ئۇيغۇرلاردىكى شەخسىي تازىلىق ئادەتلىرى

alga~nap

ئۇيغۇرلاردىكى شەخسىي تازىلىق ئادەتلىرى

شەخسىي تازىلىق ۋە ئائىلىۋى تازىلىق ئادەتلىرى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىجدىمائىي ئالاقە تۇرمۇشىدا ناھايىتى مۇھىم ئۇرۇندا تۇرىدۇ.كىشىنىڭ ئۆز تازىلىقى ،يەنى شەخسىي تازىلىقى ياخشى بولغاندىلا ھەرقانداق ئىجدىمائىي ئالاقىنىڭ ئىشىكىنى چەككىلى ۋە يۈرەكلىك ھالدا ئاچقىلى بولىدۇ.ئائىلىۋى تازىلىق ۋايىگە يەتكەندىلا ھەرقانداق مېھماننىىڭ كۆڭلىنى ئاۋۇندۇرغىلى ،يۇرت –مەھەللىدە يۈز-ئابرۇي تاپقىلى ،شۇ ئارقىلىق ئىجدىمائىي ئالاقىدە ئۆزىگە خاس قىممەتنى ياراتقىلى بولىدۇ.
ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى ئۆرپ-ئادەتلىرىدە شەخسى تازىلىق ئەڭ يوقىرى ئورۇنغا قويىلىدۇ.شەخسىي تازىلىق ئادەتتە بىركۈنلۈك ھەرىكەتنىڭ باشلانمىسى بولغان ئەتىگەندىكى يۈز يۇيۇشتىن باشلىنىدۇ.ئۇيغۇرلارنىڭ يۈز يۇيۇش قائىدە –يۇسۇنلىرى ئىنتايىن مۇكەممەللەشكەن بولۇپ، بۇ ئۇلارنىڭ تازىلىققا بولغان يۈكسەك دەرىجىدە ئېتىبار بىلەن قارىغانلىقىنىڭ ئىپادىسىدىن ئىبارەت.يۈز يۇيۇشنىڭ مەخسۇس جابدۇقلىرى ،تەرتىپ ،قائىدە –يۇسۇنلىرى بولىدۇ.كىشى ئەتىگەن ئورنىدىن تۇرغاندىن كېيىن چوقۇم ئاۋۋال كىيىم-كېچەكلىرىنى تولۇق كىيىۋالغان بولۇشى،چوڭ –كىچىك تەرەتلىرىنى قىلىۋېلىشى كېرەك.يۈز يۇيۇش قورال –جابدۇقلىرى مۇنۇلار :لۆڭگە ،قولياغلىق ،ئىۋرىق(چۆگۈن)،داس ياكى ئاپتۇۋا-چىلاپچا؛مىسۋاك ياكى چىش چوتكىسى بىلەن چىش پاستىسى ؛سوپۇن.يۈز يۇيۇشتا كېتەرلىك نەرسىلەر تەييارلانغاندىن كېيىن يۇز يۇيۇشقا تۇتۇش قىلىنىدۇ.ئىۋرىق ياكى چۆگۈنگە پاكىز سۇ ئېلىنىدۇ.شۇنىڭ بىلەن سۇغۇق ئىلمانلىقىنى يۈزىنى يۇغۇچى ئۆزى بەلگىلەيدۇ.داس ياكى چىلاپچا تەييارلىنىدۇ، يۈزىنى يۇغۇچى داسنىڭ يېنىدا (ئەگەر مۇۋاپىق جاي بولسا داس ياكى چىلاپچا ئىشلەتمىسىمۇ بولىدۇ- مەسىلەن :ھازىرقى بىنا ئۆيلەردىكى يۈز يۇيۇش ئورنى قاتارلىق) زوڭزىيىپ ئولتۇرىدۇ.ئىۋرىق نى سول يان تەرەپكە قويىدۇ،سول قولى بىلەن ئىۋرىقنىڭ تۇتقۇچىدىن تۇتۇپ تۇرۇپ ،ئوڭ قولىغا سۇ ئالىدۇ.بۇ سۇ بىلەن ئوڭ ھەم سول قول يۇيۇلىدۇ.بۇنداق يۇيۇش ئۈچ قېتىم تەكرارلىنىدۇ.قول پاكىز يۇيۇلۇپ بولۇنغاندىن كىيىن ،ئېغىز چايقىلىپ «غەر –غەر»قىلىنىدۇ.