 .بەلگە- نىشان: بىز بۇ دەرەخنى بەلگە قىلايلى!
بەلگە- ئادەمنىڭ بېلىگە كېلىدىغان: دەريا سۈيى بەلگە كېلىدىكەن.
16 . بىلەكلىك- بىلىكى بار: ئۇزۇن بىلەكلىك مايمۇن
بىلەكلىك- بىلەي بىلەن بىلەپ قويۇلغان: بىلەكلىك پىچاق، بىلەكلىك ئورغاق
17 . بۇرغا- كالا، قوتازنىڭ مۈڭگۈزىدىن ياسىلىدىغان، جەڭ مەيدانىدا چىلىنىدىغان بىر خىل ئەسۋاب: بۇرغا چالماق
بۇرغا- بۇرمىسىمان شەكىلدە تېشىدىغان ئەسۋاب: بۇرغا بىلەن تەشمەك، نېفىت بۇرغىلاش ئەترىتى
18 . بېغىر- ئىچ ئەزا، جىگىرى: قوينىڭ بېغىرنى
بېغىر- بىر خىل رەڭنىڭ ئىسمى: بېغىر رەڭ
19 . بىنا- بىر قانچە قەۋەتتىن تەركىب تاپقان ئۆي، ئىمارەت: بەش قەۋەتلىك بىنا
بىنا- بەرپا بولماق، مەۋجۇت: بىنا قىلدۇق چۆللەردە\ يېشىل بوستان باغلارنى
20 . بىلەي- پىچاق قاتارلىق تىغلىق ئەسۋابلارنى سۈركەپ  ئىتتىكلىتىشكە ئىشلىتىلىدىغان كىچىك تاش: بىلەي تاش، قۇم بىلەي
بىلەي-«بىلىش» پېئىلىنىڭ 1 – شەخس بىرلىك كېلىدىغان زامان رايى:
-مەكتەپكە نېمە دەپ كەلدىڭ، بالام؟
- بىلمىگەننى بىلەي دەپ.
پ
1 . پات- يىپ ۋە رەختلەرنى قاتۇرۇپ، چىدامچانلىقىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان سۇيۇق ئۇماچ: دوپپىغا پات بەرمەك
پات- ئارىدىن كۆپ ۋاقىت ئۆتمەي، تىز ، چاپسان: پات كېلىڭ، پات ئارىدا
پات- شاھماتتا ئىككى تەرەپنىڭ كۈچى ئاساسەن ئوخشاش كېلىپ، ئويۇن غەلىبىسىز تاماملىنىدىغانلىقىنى ھېسابلاش: ئويۇن پات بولدى.
2 . پاچاق- پۇتنىڭ تىزدىن تۆۋەنكى قىسمى، نەرسىلەرنىڭ يەرگە تېگىپ تۇرىدىغان قىسمى: ئۇزۇن پاچاق
پاچاق- پارچىلانغان، بۇزۇلغان، ئەبجەق: دۈشمەننىڭ ئىستىھكاملىرىنى پاچاقلايلى!
3 . پار- بىر يۈرۈش، بىر قۇر، ماس: بىر پار كىيىم، پار كېلىش
پار- سۇنىڭ گاز ھالىتى: پار قازىنى، پار مۇنچىسى
4 . پاشا- قان شورايدىغان بىر خىل ھاشاراتنىڭ نامى: پاشا چىقىۋالدى.
پاشا- بۇرۇنقى چاغلاردا تۈركىيە، مىسىر قاتارلىق دۆلەتلەردە مەمۇرى ئەمەلدارلارنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئۇنۋان نامى.
5 . پاڭ- قۇلىقى ئاڭلىماس، گاس: پاڭ قۇلاق
پاڭ- غول، شاخ ۋە يوپۇرماقلىرى زىيادە ئۆسۈپ، ھوسۇل بېرىشى كەم بولغان زىرائەت: يەرگە بەك كۆپ ئوغۇت بېرىۋەتسە زىرائەتلەر پاڭ بولۇپ كېتىدۇ.
6 . پاي- بىرەر تىجارەت ياكى كەسىپنى قىلىش ئۈچۈن شېرىكچىلىك ئاساسىدا قوشۇلغان ھەسسە، دەسمايە: پاي پۇلى، پاي قوشۇش
پاي  - جۈپ ئىشلىتىلىدىغان نەرسىلەرنىڭ ھەر بىرى: بىر پاي ئاياغ، بىر پاي چاق
7 . پايلىماق- بەرداشلىق بەرمەك، چىدىماق: بۇ ئاياغ بۇ بالىغا جىق بولسا بىر ئاي پايلايدۇ.
پايلىماق- يوشۇرۇن كۆزەتمەك، مارىماق، پېيىغا چۈشمەك: دۈشمەننى كۈندۈزى ئويلا، كېچىسى پايلا.(ماقال)
8 . پالاق- يېمەكلىكلەرنىڭ ئىسسىقتىن بۇزۇلۇپ كېتىشى: پالاق تۇخۇم
پالاق- ئۇچى يېسسى قىلىپ ياسالغان، ساپلىق ئۇزۇن ياغاچ: قىيىق پالىقى، پالاق توپ
9 . پەش- مۈشۈكنى قوغلاش، ھەيدەش ئىماسى: چىن تۆمۈر باتۇر سىڭلىسى مەختۇمسۇلاغا: «مەن كەتكەندىن كىيىن توخۇنى تاخ دېمە، مۈشۈكنى پەش دېمە!» دەپ تاپىلاپتۇ.
پەش- بىرەر ئىش بىلەن ماختانماق، دەسمايە قىلماق، دەستەك قىلماق: ھوقۇقىنى پەش قىلماق
پەش- تىنىش بەلگىسىنىڭ بىر تۈرى: پەش قويماق
پەش- چاپان، كۆڭلەك قاتارلىق كىيىملەرنىڭ ئالدى تەرىپى: چاپاننىڭ پېشى، پەش قاقماق
10 . پەنجە- قولنىڭ بارماقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قىسمى : قولنىڭ پەنجىسى
پەنجە- مىقدار سۆز، ئورۇلغان بۇغداي، ئوت- چۆپلەرنىڭ ئارا بىلەن بىر قېتىم كۆتۈرۈشكە بولىدىغان دۆۋىسى: بىر پەنجە بۇغداي
11 . پەي- قۇشلارنىڭ تېنىنى قاپلاپ تۇرىدىغان يۇمشاق تۈك: توخۇ پېيى، پەي قەلەم
پەي- بەدەندىكى مۇسكۇللارنى سۆڭەككە بىرلەشتۈرۈپ تۇرىدىغان ئاق رەڭلىك مۇستەھكەم ، ئەۋرىشىم   توقۇلما: پەي تارتىشىپ قىلىش
پەي- ئارمىيە قۇرۇلمىسىنىڭ شتات بىرلىكى، ليەندىن تۆۋەن، بەندىن يۇقىرى بولىدۇ. بىر پەي ئەسكەر
12 . پوست- سىرتقى قەۋىتى؛ يەر پوستى، پىيازنىڭ پوستىنى سويماق
پوست- ھەربىي قىسىم ۋە مۇھىم جايلارنى مۇھاپىزەت قىلىدىغان ئەسكەر، قاراۋۇل: پوستتا تۇرماق
13 . پوكان- ئادەم ۋە قۇشلارنىڭ كۆكرەك قىسمى: توخۇنىڭ پوكىنى، پوكۇنىنى چۇۋۇش
پوكان- چالا، تولۇق قۇرۇمىغان: كىرلەر پوكان بوپتۇ.
14 . پۇر- قۇشلارنىڭ توپلىشىپ ئۇچقان ئاۋازى: قۇشلار« پۇر» قىلىپ ئۇچۇپ كەتتى  .
پۇر- تارقالماق، يېيىلماق: ئالەمگە پۇر كەتمەك
15 . پۈتمەك- تاماملانماق، تۈگىمەك: ئىش پۈتتى.
پۈتمەك- يازماق، خاتىرىلىمەك: خەت پۈتمەك
پۈتمەك- تىنىپ كەتمەك، ئېتىلىپ قالماق: يىڭنىنىڭ تۆشۈكى پۈتۈپ قاپتۇ.
پۈتمەك- ئىشەنمەك: باشقىلارنىڭ سۆزىگە چىن پۈتمەك
16 . پىستە- مېغىزى ئىستېمال قىلىنىدىغان بىر خىل ئۆسۈملۈك ۋە ئۇنىڭ مېۋىسى: پىستە دەرىخى
پىستە- ئىتنىڭ بىر خىل سورتى، تاماشا ئۈچۈن بېقىلىدۇ. پىستە كۈچۈك
17 . پەن- بىلىم، ئىلىم: پەن تەتقىقاتى، پەن- تېخنىكا
پەن- ياغاچنى ھەرىلەپ تاختاي قىلىش: پەن تىلىش
پەن- ئالدام خالتا، ھىيلە: ئۇ مېنى پەنلەپ قويۇپتۇ.
18 . پىل- قۇرۇقلۇقتىكى ئەڭ چوڭ سۈت ئەمگۈچى ھايۋان. ئىسسىق بەلۋاغدا ياشايدۇ.  ئاق پىل    ، ئانا پىل
پىل- چىراغنىڭ كۆيۈۋاتقان چىغدىكى ھالىتى.  شام «پىل » قىلىپ ئۆچۈپ قالدى.
