مومامنىڭ شىپالىق رىتسىپلىرى (2) (سۈيدۈك تۇتۇلۇش)

ئەلسىھەت

سۈيدۈك تۇتۇلۇش

بىرەر ھەپتە كاماندۇرۇپكىدا بولۇپ كەلسەم، ئۆيدىكىلەر :
- چىۋىن قالتىس دورا ئىكەن،-دەپ،ماڭا يا ئاتام،يا ئانام ئاڭلاپ كۆرمىگەن يېڭىلىقنى تەخسىگە ئېلىپ كۆتۈرۈپ ئولتۇرۇپتۇ.
- ئۆيدە ئولتۇرۇپ تاپقىنىڭ شۇمۇ؟ بەلكى تاشمۇ دورىدۇ!- دەپ تەنە قىلدىم،- مۇشۇ ئايال كىشى دېگەننىڭ تاپمايدىغىنى يوقتە!
- سىز تېرىكمەڭ،- دەيتتى ئۆيدىكىلەر سوغۇققانلىق بىلەن،- ئۈچىنچى قەۋەتتىكى ھېلىقى موماي يەنە بىر كىتاب تېپىپ كەپتۇ، بىر ھەپتىگە سوراپ كەلگەن ئوخشايدۇ،«كامال خەيرلىك ئىشنى قولىغا ئالغان ئىكەن ئاخىرىغا چىقسۇن»دەيدۇ. ئاخشام كىرىپ چىقىپ كەتتى.
- ئە چۈشكىنە، نېمە كىتاب ئىكەن ئۇ، مەن كۆرەي،- دەپ بايىقىدىن سەل بوشىشىپ سۆزلىدىم.كىتابقا ئىشەنمەيدىغان ئۆيدىكىلەر مېنى ساقلاتمايلا كىتابنى كۆتۈرۈپ كىردى.
- سىزغۇ كۆزىڭىز بىلەن كۆرۈپ، قولىڭىز بىلەن تۇتمىغىچە ئىشەنمەيدىغان ئادەم،- دەپ كىتابنى قولۇمغا بەردى.
م. ئا كوزلوپنىڭ «جىۋىئې ئورگانىزىمى- سىپۇتنىكى چېلاۋېكا»
دېگەن كىتابى بولۇپ ، كىتابتا تەكىتلىنىشىچە، چىۋىن سۈيدۈك
ماڭدۇرىدىغان دورا سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدىكەن. ئاتاقلىق رۇس ۋراچ، پروفېسسور س. بوتكىنىڭ تەكلىپى بىلەن 1876-يىلى ئالىمنىڭ شاگىرتى ت. ئى . بوگامولوف چىۋىننىڭ ئادەم ئورگانىزمىغا قىلىدىغان تەسىرىنى ئۆگىنىپ، ئۇنىڭدىن سۈيدۈك ماڭدۇرىدىغان دورا ئىشلىگەن. شۇنداق قىلىپ، چىۋىن دورا سۈپىتىدە ئىلمىي تىبابەتچىلىككە كىرگەن. لېكىن بۇ «- مەينەت» دورا دەپ ئۆتمەي ئەمەلدىن قالغان. بىراق بەزى دوختۇرلار بۇ دورىنى بۈگۈنمۇ جىددىي ئەھۋالدا باشقىلارغا سەزدۈرمەي قوللىنىپ يۈرگەن ئوخشايدۇ.
