ئۇيغۇر تىلى نامرات تىل ئەمەس

kiqikbala

« ئۇيغۇر تىلى نامرات تىل ئەمەس » دېسەم باشقىچە ئويلاپ يۈرمەڭ « ئۇيغۇر تىلى سۆزگە ( تىلغا) نامرات ئەمەس» دېمەكچىمەن.
« تۈركىي تىللار دىۋانى» دىن تارتىپ خەلق داستانلىرى ، ئوقۇسا لېرىك تۇيغۇ بېرىدىغان غەزەللىرىمىزگىچە بىلىدىغان تورداشلار ئالدىدا بۇنى ئىسپاتلاپ پاكىت كەلتۈرۈپ يۈرۈشنىڭ ھاجىتى بولمىسا كېرەك.
تۆۋەندىكى سۆھبەتكە نەزەر سالىلى:
...
- بۇ قانداق نام بولدى؟
- قانداق؟
- تور نامىڭىزنى ئوقۇسام بىرخىل ، سىزنىڭ ئۇيغۇرچە يازغىنىڭىز بىرخىلغۇ؟
- ئۇنداق ئەمەسقۇ؟
- ئوبدان قاراپ بېقىڭە، ئەسلى تور نامىنى مۇنداق ئالسىڭىز توغرا بولاتتى.
- ھەئە، شۇنى ئالاي دېسەم باشقىلار ئېلىپ بوپتىكەن.