19.  پېئىل- گرامماتىكىلىق ئاتالغۇ. پېئىل- شەيئىلەرنىڭ ئىش- ھەرىكىتىنى، ئۆزگىرىشىنى، ئىپادىسىنى ۋە سېزىمىنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى: ياردەمچى پېئىل، ئۆتۈملۈك پېئىل
  پېئىل-كىشى خاراكتېرىنى تەشكىل قىلغۇچى روھى خۇسۇسىيەتلەر يىغىندىسى، خاراكتېر، خۇلق: كىچىك پېئىل، خۇش پېئىل
20 . پۇڭ- يەر يۈزى ئۆلچەم بىرلىكى، كۆلىمى تەخمىنەن 66 كۋادرات مېتىرغا تەڭ. بەش پۇڭ يەر
پۇڭ- ئەڭ كىچىك پارچە پۇل بىرلىكى: 10 پۇڭ  بىر مو بولىدۇ.
ت
1 .تاپ- ھايۋانات ۋە جانلىقلارنىڭ ئۆلۈكى: ئېشەكنىڭ تاپى، قۇزغۇن تاپ يەيدۇ.
تاپ- ئېتىزنى ئاغدۇرغاندا قالغان قوش ئىزى: تاپ ئاچماق
تاپ- پەيت، پۇرسەت، ۋاقىت؛ شۇ تاپ، بۇ تاپ
تاپ- «تېپىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ – شەخس بىرلىك بۇيرۇق راي. مەن مۆكۈپ بولدۇم،  قىنى مېنى چاپسان تاپ!
2 .تار- كەڭ ئەمەس: تار كوچا،نەزەر دائىرىسى تار
تار- چالغۇ ئەسۋابلارنىڭ تەۋرىنىپ ئاۋاز چىقىرىدىغان يىپى؛ دۇتارنىڭ تارى، بوم تار
3 . تارتما- ئۈستەل، ئىشكاپلارنىڭ تارتىپ چىقىرىدىغان ساندۇقچىسى. يېزىق شىرەسىنىڭ تارتمىسى.
تارتما- تارتىدىغان دېگەن مەنىدە. تارتما پۇرژىنا
تارتما- «تارتىش» پېئىلىنىڭ  Ⅱ  شەخس بىرلىك بولۇشسىز بۇيرۇق رايى: چېچىمنى تارتما!
4 . تارىماق- تاغاق قاتارلىق نەرسىلەر بىلەن چاچنى رەتلىك قىلماق: چاچ تارىماق
تارىماق- توپتىن ئايرىلماق، تارقالماق، چېچىلماق: يىغىندىن تارىماق، بۇلۇت تاراپ كۈن چىقتى.
5. تاۋار- ئالماشتۇرۇش ئۈچۈن ئىشلەپچىقىرىلغان ئەمگەك مەھسۇلاتى: تاۋار ئىگىلىكى، تاۋار ئالماشتۇرۇش
تاۋار- فابرىكىدا توقۇلغان، تېگى بىلەن گۈللىرىنىڭ رەڭگى ئوخشاش بىر خىل يىپەك رەخت: قىزىل تاۋار، تاۋار- دۇردۇن
6 . تاۋاق- ياغاچتىن ئويۇپ، قىرىپ ياسالغان تەخسە شەكىللىك قاچا، ئاياق: بىر تاۋاق قېتىق
تاۋاق- نەشرىيات، باسمىچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان ئاتالغۇ:  باسما تاۋاق، بىر تاۋاق قەغەز
7 . توغرا- خاتاسى يوق، مۇۋاپىق، لايىقىدا، ئۇدۇل: توغرا سۆز، توغرا كېسىپ ئۆتۈش، توغرا كېلىش
توغرا- «توغراش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: سەينى تىز توغرا!
8 . توغراقلىق- توغراق دەرىخى كۆپ ئۆسكەن، توغراق بىلەن قاپلانغان جاي: توغراقلىق ئورمان
توغراقلىق- توغراپ قۇيۇلغان، توغرالغان: گۆش توغراقلىق، توغراقلىق سەي
9 . تازا- كىر ئەمەس، چاڭ قونمىغان، پاكىز: تازا كىيىم، تازا ھاۋا
تازا- راست، ئىنتايىن، ناھايىتى: ئۆزىنىڭ ئىززەت- ھۆرمىتىگە تېگىۋاتقان گەپلەرنى ئاڭلاپ ئۇنىڭ تازا ئاچچىقى كەلدى.
10 . تاش- قاتتىق تاغ جىنسلىرىنىڭ بىر تۈرىنىڭ نامى: قورام تاش
تاش- ئىچكىرىگە نىسبەتەن سىرت: تاش گۆر، يوتقان تېشى
11 . تاق- ئىككىگە بۆلۈنمەيدىغان، جۈپى بولمىغان: تاق سان ، تاق كىشىلىك كارىۋات
تاق-  دەل دېگەن مەنىدە:  تاق ئۈستىگە چۈشمەك
تاق-ئاۋاز. ئىشىك «تاق» قىلىپ تاقالدى.
12 . تاڭ- سۈبھى، سەھەر: تاڭ ئاتماق، تاڭ سەھەر
تاڭ- بىلمەيمەن دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدىغان ئېنىقسىزلىق ئىماسى:-مەمەت نەگە كەتتى؟ - تاڭ خەۋىرىم يوق.
تاڭ- ھەيران قىلىش مەنىسىدە: تاڭ قالماق
تاڭ- «تېڭىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: چېكەڭگە تاڭ!
13 . تال- يوپۇرماق تاشلايدىغان بىر خىل دەرەخ: تال كۆممەك، تال ئاچماق
تال- ئۇزۇن، ئىنچىكە نەرسىلەرنىڭ مىقدار سۆزى: بىر تال چاچ، بىر تال دان
تال- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ ئىچكى ئەزاسىنىڭ بىرى، تال- قان دانچىلىرىنى ئىشلەش، تۆمۈر ماددىسىنى زاپاس ساقلاش، ماي ۋە ئاقسىللارنىڭ ماددا ئالمىشىشنى تەڭشەش قاتارلىق روللارنى ئوينايدۇ.
14 .تالا- ئۆي ئىچى ۋە ھويلىغا نىسبەتەن سىرت: تالاغا چىقماق، تالاغا قارىماق
تالا- تەبىئىي ياكى سۈنئىي ئىشلەنگەن يىپسىمان ماددا: ئىنچىكە تالا، سۈنئىي تالا
15 .تاماق- غىزا، تائام: تاماق يېيىش
تاماق- دېھقانچىلىقلا يەر تاتىلاش ئۈچۈن ئىشىتىلىدىغان  بىر خىل سايمان: يەرنى تاماقداش
16. تاي-  ئاتنىڭ ئىككى ياشقا تولمىغان بالىسى: تايلىق بايتال
تاي – چوڭ قىلىپ چىڭداپ تېڭىلغان مال:  پاختا تايلىماق، بىر تاي پاختا
17 .تەر- ئادەمنىڭ تېرىسىنىڭ ئاستىدىن مەخسۇس بەزلەر ئاجرىتىپ چىقىرىدىغان سويۇقلۇق: تەر تامچىسى
تەر- چىراي، تەلەت، يۈزىنىڭ كۆرۈنۈشى: تەرىنى تۈرمەك، تەرى سۆرۈن
18 .تاقا- ئات ئۇلاغلارنىڭ تۇيىقىنىڭ ئاستىغا قېقىلىدىغان دۈگىلەك شەكىللىك تۆمۈر: ئاتنىڭ تاقىسى
تاقا- «تاقاش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: گۈل تاقا! گالستۇكنى تۈزۈك تاقا!
تاقا-« ئېتىش»  پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى: ئىشىكنى مەھكەم تاقا!
19 . تەڭلىمە- ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. تەركىبىدە نامەلۇم سان بولغان تەڭلىك. بىر نامەلۇملۇق  بىرىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمە
تەڭلىمە- «تەڭلەش»پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك بولۇشسىز  بۇيرۇق رايى: قول تەڭلىمە!
20 . تامغا – مەخسۇس بەلگە ئويۇلغان، شەخس ۋە ئورۇننىڭ قانۇنلۇق ئىمزاسى سۈپىتىدە قوللىنىلىدىغان قورال: تامغا بېسىش، ھۆكۈمەت تامغۇسى
تامغا – تامنىڭ ئۈستىگە دېگەن مەنىدە: تامغا چاپلاش، تامغا چىقىش
21 .تەن-بەدەن، گەۋدە: تەن ساقلىق، تەن تۈزۈلۈشى
تەن- مەلۇم بىر ئىشنىڭ ئۆز زىممىسىدە ئىكەنلىكىنى ئىقرار قىلماق: خاتالىقىنى تەن ئالماق، تەن بەرمەك
22 . توپ- ئوراپ تېڭىلغان ، تىزىپ دەستىلەنگەن : بىر توپ قەغەز، توپ مال
توپ-شار شەكىلدىكى تەنتەربىيە قورالى: چويۇن توپ، توپ ئويناش
توپ- چوڭ كالبىرلىق زەمبىرەك: توپ ئاتماق، توپ ئوقى، توپقا تۇتماق
23 . توپچى- داۋاملىق توپ ئوينايدىغان ئادەم: ئۇ بىزنىڭ كوماندىنىڭ توپچىسى
توپچى- ھەربىي قىسىمدا توپ بىلەن قوراللانغان قىسىمدا ئىشلىگۈچى: توپچىلار قىسمى
24 . توپىلاڭ- قالايمىقان ئۇرۇش- جېدەل ، ماجىرا، ئىسيان، غەلىيان: توپىلاڭ كۆتۈرۈش
توپىلاڭ- يۇمشاق توپا  بىلەن قاپلانغان: توپىلاڭ يول
25 . تور- يىپ ياكى سۈنئىي تالادىن كاتەك- كاتەك كۆزلۈك قىلىپ  توقۇلغان توقۇلما: بېلىق تورى، تور تاشلىماق
تور- بىر جىسىمنىڭ يەنە بىر جىسىمغا ئۇرۇلۇشىدىن ئۆز ھەرىكىتىگە قوشۇلىدىغان قوشۇمچە كۈچ، تەسىر، ۋەزىن : تور كېتىش، گېپىنىڭ تورى بار
26 . توسماق- بىرەر نەرسە بىلەن قورشىماق، تورىماق، چەكلىمەك: يول توسماق، ھويلا توسماق
توسماق- بوۋاق ۋە كىچىك بالىلارنى ھاجەت قىلىشقا ئەپلىك قىلىپ تۇتۇپ تۇرماق: بالىنى توسماق
27 . توقال- مۈڭگۈزسىز: توقال كالا
توقال- خوتۇن ئۈستىگە ئالغان كىچىك خوتۇن: دەرغەزەپ بولغان پادىشاھ توقالنى ئۆلۈمگە بۇيرۇپتۇ.
28 . توقۇماق- بىر- بىرىگە چېتىپ، ھەر خىل شەكىلدىكى بويۇم ھالىتىگە كەلتۈرمەك: پوپايكا توقۇماق، سېۋەت توقۇماق
توقۇماق: ئات- ئۇلاغلارغا ئېگەر ۋە توقۇم ئارتىپ جابدۇماق: ئات توقۇماق، ئېشەكنى توقۇماق
توقۇماق- قۇراشتۇرۇپ، بىرلەشتۈرۈپ، ئويدۇرۇپ چىقارماق: ھېكايە توقۇماق
29 . توم- توغرا كەسمە يۈزى ، ئايلانمىسى چوڭ: توم ياغاچ، يۈرىكى توم ،
توم- بىر قانچە قىلىپ تۈپلەنگەن ئەسەرنىڭ ھەر بىر كىتابى: بىرىنچى توم
30 . تون- خەنزۇ يېزىقىدىكى ھەر بىر خەتنىڭ ئوقۇلۇشىدىكى ئاھاڭنىڭ يۇقىرى ياكى تۆۋەنلىكى: تون بەلگىسى
تون- ئالدى ئوچۇق، تۈز ياقىلىق، ئۇزۇن سىرتقى كىيىم:
ئالىم- ئەدىبلەرگە تون كىيدۈرۈش – خەلقنىڭ ئۇلارغا بولغان ھۆرمەت – ئىھتىرامىدۇر.
31 . تۇتاش-بىر- بىرىگە ئۇلاشماق، تېگىشىپ تۇرماق: تۇتاش قاچىلار، تۇتاش كەتكەن تاغلار
تۇتاش- ئوت ئالماق، كۆيۈشكە باشلىماق: ئوت تۇتاشتى.
32 . تۇتۇق- ئېنىق ئەمەس، مۈجمەل: ھاۋا تۇتۇق، پوزىتسىيىسى تۇتۇق
تۇتۇق- خەن سۇلالىسى دەۋرىدە غەربى زېمىندا تەسىس قىلىنغان مەمۇرى ئىشلار ۋە مىللەتلەر ئىشلىرىنى باشقۇرىدىغان ئەمەلدار: تۇتۇق مەھكىمىسى
تۇتۇق- نامىنى ئاتىۋالغان، ئۆزىگە تىكلىۋالغان: تۇتۇق ئاتا، تۇتۇق ئوغۇل
33. تۇرۇپ- سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك، كۆكتات ھېسابلىنىدۇ. تۇرۇپ تىرىش
تۇرۇپ- قارتا ئويۇنىدا ئويۇن تۇتۇلغان قارتىنى تاشلاشتا ئاتىلىدىغان سۆز: تۇرۇپ تارتىش
تۇرۇپ- ساقلاش، كۈتۈش مەنىسىدە: خاپا بولماي بىردەم تۇرۇپ تۇرۇڭ.
34. تۇز- ئاش تۇزىنىڭ ئومۇمى ئاتىلىشى: ئادەمنىڭ تەمى سۆز بىلەن، ئاشنىڭ تەمى تۇز بىلەن.(ماقال )
تۇز- قارتا ئويۇنىدىكى ئەڭ چوڭ، ھەممىنى بېسىپ چۈشىدىغان ۋە بىرلا قارتا بەلگىسى چۈشۈرۈلگەن كارتا: قاغىنىڭ تۇزى، چىللىكنىڭ تۇزى
35 . تۇزلۇق- تەركىبىدە تۇز مىقدارى يۇقىرى: تۇزلۇق كۆل، تۇزلۇق ئاش
تۇزلۇق- ئېرىتىلگەن تۇزنى ساقلايدىغان چوڭ قاچا، ئىدىش: تۇزلۇق قاپاق
36 . تۇيۇق- ئاخىرى يوق، ياخشى بولمىغان دېگەن مەنىلەردە: تۇيۇق يولغا كىرىپ قالماق،
تۇيۇق- 1-2-4 – مىسرالىرى شەكىلداش سۆزلەردىن قاپىيىلىشىپ كەلگەن سۆز ئويۇنى شەكىلدىكى ، تولۇق ئاياغلاشقان ئوي – پىكىرگە ئىگە تۆت مىسرالىق شېئىر.
37 .تۆشۈك- تېشىلگەن جاي، يىرىق، كامار: تۆشۈك مونچاق، يىڭنە تۆشۈكى
تۆشۈك- ئۆينىڭ سۇپرا، قازان – قومۇش قاتارلىق تاماق سايمانلىرى ئورۇنلاشقان جاي: تۆشۈكلۈك، تۆشۈكلۈككە ئۆتمەك، تۆشۈكنىڭ ھۆددىسىدىن چىقماق
38 . تۈپ- ئەسلى، ئەسلىدىكى دېگەن مەنىلەردە: تۈپ يىلتىز، تۈپ سان، تۈپ مەنبە، تۈپ سۆز
تۈپ- ئۆسۈملۈك ۋە دەرەخنىڭ دانىسى: ھەر تۈپ كۆچەت، بىر تۈپ ئالما
39 .تېگىشمەك- ئالماشتۇرماق، يەڭگۈشلىمەك: قوينى كالىغا تېگىشمەك، كونىسىنى يېڭىغا تېگىشمەك
تېگىشمەك- تېگىپ كېتىش، ئۇچرىشىش مەنىسىدە: سۆگەتنىڭ ئۇچلىرى سۇغا تېگىشىپ تۇراتتى.
40. تىرىپ- قاينىتىپ شىرنىسى ئىلىنغان ياكى ئېچىتىلغان سۇيۇقلۇقلارنىڭ چۆكمىسى: شىرنىنىڭ تىرىپى
تىرىپ- يىغىش، توپلاش مەنىسىدە: ئوتۇن تىرىپ كېلىش، تىرىپ- تۈشەپ
41 . تىنماق- ئۆپكىسىگە تاز ھاۋا سۈمۈرۈپ، ئانىدىن سىرتقا چىقارماق: ئۇلۇغ كىچىك تىنماق، كۈچەپ تىنماق
تىنماق- ئىچىگە قۇم، لاي- لاتقىلار چۆكۈپ توشۇپ كەتمەك، سۈزۈلمەك: لاي سۇ ئاخىرى تىنىپتۇ. قۇدۇق تىنىپ كېتىپتۇ.
42. تىيىن- بىر كوينىڭ يۈزدىن بىرى، سېنىت: بىر تىيىن
تىيىن- سۈت ئەمگۈچى ھايۋان. تىنى چاشقاندىن چوڭراق، قۇيرۇقى يوغان بولىدۇ، تىيىن ئادەتتە قارىغايلىقتا ياشايدۇ.
43.تىك- «تىكىش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك   بۇيرۇق رايى: ئانارنى چۆلگە تىك، ئەنجۈرنى كۆلگە تىك .(ماقال )
تىك- تۈز، ئاسماندىن يەرگە ئۇدۇل چۈشكەن: تىك تۇرۇش
44 . تىللا: ئالتۇن تەڭگە: ئالتۇن تىللا
تىللا- «تىللاش» پېئىلىنىڭⅡ- شەخس بىرلىك    بۇيرۇق رايى:
بولدى ئېغىزىڭنى يۇم،  تىللا دېسە شۇنداقمۇ تىللىغان بارمۇ؟  
45. تالالىق-      
تالالىق كىيىم، تالالىق قىلماق
تالالىق-
ئۇزۇن تالالىق پاختا

ج
1.جۇۋا- تېرىدىن تىكىلگەن سىرتقى كىيىم: جۇۋا كىيمەك، جۇۋا تىكمەك
جۇۋا- ئاشلىق بازىرى.
2. جىڭ- راست، يالغان ئەمەس، ئىشەنچلىك: جىڭ مال، جىڭ گەپ، جىڭ ئالتۇن
جىڭ- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى: بىر جىڭ گۆش، بىر جىڭ ماي
چ
1. چاپماق- ئات ۋە ئېشەكنى تەبىئىي ئۇسۇلدا ئۇرۇقلاندۇرماق: ئايغىرنى چاپتۇردى.
چاپماق- بىرەر يۆنىلىشنى بويلاپ تېز ھەرىكەت قىلماق، يۈگۈرمەك: ئات چاپتى، تىز چاپ!
