نەزىرە مۇھەممەد سالىھ  

(ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئىسلام ئالىمى   '  قۇرئان كەرىم  '  نى  ئۇيغۇرچىغا  تەرجىمە
قىلغان  '  مۇھەممەد  سالىھ  '  ئەپەندىمنىڭ  قىزى    )  
        
ئېسسىق  ،  نەم دېڭىز شامىلى  يۈزلىرىمىگە ئوتتەك ئۇرۇلاتتى  .  يولنىڭ ئىككى چېتىدىكى خورما
دەرەخلىرى  ، يالقۇن چېقىرىپ كۆيىۋاتقاندەك ئىدى  .  يۇرتۇمنىڭ گۈلكەبى 4 پەسلى  ،  بۇيەردەيوق .
 شەرىقچە  پۇراققا  تويۇنغان  بۇ  مەرمەردەك   ئەرەب كوچېلىرىدا  ،   مېغىلدىشىپ يۇرىگەن بۇ ئۆزىگىچە
چېراي  ،  ئۆزىگىچە تىلدا سۆزلىشىۋاتقان كىشىلەر  ......  خۇدانى ئېزدەپ  ،  ئېلىم - ھېكىمەت ئېزدەپ   ، بايلىق  ئېزدەپ  بۇ  يەرىگە  كەلگەن  كىشىلەر  ......   زېمىندىكى  ،  جانلىق - جانسىز  نەرسىلەرنىڭ 
ھەممىسىنىڭ ئۆز يېلتىزى  ،  تۇپرىقى  بولىدۇ   .   ئوزۇقلۇق  ئالىدىغان  يېلتىزىدىن   ،  جان  بەرگۈچى
  تۇپراقتىن  ئايرىلىش  ئازابى   ،  يۈرەكنى  ئۆرتەيدۇ  !     بېرەر  ئېغىز  ئۇيغۇرچە  سۆز  ،  ئادەمنىڭ دىلىنى  ئەزىگۈچى  ،  سېھىرلىك  كۈيلىرىنى  ئاڭلىغىلى  بولمايدىغان  ،    بۇ ئەركىن - ئازادە  دىياردا   ئانا  يېلتىزىمدىن  جېنىم  يايرايدىغان   ،  تۇپرىقىمدىن  ئايرىلىش  غېرىبلىقى  ،  ماڭا  ھەمرا  .
 ھېدايەت  ۋە  ئېلىم  - ھېكىمەت  ئېزدەپ كەلگەن  بۇ  جايدىن  ،   شانۇ  - شەۋكەتلىك  خەلىپىلەر 
 تارىخىدىن  ،   غەرىبلىشىش  كەلكۈنىدە  تاشقي  پوستى
يۇمشىغان   ،   رەڭگى  ئۆڭگەن  بولسىمۇ  ،   كۆرۈنمەس  قاتلاملىرىدا  كامالي  ئېتىقادقا  مەھكەم 
 يېپىشقان   ئېگىلمەس  ئەرەب  خاراكتېرىدىن   كۆرىگەنلىرىم  ،   روھ  تېرەنلىكلىرىدىن   ئاجايىپ
  ئۈمۈدۋارلىق  ۋە  ئېشەنچ   ،  مېنى  ئويلاندۇرغىنى  ،   ئەڭ  ئېغىر  كۈنلەردە  ،   مەغلۇبىيەت  ۋە  
ھالاكەتلىك  خەۋپى   كۆزىگە كۆرۈنىپ  قالغان  ،    ئەڭ  قېيىن  پەيېتلەردە  چۇشكۈنلەشمىگەن  روھ   ،  ياشاش  ۋە  كەلگۈسىگە  بولغان  ئۈمۈد  ۋە  جەسۇرلۇق  !