1- تەھلىل: كۆرۈنۈپ تۇرۇپتىكى مەلۇم بىر ئاتامان ( بېكەت باشلىقى) كۆڭلىدىكى توربەت قۇرۇش ئۈچۈن كۆڭلىگە ياققان ئىسىمنى ئىزدىگەن ئەپسۇسكى ئۇ ئىزدىگەن تور نامىنى باشقىلار ئېلىپ بولغان  . شۇنىڭ بىلەن تور نامىغا  E ئىشلىتىشكە تېگىشلىك جايغا I نى، I ئىشلىتىشكە تېگىشلىك جايغا E نى ئىشلىتىپ تورنامى ئالغان، ئۇيغۇرچە نامىنى ئۆزى ئارزۇ قىلغان بويىچە يېزىپ توربەت ئاچقان.  
2- تەھلىل:  مەلۇم بىر ئاتامان ( بېكەت باشلىقى) كۆڭلىدىكى توربەت قۇرۇش ئۈچۈن كۆڭلىگە ياققان ئىسىمنى ئىزدىگەن ئەپسۇسكى ئۇ ئىزدىگەن تور نامىنى باشقىلار ئېلىپ بولغان  . شۇنىڭ بىلەن كۆڭلىدىكى تور نامىنى ئېلىش ئۈچۈن تور نامىدىكى مەلۇم ھەرىپنى ئارتۇق يېزىپ تور نامىغا ئىگە بولغان.
3- مەلۇم بىر ئاتامان ( بېكەت باشلىقى) كۆڭلىدىكى توربەت قۇرۇش ئۈچۈن كۆڭلىگە ياققان ئىسىمنى ئىزدىگەن ئەپسۇسكى ئۇ ئىزدىگەن تور نامىنى باشقىلار ئېلىپ بولغان  . شۇنىڭ بىلەن ئۆزى ئالىدىغان تور نامىنىڭ ئالدىغا بىر- ئىككى ھەرىپنى قوشۇپ كۆڭلىدىكى تور نامىغا ئىگە بولغان.
يۇقارقى ئۈچ تۈرلۈك مىسالدىكىنىڭ ھەممىسىدە شۇ توربەتلەرنى زىيارەت قىلغۇچى تور نامىنى « ھۈسەن» دەپ ئوقۇيدۇ ئەمما توربەتتىكى ئۇيغۇرچە ئىسمى « ھەسەن» بولۇپ چىقىدۇ.  زىيارەتچى ئاشۇ توربەتلەرنى باشقىلارغا تەشۋىق قىلىشتا « ھۈسەن» دەمدۇ؟ ياكى « ھەسەن» دەمدۇ؟  ئاشۇ توربەتنى زىيارەت قىلغۇچىلار شۇ توربەتكە بىۋاستە كىرەمدۇ  ياكى ئۇلىنىشلارنى بېسىپ كىرەمدۇ؟
دېمەك ،بىر قىسىم تورداشلار بىلىپ- بىلمەي  ئۇيغۇرچە يېڭى ئاتالغۇ پەيدا قىلىپ قويدى دېگەن گەپ.
تورنامى تاللاش خۇددى بىر بوۋاققا ئىسىم قويغاندەكلا مۇھىم ئىش. تور نامىنىڭ يېزىلىشى بىلەن ئوقۇلىشىنىڭ بىردەك بولىشى ، باشقىلار خاتا ئوقۇپ قالمايدىغان بولىشى شۇ توربەتنىڭ تونۇلىشى ۋە تەرەققىياتىغا زور تەسىر كۆرسىتىدۇ.
سىز ياقتۇرىدىغان تورنامىنى باشقىلار ئېلىپ بولغان بولسا بۇنىڭ كارايىتى چاغلىق.  مەن بۇ يەردە ، بولغىنىم سەن ئۆزەڭ باشتا ئويلىغان ئىسىمنى چوقۇم ئېلىشىڭ كېرەك دېمەكچى ئەمەس.
سىز ئازراق ئەقىل ئىشلەتسىڭىز، ئىزدەنسىڭىز بۇ مەسىلىنى تامامەن ھەل قىلالايسىز.
ئۆيىڭىزدە ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىزاھاتلىق لۇغىتى باردۇ؟ تۈركى تىللار دىۋانىچى؟ قۇتادغۇ بىلىگچۇ؟  خەمسە ناۋايىچۇ؟ ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىچۇ؟ بۇلارمۇ بولمىسا بىرەر پارچە رومانغۇ باردۇ؟ ئۇمۇ يوق بولسا ياخشى تەرجىمە قىلىنغان كىنو-پىنولارغۇ باردۇ؟ بۇلارمۇ يوق بولسا كۈندە تورغا چىقىۋاتىسىزغۇ؟  توردا يۇقۇرىدا تىلغا ئېلىنغان ئەسەرلەر قەدەمدە بىر ئۇچرايدۇ.
تور لۇغەتلىرىدىن؛ يۇلغۇن، ئىرپان، ئۇيغۇرسوفتنىڭ بار.
ئوكيان ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرى بېتى بار.
يەنە ھەرقانداق بىر توربەتكە كىرسىڭىز سىزگە ياخشى ئىسىم تاللىشىپ بىرىدىغان خالىس تورداشلار بار.
ئۇيغۇرچە ئىزدەش بەتلىرىگە «ئاتالغۇ» دەپ يېزىپ ئىزدىسىڭىز تۈرلۈك ئاتالغۇلارنى بىردەمدە تېپىپ بىرىدۇ.
مانا شۇنداق شارائىت تۇرسا ئىسىم تاللاشتىن ئەنسىرەپ يۈرۈشمۇ ئىشمۇ؟
ھۆرمەتلىك ئاتامان، سىزدىن كەتسە بىراز ئىزدىنىش كىتىدۇ، دەرھال ھەركەتلىنىپ توغرا بولغان تور نامىنى ئىشلىتىڭ.  تور بېتىڭىزنىڭ تونۇلۇشى ۋە تەرققىياتى ئۈچۈن، مۈجىمەل ئاتالغۇلارنى بارلىققا كەلتۈرۈپ قويماسلىق ئۈچۈن ياخشى نامدىن بىرنى ئىزدەڭ. توربەت ئۈچۈن تارتىۋاتقان جاپايىڭىزنىڭ ئالدىدا ياخشى بىر نام ئۈچۈن نەچچە ئون يۈەن سەرىپ قىلسىڭىز تامامەن ئەرزىيدۇ.  

ئاتامان, بىلوگى