چاپماق- تىغلىق ئەسۋابلار بىلەن كۈچەپ كەسمەك: پالتا چاپماق، قىلىچ چاپماق ، ئۆستەڭ چاپماق  
چاپماق- ئادەم ۋە نەرسىلەرنىڭ بىرەر جايىغا شىلىمسىمان سويۇقلۇق ياكى مەلھەمدەك نەرسىلەرنى سۈركىمەك؛ يىلىم چاپماق، دورا چاپماق
2 . چاتاق- پېشكەللىك، مەسىلە، ئوڭۇشسىزلىق: چاتاق چىقتى، چاتاق بولدى.
چاتاق- دەرەخ غولىدىن ئايرىلىپ چىققان شاخ، پۇتاق: دەرەخنىڭ چاتىقىنى پۇتىماق، چاتاق ئايرىماق
3 . چاچ- ئادەمنىڭ بېشىدا ئۆسىدىغان تۈك: چاچ تارىماق، قارا چاچ
چاچ- «چېچىش» پېئىلىنىڭ Ⅱ- شەخس بىرلىك   بۇيرۇق رايى: توخۇغا دان چاچ!،  ئۇرۇق چاچ!
چاچ- قوي، كالا قاتارلىق چارۋىلارنىڭ ئومۇرتقىسىنى بويلاپ ئورۇنلاشقان سىڭىر.
4 . چار- بۇغداي، ئارپا  باشاقلىرىنىڭ پوستىدىن ئاجرالماي قالغان دېنى: چار سوقماق، چار تەپمەك
چار- ئاق بىلەن قارا ئارىلاشقان: چار ساقال، چار يىلان، چار خوراز
5 . چارەك- ئېغىرلىق ئۆلچىمى، چارەك بەزى جايلاردا 10 كىلوگرامغا، بەزى جايلاردا سەككىز كىلوگرامغا، بەزى جايلاردا 11 كىلوگرامغا تەڭ:  بىر چارەك بۇغداي
چارەك- بىرەر نەرسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى ياكى ۋاقىتنىڭ تۆتتىن بىرى: چارەك سائەت، چارەك ئەسىر، سائەت 4 دىن چارەك ئۆتتى.
6 . چازا- تەكشۈرۈش ئۈرنى، قاراۋۇلخانا: چازا قۇرماق
چازا- چاچ قىسىدىغان تۆمۈر ياكى سۇلياۋدىن ياسالغان بويۇم: چازا قىسماق
چازا- باداشقان قۇرۇپ ئولتۇرماق: چازا قۇرۇپ ئولتۇرماق
7 . چاس- ھەربىيچە سالام. چاس بەرمەك
چاس – كىنو سېنارىيىنىڭ ھەر بىر بۆلىكى .
8. چاغ- خۇشال، خۇرسەن، شاد، كۆڭلى چاغ.
چاغ - دەۋر، مەزگىل، پەيت. قاش قارايغان چاغ.
چاغ- ئىتنى قوغلاش، ھەيدەش ئۈچۈن ئېيتىلىدۇ. ئېتىمۇ «چاغ» دېسە كېتىدۇ.
9. چاقماق- بۇلۇت بىلەن بۇلۇت ئوتتۇرىسىدا يۈز بېرىدىغان زەرەتلىنىش ھادىسىسى. چاقماق چېقىش.
چاقماق – كىچىك ۋە ئەپلىك بولغان ئوت ياندۇرۇش ئەسۋابى. گاز چاقماق.
چاقماق- تۆت بۇرجەك، چاسا شەكلىدىكى . چاقماق قەنت، چاقماق گۈللۈك رەخت
چاقماق- ئۇرۇپ – سۇندۇرماق، پارچىلىماق. قۇلۇپنى چاقماق، ئەينەك چاقماق.
10. چاك- ئاراچ، يىرىق، دەز. چاك كەتمەك.
چاك- ئېغىزىنى تامشىتىشتىن چىققان ئاۋاز. ئېغىزنى چاكىلدىتىپ قالماق.
11. چاڭ- ئۇچۇپ يۈرگەن ئۇششاق توپا ۋە زەررىچىلەر. چاڭ باسماق، چاڭ قونماق
چاڭ- پەنجە، قول. كىشىنىڭ نېسىۋىسىگە چاڭ سالما!
چاڭ- شەكلى ساندۇققا ئوخشايدىغان، ئۈستىگە نۇرغۇن سىم تارىلار تارتىلغان، ئىككى تال چوكا بىلەن ئۇرۇپ چالىدىغان چالغۇ ئەسۋابى. چاڭ چالماق.
12. چالماق- چالغۇ ئەسۋابلىرىنى ئۇرۇپ ، بېسىپ، چېكىپ، پۈۋلەپ، سۈركەپ ئاۋاز چىقارماق. دۇتار چالماق.
چالماق- بىر نەرسىگە يەنە بىر نەرسىنى قوشماق، ئارىلاشتۇرماق. ئۇماچ چالماق. تۇخۇم چالماق.
13. چالما- قاتتىق توپا، داڭگال، ئۇ يەردىن بىر تال چالمىنى ئېلىپ ئىتقا ئاتتى.
چالما- پېئىلنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇق رايى. بولدى، دۇتارنى چالما! قالايمىقان چالما!
14. چەك – بىلەت، كارتا، مەلۇم ئەمەلىي نەرسىلەرنىڭ ئورنىغا ۋاكالىتەن ئىشلىتىلىدىغان ئىناۋەتلىك قەغەز. چەك تارتماق.
چەك-  بانكىنىڭ پۇل ئېلىش، پۇل بېرىش مۇئامىلىسىدە ئىشلىتىدىغان ھۆججەت. بانكا چېكى. چەك كېسىپ بەرمەك
چەك – ئاخىرقى نۇقتىسى، چېگراسى، توختاش نۇقتىسى، ئاخىرقى چەك، چېكىگە يەتمەك .
15. چەكمەك – بارماق، زەخمەك قاتارلىقلار بىلەن ئۇرماق. ئىشىك چەكمەك.
چەكمەك- تارتماق، سۈمۈرمەك، تاماكا چەكمەك .
16. چوت- تۆت ئەتراپى توسۇقلۇق، ئىچىدە ئۇرۇقلىرى بار بىر خىل ھېسابلاش ئەسۋابى. چوت سوقماق .
چوت- پىلان، مۆلچەر. خام چوت، نەق چوت.
چوت- ياغاچچىلار ئىشلىتىدىغان، كەكىگە ئوخشاش، سېپى ۋە ئۆزى كەكىدىن چوڭ بولغان چېپىش، يونۇش قورالى. چوت چاپماق.
17. چۆپ- ئۇلاغ يەيدىغان ئوت. چۆپ ئۇرۇش.
چۆپ- نېپىز يېيىلىدىغان، ھەر خىل شەكلىدە كېسىلگەن خېمىر . توخۇ گۆشى چۆپى.
18. چۆچەك- ئەدەبىياتنىڭ بىر تۈرى. چۆچەك ئاڭلىماق .
چۆچەك – ياغاچتىن ئۇيۇپ ياسالغان چىنە.  بىر چۆچەك قېتىق. يىلىم چۆچىكى.
19.  چۆرە- يېقىن ئەتراپ.  ئۆينىڭ چۆرىسى.
چۆرە- سېتىۋالغان ئايال  قۇل. چۆرە قىز.
20. چۆچەك- ئاچچىق بىلەن تاتلىقنىڭ ئارىلىقىدا. چۈچۈمەل تەم. چۈچۈك ئالما. ئاچچىق  - چۈچۈك .
چۈچۈك- بوۋاق بالىلاردىكى چوڭ تەرەت كەلمەيدىغان كېسەل. چۈچۈك كېسىلى.
21. چۈش- ئۇيقۇ جەريانىدا ھاسىل بولغان . مىڭىدا ئەكس ئەتكەن ئوبرازلار . چۈش كۆرمەك.
چۈش- قۇياش تىك كۆتۈرۈلگەن چاغ. چىڭقى چۈش. چۈش ۋاقتى.
چۈش- پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بۇيرۇق رايى. دەرھال پەسكە چۈش!
22. چاق – قاتناش قوراللىرى، ھەرخىل ئەسۋابلار ۋە قۇرۇلمىلارنىڭ ئايلىنىدىغان دۈگىلەك قىسمى. چىشلىق چاق، قۇم چاق .
23. چاق- پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بۇيرۇق رايى. ئۇر – چاق! ، پىيالىنى چىقىۋەتمەك !. بادامنى چاك. مېغىزنى چاق.
24. چۈشمەك – چۈش كۆرمەك. توخۇ داڭگال چۈشەر، ئۆچكە داڭگال (تەمسىل)
چۈشمەك- باغلىماق، چاتماق. كىشەنلىمەك، ئاتنىڭ پۇتىنى چۈشمەك.
25. چېچەك- مېۋىلىك ئۆسۈملۈكلەرنىڭ  كۆپىيىش ئورگىنى، گۈلى. ئۆرۈك چېچىكى .
چېچەك- ئۆتكۈر يۇقۇملۇق كېسەل. دەسلەپ قىزىپ، پۈتۈن بەدەنگە قىزىل رەڭدىكى دۆڭچە ئەسۋىلەر چىقىدۇ. چېچەك ۋاكسىنىسى.
26. چىشى- ئەركەك ھايۋاننىڭ ئەكسى، چىشى ھايۋان.