 بىر كۇنى  مەندىن  ،  يۇرتۇمنىڭ ھاۋا كېلىماتىدىن  تارتىپ  ،   يېمەك  -  ئېچمەكلىرىمىزگىچە   ھەممىنى سوراپ  ھارمايدىغان  ساۋاقداشلىرىمدىن  بېرى  :
-   سەن  شۇنچە  يېراقتىن  كېلىپ  ،   بىر ئۆز تىلىمىزدا  ئوقۇپمۇ  قېينىلىدىغان   قېيىن  دەرىسلەردە  ،
  ھەمىشە   بىرىنجى  بولىسەن   .     سىلەر   (  ئۇيغۇرلار  )   شۇنچە  ئەقىللىق  
خەقمۇ  ؟   دەپ  سوراپ  قالدى  .   باشلانغۇچتىن   تارتىپ  ،  ئالي  مەكتەپكىچە  بولغان   16   يىللىق  مائارىپ  شەكىللەندۈرىگەن  مۇۋازىنت  رامكامدىكى   ،  ئەقىلنىڭ  سەلتەنەتلىك  
ئورنىغا   ئاللىبۇرۇنلا  ،  سۇئال  بەلگىسى  قويۇلغانىدى   .   مەن  بىردىنلا  ئويلىنىپ  قالدىم  ،
   ئۆزۈم  بىلەن  ساۋاقدىشىم  ،   ئۇيغۇر   بىلەن   ئەرەب  ئوتتۇرسىدىكى   پەرىقنى  ،  
ئويلىنىپ  قالدىم  .    ئۇمۇ  ،  مەنمۇ ،    ھەر  ئىككىمىز   ئوخشاشلا   ئېلىم   ئۇچۈن  ،
مۇۋاپىقىيەت   ئۇچۈن  ،   ئېجتىھات  بىلەن  ئاقتۇرىمىز   .     ئەگەر  ،  ئەقېل  تارازىسىدا
ئۈنۈمىنى   ئۆلچىسە  ،   تارازىنىڭ   مەن  تۇرغان  تەرىپى  بېسىپ  كېتىدۇ  .    ئوخشىمايدىغىنى
-    ئۇ  14  ئەسىردىن  بۇيان  ،  ئۆز   جۇلاسىنى  يوقاتمىغان   «  قۇرئان  كەرىم  » گە
مەھكەم  يېپىشقان  ،   ئۇ  ھاياتىنىڭ   ئەڭ  ئۇششاق  تەپسىلاتلىرىدىن   تارتىپ  ئەڭ  چوڭ
قېسمەتلىرىگىچە  ھەممىنىڭ جاۋابىنى   ،  ئۇ  مۇقەددەس  دەستۇرىدىن  ئېزدەيدۇ  .  
ساۋاقدىشىمنىڭ   قەلبى  ،   پەرۋاردىگارىغا   تەۋەككۈل  قېلىشنىڭ  لەززىتى  بىلەن  ئارام   تاپسا
بەدىنى  ھەممىگە  سەۋەب  -   تەدبىر   قېلىش  بىلەن  چارچايدۇ  .  تۇگىمەس  ئېمتىھانلار  بىلەن 
 ئالدىراش   يۇرگىنىمدە  ،    قۇلىقىمغا   ،  ئېمتىھان  تەييارلىقىدىن  باشقا  ،   مۇۋاپىقىيەت  
ئۇچۈن  ئوقۇلىۋاتقان   ھاجەت  نامازلىرىدىكى   ئېلتىجا   -  دۇئالار  
تېنماي  ئاڭلېنىپ  تۇرىدۇ  .   شۇنداق  !   بىز   ،  باشقىلاردىن   ئارتۇق  بولساق  ئارتۇقكەنمىزكى
  ،   ھېچكىمدىن   قېلىشمىغۇدەك  ئەقىللىق   ،   ئېخلاس  بىلەن  بېرىلگەن   ھەر  بىر  ئىشىمىزدا  ،   نەتىجە  ياراتقۇدەك  زېھنى  قۇۋۋەتكە  ئىگە  خەلىق  !  بىراق  ،   ئەقېل  بىلەن  تەقدىرنىڭ  ،  
بەخىت  بىلەن   ئەقېلنىڭ  قانداق  مۇناسىۋىتى   بار  ؟    ئەقېل   ،   بەخىتنىڭ  شەرىتىمۇ   ؟ 
ئەگەر  ،  شۇنداق  دېيىلسە  ،   ئوتتۇرا  ئاسىيا  تارىخدا  ئاجايىپ  بۈيۈك  ،  ئېددىيىۋى   ئويغېنىش   دولقۇننى  قوزغىغان  تاتتار  خەلقىنىڭ  ۋەتېننى  ،   بۈگۈن دۇنيا  خەرىتىسىنىڭ  قەيېرىدىن  ئېزدەيمىز  ؟    قازان  خانلىقىنىڭ  سەلتەنەت  ھەيۋىسى  ،
  چېرايلىق  باغچا  -  سارايلىرى  ،   قانداق  قېلىپ  غايىب  بولۇپ  كەتتى  ؟   دۇنيا  مەدەنىيەت   تارىخىدىكى  ئېسىل  ئۆرنەكلەردىن  سانىلىدىغان  مايالار  ،  ئازتېكلار  مەدەنىيتىنى  ياراتقان
  ئېندىئانلارنىڭ  تارتقۇزۇپ  قويغان  ھەممە  نەرسسىگە   ،  ئەقېل   دال  بولالىدىمۇ   ؟  
       زامانلار  ،   كەڭ  كەتكەن  ئورخۇن  دالېلىرىدا  ،   ياتلارنىڭ  يۈرۈكىگە  قورقۇنىچ  سېلىپ  ،   تەخېتلىرىنى  تېترىتىپ  ئۆتكەن  ،  ئۇچقۇر  ھون  ئاتلىرىدەك  ،   ھەش  -  پەش  دېگۈچە  ئۆتۈپ
  كەتتى .    دەريا  -  دەريا   قانلار  ،   خارلانغان   ئەزىز  جانلار  ،  مۇجۇلغان  يۈرەكلەر  بەدىلىگە 
  ئېرىشكەن   ۋە  يوقاتقان  نەرسىلەر  ۋاقىت  دولقۇنىدا  ،   ئېزسىز  
غايىب  بولدى  .  رېئاللىقنىڭ   ھەسرىتى  ئالدىدا  ،  ئۆتمۈشنىڭ  ساۋاقلرىدىن   بېرەر  ھېكىمەت 
 ئېزدىمەكچى  بولغىنىمىزدا  ،  بىزگە  شۇ نەرسە  ئايان  بولىدىكى  ،   ئەقېل   -   بىر  
دەۋلەت  ،    بىر  مىللەت  ،   بىر  شەخىسنىڭ  تەقدىرىدىكى  ھەل قېلغۈچ  ئامىل  ئەمەس  ،  شۇنداقلا  ،  بەخىتنىڭ  بىردىنبىر  شەرتىمۇ  ئەمەس  .   بەلكى  ،  كامالي
  ئېتىقاد  ،  ۋە  مۇشۇ
بۇلاقتىن  ئوخچۇپ  چېققان  ئېگىلمەس  روھ  ،  ئۈمۈدۋارلىقنى  ئۆزىگە  نىجاتلىق  تۇمارىس  قىلغان
  خەلىق  ،  ئېتىۋارلىق  ئەڭگۈشتەرىگە   ئايلىنالايدۇ  .   ھەر  قېتىم  تالا  -  تۈزگە
چېقىپ  ،  نۇرسىز  كۆزلەر   ،  سۇلغۇن  چېرايلارنى  كۆرىگىنىمدە  ،   قوياش  پاتماس  شەھەر  ھەققىدىكى  مۇنداق  بىر  ھېكايىنى  ئەسلەپ  قالىمەن  .

                                                                                                                                                                                         (   داۋامى  بار  )

  ئاللا قوللىرىڭىزغا دەت بەرمىسۇن

تەپسىلى ئۇقۇپ چىقتىم داۋامىنى تىزااق يىزىپ چىقسىڭىز ...........
ھەراس يېقىندىن سەل ئالدىراش بۇلۇپ قالدىڭىزمۇ ؟كورۇنمەيسىز

  (  ئەسەرنىڭ داۋامى    )

       بۇرۇنقى  زاماندا  ئاجايىپ  قۇدىرەتلىك  ،    يېڭىلمەس  بىر  شەھەر  بولغانىكەن  .   بۇ  شەھەرنىڭ  بالىلىرىمۇ  ،  باشقا  شەھەرنىڭ  بالىلىرىغا  ئوخشاش   ،   مەكتەپتە  ئوقۇيدىكەن  .    ئەمما  ،   ئۇلارغا  بېرىلىدىغان  تاپشۇرۇق  ،  ئېلىنىدىغان  ئېمتىھانىلار  ،   قات  -  قات  كىتابلار  دۆۋىسىگە  چۆكۈپ  ،   قۇرۇق  يادىلاشنى  ئەمەس  ،  ئۇلاردا  مۇكەممەل  ئېتىقاد   ۋە  بۈيۈك  غايە  يېتىشتۈرۈشنى  مەقسەت  قىلىدىكەن  .   شۇنداق  بولغاچقا  ،  نەۋ قىران  يىگىتلەر  ،   بەرنا  قىزلاردىن  تارتىپ  ،   باقى  ئالەمنىڭ  ئېشىكىنى  چەككەن  بوۋاي  -  مومايلارغىچە  ،   ھەممىسىنىڭ  كۆزلىرىدىن  ئۈمۈد  ۋە  مۇھەببەت  ئۇچقۇنلىرى
چاقنايدىكەن  .  ھەر  بىر  ئىشلىرىدىن  جەسۇرلۇق  چېقىپ  تۇرىدىكەن  .   چۇشكۈنلۈك  ۋە   بوشاڭلىق   ئۇلارغا  يات  ئىكەن .  
پەيغەمبەر  ئەلەيھىسالامنىڭ   «   ئاخىرەت  ئۇچۈن  ،  ئەتىلا  ئۆلىدىغاندەك  ئىبادەت  قىل  ،   بۇ  دۇنيالىق  ئۇچۈن  ،  مەڭگۈ  ئۆلمەيدىغاندەك  ئىجتىھاد  قىل  .   »    دىگەن  ھەدىسى  ،   ئۇلارنىڭ  ھاياتلىق  مېزانى  ئىكەن  .   زامانلار  ئۆتۈپ  ،  ئەتىراپتىكى  شەھەرلەرنىڭ  بىرلىرى  نادانلىقتىن  ،   ئۆز  ئەقلىدىن  ماختېنىدىغان  ،   يەنە  بىرلىرى  ھەددىدىن  ئاشقان قېلمىشلىرى   سەۋەبىدىن  ،   ھالاك  بوپتۇ .   گاھى  تەتۈر  چۆگېلەيدىغان  پەلەكنىڭ  چاقىمۇ  ،   كۈچلۈك  دۇشمەننىڭ   شېددەتلىك  ھۇجۇملىرىمۇ  ،   ھېلىگەر  سۈيقەستچىنىڭ  شەيتاننى  ئۇسۇلغا  سالىدىغان  نەيرەڭلىرىمۇ  ،  بۇ  شەھەرنى  بويسۇندۇرالماپتۇ  .   شۇنىڭ  بىلەن  كىشىلەر  بۇ شەھەرنى  ،  قوياش  پاتماس  شەھەر  دەپ  ئاتاپتۇ  .   ئەمىلىيەتتە  بۇ شەھەردىمۇ  ،  دۇنيانىڭ  ھەر  قانداق  بىر يېرىدىكىگە  ئوخشاش  ،  ئەتىگىنى شەرىقتىن  كۆتۈرۈلىگەن  قوياش  ،  كەچ  بولغاندا  
غەرىبكە  باش  قويىدىكەن  .   پەقەت  ،  ئېتىقاد  ئاتا قىلغان  ئېگىلمەس  روھنىڭ  قۇدىرىتى  ،   بۇ شەھەرنى  ئەنە  شۇنداق  ،
ئۈمۈد  ۋە  غەلبە قوياشى  پاتماس  شەھەرگە  ئايلاندۇرىغانىكەن  .  
         مەن  ،   مۇڭلۇق  ئەزان  ئاۋازىغا  قۇلاق  سېلىپ  تۇرۇپ  ،    ئۇيغۇر  رېئاللىقىدا  يېلتىز  تارتقان  چۇشكۈنلۈك  ،   ئۈمۈدسىزلىك  ۋە  بۇنىڭ  نەتىجىسىدە  كېلىپ  چىققان  بوشاڭلىق  ،  راھەتپەرەسلىكتەك  زاھىرى  ئېللەتلەرنىڭ  سەۋەپلىرىنى  
ئويلاپ  كەتتىم  .    نامراتلىق  ،  ناقىس  ئائىلە  تەربىيەسى  ،   كەمتۈك  مائارىپ  ،   جەمىيئەت   ......   ئەمما  يېغىپ  كەلسە  
بۇلارنىڭ  ھەممىسىنىڭ  مەنبەسى  پەقەت  بىرلا  :    
ئىمام  بۇخارى  رىۋايەت  قىلىدۇكى  ،   بىر  ئەرابى  (   سەھرالىق  ئەرەب  )  پەيغەمبەر  ئەلەيھىسالامنىڭ  يېنىدا  ،   تۆگىسىنى  
باغلىماستىن  قويېۋەتتى  ۋە  «  ئاللاھ  »  قا  تەۋەككۈل  قىلدىم  دېدى  .   پەيغەمبەر  ئەلەيھىسالام   ئۇ كىشىگە   :   «  ئاۋۋال
تۆگىنى  باغلا .   ئاندىن   «  ئاللاھ  »  قا   تەۋەككۈل  قىل  ،   -   دېدى   .     ئەپسۇس  ،  ھەممە  نەرسە  ئەقېل  بىلەن   ،  كۆز
بىلەن كۆرگىلى  ،   قول  بىلەن  تۇتقىلى  ،  بەھىرلەنگىلى  بولىدىغان  ،   ماددى  مەنپئەت  بىلەن  ئۆلچېنىدىغان  بۇگۈنكى  كۈندە
بىز  ،  ئەڭ  مۇھىم  نەرسىنى  ئۇنتۇپ  قالدۇق  .   بىز  پەقەت  ،  تۆگىنى  باغلاش  بىلەنلا  بولۇپ  كەتتۇق .    بىز  «  ئالەم   باغچېسىدىكى  ئەڭ  ئېسىل  مېۋىگە  قول  ئۇزاتتۇق  -   يۇ  ،    باغۋەننى  ئۇنتۇپ  قالدۇق   .
        ئىسلام   تارىخىدىكى  نۇرغۇن  ۋەقەلەرنىڭ  شاھىدى  بولغان  ،   ئۇمەۋىيلەر  خەلىپىلكى ،    ئەرەب  زېمىنىدىن  ھالقىغان  
زېمىنلارغىمۇ  خوجا  بولغانىدى  .  ئۇمەۋىيلەر  فوتو  خەتلىرنىڭ  ئەڭ  يارقىن  نەمۇنىلىرىدىن بولغان   -    ئىسپانىيە   ،   مىلادىيە    711  -  يىلى  بويسۇندۇرۇلۇپ  ،    ئۇمەۋىيلەر  خەلپىلىكى  تېرىتورىيەسىگە  قوشۇلغان   ئالتۇن  زېمىنغا  ئايلانغان  
ۋە  ئەندولۇس  دەپ  ئاتالغان  .    بۇ  يەردە  بارلىققا  كەلگەن  ئەدەبى  -  ئىجادىيەت  ،    پەلسەپە  ،  تەبىئي پەنلەردىكى  گۈللېنىش  ،  ئىسلام  بىناكارلىقىنىڭ  گۈزەللىكىنى  نامايان  قىلغان  مەسجىد  -  مەدىرىسلەر  ،  ئالي  بېلىم  يۇرۇتلىرى  ،  
ئىسلام  مەدەنىيتىنىڭ  بۈيۈك  پەللىسىنى  ياراتقانىدى  .   تۈپ  ماھىيتىدىن  ئېلىپ  ئېيىتقاندا  ،    بۇ گۈللېنىشنىڭ  سەۋەپلىرى  
ئۆمەۋىيلەر  خەلىپىلىرىنىڭ  ئەقىل  -  پاراسىتى  ،  دانا  تەدبىر  -  سىياسەتلىرى  ،   قوشۇننىڭ  جەڭگىۋارلىقىنىڭ  ھەممىسى  
يەنىلا  بىر مەنبەدىن  ،  جان - دىل  بىلەن  يېپىشقان  ئىماندىن  كەلگەنىدى  .   ئەپسۇس  ،  بۇ بۇلاق  ئاستا  -  ئاستا  قۇرۇشقا  
دۇنيانىڭ  مەئىشەتلىرى  بىلەن  كىشىلەرنىڭ  ئېسىدىن  كۆتۈرلۈشكە  باشلىغاندا ،    بۇ  سەلتەنەت  قولدىن  كەتتى  .   دۇنيا  خەرىتىسدىن  ئەندولۇس  دىگەن  ئسىم ئۆچۈرلۈپ  ،   ئۇنىڭ  ئورنىغا  ،  ياۋرۇپالىقلار   '  ئىسپانىيە   '   دىگەن  ئېسىمنى  يازدى .
7  ئەسىرلىك  مەدەنىيەت  ،  خارابىلىققا  ئايلاندى  .   ئەندولۇسنىڭ  ئەڭ  ئاخىرقى  ۋالىيلىرىدىن  بولغان  ئەبۇ  ئابدۇللاھ  سەھىرى  ،  ئەندولۇسنىڭ  ئەڭ  مۇھىم  شەھەرلىرىدىن  بولغان  ھېرنەيت  شەھرىنى  ،  ياۋروپالىق  فىرنەندو   بىلەن  خوتۇنى  
ئېلىزابىتقا  تاپشۇرۇپ  بېرىپ  ،  قېچىپ  كېتىشكە  مەجبۇر  بولدى .    ياۋروپالىقلار  ،  '  ئەرەبلەرنىڭ  ئاھ  ئۇرىدىغان  جايى
دەپ  ئاتېۋالغان  يەر  '  دە  ،   ئابدۇللاھنىڭ  ئانىسى  ،  ئەقىل  -  پاراسەتلىك  ئايال  -  ئائىيشە  ،   ھېرتانە  شەھرىگە   نەزەر
تاشلاپ  ،  كۆزىدىن  ھەسىرەت  -  نادامەت  ياشلىرىنى  تۆكۈپ تۇرۇپ   ،  ئەرەب  ۋە  تۈرۈك  تارىخى كېتابلىرىغا  خاتېرلەنگەن  
ھېكىمەت  بىلەن  يۇغۇرۇلغان  مەشھۇر  نۇتۇقىنى  سۆزلىدى  .   بۇ  تارىخ  ،  قالتېس  دەبدەبىلىك  ئېبارىلەر  بىلەن  يەكۈنلەندى - يۇ  ،   يەنىلا  كىشىلەرنىڭ  ئېسىدىن  كۆتۈرلۈپ  كەتتى  .

                                                                                (   داۋامى  بار   .  )

داۋامىنى كۆتىمىز.  

نەزىرە مۇھەممەد سالىھ نىڭ (شەرىق يۇلتۇزلىرىنى ئىزلەپ)  دىگەن كىتابىنى مەنمۇ ئوقىغان ، ھەقىقەتەن بىر ئوقۇشقا تىگىشلىك كىتاپ بۇ.................

كوپ رەھمەت...

تىزراق داۋامىنى يېزىڭ ،«شەرق يۇلتۇزلىرىنى ئىزلەپ»نى مەنمۇ ئوقۇغان ئەمما ئۇزاق بوپتىكەن سەل ئۇنتۇپ قاپتىكەنمەن ،قايتا ئەسكە ئالدىم

داۋامىغا تەشنامەن..

ھەقىقەتەن ئىسىلكەن كىتاۋىنى ئېلىپ ئوقىمىسام