دۇنياغا مەشھۇر س. پ. بوتكىن چىۋىننىڭ شىپالىق خۇسۇسىيىتىگە ئىقرار بولىۋاتقىنىدا، تۇرۇپلا خىيالىمغا چىۋىننى يىغىپ قۇرۇتۇپ قويۇش كەلدى. دورىخانىغا باردىم- دە چىۋىن ئۆلتۈرىدىغان پالاق سېتىۋالدىم. ئاشخانىدا ئولتۇرىمەندە، چىققان چىۋىننى پالاق بىلەن ئاستا شاققىدە ئۇرۇپ، ئالدىنئالا تەييارلاپ قويغان سەرەڭگە قېپىغا سالىمەن. شۇنداق قىلىپ، بەش سەرەڭگە قېپى چىۋىنگە توشتى. كېرەك تاشنىڭ نېمە ئېغىرلىقى بار؟ كىيىن مەن تاشكەنتكە ئىشقا يۆتكەلدىم. بىراق تۇرار جايىم ئالمۇتا. چاقىرغاندا تاشكەنتكە بېرىپ قايتىمەن. بىر كۈنى كەلسەم:
- بىرى كۈندە دېگۈدەك تېلېفون بېرىپ بېشىمنى قاتۇرۇۋەتتى،- دەيدۇ ئۆيدىكىلەر،- كېرەك ئىدى دەيدۇ.
- كېرەك بولسام، ئىزدەپ يەنە تېلېفون قىلار،- دەپ ئولتۇرۇشۇمغا تېلېفون جىرىڭلاپ كەتتى.تۇرۇپكىنى ئالسام،غ.ئىسىملىك تۇنۇشۇم ئىكەن.
- ئاكا،سېنى تۇتۇش تەس بولۇپ كەتتى،- دېدى ئۇ سالام سائەتتىن كېيىن.
- گەپ بارمىدى؟
- ئايالىمنىڭ ھەدىسى ئاغرىق ئىدى. ھازىر سۈيدۈكى تۇتۇلۇپ قېلىپ ناھايىتى قىينىلىۋاتىدۇ. شۇنىڭغا بىر مەسلىھەت بەرسىكەن دەپ.
- قېرىندىشىم، ئىشەنچىڭگە رەھمەت، بىراق ھەدەڭ بىر، ئايالىڭ بىر دورىخانىنى باشقۇرىۋاتىدۇ،ھەممىسى ئالىي مەلۇماتلىق دوختۇرلار. سىلەرگە قانداق مەسلىھەت بېرىشىم مۇمكىن؟
- دورىخانىنى باشقۇرغىنى بىلەن قولىدىن ھېچ نەرسە كەلمەيۋاتمامدۇ؟
- ئۇكا مۇنداق قىلايلى.سەن ئايالىڭ ياكى ھەدەڭ بىلەن مەسلىھەتلەش. مەن كوزلوف دېگەننىڭ كىتابىدىن ئالدى سۈيدۈكى تۇتۇلغانغا قۇرۇتۇلغان چىۋىننى ئىچىش توغرىسىدىكى مەسلىھەتنى ئوقۇغان. ئەگەر ھەممىسى رازى بولسا ، قايتىدىن تېلېفون قىل، مەن ئۆيدە بولىمەن، شۇنى بېرەي.
ئارىدىن ئون مىنۇت ئۆتمەيلا غ.يەنە تېلېفون قىلدى. مەن ئوقۇغان كىتابنى ئۇنىڭ ئايالىمۇ ئوقۇغان ئىكەن. لېكىن چىۋىننىڭ دەل شۇ ئاغرىققا دورىلىغىنى ئۇنتۇپ قاپتۇ. «شۇ دورىسىدىن بەرسۇن، بىز ھەققىنى تۆلەيلى» دېگۈدەك،ماڭا پۇل ئەمەس، ئادەم ھاياتىنىڭ لازىملىقىنى ئېيتتىم.
ئارىدىن ئىككى- ئۈچ ئاي ئۆتۈپ غ.نىڭ تەكلىپى بىلەن يەنە بىر ئايال دورا سوراپ كەپتۇ. سىڭلىسى ئاغرىۋاتقان ئىكەن. قارىماققا بۇ بىر كۈلكىلىك ئىش. ئامما قېرىندىشىنى ساقلاپ قېلىش يولىدا ھەرىكەت قىلىۋاتقان قېرىنداشلارغا ئاپىرىن ئېيتتىم.