چىشى- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ ئورگىنى. چىشى سارغايماق. چىشى قانىماق.
27. چىم- چىمدىش. چېقىش، سانجىش ياكى بەزى ئۆزگىرىشلەر تەسىرىدە بەدەندە پەيدا بولىدىغان سېزىم. چۈمۈلە «چىم » قىلىپ چىقىۋالدى.
چىم – بىر خىل ئوت. چىم ئۈستۈرۈش.
خ
1. خاڭ- كۆمۈر قېزىلىدىغان. مەخسۇس تەييارلانغان ئورۇن. خاڭ ئاچماق.
خاڭ-  ئۇلىنى چىڭداش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان قۇرۇلۇش سايمىنى. خاڭ سوقماق. تۆمۈر خاڭ.
2. خام – پىشمىغان ، چالا، خام تۇخۇم. خام گۆش. خام ماتېرىيال
خام-پاختا يىپتىن توقۇلغان ، ئاق رەڭلىك  سىدام، بىر خىل يەرلىك رەخت. خام توقۇماق.
3. خوردا – بېلىقنىڭ  ئاساسى ئىسكىلىتى. خوردىلىق ھايۋانلار.
خوردا – ماتېماتىكىلىق ئاتالغۇ. بىر خىل تۇز سىزىق چەمبەر بىلەن ئىككى نۇقتىدا كېسىشكەندە، ئۇنىڭ چەمبەر ئىچىدىكى قىسمى خوردا دېيىلىدۇ.
خوردا – بىرەر ئىش – ھەرىكەتكە ، قىلىققا ئادەتلىنىپ قالماق. ئۆگىنىپ قالماق. خوردا بولماق.
4 .خۇشتار - ئىشتىياقى بار، ھەۋەس قىلىدىغان، زوقمەن. گەپكە خۇشتار، مەن ساڭا خۇشتار.
خۇشتار- ئۇيغۇرلار يېڭىدىن  ئىجات قىلغان، كامانچە بىلەن چالىدىغان بىر خىل چالغۇ ئەسۋابى. خۇشتار چالماق.
د
1. داغ – باشقا نەرسىلەر تېگىپ بۇلغانغان جاي، ئىز، قان دېغى. يۈزىدە داغ بار.
داغ- قاينىتىلغان، قىزدۇرۇلغان، ماي داغلاش.
2. داڭ- ۋەھىمىدىن ئۆزىنى يوقىتىپ تۇرۇپ قالغان ھالەت. داڭ قالماق. داڭ قېتىپ قالماق.
داڭ- مېتالدىن ياسالغان، ئۇرسا قاتتىق ئاۋاز چىقىدىغان نەرسە، داڭ چالماق، داڭ ئۇرماق.
داڭ- داڭ چىقارماق، نام – ئاتاق داڭ چىقارماق. داڭ ئالماق.
3. داۋا- كېسەلنى ساقايتىش چارىسى. ساپ ھاۋا-تەنگە داۋا (ماقال)
داۋا- جازا، ئەدىپىنى بەرمەك، داۋا ئىشىتمەك. داۋىسىنى بەرمەك
داۋا- يەرلىك ئۇسۇلدا رەخت بوياش ماتېرىيالى قىلىنىدىغان يۇلغۇن چېچىكىنىڭ بىر خىلى .
4. دەستە- ھەرخىل ئەسۋابلارنىڭ قۇل بىلەن تۇتىدىغان قىسمى. پىچاق دەستىسى.
دەستە – بىر تۇتام قىلىپ تىزىلغان باغ، باغلام. بىر دەستە گۈل
5. دەم – ئىشىكىنى تىرەپ قويىدىغان ياغاچ . ساڭا قاراپ مەن، ئىشىككە قاراپ دەم(ماقال).
دەم- نەپەس، تىنىق. دەم سىقىلىش. دەم ئالالماسلىق.
دەم – ۋاقىت، پەيتى، چاغ. شۇ دەم. بىر دەم.
6. دەملىمەك- دەم بىلەن تاقىماق . ئىشىكنى دەملىمەك .
دەملىمەك – ئېغىزىنى يېپىپ تەمىنى چىقارماق.  چاي دەملىمەك . پولۇنى دەملىمەك.
7. دۆلەت- بىر دۆلەتكە تەۋە پۈتكۈل زېمىن . دۆلەت تەۋەلىكى. دۆلەت چېگراسى.
دۆلەت – مال-دۇنيا، بايلىق، بەخت-سائادەت. بېشىغا دۆلەت قۇشى قونماق، دۆلەت كەلمەك. دۆلەت كۆرمەك .
8. دىن- بىر خىل ئىجتىمائىي ئىدېئولوگىيە. ئۇ ئىلاھى كۈچكە ئىشىنىشكە ئاساسلانغان دۇنياغا قاراش، ئىسلام دىنىي. بۇددا دىنىي ماركسىزملىق دىن قارىشى.
دىن – چىقىش كېلىش قوشۇمچىسى. قەشقەردىن، ئۈرۈمچىدىن، نەدىن؟ ؟ تاغدىن.
9. دەڭ- يولۇچىلار چۈشىدىغان ۋ ئۇلارنىڭ ئات ئۇلاغلىرىغا قارايدىغان قونالغۇ. ساراي. كونا دەڭ.
دەڭ- ئېيتىش، سۆزلەش مەنىسىدە، گېپىڭىز بولسا تېزرەك دەڭ!
10. دىۋان- ئەرزىي ئاتالغۇ. توپلام مەنىسىدە . شېئىرى توپلىمى.
دىۋان- كىرىسلو، ساپا.
دىۋان – خان ۋە پادىشاھلىق تۈزۈمدىكى دۆلەتنىڭ باش مەھكىمىسى. دىۋانغا كىرىش.

ر
1. راك - بوغۇم ئاياغلىق ھايۋان. راك باقماق. راك قورۇمىسى.
راك- يامان سۈپەتلىك ئۆسمە. ئاشقازان راكى.
راك – ئۇيغۇر كلاسسىك مۇزىكىسى «12مۇقام» نىڭ بىرىنچىسىنىڭ نامى . راك مۇقامى .
2. رام- قۇرۇلما، گەۋدە، دېرىزە رېمى.  ئاپتوموبىلنىڭ رېمى. ۋېلىسىپىت رېمى.
رام- جەلپ قىلماق، مايىل بولماق. ئۆزىگە رام قىلىۋالماق. رام بولماق.
3. رەت – ئىنكار قىلىش، قوبۇل قىلماسلىق، رەت قىلماق.
رەت – قۇر، قاتار، سەپ، تەرتىپ. رەتكە تىزىلىش، رەت بويىچە.
4. رەسىم- كىشىلەر ئارىسىدا ئومۇملاشقان تەرتىپ- قائىدە، ئۆرۈپ – ئادەت. رەسىم –قائىدە، رەسىم بولۇپ قالماق.
رەسىم – سىزىلغان، بېسىلغان، ئادەم ۋە نەرسىلەرنىڭ تەسۋىرى . رەسىم سېزىش.
5. رۇس- تۇز، دۇرۇس، راۋۇرۇس. رۇس ئولتۇرۇش، قەددىڭنى رۇسلا!
رۇس- مۇشۇ نام بىلە ئاتالغان مىللەت ۋە بۇ مىللەتكە تەۋە كىشى. رۇس مىللىتى.

ز
1. زاڭ- قوناق ئۇنىدىن قويۇق قىلىپ چېلىپ ئېتىلىدىغان بىر خىل تاماق. ئۇ پىشقاندىن كېيىن ئۈستىگە سەي سېلىنىپ يېيىلىدۇ.
زاڭ- خىيانەت قىلىش، پارا ئېلىش ياكى ئوغرىلىق قىلىش قاتارلىق قانۇنسىز ۋاسىتىلەر ئارقىلىق قولغا كەلگەن مال – مۈلۈك . زاڭ مال.
زاڭ- گەپ- سۆز، قىلىقلىرى تېتىقسىز، ماز. زاڭ نېمە؟ زاڭ ئادەم.
2. زەي- ھۆل –يىغىن ۋە سۇ ئورنىنىڭ تەسىرىدىن سۇ ۋە نەملىك ئېشىپ كەتكەن يەر . زەي يەر .
زەي- تىرە، ئۈچەيدىن ياسالغان تار. زەي تار.
زەي- ئۆي جاھازلىرى ۋە پىچاقنىڭ گىرۋىكىگە ئويۇپ چىقىرىلغان ئېرىقچە. زەي رەندە. پىچاقنىڭ زېيى .
3. زىرە- پۇراقلىق ئۆسۈملۈك ۋە شۇ ئۆسۈملۈكنىڭ ئۇرۇقى. پولۇغا زىرە سېلىش.
زىرە- ئاياللارنىڭ قۇلىقىغا تاقايدىغان بىر خىل زىننەت بۇيۇمى. ئالتۇن زىرە.

س
1. ئەسۋاب قول بىلەن تۇتىدىغان قىسمى . چۆمۈچ سېپى. كەتمەننى ساپلىماق .
ساپ- سۈزۈك، پاكىز، پۈتۈنلەي، تامامەن. ساپ ھاۋا. ساپ ئالتۇن.
2. ساپلىق – مېتالدىن ياسالغان، ساپ بېكىتىلگەن چوڭ چۆمۈچ، قازان. ساپلىقتا ساي قورۇش .
ساپلىق – سېپى بار، ساپ بېكىتىلگەن. كالتە ساپلىق، ساپلىق ياغاچ.
