قىرىم تاتار تارىخي كىنو- سۈرگۈن

سىتالىننىڭ باشقۇرۇشىدىكى سەۋىت ئىتتىپاقى ھۆكۈمىتى، قىرىم تاتار خەلقىگە، «گىرمانيەگە ياردەم قىلدى» دىگەن بەتنامنى چاپلاپ، 1944-يىلى5-ئاينىڭ 17-كۈنىنى 18-كۈنىگە باغلىغان كىچە، پۈتۈن خەلقنى ھايۋان توشۇيدىغان ۋاگونلارغا چىقىرىپ، ئىنسانلارغا تامامەن مۇۋاپىق كەلمەيدىغان شارائىتلاردا، ئۇتتۇرا ئاسىيا، سىبىرىيە ۋە ئۇرال رايونلىرىغا سۈرگۈن قىلغان. قىرىمنىڭ قىرىم تاتارلىرىدىن پۈتۈنلەي تازىلانغانلىقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك دوكىلات سىتالىنغا بىرىلگەندىن كىيىن، ئازاك دىڭىزىنىڭ بويىغا جايلاشقان ئارابات دىلى دىگەن يەردىكى ئۈچ يىزىدىكى قىرىم تاتارلىرىنىڭ ئۇنتۇلۇپ قالغانلىقى بايقالغاندا، بۇ يىزىدا ياشاۋاتقان پۇتۇن تاتارلارنى كىمىگە چىقىرىپ، كىمىنى دىڭىزنىڭ ئوتتۇرىسىدا چۆكتۈرۈۋىتىپ، ھەممىسىنى ئۆلتۈرۋەتكەن.بۇ ئېچىنىشلىق تىراگىدىيەدىن كىيىن قىرىم تاتار خەلقى، نوپۇسنىڭ يىرىمىنى يوقاتتى. سۈرگۈندىن كىيىن، خەلق تەخمىنەن 50 يىل مەجبۇرى سۈرگۇندە تۇتۇلغان. ئانا ۋەتىنى قىرىمغا كىتىشىنى تەلەپ قىلسا تۈرمىگە سولانغان. قىرىم تاتار خەلقىنىڭ مىللى كىملىكى پۈتۈن تىزىملىكتىن ئۆچۈرۈلگەن.
قىرىم تاتار خەلقى 1980-يىللىرىنىڭ ئاخىرى، 1990-يىللىرىنىڭ باشلىرىدا بىرلىكتە قىرىمغا قايتىپ كىلەلىگەن. ئەمما بۈگۈن يەنە سۈرگۈندىن قايتىپ كىلەلمىگەن 150 مىڭ قىرىم تاتارلىرى بار. قىرىم تاتارلىرى بۈگۈن ھەقلىرىنىڭ قايتۇرۇلۇپ بېرىلىشىنى، ئانا تىلىنى تەرەققى قىلدۇرۇشنى، ئۆرپ-ئادەتلىرىنى تەرەققى قىلدۇرۇشنى، ئانا تىلىدا ئوقۇشنى ۋە قىرىمغا ئۇرۇنلىشىشقا ئوخشاش مەسىىلىلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن كۈرەش قىلىۋاتىدۇ.

مەلۇماتلارغا قارىغاندا، سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى ھۆكۈمىتى 1944-يىلى 18-ماي كۈنى قىرىمدىكى بارلىق قىرىم تاتارلىرىنى سۈرگۈن قىلغان. سۈرگۈن جەريانىدا قىرىم تاتار ئەرلىرىنىڭ كۆپىنچىسى قىزىل ئارمىيە بىلەن بىرلىكتە گېرمانىيە ناتسىستلار ئارمىيەسىگە قارشى ئۇرۇش قىلىۋاتاتتى. ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە سىبىرىيەگە سۈرگەن قىلىنغان قىرىم تاتارلىرىنىڭ % 46 تى يولدا ۋەياكى ئۆزلىرى يېتىپ بارغان جايلاردا ئاچلىق، ئۇسسۇزلۇق ۋە تۈرلۈك كېسەللەر تۈپەيلى ھاياتىدىن ئايرىلغان. قىرىم تاتارلىرى 1989-يىلغىچە سۈرگۈن قىلىنغان جايلاردا مەجبۇرى تۇتۇلغان. ئانا يۇرتىغا قايتماقچى بولغانلار تۈرمىگە تاشلانغان ۋە قايتىدىن باشقا جايلارغا سۈرگۈن قىلىنغان. سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلگەندىن كېيىن، قىرىم تاتارلىرى ئۆز يۇرتىغا قايتىشقا باشلىغان چاغدا، 150 مىڭ تاتار ماددىي ئىمكانسىزلىق ۋە قانۇنىي چەكلىمىلەر تۈپەيلى ئوتتۇرا ئاسىيادا قېلىپ قالغان.