چىۋىننى ئىشلىتىش ئۇسۇلى: قۇرۇتۇلغان چىۋىننى تۆمۈر ھاۋانچىدا سوقۇپ تالقانلاش لازىم. ئاندىن ئۇنىڭدىن كىچىككىنە بىر چىمدىم ئېلىپ يا قايناقسۇدا ياكى سىنچايغا قوشۇپ، كۈنىگە ئۈچ قېتىم ئىچىش كېرەك. ئارقىدىن بىر سائەت ئۆتۈپ، سۈيدۈك مېڭىشقا باشلايدۇ.
بىزنىڭ مىكرو رايوندا تۇرسۇن ئىسىملىك قوشنا بار ئىدى.بىر كۈنى ئۇنىڭ بىلەن تونۇشۇپ قالدۇق.ئايالى بۆرەك ئاغرىقىدا ئۆلۈپ كېتىپتۇ.
- ئايالىمنىڭ سۈيدۈكى ماڭماي، كۈپتەك ئىششىپ كەتتى،- دېدى ئۇ پاراڭدىن پاراڭ چىقىپ،- دوختۇرخانىدىن ئۆيگە قايتۇرۇۋەتتى. نېمە قىلارىمنى بىلمەي بېشىم قېتىپ ئولتۇراتتىم. قوشنا بوۋاي ئەھۋال سوراپ كىرىپتۇ. ئۇنىڭدىن يوشۇرماي ئېيتتۇق.
- ئەگەر بۆرەك ساق بولسا،- دېدى ئۇ،- ئىششىقنىڭ كارى چاغلىق. زەي يەرگە كىرسەڭ ئېشەك قۇرتى بار. شۇنىڭدىن يەتتە تال تېرىپ، سەل سۇۋۇتۇلغان قايناق سۇدا ئەزسەڭ، سۇ خۇددى سۈت قوشقاندەك بولىدۇ. ئۇنى داكىدا سۈزۈپ بىمارغا كەينى-كەينىدىن ئىچكۈز. ئۈچ-تۆت سائەتتىن كىيىن، سۈيدۈككە ئىگە بولالماي قالىسىلەر. مۇبادا بۆرەك تازا بولسا، ئايالىڭ ئەتىلا يەر دەسسەپ تۇرۇپ كېتىدۇ.
بوۋاينىڭ ئېيتقىنىدەك قىلدۇق. بۇ دورا سۈيدۈكىنى شۇنچىلىك قوغلىدىكى، سۇنىڭ تۈگىمەي چىقىۋاتقىنىغا ھەيران قالدۇق. بىراق، بەختكە قارشى رەمىتىنىڭ ھەر ئىككى بۆرىكى كاردىن چىققانىكەن.
يۇقىرىدا سۇلۇق ئىششىقتا (ۋوديانكا) رۇسلارنىڭ چىۋىننى، ئۇيغۇرلارنىڭ ئېشەك قۇرتىنى (ئۇيغۇر ناھىيىسىدە بۇ زەي قۇرتى ھۈدېسىلىم دېيىلىدۇ) دورا ئورنىدا ئىشلىتىلىدىغانلىقى توغرىسىدا ھېكايە قىلىندى. راست، ھەر ئىككىسى ئادەمنىڭ كۆڭلى تارتمايدىغان نەرسىلەر. ئىلاج قانچە، ياماننىڭ دورىسى يامان دەيدىكەن.
مەنبە:ساقلىۋالغانلىرىم

فائىزە

توۋۋا ، مەينەت چىۋىننىڭ بۇنچىلىك پايدىلىقلىقىنى ئويلاپمۇ باقماپتىكەنمەن .

ئەلسىھەت

فائىزە يوللىغان ۋاقتى  2013-12-6 14:54
توۋۋا ، مەينەت چىۋىننىڭ بۇنچىلىك پايدىلىقلىقىنى ئويلا ...

بۇنداق مەينەت داۋالاش ئۇسۇللىرىنى ئىشلەتمەيمىز.