ساپلىق – پاكىز بولۇش. ئارىلاشمىلاردىن خالى بولۇش. ساپلىق دەرىجىسى.
3. ساز- ئۇيغۇر مىللىي چالغۇ ئەسۋابلىرىنىڭ ئومۇمىي نامى. مۇزىكا، سادا. ساز چالماق. ساز ئاڭلىماق.
ساز – ياخشى ، جايىدا، يېقىملىق، تەڭشەك. ئاز بولسۇن، ساز بولسۇن(ماقال). دۇتارنى سازلىماق.
ساز – زەيكەش يەر. تازنى ئەر بولمايدۇ دېمە، سازنى يەر بولمايدۇ، دېمە!(ماقال)
4. سالا- مەلۇم يۆنىلىش بىلەن يول – يول قىلىپ تەكشىلەنگەن. تۈپتۈز سالا ئېتىز.
سالا- كېلىشتۈرگۈچى ياكى رايدىن قايتۇرۇش  ئۈچۈن قىلىنغان دەۋەت، تەكلىپ، مەسلىھەت سالا قىلماق. سالاچى.
5. سالما- كەسلەنچۈك ئائىلىسىدىكى بىر خىل ھايۋان. قۇملۇق ئېتىزلاردا ياشايدۇ. قۇلاق سالمىسى .
سالما- ھايۋانلارنى قوغلاپ تۇتۇشتا ئىشلىتىدىغان بىر  ئۈچى سىرتماق چەمبەر شەكلىدە يۆگەلگەن ئۇزۇن ئارغامچا.
سالما – پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. چاپىنىڭنى سالما. تارتمىغا سالما.
6. ساما – ئاسمان، كۆك. سامادا پەرۋاز قىلماق.
ساما- ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى مىللىي ناغرا ئۇسۇللىرىدىن بىرى. كۆپىنچە ھېيت – بايراملاردا ئوينىلىدۇ. ھېيتگاھتا ساما ئوينىماق .
7. سال – كۆل، دالالاردا يۈرۈش ياكى ئۇنىڭدىن ئۆتۈش ئۈچۈن ياغاچنى بىر – بىرىگە چېتىش ئارقىلىق ياسالغان قاتناش قورالى. سال ياساش.
سال - پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. كىيمىگىنى سال! كىتابنى سومكىغا سال .
8. سان – شەيئىلەرنىڭ ئاز – كۆپلۈكى ، مىقدارى. پۈتۈن سان. كۆپ سان
سان – كالا، قوينىڭ ئارقا پۇتى، يوتا قىسمى. سان گۆش .
9. سەر- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى. بىر جىڭنىڭ ئوندىن بىرى. بىر سەر ئالتۇن.
سەر – ئالدىنقى قاتاردىكى ، خىللانغان ، باشلامچى  سەرلەشكەر .
10. سەراپ- مۇنچا، ھاممام، سەراپقا چۈشمەك .
سەراپ- ئېزىتقۇ. چۆلدە سەراپ كۆرۈلدى.
11. سەندەل – تۆمۈرچى، زەرگەر، مىسكەرلەرنىڭ تۆمۈر قاتارلىق مېتاللارنى ئۈستىدە قويۇپ، بولقا بىلە ياكى بازغان  بىلەن ئۈرۈپ بىر نەرسە ياسايدىغان ئەسۋابى. تۆمۈرچىنىڭ سەندىلى.
سەندەل – دائىم يېشىل تۇرىدىغان ، ياغىچى چىڭ ۋە خۇشپۇراق دەرەخ. سەندەل ياغىچى.
سەندەل – چەمى نېپىز، پاشنىسىز ۋە يەڭگىل قىلىپ تىكىلىدىغان بىر خىل  يازلىق ئاياغ كىيىمى. سەندەل كىيمەك .
سەندەل –يىغقىلى بولىدىغان ، كىچىك ھەم ئەپچىل قىلىپ ياسالغان بىر خىل ئورۇندۇق.
12. سودا – تەركىبىدە ناترىي كاربونات بولغان ئانئورگانىك بىرىكمە. سودا سۈيى.
سودا – سېتىش – سېتىۋېلىش شەكلىدە تاۋار ئالماشتۇرۇلىدىغان ئىقتىسادىي پائالىيەت. سودا ئىشلىرى. سودا قىلماق.
13. سوقا- يۇمىلاقمۇ ئەمەس، ئۇزۇنمۇ ئەمەس. سوقا چىلان. سوقا تاش.
سوقا- شالنى ئاقلايدىغان ھاۋانچا شەكىللىك قۇرۇلما. سوقا ھەيدىمەك.
14. سول – ئورمىچىلار بۇغداي ئورغاندا مەلۇم كەڭلىكتە ئورۇپ ماڭدىغان يولى. سول ئالماق. ئاش تەڭ، نان تەڭ، سول نېمىشقا تەڭ ئەمەس؟(ماقال)
سول – گەۋدىنىڭ يۈرەك جايلاشقان تەرىپى. سول يان . سول قول.
15. سۇنماق- ئوشتۇلماق، پارچىلىنىپ كەتمەك. سۆڭىكى سۇنماق. تەرىتى سۇنماق.
سۇنماق- ئۇزاتماق، تەڭلىمەك. ياردەم قولىنى سۇنماق.
16. سۆكمەك- تىكىلگەن نەرسىلەرنىڭ يىپى ئۈزۈلۈپ، سۇغۇرۇپ ئاجرىتىش. يوتقان سۆكۈش .
سۆكمەك – باشقىلارنى يامان سۆزلەر بىلەن تىللاپ ئىناۋىتىنى چۈشۈرمەك. ئۇنى سۆكىۋەتتى   .
17. سۈرمەك- ئىتتىرىپ يۆتكىمەك، داۋاملاشتۇرماق. كەينىگە تارتماق. توينى كەينىگە سۈرمەك.  ئىچى سۈرۈش.
سۈرمەك- مەلۇم نەرسىنى ئىككىنچى نەرسىنىڭ يۈزىگە سۈركىمەك، ماي سۈرتۈش. سوپۇن سۈرتۈش، سۈرمە سۈرۈش .
18. سىر – مەخپىيەتلىك ، سىر ساقلاش.
سىر – مىنېرال بوياق، نەرسىلەرنىڭ يۈزىگە سۈركەش ئارقىلىق چىرىتىشتىن مۇداپىئەلەنمەك ۋە پارقىراقلىقىنى ئاشۇرغىلى بولىدىغان بىر خىل بوياق.  قىزىل سىر . سىرلىماق.
19. سىزماق- سىزىق چىقارماق، تەسۋىرلىمەك. رەسىم سىزىش، چېرتيوژ سىزىش.
سىزماق- سىرغىپ چىققاق. تۇغان ئاستىدىن سۇ سىزىپ چىقىپتۇ.
20. سىنىپ – مۇئەييەن ئىجتىمائىي ئىشلەپچىقىرىش سىستېمىسىدا ئايرىلغان بۆلەك. گۇرۇھ.  ئىشچىلار سىنىپى . سىنىپى كۈرەش.
سىنىپ – ئوقۇتۇش مەشغۇلاتى ئىلىپ بېرىلىدىغان، دەرس ئۆتۈلىدىغان ئۆي . بىزنىڭ سىنىپ.

ش
1 ) شاپ- ئۇچى ئارقىغا قايرىلغان ھالەت: شاپ بۇرۇت، شاپ قىلىچ
شاپ-  تېز، ئىتتىك: شاپپىدە بېرىپ كەل.
2 ) شال- باشاقلىق دانلىق زىرائەت: شال تىرىش، شال كۆچۈرۈش، شال پاخىلى
شال- يۇڭدىن توقۇلغان قىلىن تىۋىتلىق رومال: شال يېپىنىش.
شال- مەلۇم قېلىنلىقتا تىلىنغان ياغاچ: شال تىلىش.
شال- ئېغىزدىن ئاققان شىلىمشىق سۇيۇقلۇق: شال ئېقىش، شالىڭنى چاچما!

3) شور- تۇز تەركىبى يۇقىرى: شور تۇپراق.
شور-                       : شور پېشانە.
4) شتات- كاپىتالىستىك دۆلەتلەردىكى ئۆزىنى مەلۇم دەرىجىدە ئۆزى ئىدارە قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە بولغان مەمۇرى تېررىتورىيىلىك بىرلىك. كالىفورنىيە شتاتى.
شتات- تەشكىلى ئاپپاراتلار ۋە ئۇنىڭدىكى خادىملار، سان: شتات تولۇق، شتاتلىق كادىر.
غ
1) غول- ئوڭ مۈرىدىن سول مۈرىگىچە بولغان ئارىلىق: غولى كەڭ، غولى ئاپتاپ كۆرمىگەن.
غول- مۇھىم، ئاساس، مەركەز: غول ئۆستەڭ، دەرەخ غولى
غول- كۆپ، جىق، مول: سۈيۈڭ غول، ھوسۇلۇڭ مول.(ماقال )
ف
1) فوكۇس- فىزىكىلىق ئاتالغۇ، سۇنغان ياكى قايتقان نۇرلارنىڭ ئۆز ئارا كېسىشكەن ياكى توپلانغان نۇقتىسى: فوكۇس نۇقتىسى
فوكۇس- ياڭزا، شەكىل: فوكۇس چىقىرىش.