ئېغىزمۇ ئۈچ قېتىم چايقىلىدۇ، چۈچۈكبويا ،ئارچا ،ئۈزۈم تېلى قاتارلىق خۇش پۇراق ماتېرياللاردىن ياسالغان مىسۋاك ياكى چىش پاستىسى سۈرتۈلگەن چىش چوتكىسى بىلەن ئېغىزغا ئۈچ قېتىم سۇ ئېلىنىپ ،ئۈچ قېتىم يۇيىلىدۇ.چىش يۇيۇلۇپ بولغاندىن كىيىن ،ئىۋرىق (چۆگۈن)نىڭ ئورنى ئالماشتۇرۇلۇپ ،سول تەرەپتىن ئوڭ تەرەپكە يۆتكىلىدۇ.ئوڭ قول ئارقىلىق سول قولنىڭ ئالقىنىغا سۇ ئېلىنىپ ،بۇرۇن تۆشۈكچىسىدىن سۈمۈرۈلۈپ ،بۇرۇن ئۈچ قېتىم «پىش –پىش»قىلىنىپ مىشقىرىلىدۇ.بۇرۇن تازىلانغاندىن كېيىن ئىۋرىق يەنە ئەسلىدىكى ئورنىغا –كىشىنىڭ سول يان تەرىپىگە قويىلىدۇ.ئاندىن سول قول ئارقىلىق ئوڭ قولىنىڭ ئالقىنىغا سۇ ئېلىنىپ ،ئاۋۋال يۈزنىڭ ئالدى قىسمى ،يەنى پېشانە ،كۆز ،مەڭىز ،ئېڭەك بىر قېتىم يۇيۇلغاندىن كېيىن سوپۇن سۈرىلىدۇ،ئاندىن يەنە ئۈچ قېتىم يۇيىلىدۇ،ئاندىن ئىككى قول ئارقىلىق قۇلاق ئويمىسى ،قۇلاق ئارقىسىغا ئۈچ قېتىمدىن سۇ ئېلىنىدۇ ياكى نەمدىلىدۇ.قۇلاق يۇيۇلۇپ بولۇنغاندىن كېيىن،ئىۋرىق  نىڭ چەت چۆرىلىرىگە سۇ ئېلىنىپ تامغان يۇندىلار تازلىنىدۇ.ئاندىن داس ياكى چىلاپچىدىكى يۇندا تۆكۈلىدۇ.ئاخىرىدا ئىككى قول قايتىدىن چايقىلىدۇ.بۇ يۇز يۇيۇشنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى بىلدۇرىدۇ.يېزا –كەنتلەردە ،تاغلىق جايلاردا ئېرىق –ئۆستەڭ ۋە بۇلاقنىڭ سۈيىدە يۈز يۇيىدىغان ئادەتلەرمۇ بار .شەھەر –بازارلاردا تۇرۇبا سۈيىنى ئاقتۇرۇپ تۇرۇپ ،يوقارقى قائىدە بويىچە ياكى ئىككى قول بىلەنلا يۈز يۇيىلىدۇ.
ئۈچ ۋاق تاماق ياكى ھەرقانداق نەرسە يىيىشنىڭ ئالدى –كەينىدە قول يۇيىلىدۇ.يۈز لۆڭگە بىلەن قول لۆڭگە پەرقلەندۇرىلىدۇ.بۇ لۆڭگىلەر ۋاقتى –ۋاقتىدا يۇيىلىدۇ.ئۆيگە مېھمان كەلگەندە ئالدى بىلەن مېھماننىڭ قولىغا سۇ ئېلىنىدۇ.سۇ ئېلىنغاندا چوقۇم تۇتۇلمىغان يېڭى لۆڭگە بېرىلىدۇ.ئەرلەر ۋاقتى –ۋاقتىدا ساقال –بۇرۇتلىرىنى پاكىز قىرىپ ،ياسىتىپ تۇرىدۇ،چېچىنى ئالدۇرىدۇ،ياسىتىدۇ، گەدىنىدىكى تۈكلەرنى ۋاقتىدا قىرىپ تازىلاپ تۇرىدۇ.ئايال –قىزلار ھەركۈنى چىچىنى چۇۋۇپ تارايدۇ،ھەرخىل ئۆرۈيدۇ، باش –چېچىنى ۋاقتىدا يۇيۇپ ،يىلىم چاپىدۇ.ئەر-ئايال ھەركۈنى پۇتىنى ئەڭ ئاز دېگەندە بىر ۋاق يۇيۇپ تۇرىدۇ.قول –پۇتىنىڭ تىرنىقىنى ئۇزۇق قويمايدۇ،ۋاقتىدا ئېلىپ تەڭشەپ تۇرىدۇ.