ئۇيغۇرلارنىڭ يېمەك - ئىچمەك ئۆرپ - ئادەتلىرى

ئۇيغۇرلارنىڭ يېمەك - ئىچمەك ئۆرپ–ئادەتلىرى ئىچىدە ھېيت–ئايەم ، توي–تۆكۈن ، مۇراسىملار ۋە سەيلە–باراۋەت يېمەك–ئىچمەكلىرى ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ ، روشەن مىللىي تۈسكە ئىگە .
ھەربىر ھېيت–ئايەمنىڭ ئۆزىگە خاس ئەنئەنىۋىي تاماقلىرى بار . مەسىلەن ، "نورۇز" كۈنى بۇغداي يارمىسىدىن قىلىنغان مەخسۇس "نورۇز كۆجىسى" ئېتىپ ، كوللېكتىپ ئېغىز تەگكۈزىدۇ . دېھقانلار كالېندارى بويىچە ھوشۇر ئېيىدا مول ھوسۇل خاتىرىسى ۋە دىنىي ئەقىدە بويىچە كۆكۋاش يارمىسى بىلەن گۈلە ، جىگدە ، قاق ، گۆش ، ھەر خىل قۇرۇق گۈلە - قاق سېلىنغان "كۆجە" ئېتىدۇ ۋە شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ياغ پۇرىتىپ يىت (پوشكال) سالىدۇ .
مەۋلۇت ئېيىدا ياغ پۇرىتىپ پولۇ ۋە باشقا تاماقلارنى ئېتىپ دۇئا–تەكبىر قىلىدۇ .
بارات ئېيتىدا ھەربىر ئائىلە ياغ پۇرىتىپ قۇيماق سالىدۇ ۋە باشقا ئېسىل تاماقلارنى ئېتىپ تۈنەيدۇ .
رامزان ئېيىدا روزا تۇتۇش مۇناسىۋىتى بىلەن زولۇق ۋە ئىپتار ۋاقتىدا خىلمۇخىل ياخشى تاماقلارنى ئېتىپ ، روزا تۇتىدۇ ، ئىپتار قىلىدۇ .
روزا ھېيت كۈنى ئەتىگەندە ھەرقانداق ئائىلە ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان تاماقلىرىنى ئېتىش بىلەن روزىنى ئۇزاتتۇق ، دېيىشىدۇ . يەنە روزا ھېيت ئۈچۈن ساڭزا ، پېچىنە - پىرەنىك ، پوشكال ، سامبۇسا ، قەنت - گېزەك ، ھۆل ، قۇرۇق يېمىشلەرنى تەييار قىلىدۇ . ئۆيمۇ ئۆي پەتىلەپ ، خىلمۇ خىل نازۇ نېمەتلەرگە ئېغىز تەگكۈزىدۇ . روزا ھېيتتا گەرچە قۇربانلىق قىلىنمىسىمۇ ، ھەربىر ئائىلە ئۆزىنىڭ ھالىغا يارىشا ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان تاماقلىرى بىلەن ئوزۇقلىنىدۇ .
قۇربان ھېيت ئالاھىدە بولۇپ ، قۇربى يەتكەن ئائىلىلەرنىڭ ھەممىسى قۇربانلىق قوي سويىدۇ . بۇ كۈندىكى تۇنجى تاماق قۇربانلىق قىلىنغان قوينىڭ دۈمبىجىگىرى بولۇپ ، ئاندىن پىشۇرۇلغان گۆش يېيىلىدۇ . قۇربانلىق قىلغان ئۆيلەرنىڭ ھەممىسىدە ئۆپكە – ھېسىپ قۇيۇلىدۇ . قۇربانلىق قىلىشقا قۇربى يەتمىگەن يوقسۇل ئائىلىلەر بولسا ھەرقايسى قوي سويغان ئائىلىلەر كىرگۈزگەن خامتالاش (خام تارقىتىلغان ) گۆشنى پىشۇرۇپ يەيدۇ . ھەرقانداق ئائىلە گۆشسىز قالمايدۇ .
بالىلارغا ئىسىم قويۇش (ئات) تويىدا ، ئۆمرى ئۇزۇن بولسۇن ئۈچۈن لەڭمەن قاتارلىق تاماق ئەتسە ، قىرىق تويىدا بالىلار ئۈچۈن مەخسۇس ئاتىلا ئېتىپ كىچىك توقاچلار بىلەن بېرىدۇ .
سۈننەت تويىدا ، كۆپ مېھمان چاقىرىپ قوي ، كالا سويۇپ ئاش (پولۇ ) ئېتىشتىن تاشقىرى ، ئائىلىدە تۇخۇم يېيىش ئەنئەنىسىمۇ بار . قىز - يىگىت تويلىرىدا ئاساسىي تاماق پولۇ بولىدۇ . بىر لېگەن ئاش ئۈچ كىشىگە قويۇلىدۇ . توي داستىخىنى ھەر خىل نازۇ نېمەتلەر بىلەن تولىدۇ . ئاياللار داستىخىنى تېخىمۇ مولراق بولىدۇ . بەزى جايلار (جەنۇبىي شىنجاڭ)دا ئاياللارغا نىشالا قويۇش ، نان قورداق قىلىش ئادەتلىرىمۇ بار .
توي چېيى قاتارلىقلاردا پولۇ ۋە قورداق ئېتىلىدۇ . دېمەك ، ئۇيغۇرلارنىڭ ھېيت- ئايەم ، توي - تۆكۈن تاماقلىرى ئالاھىدە بولۇشتىن تاشقىرى ، يەنە مول بولىدۇ .
مەنبە: ئۇيغۇر خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى قامۇسى (12-توم “)

    ئۇيغۇرلار  قەدىمدىن  باشلاپلا  غىزالىنىش  مەدىنىيىتىنى  بەرپا  قىلغان ، لېكىن  يېقىندىن  بېرى  غىزالىنىش  مەدىنىيىتىمىز ، مەينەتلىشىپ  كېتىپ بارىدۇ .  مەن بەزىلەارنىڭ غىزالانغان  ھالىتىنى كۆرگەندە  ياۋايى  ھايۋانلار  كۆز  ئالدىمغا كېلىدۇ .    سىزگە رەھمەت !

كىتاب بىزنىڭ مەھەللىنىڭ ئۆرۈپ ئادەتلىرىنى يازغاندەكلا يېزىپتۇ، ھى .ھى .ھى.........................

كۈلقىزنىڭ مەھەللىسىنى بىلگىم كېلىۋاتىدۇ..........

بۇلۇشكە تىگىشلك ئشكەن رەخمىت سىزگە  

توۋا ئاشپەز مۇنبىرىدە مۇشۇنداق تىما نادىرلەنمەي ئاۋۇ ھىجىران نادىرلەنگىنى قىزىزقارلىق !!!!!