ق
1 ) قاپ- نەرسە قاچىلايدىغان تاغار، خالتا: تاماكا قېپى
قاپ- مىقدار سۆز: بىر قاپ بۇغداي
قاپ- توپتوغرا، دەل: قاپ بەل، قاپ ئوتتۇرىسى
2) قاپاق- كاۋا ئائىلىسىدىكى بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك: قاپاق بارىڭى،ياغلىق  قاپىقى
قاپاق- كۆز ئالمىسىنى ئوراپ تۇرىدىغان ، گىرۋىكىدە كىرپىك بولغان ، ئىچىلىپ، يېپىلىپ تۇرىدىغان تېرە: قوش قاپاق، بادام قاپاق
3) قاتماق- قاتتىق ھالەتكە كەلمەك: سۆڭىكى قاتماق
قاتماق- قوشماق، بىرلەشتۈرمەك: سۆز قاتماق، ئويۇنغا قاتماق
4) قاداق- ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى، 0.454 كىلوگرامغا تەڭ: بىر قاداق گۆش، بىر قاداق ماي
قاداق- پۇت ۋە ئالىقاندا، پۇت – قول بارماقلىرىدا پەيدا بولىدىغان قاتتىق ھالەتتىكى ئۇششاق قاپارتقۇ: قاداق باسقان قول
قاداق- سۇنغان فارفور بۇيۇملىرىنى ياماش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان بىر خىل مىخ: قاداق سالماق
قاداق- ئالتۇن ياكى كۈمۈشتىن ياسىلىپ، باش كىيىمگە تاقىۋېلىنىدىغان بىر خىل زىننەت بۇيۇمى: ئالتۇن قاداق دوپپا
5) قارا- ئوق ئاتقاندا چەنلىنىدىغان نىشان، نەرسە: قارىغا ئالماق، قارىغا ئاتماق
قارا- ‹ئاق› نىڭ ئەكسى، بىر خىل رەڭنىڭ نامى: قارا كۆز
قارا- ‹قاراش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى. ھەي، ھەي بالا، ماڭغان يولۇڭغا قارا! (ماقال)
6) قاش- كۆزنىڭ ئۈستىدىكى تۈكلەردىن تەركىب تاپقان يايسىمان سىزىق: قارا قاش
قاش- دەريا، كۆل، ئۆستەڭ قاتارلىقلارنىڭ ياقىسى، يېنى: يول يۈرسەڭ باشقا چىق، سۇ ئۈزسەڭ قاشقا چىق.(ماقال)
قاش- يان، ئالدى، يېنى، ئەتراپى: ئاكامنىڭ قىشىغا باردىم.ئۆينىڭ قىشى
7) قاشلىماق- ئادەم ۋە ھايۋانلارنىڭ قىچىشقان يېرىنى تاتىلىماق: باش قاشلىماق
قاشلىماق- قاش ياسىماق، قاشنى ئېگىزلەتمەك، قىرلىماق: دەريانى قاشلىماق، ئېتىزنى قاشلىماق
8) قاق- دەل، نەق، توپتوغرا: قاق سەھەر
قاق- ئاپتاپتا قۇرۇتۇلغان مېۋىلەر: شاپتۇل قېقى ، قاق سالماق
قاق- قاغا سايرىغاندا چىقىرىدىغان ئاۋاز: قاغىلار قاق ئېتىدۇ، ئۆز كۆڭلىنى شاد ئېتىدۇ.(تەمسىل)
9) قورۇق- ئورۇقلاش، قىرىش قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن نەرسىلەرنىڭ سىرتقى يۈزىدە ھاسىل بولىدىغان پۈرۈم، سىزىق: يۈزىگە قورۇق چۈشمەك
قورۇق- ئۆي- ئىمارەتلەر سېلىنغان، دەل- دەرەخ، باغۋارانلىق دېھقانچىلىق مەيدانى ۋە ئۇنىڭ چۆرىسىگە سېلىنغان پاكار مۇداپىئە تېمى: قورۇق تام، باينىڭ قورۇقى
10)   قورۇماق- ياغقا سېلىپ قېزدۇرۇپ، ئارىلاشتۇرۇپ پىشۇرماق: سەي قورۇش
قورۇماق- قىستىماق، يىغماق، قىسىلماق: ئىككى ئارىدا قورۇلماق
قورۇماق- ھىمايە قىلماق، قوغدىماق، ھەيدىمەك: چىۋىن قورۇماق
11)   قوش- جۈپ ياكى ئىككى: قوش ئەستەر، قوش تىرەك
قوش- دېھقانچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان يەر ھەيدەش، ئاغدۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان چىش، بوقۇسا، ساپانلارنىڭ يىغىندىسى: قوش ھەيدىمەك
قوش- ‹قوشۇش› پېئىلنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: بىرگە ئىككىنى قوش!
12)   قوي- سۈت ئەمگۈچى ھايۋان: قوي بېقىش
قوي- ‹قويۇش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: قولۇڭدىكى نەرسىنى دەرھال ئۆز جايىغا قوي!
13)   قۇر- يېسسى، ياپىلاق ئىشلەنگەن يۇڭ ئارغامچا: قۇر توقۇش
قۇر- قەغەز يۈزىگە چۈشۈرۈلگەن خەتنىڭ قاتارى: بىرىنچى قۇر
قۇر- يۈرۈش، مىقدار سۆز: بىر قۇر كىيىم
14)   قۇرۇقلۇق- قۇرۇق بولغان ھالەت: قۇرۇقلۇق كۆلىمى
قۇرۇقلۇق- قۇرۇپ قويۇلغان، تەييارلاپ قويۇلغان: ئاسماندا تور، يەردە قاپقان قۇرۇقلۇق.
15)   قېرىنداش- بىر ئاتىدىن بولغان پەرزەنتلەر، يېقىن مۇناسىۋەت: جان- جىگەر قېرىندىشىم، قېرىنداش مىللەتلەر
قېرىنداش- ياغاچ ۋە گرافىتتىن ياسالغان، ئۇچلاپ ئىشلىتىلىدىغان قەلەم: قېرىنداش ئۇچلىماق
16)   قايماق- تىندۇرۇلغان ياكى قاينىتىلغان سۈت يۈزىدە ھاسىل بولىدىغان ، تەركىبىدە ماي بولىدىغان نېپىز قەۋەت: خام قايماق
قايماق- قىڭغىر، ئەگرى بولۇپ قالماق: تاختاي ئاپتاپتا قىيىپ قاپتۇ.
17 ) قىتئە- يەر شارىنىڭ دېڭىز  ۋە ئوكيانلار بىلەن قورشالغان ئالاھىدە چوڭ قۇرۇقلۇق قىسىملىرىنىڭ ھەر بىر بۆلىكى: ئاسىيا قىتئەسى
قىتئە- ئەدەبىي ئاتالغۇ. شېئىرنىڭ كلاسسىك ئەدەبىياتتىكى بىر تۈرى، ئۇنىڭدا ئىككىنچى، تۆتىنچى مىسرالىرى قاپىيىداش كېلىدۇ، تاق مىسرالار ئوچۇق قالىدۇ، ھەجىم جەھەتتىن قىسقا، مەزمۇن جەھەتتىن چوڭقۇر بولۇش تەلەپ قىلىنىدۇ: قىتئە يېزىش
18 ) قىس- يىغماق، تارايماق، قورشىماق: قولتۇقۇڭغا قىس.
قىس- كەمچىل، ئاز، يېتىشمەسلىك: سۇ قىس
19) قىسماق- كەپتەر، قۇشقاچنى تۇتۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قاپقان: قىسماق قۇرۇش
قىسماق- پىشۇرۇلغان ئۇماچ، پولۇ، سۈتنىڭ قازان گىرۋىكىدە ۋە تېگىدە قېتىپ قالغان قىسمى: قىسماق يېيىش سالامەتلىككە زىيانلىق.
20) قىل- بەزى ھايۋانلارنىڭ قۇيرۇقى ياكى يالىسىدىكى تۈكى، چاچ، يۇڭ: ئاتنىڭ قىلى، بىر تال قىل
قىل- ‹قىلىش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: ئىشىڭنى قىل!
21) قارىماي- پەرۋا قىلماي: ئۇ بوران- چاپقۇنغا قارىماي يولغا چىقتى.
قارىماي- ئاسفالت: قارىماي ياتقۇزۇلغان يول
22) قوشماق- قوشۇش، جەملەش، بىر- بىرىگە ئارىلاشتۇرماق: سۈتكە سۇ قوشماق
قوشماق- ئوپمۇ- ئوخشاش، بىر جۈپ، قوشماق مېغىز، قوشماق ئاداش
ك
1) كاپ- ئۇستىرىنى كاپلىغۇچقا سۈركەش ھالىتى: ئۇستىرىنى كاپلىماق
كاپ- ئۇششاق، ئۇۋاق نەرسىلەرنى ئېغزىغا بىراقلا سالغان چىغدىكى ھالەت: كاپ ئەتمەك
2) كاسا- پىيالىدىن چوڭراق، سۇيۇق نەرسىلەرنى قۇيۇش ئىچىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان ياغاچ قاچا: بىر كاسا قېتىق
كاسا- ئادەم بەدىنىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى ئىككى پۇتنىڭ بەل بىلەن تۇتاشقان قىسمى، سۆڭگەچ، ساغرا: ئادەمنىڭ كاسىسى
3) كەچ- كۈندۈز بىلەن كېچىنىڭ ئالمىشىش ۋاقتى: كەچ قىلىش، بۈگۈن كەچتە
كەچ- ‹يىرىپ مېڭىش، كېسىپ ئۆتۈش › پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: قار كەچتۇق. سۇ كەچتۇق.
كەچ - تېرىك ئەتمەك، ئايرىلماق: جاندىن كەچمىگۈچە، جانانغا يەتكىلى بولماس.(ماقال)
4 ) كەم- يېتىشمەيدىغان، ئازلىق قىلىدىغان: كەم ئەقىل
كەم- ئۇ، بۇ، شۇ ئالماشلىرى بىلەن بىللە كېلىپ، ۋاقىت، دەۋر، مەزگىل، چاغ، زامان قاتارلىق مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. بۇ كەم، ئۇ كەملەردە
4) كەملىمەك- ئەسلىدىكىدىن ئازىيىپ كەتمەك، كېمەيمەك: تاغاردىكى بۇغداي كەملەپ قاپتۇ.
كەملىمەك- سۇيۇقلۇق ياكى ئاشلىق قاتارلىق نەرسىلەرنى كەمچەن، چارەككە ئوخشاش ئۆلچەش بۇيۇملىرى بىلەن ئۆلچىمەك: ياغ كەملىمەك
5) كوي- ئوي، خىيال، مەقسەت، نىشان: ھەر كىم ھەر كويدا، جان بېقىشنىڭ كويىغا چۈشمەك
كوي- پۇل بىرلىكى. يۈز يۈەننىڭ يۈزدىن بىرى: بىر كوي
6) كۇرس- مەلۇم پەن ۋە سىستېما بويىچە قىسقا مۇددەتلىك ئېچىلغان ئوقۇش: شوپۇرلۇق كۇرسى
كۇرس- قىممەت، باھا، ھۆرمەت: پۇلنىڭ كۇرسى چۈشمەك
7) كۆرپە- ئۇخلىغاندا ئاستىغا سېلىپ ياتىدىغان ، ئىككى پارچە رەخت ئوتتۇرىسىغا پاختا ئىلىپ تىكىلىدىغان بويۇم: كۆرپە سېلىش
كۆرپە- يېڭى تۇغۇلغان قوزىنىڭ تۈكى پەس، بۈدۈر- بۈدۈر كەلگەن تېرىسى: كۆرپە تۇماق
8) كۆك- قېنىق ھاۋا رەڭ، ئاسمان: كۆك كۆز،كۆكتە پەرۋاز قىلماق
كۆك- يوپۇرماق، مايسا: سەۋزە كۆكى
كۆك- يوغان ئاتلاپ تىكىلگەن تىكىچ: كۆك سالماق
كۆك- كۆكەرمە، ئۇششۇق: كۆك بىر نېمە.
9) كۈنلۈك- يامغۇر ياكى ئاپتاپتىن دالدىلىنىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان بىر خىل ئەسۋاب: كۈنلۈك كۆتۈرۈۋېلىش
كۈنلۈك-بىر كۈنگە مۆلچەرلەنگەن، بىر كۈنگە ئائىت: بىر كۈنلۈك ئىش، كۈنلۈك ئىشلىمەك
كۈنلۈك- كۈنداشلىق قىلماق، قىزغانماق: كۈنلۈك دەردى تارتماق
10)   كۈيە- بىر خىل ھاشارات، يۇڭدىن توقۇلغان بۇيۇملارنى يەيدۇ. كۈيە چۈشمەك
كۈيە- ئوت قالىغاندا ئىسنىڭ بىر يەرگە يىغىلىشىدىن ھاسىل بولغان قارا رەڭلىك ماددا: قازان كۈيىسى
11)   كۈيلىمەك - زوئولوگىيىلىك ئاتالغۇ. ھايۋانلارنىڭ جۈپلىشىشىنى تەلەپ قىلىشى: كۈيلەش مەزگىلى
كۈيلىمەك- قوشاق قېتىپ تەرىپلىمەك، مەدھىيىلىمەك: ۋەتەننى كۈيلەش
12)   كېزەك- بىر قورساقتىن بىر قېتىمدا تۇغۇلغان ئىككى بالا: قوش كېزەك
كېزەك- دوپپا، تۇماق قاتارلىقلارنىڭ چۆرىسىگە رەخت، كۆرپە ، تېرىدىن تۇتۇلغان گىرۋەك، جىيەك: دوپپا كېزىكى
13)   كۈل- كۆيۈشتىن قالغان قارا ياكى كۆكۈچ چاڭسىمان قالدۇق: ئوچاقنىڭ كۈلى، كۈل قىز  
كۈل- ‹كۈلۈش› پېئىلىنىڭⅡشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: پەس ئاۋازدا كۈل.
14)   كىر- نەرسىلەرنىڭ ئۈستىگە قونغان، چاپلاشقان چاڭ – توزان قاتارلىق پاسكىنا نەرسىلەر: كىر قونماق ، كىر كىيىم
كىر- ‹كىرىش› پېئىلىنىڭ Ⅱشەخس بىرلىك بۇيرۇقى رايى: ئۆيگە كىر.
گ
1) گاس- قۇلىقى ئاڭلىمايدىغان، پاڭ: گاس قۇلاق
گاس- مەشنىڭ شالا ئۇستىدىكى يان تەرەپلىرىگە سېلىنىدىغان لاي: گاس سالماق
2) گال- كېكىرتەك، كاناي، بوغۇز: گال ئاغرىقى
گال- ئۆتكۈر ئەمەس، كەسمەيدىغان: گال پىچاق، قولى گال
3) گەز- ئۇيغۇرلار تۇرمۇشتا مېتىر قوللىنىشتىن بۇرۇن ئىشلەتكەن ئۇزۇنلۇق بىرلىكى. بىر گەز تەخمىنەن 71 سانتىمېتىرغا تەڭ. بىر گەز مال ،گەز مال
گەز- ئادەمنىڭ لېۋىدە پەيدا بولىدىغان قاسراقسىمان قېتىشما: كالپۇكىنى گەز باغلىماق
ل
1) لاۋا- يانار تاغدىن ئېتىلىپ چىققان قىزىق ماگما: يانار تاغ لاۋاسى
لاۋا- دەرەخ شېخى، يوپۇرمىقى، ئەسكى- تەسكى قەغەز، گەندە، قىغ قاتارلىق چىرىگەن ئەخلەتلەر
2) لىق- تولۇق توشتۇرۇلغان، ئېغىزىغىچە قاچىلانغان: لىق تولدۇرۇلغان
لىق- ئىسىمداش قوشۇمچىسى: بازارلىق، يازغانلىق
3) لەڭگەر- كىمىنى بىر جايغا توختىتىش ئۈچۈن ، زەنجىرگە بېكىتىپ، سۇ ئاستىغا تاشلىنىدىغان چاڭگىسىمان ئېغىر تۆمۈر: لەڭگەر تاشلىماق
لەڭگەر- يولۇچىلار سەپەر ئۈستىدە قونۇپ ئۆتىدىغان جاي، ئۆتەڭ: ئاۋات لەڭگەر
م
1 ) ماددا- قانۇن، نىزام، بەلگىلىمە، توختام، ھۆججەتلەرنىڭ مۇستەقىل بۆلىكى: بىرىنچى ماددا
ماددا-جىسىملارنى تەشكىل قىلغۇچى نەرسە: ئورگانىك ماددا، زەھەرلىك ماددا
2) ماي- ھايۋان ۋە ئادەملەرنىڭ تېرە ئاستىدىكى توقۇلمىلىرىدا بولىدىغان ئورگانىك ماددا: قوي مېيى
ماي- ئاينىڭ نامى، بەشىنچى ئاي: ماي ئېيى
3) ماياق- قوي، ئۆچكە، تۆگە قاتارلىق بەزى ھايۋانلارنىڭ يۇمىلاق گەندىسى: قوي مايىقى
ماياق- مانا بۇ تەرەپ، ماۋۇ ئادەم: ماياققا مېڭىڭ.
4) مو- يەرنىڭ يۈزىنى ئۆلچەيدىغان ئۆلچەم بىرلىكى، بىر مو تەخمىنەن 666.7 كۋادرات مېتىرغا تەڭ.بىر مو يەر
مو- مەملىكىتىمىزنىڭ پارچە پۇل بىرلىكى، بىر يۈەننىڭ ئوندىن بىرى: ئىككى مو پۇل
5) موما- خاماننىڭ ئوتتۇرىسىغا تىك قادالغان خادا: موما ياغاچ، مومىغا چىقىش
موما- ھور نان: موما سېلىش
موما- ئاتا ياكى ئاپىسىنىڭ ئانىسى: جېنىم موما
6) مونەك- كاللەك، توقماق ھالەتتىكى نەرسە: قار مونەكچىلىرى، بىر مونەك نەرسە
مونەك- ئۇرۇقچىسى ئىلىنمىغان شاپتۇل قېقى:مونەك سېلىش
7) مۇقام- ئۇيغۇر كلاسسىك مۇزىكىسى 12 مۇقام ۋە ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمى: مۇقام ئاڭلاش
مۇقام- نوپۇز، دەرىجە، مەرتىۋە: ئەۋلىيالىق مۇقامىغا يەتمەك
9) مۆلدۈر- ھاۋا     

زەپەر

ياخشى بولغان شەكىللداش سۆزلەردى بىر قانچىنى يوللاپسىز رەخمەت سىزگە

asrar

ھەقىيقەتەن كۆپ ئەجىر قىلىنغان «دەرسلىك بايلىقى » تەييارلاپسىز.ئەمما ئەڭ ئاخىرىدىكى مىسال تۇلۇق ئىلىنماي قالدىمۇ قانداق؟