تىرناق ئارىسىغا كىر كىرىپ قېلىشىنى نومۇس بىلىدۇ.كىيىمىنى پاكىز كىيىدۇ،خوتۇن –قىزلار ئائىلە ئەزالىرىنىڭ كىر –قاتلىرىنى يۇيىدۇ،دەزماللايدۇ.ھەممەيلەن ئولتۇرۇپ قويۇشتا تازىلىققا ئەھمىيەت بىلەن قارايدۇ،كىيىم –كېچەكلىرىنىڭ ئالدى –ئارقىسىنى قېقىپ تۇرىدۇ، كىيىم –كېچەكنىڭ رەتلىك ،پار كېلىشىگە دىققەت قىلىدۇ،كىيىملەرنىڭ بەدەن قۇرۇلمىسى ۋە ئۆڭ چىرايىغا بېقىپ تاللاپ كىيىشنى ياقتۇرىدۇ.
ئائىلىۋى تازىلىقتا ،ھەممە ئائىلىدە ئىككى –ئۈچ ئايدا بىر قېتىم چوڭ تازىلىق قىلىپ تۇرىدۇ.كۈندە ئىككى قېتىمدىن ئۈچ قېتىمغىچە ئۆينى تازىلاپ سۈپۈرىدۇ.كۈندە بىر –ئىككى قېتىم ھويلا تازىلىنىدۇ.ھەممەيلەن ئورۇنلىرىدىن سەھەر تۇرۇشىدۇ،ھويلا-ئارامنى باشتىن –ئاياغ چوڭ سۈپۈرگە بىلە ن سۈپۈرۈپ تازىلايدۇ.ئەخلەت –چاۋالارنى ھويلىدىن يىراق جايدىكى ئەخلەت تۆكىدىغان ئورەككە تۆكىدۇ ياكى كۆمىدۇ.ئىشىك ئالدىدىكى دەل –دەرەخلەر ۋاقتى –قەرەلىدە چاتىلىپ ،ئېرىقلار   ھەركۈنى پاكىز تازىلىنىدۇ.ئۆي ئىچىنىڭ تازىلىقىغا ھەركۈنى كىچىك سۈپۈرگە بىلە ن ئۆي ئىچىنىڭ ھەممە يېرى سۈپۈرىلىدۇ.دەسمال بىلەن تام –تورۇس ،ئۆي سەرەمجانلىرى تازىلىنىدۇ،پول سۈرتكۈچ ياكى مەخسۇس تەييارلىۋىلىنغان  لاتا بىلەن پول –تاپسىلاردىكى خىش –چاقچۇقلار يۇيۇلىدۇ.ئىككى ئۈچ ئايدا بىر قېتىم ،ھېيىت –بايرام ئالدىدا ئۆي ئىچى چوڭ تازىلىنىدۇ،ئۆيدىكى بارلىق بىسات –سەرەمجانلار تالاغا توشۇلۇپ ،تام –تۇرۇسلارنى قايتىدىن ئاقارتىدۇ،لاي سېلىشقا تېگىشلىكلىرىگە لاي سالىدۇ،ئۆيدىكى كىگىز –قات ،گىلەملە ر ۋاقتىدا قېقىلىپ ،ئورۇن –كۆرپىلەر ئاپتاپقا سېلىنىدۇ،پەردە ياپقۇچلار يۇيۇلىدۇ.ھويلا-ئارام ،كوچا-كويلار ئېرىغدىلىپ ،سۇ سېپىلىدۇ.

火山

ياخشى ،تەربىيىۋى ئەھمىيىتى زور تېما ئىكەن كۆپ رەھمەت سىزگە~

زەپەر

رخمەت سىزگە تەربىيەۋىي ئەھمىيتى ئىنتايىن كۈشلۈك ئەسەركەن.

گۇلزار

ياخشىمۇسىز ؟ مەن ئالدى بىلەن سىزنىڭ مۇنبىرىمىزگە ئەزا بولغابلىقىڭىزنى قىزغىن قارشى ئالىمەن .ھەم بىزگە  تەربىيىۋى ئەھمىيىتى ناھايتى يوقۇرى بولغان كۆرۇشۇش سوۋغىتى ئېلىپ كەلگەنلىكىڭىزگە رەھمەت ئېيتىمەن.
رەھمەت سىزگە .
سىزنىڭ  بۇندىن كېيىنكى  يېڭى يېڭى تېمىلىرىڭىزنىڭ مۇنبىرىمىز تۆرىدىن ئورۇن ئېلىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن .